تابيعات – اۋا
استانا قالاسى №76 مەكتەپ - ليسەي
جاراتىلىستانۋ ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى
كالييەۆا ساگيلا ۋميركۋلوۆنا
ساباقتىڭ تاقىرىبى: تابيعات – اۋا.
ساباقتىڭ ماقساتى: تاجىريبەلىك جۇمىستار نەگىزىندە اۋانىڭ بار ەكەندىگىن دالەلدەۋ
ساباقتىڭ مىندەتى:
1. بىلىمدىلىك مىندەتى: اۋا تاقىرىبى بويىنشا وقۋشىلاردى سويلەسۋ ارەكەتىنە، سالاۋاتتى ءومىر سالتىن ۇستانۋعا، تابيعاتتى قورعاۋعا بەيىمدەۋ؛
2. دامىتۋشىلىق مىندەتى: وقۋشىلاردىڭ ءوز پىكىرىن ايتۋ، ءوز بەتىمەن جۇمىس ىستەۋ، ويلاۋ قابىلەتىن دامىتۋ؛
3. تاربيەلىك مىندەتى: اۋانىڭ قاسيەتى تۋرالى تولىعىراق ايتىپ، بالالاردى تابيعاتتى قورعاۋعا تاربيەلەۋ. ءوز بەتىمەن جۇمىس ىستەۋدى قالىپتاستىرۋ، ءوزىن - ءوزى باسقارۋعا جەتەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: جاڭا ماتەريالدى مەڭگەرتۋ ساباعى.
ساباقتىڭ ءادىسى: بولجاۋ، سۇراق - جاۋاپ.
ساباق بارىسى:
تابيعات تۋرالى ۆيدەو.
ءمۇعالىم:
اۋا تۋرالى نە بىلەسىڭدەر؟
ول تۋرالى نە بىلگىلەرىڭ كەلەدى؟
اۋا كوزگە كورىنبەيدى. ءبىز ونى كورمەيمىز. ءبىراق اينالامىزدا ەكەنىن بىلەمىز. ءبىز سابىن كوپىرشىكتەرىن ۇشىرعاندا نەمەسە جەلپۋىشتى جەلپىگەندە اۋانىڭ قوزعالىسىن بايقاي الامىز. اۋا - فيزيكالىق دەنە. فيزيكالىق دەنە - زاتتاردان تۇرادى. اۋا - گازداردىڭ قوسپاسى. ونىڭ ءيىسى دە، ءتۇسى دە بولمايدى. ول گازداردىڭ ىشىندە وتتەگى مەن كومىرقىشقىل گازى سەندەرگە تانىس. اعزالار تىنىس العاندا وتتەگىن ءسىڭىرىپ، كومىرقىشقىل گازىن شىعارىپ وتىرادى.
1 - تاجىريبە: وقۋشىلار قانە ءبارىمىز تۇرعان جەرىمىزدە تەرەڭ تىنىس الايىق. ءبىز نە ىستەدىك؟
- ءبىز دەم الدىق، اۋا جۇتتىق.
ەگەر تابيعاتتا اۋا بولماسا نە ىستەر ەدىڭ؟ ءتىرى اعزا 3 مين. ارتىق اۋاسىز ءومىر سۇرە المايدى، سونىڭ دالەلى رەتىندە ءبىر تاجىريبە جاسايىق: مۇرنىمىزدى قولىمىزبەن قىسايىق نەشە مينۋت شىدايدى ەكەنسىزدەر؟
ءتىرى اعزا اۋاسىز ءومىر سۇرە المايدى.
2 - تاجىريبە: ال ەندى اۋانى قولىمىزبەن ۇستايىق. قانە ۇستاي الامىز با؟
- جوق
داپتەرلەرىڭدى كوتەرىڭدەر، ار جاعىنداعىنى كورەسىڭدەر مە؟
- جوق.
ار جاعىنداعى كورشى سىنىپتى كورە الامىز با؟
- جوق.
- ال سىنىپتاعى زاتتاردى كورە الامىز با؟
- ءيا.
- بۇل اۋانىڭ قانداي قاسيەتىن كورسەتەدى؟
- اۋا ءمولدىر. بۇعان اينالامىزداعى زاتتاردى كوزگە كورە الاتىنىمىز دالەل.
ءمۇعالىم تاقتاعا جازادى، وقۋشىلار داپتەرلەرىن اشىپ اۋانىڭ ءبىرىنشى قاسيەتى – ءمولدىر دەپ جازادى
3 - تاجىريبە: اۋاعا ءيىسسۋ سەبەمىز دە ونداعى ءيىستىڭ تەز ىدىراۋىن كورسەتەمىز. تازا اۋانىڭ ءيىسى جوق. اۋا ءيىسسىز. ءمۇعالىم تاقتاعا جازادى، وقۋشىلار داپتەرلەرىن اشىپ اۋانىڭ ەكىنشى قاسيەتى – ءيىسسىز دەپ جازادى
سەرگىتۋ ءساتى: كليپتە كورسەتىلگەن قيمىلداردى بالالار جاسايدى.
4 - تاجىريبە: قولدارىمىزعا شار الىپ ۇرلەڭدەر دە، بىرتىندەپ قىسىپ تۇرىپ اۋاسىن شىعارىڭدار. وسى كەزدە ءبىز اۋانى كورمەسەك تە ونىڭ دىبىسىن ەستيمىز. ال ەندى ۇرلەنگەن شاردى اۋزىن بەكىتىپ قىسىپ كورسەك اۋا سىعىلادى. دەمەك، اۋانىڭ كولەمى جوق. سوندا اۋا دەگەن گاز، دالىرەك گازداردىڭ قوسپاسى. 2 عاسىر بۇرىن عانا عالىمدار اۋانىڭ كوپتەگەن گازداردىڭ قوسپاسىنان تۇراتىنىن دالەلدەگەن. اۋا قوسپاسىنداعى ەڭ كوپ گاز – ياعني 78 ℅، وتتەگى - 21℅، 1 ℅ - كومىرقىشقىل گازى.
5 - تاجىريبە: ەكى شىراعداندى الىپ، جاعىپ، بىرەۋىن ستاكانمەن جاۋىپ، ەكىنشىسىن اشىق قالدىرامىز. قاي شىراعدان بۇرىن سونەدى؟
ەندى سالىستىرامىز، دالەلدەيمىز. ناتيجەسىندە اشىق شىراعدان جانا بەرەدى. ستاكانمەن جابىلعانى اۋا جوقتىقتان ءسونىپ قالادى.
6 - تاجىريبە: قالاي ويلايسىڭدار الدارىڭداعى ستاكاندا ءبىر نارسە بار ما؟
ءقازىر ءبىز ونى تەكسەرەمىز. ستاكاندى تىك ۇستاپ سۋعا باياۋ تۇسىرەمىز. نە بولدى؟ نەگە سۋ ستاكانعا كىرمەيدى؟ سۋعا كىرۋگە نە بوگەت جاسايدى؟ سەبەبى ستاكاندا اۋا بار، سول اۋا سۋدى جىبەرمەيدى. ال ەندى ستاكاندى قيعاش ۇستاپ، سۋعا تۇسىرەمىز. نە بولدى؟ ستاكانعا سۋ كىردى، سۋدا كوپىرشىكتەر پايدا بولدى. قايدان؟ (اۋا ستاكاننان شىعادى، ونىڭ ورنىن سۋ الادى).
سونىمەن وقۋشىلار اۋانىڭ بار ەكەندىگىنە كوزىمىزدى جەتكىزدىك، ءيا؟ وندا شاعىن تەست سۇراقتارىنا جاۋاپ بەرەيىك.
1. جەردىڭ اۋا قاباتىن نە دەپ اتايدى؟
ا) گيدروسفەرا
ب) اتموسفەرا
س) ليتوسفەرا
2. اتموسفەرا قانداي قاباتتاردان تۇرادى؟
ا) تروپوسفەرا، ستراتوسفەرا، مەزوسفەرا، تەرموسفەرا
ب) مەزوسفەرا، ليتوسفەرا، تەرموسفەرا
س) كاينوسفەرا، گيدروسفەرا، تەرموسفەرا، تروپوسفەرا
3. اۋا - رايىن زەرتتەيتىن عىلىم؟
ا) زوولوگيا
ب) بيولوگيا
س) مەتەورولوگيا
بەينەتاسپا قويىلادى. بەينەتاسپادا نە كوردىڭىزدەر؟ ءار وقۋشى اۋانىڭ لاستانۋىن داپتەرلەرىنە سۋرەتتەپ سالادى.
جاراتىلىستانۋ ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى
كالييەۆا ساگيلا ۋميركۋلوۆنا
ساباقتىڭ تاقىرىبى: تابيعات – اۋا.
ساباقتىڭ ماقساتى: تاجىريبەلىك جۇمىستار نەگىزىندە اۋانىڭ بار ەكەندىگىن دالەلدەۋ
ساباقتىڭ مىندەتى:
1. بىلىمدىلىك مىندەتى: اۋا تاقىرىبى بويىنشا وقۋشىلاردى سويلەسۋ ارەكەتىنە، سالاۋاتتى ءومىر سالتىن ۇستانۋعا، تابيعاتتى قورعاۋعا بەيىمدەۋ؛
2. دامىتۋشىلىق مىندەتى: وقۋشىلاردىڭ ءوز پىكىرىن ايتۋ، ءوز بەتىمەن جۇمىس ىستەۋ، ويلاۋ قابىلەتىن دامىتۋ؛
3. تاربيەلىك مىندەتى: اۋانىڭ قاسيەتى تۋرالى تولىعىراق ايتىپ، بالالاردى تابيعاتتى قورعاۋعا تاربيەلەۋ. ءوز بەتىمەن جۇمىس ىستەۋدى قالىپتاستىرۋ، ءوزىن - ءوزى باسقارۋعا جەتەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: جاڭا ماتەريالدى مەڭگەرتۋ ساباعى.
ساباقتىڭ ءادىسى: بولجاۋ، سۇراق - جاۋاپ.
ساباق بارىسى:
تابيعات تۋرالى ۆيدەو.
ءمۇعالىم:
اۋا تۋرالى نە بىلەسىڭدەر؟
ول تۋرالى نە بىلگىلەرىڭ كەلەدى؟
اۋا كوزگە كورىنبەيدى. ءبىز ونى كورمەيمىز. ءبىراق اينالامىزدا ەكەنىن بىلەمىز. ءبىز سابىن كوپىرشىكتەرىن ۇشىرعاندا نەمەسە جەلپۋىشتى جەلپىگەندە اۋانىڭ قوزعالىسىن بايقاي الامىز. اۋا - فيزيكالىق دەنە. فيزيكالىق دەنە - زاتتاردان تۇرادى. اۋا - گازداردىڭ قوسپاسى. ونىڭ ءيىسى دە، ءتۇسى دە بولمايدى. ول گازداردىڭ ىشىندە وتتەگى مەن كومىرقىشقىل گازى سەندەرگە تانىس. اعزالار تىنىس العاندا وتتەگىن ءسىڭىرىپ، كومىرقىشقىل گازىن شىعارىپ وتىرادى.
1 - تاجىريبە: وقۋشىلار قانە ءبارىمىز تۇرعان جەرىمىزدە تەرەڭ تىنىس الايىق. ءبىز نە ىستەدىك؟
- ءبىز دەم الدىق، اۋا جۇتتىق.
ەگەر تابيعاتتا اۋا بولماسا نە ىستەر ەدىڭ؟ ءتىرى اعزا 3 مين. ارتىق اۋاسىز ءومىر سۇرە المايدى، سونىڭ دالەلى رەتىندە ءبىر تاجىريبە جاسايىق: مۇرنىمىزدى قولىمىزبەن قىسايىق نەشە مينۋت شىدايدى ەكەنسىزدەر؟
ءتىرى اعزا اۋاسىز ءومىر سۇرە المايدى.
2 - تاجىريبە: ال ەندى اۋانى قولىمىزبەن ۇستايىق. قانە ۇستاي الامىز با؟
- جوق
داپتەرلەرىڭدى كوتەرىڭدەر، ار جاعىنداعىنى كورەسىڭدەر مە؟
- جوق.
ار جاعىنداعى كورشى سىنىپتى كورە الامىز با؟
- جوق.
- ال سىنىپتاعى زاتتاردى كورە الامىز با؟
- ءيا.
- بۇل اۋانىڭ قانداي قاسيەتىن كورسەتەدى؟
- اۋا ءمولدىر. بۇعان اينالامىزداعى زاتتاردى كوزگە كورە الاتىنىمىز دالەل.
ءمۇعالىم تاقتاعا جازادى، وقۋشىلار داپتەرلەرىن اشىپ اۋانىڭ ءبىرىنشى قاسيەتى – ءمولدىر دەپ جازادى
3 - تاجىريبە: اۋاعا ءيىسسۋ سەبەمىز دە ونداعى ءيىستىڭ تەز ىدىراۋىن كورسەتەمىز. تازا اۋانىڭ ءيىسى جوق. اۋا ءيىسسىز. ءمۇعالىم تاقتاعا جازادى، وقۋشىلار داپتەرلەرىن اشىپ اۋانىڭ ەكىنشى قاسيەتى – ءيىسسىز دەپ جازادى
سەرگىتۋ ءساتى: كليپتە كورسەتىلگەن قيمىلداردى بالالار جاسايدى.
4 - تاجىريبە: قولدارىمىزعا شار الىپ ۇرلەڭدەر دە، بىرتىندەپ قىسىپ تۇرىپ اۋاسىن شىعارىڭدار. وسى كەزدە ءبىز اۋانى كورمەسەك تە ونىڭ دىبىسىن ەستيمىز. ال ەندى ۇرلەنگەن شاردى اۋزىن بەكىتىپ قىسىپ كورسەك اۋا سىعىلادى. دەمەك، اۋانىڭ كولەمى جوق. سوندا اۋا دەگەن گاز، دالىرەك گازداردىڭ قوسپاسى. 2 عاسىر بۇرىن عانا عالىمدار اۋانىڭ كوپتەگەن گازداردىڭ قوسپاسىنان تۇراتىنىن دالەلدەگەن. اۋا قوسپاسىنداعى ەڭ كوپ گاز – ياعني 78 ℅، وتتەگى - 21℅، 1 ℅ - كومىرقىشقىل گازى.
5 - تاجىريبە: ەكى شىراعداندى الىپ، جاعىپ، بىرەۋىن ستاكانمەن جاۋىپ، ەكىنشىسىن اشىق قالدىرامىز. قاي شىراعدان بۇرىن سونەدى؟
ەندى سالىستىرامىز، دالەلدەيمىز. ناتيجەسىندە اشىق شىراعدان جانا بەرەدى. ستاكانمەن جابىلعانى اۋا جوقتىقتان ءسونىپ قالادى.
6 - تاجىريبە: قالاي ويلايسىڭدار الدارىڭداعى ستاكاندا ءبىر نارسە بار ما؟
ءقازىر ءبىز ونى تەكسەرەمىز. ستاكاندى تىك ۇستاپ سۋعا باياۋ تۇسىرەمىز. نە بولدى؟ نەگە سۋ ستاكانعا كىرمەيدى؟ سۋعا كىرۋگە نە بوگەت جاسايدى؟ سەبەبى ستاكاندا اۋا بار، سول اۋا سۋدى جىبەرمەيدى. ال ەندى ستاكاندى قيعاش ۇستاپ، سۋعا تۇسىرەمىز. نە بولدى؟ ستاكانعا سۋ كىردى، سۋدا كوپىرشىكتەر پايدا بولدى. قايدان؟ (اۋا ستاكاننان شىعادى، ونىڭ ورنىن سۋ الادى).
سونىمەن وقۋشىلار اۋانىڭ بار ەكەندىگىنە كوزىمىزدى جەتكىزدىك، ءيا؟ وندا شاعىن تەست سۇراقتارىنا جاۋاپ بەرەيىك.
1. جەردىڭ اۋا قاباتىن نە دەپ اتايدى؟
ا) گيدروسفەرا
ب) اتموسفەرا
س) ليتوسفەرا
2. اتموسفەرا قانداي قاباتتاردان تۇرادى؟
ا) تروپوسفەرا، ستراتوسفەرا، مەزوسفەرا، تەرموسفەرا
ب) مەزوسفەرا، ليتوسفەرا، تەرموسفەرا
س) كاينوسفەرا، گيدروسفەرا، تەرموسفەرا، تروپوسفەرا
3. اۋا - رايىن زەرتتەيتىن عىلىم؟
ا) زوولوگيا
ب) بيولوگيا
س) مەتەورولوگيا
بەينەتاسپا قويىلادى. بەينەتاسپادا نە كوردىڭىزدەر؟ ءار وقۋشى اۋانىڭ لاستانۋىن داپتەرلەرىنە سۋرەتتەپ سالادى.
You Might Also Like
-
ءبىرىنشى مامىر جالپى ورتا ءبىلىم بەرەتىن مەكتەبى
