سۋ – تىرشىلىك كوزى
استانا قالاسى №76 مەكتەپ - ليسەي
جاراتىلىستانۋ ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى
كالييەۆا ساگيلا ۋميركۋلوۆنا
ساباقتىڭ تاقىرىبى: سۋ – تىرشىلىك كوزى
ساباقتىڭ ماقساتى: وقۋشىلاردىڭ وزىندىك ىزدەنىسى نەگىزىندە سۋدىڭ تىرشىلىك كوزى ەكەندىگىن تانۋ.
ساباقتىڭ مىندەتى:
1. بىلىمدىلىك مىندەتى: سۋ تاقىرىبى بويىنشا وقۋشىلاردى سويلەسۋ ارەكەتىنە، سالاۋاتتى ءومىر سالتىن ۇستانۋعا، تابيعاتتى قورعاۋعا بەيىمدەۋ؛
2. دامىتۋشىلىق مىندەتى: وقۋشىلاردىڭ ءوز پىكىرىن ايتۋ، ءوز بەتىمەن جۇمىس ىستەۋ، ويلاۋ قابىلەتىن دامىتۋ؛
3. تاربيەلىك مىندەتى: سۋدىڭ قاسيەتى تۋرالى تولىعىراق ايتىپ، بالالاردى تابيعاتتى قورعاۋعا تاربيەلەۋ. ءوز بەتىمەن جۇمىس ىستەۋدى قالىپتاستىرۋ، ءوزىن - ءوزى باسقارۋعا جەتەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: جاڭا ماتەريالدى مەڭگەرتۋ ساباعى.
ساباقتىڭ ءادىسى: بولجاۋ، سۇراق - جاۋاپ.
ساباق بارىسى:
ءمۇعالىم: وقۋشىلاردى تۇگەندەپ بولىپ، توپقا بولەدى. بالقاش كولى، كاسپيي كولى، ارال دەپ جازىلعان قيما قاعازدار (پازلى) قۇراستىرۋ ارقىلى ءۇش توپقا بولىنەدى. ءوز توپ اتاۋلارىڭىز تۋرالى نە بىلەسىزدەر، سونى ورتاعا سالىڭىزدار.
وقۋشىلار: قيما قاعازداردى قۇراستىرۋ ارقىلى ءوز توپتارىن تابادى جانە توپتىڭ اتاۋىنا بايلانىستى ءوز ويلارىندا بار مالىمەتتەرىن ايتادى.
مۋزىكا قويىلادى: «ورمان - رەلاكس»
سۇراق: 1. بۇل اۋەندە قانداي دىبىستاردى بايقادىڭىزدار؟
2. نەنىڭ دىبىسى باسىم؟
3. سۋ تۋرالى ءبىز نە بىلەمىز؟
ءمۇعالىم: 1. نەگىزگى دەرەكتەردى كەلتىرىلگەن تاقتاعا جازىپ، ءتۇرتىپ وتىرادى.
2. داپتەرلەرىنە جازعىزۋ.
سىزدەر كوپ مالىمەت بىلەدى ەكەنسىزدەر. ەندى ءبىز توپتىق جۇمىس جاسايمىز. ول ءۇشىن سىزدەر ءبىرىنشى قازاق ءتىلى ءپانى الەمىنە وي جۇگىرتەمىز. مىنا سۇراققا جاۋاپ بەرىڭىزدەرشى.
سۇراق: ماقال - ماتەل دەگەنىمىز نە؟
توپتىق جۇمىس. مەن سىزدەرگە ماقال - ماتەل ايتامىن، سىزدەر سول ماقال - ماتەلدىڭ ماعىناسىن اشىپ ايتساڭىزدار.
ءى توپ
كولدىڭ كوركى — قۇراق،
تاۋدىڭ كوركى — بۇلاق.
سۋ اناسى — بۇلاق،
ءسوز اناسى — قۇلاق
ءىى توپ
سۋدىڭ دا سۇراۋى بار.
ارىق بار جەردە سۋ بار،
سۋ بار جەردە نۋ بار.
ءىىى توپ
بۇلاق كورسەڭ كوزىن اش.
سۋمەن ويناما — باتارسىڭ،
وتپەن ويناما — جانارسىڭ.
وقۋشىلار: ماقال - ماتەلدەردىڭ ماعىناسىن اشادى.
سۇراق. بۇل ماقال ماتەلدەردىڭ ورتاق تاقىرىبى نە؟ /سۋ/
ەكى اتقارىلعان جۇمىستان ۇققان نەگىزگى ۇعىمىمىز قانداي ءسوز؟ /سۋ/ ءبىز وسىنداي جۇمىس بارىسىندا بۇگىنگى تاقىرىبىمىزدى بىرلەسە اشامىز. سەبەبى بۇگىنگى وتەتىن تاقىرىبىمىز بىزگە قۇپيا.
ءبىر ءسوزدى تاپتىق «سۋ». ءمۇعالىم تاقتاعا جازادى.
ءمۇعالىم: سۋرەتتەر تاراتادى. سول سۋرەتتەردەگى سۋرەتكە قاراپ وقۋشىلار ءوز ويلارىن ايتادى.
قانداي قورىتىندى جاساۋعا بولادى؟
توپتىق جۇمىس. ءار توپقا 3 سۋرەتتەن بەرىلەدى. سول سۋرەت نەگىزىندە، ءوز ويلارىن ورتاعا سالادى.
تاجىريبە: سۋدا تامىرى شىققان بولمە وسىمدىگىن توپىراققا وتىرعىزادى.
ءى – توپ توپىراق سالادى، ءىى – توپ گۇلدى توپىراققا وتىرعىزادى، ءىى – توپ وتىرعىزىلعان گۇلگە سۋ قۇيادى.
بۇدان شىعاتىن قورىتىندى نە؟
ناتيجە: سۋدا تامىرىن جايعان وسىمدىك توپىراققا ەنسە دە، سۋسىز وسپەيتىنى دالەلدەندى.
وسى تاجىريبەلىك جۇمىستاردان ءبىز نەنى ۇقتىق؟
سۋ تىرشىلىك كوزى ەكەندىگىن انىقتادىق. بۇگىنگى تاقىرىبىمىز «سۋ تىرشىلىك كوزى»، تولىق تاقىرىپتى جازىپ الايىق.
ماتىنمەن جۇمىس:
ءى توپ.
جەر عارىشتان كوگىلدىر مۇحيتتار پلانەتاسى سياقتى بولىپ كورىنەدى. ونىڭ ەتىنىڭ 70% استامىن سۋ، 30% قۇرلىق الىپ جاتىر.
مۇحيت، وزەن، كول، جەر استى، باتپاق سۋلار جانە مۇزدىقتار مەن اتموسفەراداعى سۋ بۋلارى جەردىڭ سۋ قابىعى - گيدروسفەرانى قۇرايدى. (گيدرو - سۋ، گرەكشە)
سۋدىڭ شامامەن 97% مۇحيتتاردا جينالعان. دۇنيەجۇزىلىك مۇحيت قۇرلىقتار ارقىلى 4 - كە بولىنەدى. تىنىق مۇحيتى 50 %، اتلانت مۇحيتى 25%، ءۇندى مۇحيتى 21% جانە سولتۇستىك مۇزدى مۇحيتى 4% الىپ جاتىر.
مۇحيت تەڭىز سۋلارىندا تۇزدىڭ كوپ بولۋىنان سۋ كەرمەك ءدام تارتىپ، ىشۋگە جارامايدى. 1 ليتر تەڭىز سۋىنىڭ قۇرامىندا 35 گرامم تۇز بولادى.
سۋ – ءتۇسسىز، ءمولدىر، ءيىسى - ءدامى جوق. ۇدايى توقتاۋسىز اعىپ جاتادى.
تاپسىرما: قانداي جاڭا مالىمەتتەر الدىڭىزدار؟
ءماتىن نەگىزىندە دياگرامما قۇرىڭىزدار.
ءىى توپ.
كەيبىر سۋلاردىڭ ەمدىك قاسيەتى بولادى. ولاردىڭ قۇرامىندا ءار ءتۇرلى مينەرالدى تۇزدار بولعاندىقتان، اۋرۋدى ەمدەۋگە نەمەسە الدىن الۋعا پايداسى بار. ەمدىك سۋلاردىڭ شىعىپ جاتقان جەرىن اراسان دەپ اتايدى. اراسان سۋلاردىڭ جەر بەتىنە شىعىپ جاتقان جەرىندە قازاقستاننىڭ ەمدىك ءساناتورييلى كەشەندەرى ورنالاسقان. سارىاعاش، المااراسىن، قاپالاراسان، بارلىقاراسان، جاركەنتاراسان جانە ت. ب. سۋدىڭ ءتىرى اعزالاردىڭ ءومىر سۇرۋىندە الاتىن ورنى زور. ادام، وسىمدىك، جانۋار سۋ بولماسا تىرشىلىك ەتە المايدى. سۋ ەلەكتر ستانسالارى، فابريكالار، زاۋىتتار دا جۇمىس ىستەمەيدى. سۋ بولماسا جاڭبىر دا بولماس ەدى.
تاپسىرما: قانداي جاڭا مالىمەتتەر الدىڭىزدار؟
سۋدىڭ پايداسى تۋرالى قوسىمشا مالىمەت بەرىڭىزدەر.
ءىىى توپ.
ادام ومىرىندە سۋ تەك قانا ءىشۋ ءۇشىن عانا ەمەس، تاماق پىسىرۋگە، جۋىنىپ شايىنۋعا، ءار ءتۇرلى تۇرمىستىق زاتتاردى تازالاۋعا كەرەك. سۋدا كەمە، قايىق ارقىلى سەرۋەندەۋگە، جاعالاۋدا شومىلۋعا، كەمەمەن جۇك تاسىمالداۋعا بولادى.
1 توننا بيدايدى ءوسىرۋ ءۇشىن 1500 توننا سۋ قاجەت ەكەن. كوپتەگەن باۋ - باقشا وسىمدىكتەرى سۋارمالى جاعدايدا عانا ءونىم بەرەدى. (قىزاناق، قاۋىن، قاربىز، كارتوپ جانە ت. ب.) سول سەبەپتى دە ءاربىر ءتىرى اعزا ءۇشىن سۋ بەلگىلى ءبىر مولشەردە قاجەت. ەگەر وعان قاجەتتى سۋ جەتىسپەسە نەمەسە ارتىپ كەتسە دە ءتىرى اعزانىڭ ءولىپ قالۋى ابدەن مۇمكىن.
تابيعاتتاعى سۋ، قۇم، كومىر، كۇيدىرگەن توپىراق ءتارىزدى كەۋەك زاتتار ارقىلى ءسۇزىلىپ تازارتىلادى. اۋىز سۋىن باكتەريادان تازارتۋ ءۇشىن، سۋدى حلورلاۋ ءادىسى قولدانىلادى. ول ءۇشىن 1 توننا سۋعا 0، 72 گرامم حلور قوسادى.
تاپسىرما: قانداي جاڭا مالىمەتتەر الدىڭىزدار؟
ءماتىن مازمۇنىن كورسەتەتىن سۋرەت سالىڭىزدار.
كليپ كورسەتىلەدى. تالقىلايمىز.
سۋ تىرشىلىك كوزى ەكەنىن تۇسىندىك مىنا بەينەتاسپادا سۋعا بايلانىستى قانداي پروبلەما كورسەتىلگەن؟
كەرى بايلانىس: سۋدى ۇنەمدەۋدىڭ قانداي جولدارىن بىلەسىڭدەر؟
جاراتىلىستانۋ ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى
كالييەۆا ساگيلا ۋميركۋلوۆنا
ساباقتىڭ تاقىرىبى: سۋ – تىرشىلىك كوزى
ساباقتىڭ ماقساتى: وقۋشىلاردىڭ وزىندىك ىزدەنىسى نەگىزىندە سۋدىڭ تىرشىلىك كوزى ەكەندىگىن تانۋ.
ساباقتىڭ مىندەتى:
1. بىلىمدىلىك مىندەتى: سۋ تاقىرىبى بويىنشا وقۋشىلاردى سويلەسۋ ارەكەتىنە، سالاۋاتتى ءومىر سالتىن ۇستانۋعا، تابيعاتتى قورعاۋعا بەيىمدەۋ؛
2. دامىتۋشىلىق مىندەتى: وقۋشىلاردىڭ ءوز پىكىرىن ايتۋ، ءوز بەتىمەن جۇمىس ىستەۋ، ويلاۋ قابىلەتىن دامىتۋ؛
3. تاربيەلىك مىندەتى: سۋدىڭ قاسيەتى تۋرالى تولىعىراق ايتىپ، بالالاردى تابيعاتتى قورعاۋعا تاربيەلەۋ. ءوز بەتىمەن جۇمىس ىستەۋدى قالىپتاستىرۋ، ءوزىن - ءوزى باسقارۋعا جەتەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: جاڭا ماتەريالدى مەڭگەرتۋ ساباعى.
ساباقتىڭ ءادىسى: بولجاۋ، سۇراق - جاۋاپ.
ساباق بارىسى:
ءمۇعالىم: وقۋشىلاردى تۇگەندەپ بولىپ، توپقا بولەدى. بالقاش كولى، كاسپيي كولى، ارال دەپ جازىلعان قيما قاعازدار (پازلى) قۇراستىرۋ ارقىلى ءۇش توپقا بولىنەدى. ءوز توپ اتاۋلارىڭىز تۋرالى نە بىلەسىزدەر، سونى ورتاعا سالىڭىزدار.
وقۋشىلار: قيما قاعازداردى قۇراستىرۋ ارقىلى ءوز توپتارىن تابادى جانە توپتىڭ اتاۋىنا بايلانىستى ءوز ويلارىندا بار مالىمەتتەرىن ايتادى.
مۋزىكا قويىلادى: «ورمان - رەلاكس»
سۇراق: 1. بۇل اۋەندە قانداي دىبىستاردى بايقادىڭىزدار؟
2. نەنىڭ دىبىسى باسىم؟
3. سۋ تۋرالى ءبىز نە بىلەمىز؟
ءمۇعالىم: 1. نەگىزگى دەرەكتەردى كەلتىرىلگەن تاقتاعا جازىپ، ءتۇرتىپ وتىرادى.
2. داپتەرلەرىنە جازعىزۋ.
سىزدەر كوپ مالىمەت بىلەدى ەكەنسىزدەر. ەندى ءبىز توپتىق جۇمىس جاسايمىز. ول ءۇشىن سىزدەر ءبىرىنشى قازاق ءتىلى ءپانى الەمىنە وي جۇگىرتەمىز. مىنا سۇراققا جاۋاپ بەرىڭىزدەرشى.
سۇراق: ماقال - ماتەل دەگەنىمىز نە؟
توپتىق جۇمىس. مەن سىزدەرگە ماقال - ماتەل ايتامىن، سىزدەر سول ماقال - ماتەلدىڭ ماعىناسىن اشىپ ايتساڭىزدار.
ءى توپ
كولدىڭ كوركى — قۇراق،
تاۋدىڭ كوركى — بۇلاق.
سۋ اناسى — بۇلاق،
ءسوز اناسى — قۇلاق
ءىى توپ
سۋدىڭ دا سۇراۋى بار.
ارىق بار جەردە سۋ بار،
سۋ بار جەردە نۋ بار.
ءىىى توپ
بۇلاق كورسەڭ كوزىن اش.
سۋمەن ويناما — باتارسىڭ،
وتپەن ويناما — جانارسىڭ.
وقۋشىلار: ماقال - ماتەلدەردىڭ ماعىناسىن اشادى.
سۇراق. بۇل ماقال ماتەلدەردىڭ ورتاق تاقىرىبى نە؟ /سۋ/
ەكى اتقارىلعان جۇمىستان ۇققان نەگىزگى ۇعىمىمىز قانداي ءسوز؟ /سۋ/ ءبىز وسىنداي جۇمىس بارىسىندا بۇگىنگى تاقىرىبىمىزدى بىرلەسە اشامىز. سەبەبى بۇگىنگى وتەتىن تاقىرىبىمىز بىزگە قۇپيا.
ءبىر ءسوزدى تاپتىق «سۋ». ءمۇعالىم تاقتاعا جازادى.
ءمۇعالىم: سۋرەتتەر تاراتادى. سول سۋرەتتەردەگى سۋرەتكە قاراپ وقۋشىلار ءوز ويلارىن ايتادى.
قانداي قورىتىندى جاساۋعا بولادى؟
توپتىق جۇمىس. ءار توپقا 3 سۋرەتتەن بەرىلەدى. سول سۋرەت نەگىزىندە، ءوز ويلارىن ورتاعا سالادى.
تاجىريبە: سۋدا تامىرى شىققان بولمە وسىمدىگىن توپىراققا وتىرعىزادى.
ءى – توپ توپىراق سالادى، ءىى – توپ گۇلدى توپىراققا وتىرعىزادى، ءىى – توپ وتىرعىزىلعان گۇلگە سۋ قۇيادى.
بۇدان شىعاتىن قورىتىندى نە؟
ناتيجە: سۋدا تامىرىن جايعان وسىمدىك توپىراققا ەنسە دە، سۋسىز وسپەيتىنى دالەلدەندى.
وسى تاجىريبەلىك جۇمىستاردان ءبىز نەنى ۇقتىق؟
سۋ تىرشىلىك كوزى ەكەندىگىن انىقتادىق. بۇگىنگى تاقىرىبىمىز «سۋ تىرشىلىك كوزى»، تولىق تاقىرىپتى جازىپ الايىق.
ماتىنمەن جۇمىس:
ءى توپ.
جەر عارىشتان كوگىلدىر مۇحيتتار پلانەتاسى سياقتى بولىپ كورىنەدى. ونىڭ ەتىنىڭ 70% استامىن سۋ، 30% قۇرلىق الىپ جاتىر.
مۇحيت، وزەن، كول، جەر استى، باتپاق سۋلار جانە مۇزدىقتار مەن اتموسفەراداعى سۋ بۋلارى جەردىڭ سۋ قابىعى - گيدروسفەرانى قۇرايدى. (گيدرو - سۋ، گرەكشە)
سۋدىڭ شامامەن 97% مۇحيتتاردا جينالعان. دۇنيەجۇزىلىك مۇحيت قۇرلىقتار ارقىلى 4 - كە بولىنەدى. تىنىق مۇحيتى 50 %، اتلانت مۇحيتى 25%، ءۇندى مۇحيتى 21% جانە سولتۇستىك مۇزدى مۇحيتى 4% الىپ جاتىر.
مۇحيت تەڭىز سۋلارىندا تۇزدىڭ كوپ بولۋىنان سۋ كەرمەك ءدام تارتىپ، ىشۋگە جارامايدى. 1 ليتر تەڭىز سۋىنىڭ قۇرامىندا 35 گرامم تۇز بولادى.
سۋ – ءتۇسسىز، ءمولدىر، ءيىسى - ءدامى جوق. ۇدايى توقتاۋسىز اعىپ جاتادى.
تاپسىرما: قانداي جاڭا مالىمەتتەر الدىڭىزدار؟
ءماتىن نەگىزىندە دياگرامما قۇرىڭىزدار.
ءىى توپ.
كەيبىر سۋلاردىڭ ەمدىك قاسيەتى بولادى. ولاردىڭ قۇرامىندا ءار ءتۇرلى مينەرالدى تۇزدار بولعاندىقتان، اۋرۋدى ەمدەۋگە نەمەسە الدىن الۋعا پايداسى بار. ەمدىك سۋلاردىڭ شىعىپ جاتقان جەرىن اراسان دەپ اتايدى. اراسان سۋلاردىڭ جەر بەتىنە شىعىپ جاتقان جەرىندە قازاقستاننىڭ ەمدىك ءساناتورييلى كەشەندەرى ورنالاسقان. سارىاعاش، المااراسىن، قاپالاراسان، بارلىقاراسان، جاركەنتاراسان جانە ت. ب. سۋدىڭ ءتىرى اعزالاردىڭ ءومىر سۇرۋىندە الاتىن ورنى زور. ادام، وسىمدىك، جانۋار سۋ بولماسا تىرشىلىك ەتە المايدى. سۋ ەلەكتر ستانسالارى، فابريكالار، زاۋىتتار دا جۇمىس ىستەمەيدى. سۋ بولماسا جاڭبىر دا بولماس ەدى.
تاپسىرما: قانداي جاڭا مالىمەتتەر الدىڭىزدار؟
سۋدىڭ پايداسى تۋرالى قوسىمشا مالىمەت بەرىڭىزدەر.
ءىىى توپ.
ادام ومىرىندە سۋ تەك قانا ءىشۋ ءۇشىن عانا ەمەس، تاماق پىسىرۋگە، جۋىنىپ شايىنۋعا، ءار ءتۇرلى تۇرمىستىق زاتتاردى تازالاۋعا كەرەك. سۋدا كەمە، قايىق ارقىلى سەرۋەندەۋگە، جاعالاۋدا شومىلۋعا، كەمەمەن جۇك تاسىمالداۋعا بولادى.
1 توننا بيدايدى ءوسىرۋ ءۇشىن 1500 توننا سۋ قاجەت ەكەن. كوپتەگەن باۋ - باقشا وسىمدىكتەرى سۋارمالى جاعدايدا عانا ءونىم بەرەدى. (قىزاناق، قاۋىن، قاربىز، كارتوپ جانە ت. ب.) سول سەبەپتى دە ءاربىر ءتىرى اعزا ءۇشىن سۋ بەلگىلى ءبىر مولشەردە قاجەت. ەگەر وعان قاجەتتى سۋ جەتىسپەسە نەمەسە ارتىپ كەتسە دە ءتىرى اعزانىڭ ءولىپ قالۋى ابدەن مۇمكىن.
تابيعاتتاعى سۋ، قۇم، كومىر، كۇيدىرگەن توپىراق ءتارىزدى كەۋەك زاتتار ارقىلى ءسۇزىلىپ تازارتىلادى. اۋىز سۋىن باكتەريادان تازارتۋ ءۇشىن، سۋدى حلورلاۋ ءادىسى قولدانىلادى. ول ءۇشىن 1 توننا سۋعا 0، 72 گرامم حلور قوسادى.
تاپسىرما: قانداي جاڭا مالىمەتتەر الدىڭىزدار؟
ءماتىن مازمۇنىن كورسەتەتىن سۋرەت سالىڭىزدار.
كليپ كورسەتىلەدى. تالقىلايمىز.
سۋ تىرشىلىك كوزى ەكەنىن تۇسىندىك مىنا بەينەتاسپادا سۋعا بايلانىستى قانداي پروبلەما كورسەتىلگەن؟
كەرى بايلانىس: سۋدى ۇنەمدەۋدىڭ قانداي جولدارىن بىلەسىڭدەر؟
You Might Also Like
