تابيعاتتى عىلىمي تۇرعىدان تانۋ ادىستەرى.
جاراتىلىستانۋ 5 سىنىپ
ساباقتىڭ تاقىرىبى: تابيعاتتى عىلىمي تۇرعىدان تانۋ ادىستەرى
ساباقتىڭ ماقساتى: وقۋشىلارعا ادامداردىڭ قورشاعان ورتا تابيعاتىن تانىپ ءبىلۋى تۋرالى جانە قانداي ادىستەردى قولدانا وتىرىپ تابيعاتتى وقىپ ۇيرەنگەنى تۋرالى تۇسىنىك، ماعلۇمات بەرۋ.
بىلىمدىلىگى: ەجەلگى كەزەڭدەردىڭ وزىندە - اق ادامدار تابيعاتتىڭ بەلگىلى ءبىر ماۋسىمدارعا بايلانىستى وزگەرەتىندىگى تۋرالى وقۋشىلارعا تۇسىنىك قالىپتاستىرۋ
دامىتۋشىلىعى: تابيعاتتى عىلىمي تۇرعىدان ادامداردىڭ قورشاعان ورتا تابيعاتىن باقىلاعانى، تاجىريبە جاساپ تانىپ ءبىلۋىن وقۋشىلارعا ءتۇسىندىرۋ.
تاربيەلىگى: وقۋشىلارعا ادامداردىڭ قورشاعان ورتا تابيعاتىن تانىپ ءبىلۋى تۋرالى جانە قانداي ادىستەردى قولدانا وتىرىپ ءومىر ءسۇرۋىنىڭ ەرەكشەلىكتەرىن تۇسىندىرە وتىرىپ، تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: جاڭا ساباق.
ساباقتىڭ ءادىسى: سۇراق - جاۋاپ، اڭگىمە - ءدارىس
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: كارتا، پلاكاتتار، اتلاس
ساباقتىڭ بارىسى:
. I. ۇيىمداستىرۋ
II. ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ
III. جاڭا ساباق
IV. بەكىتۋ
V. ۇيگە تاپسىرما
VI. باعالاۋ
ءى. ۇيىمداستىرۋ ءبولىمى
سالەمدەسۋ، وقۋشىلاردى تۇگەندەپ ساباققا دايىندىعىن تەكسەرۋ.
II. ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ
III. جاڭا ساباق
تابيعاتتى عىلىمي تۇرعىدان تانۋ ادىستەرى.
ەجەلگى كەزەڭدەردىڭ وزىندە - اق ادامدار تابيعاتتىڭ بەلگىلى ءبىر ماۋسىمدارعا بايلانىستى وزگەرەتىندىگىن بايقاعان. تابيعاتتى وقىپ ۇيرەنۋدىڭ بىرنەشە ادىستەرى بار.
ءبىرىنشىسى - باقىلاۋ.
باقىلاۋدىڭ ناتيجەسىندە اۋىل شارۋاشىلىق جۇمىستارىنىڭ مەزگىلىن انىقتاعان، ولاردى ارنايى اسپاپ قۇرالدارى ارقىلى ىسكە اسىرىپ وتىرعان.
ەكىنشى ءادىسى تاجىريبە جاساۋ ءادىسى. بۇل ءادىستى زەرتحانادا جاسايدى. ادام تاجىريبە جاساي وتىرىپ، تابيعاتتىڭ قۇبىلىستارىن قولدان جاساي دا الادى. مىسالعا: قىزدىرۋ، سۋىتۋ، ت. ب.
كەلەسى ادىسكە ولشەۋ جاتادى. ولشەۋ ارقىلى ادامدار كوپتەگەن دەنەلەردىڭ كولەمىن، اۋدانىن، اراقاشىقتىعىن انىقتايدى. جەردىڭ اۋدانى، كۇننەن جانە ايدان ارا قاشىقتىعى، تاۋدىڭ بيىكتىگى، تەڭىزدەردىڭ، مۇحيتتاردىڭ تەرەڭدىگى تۋرالى ت. ب. بىلگەن.
وسىلاي ادامدار تابيعاتتى باقىلاۋ تاجىريبە جاساۋ، ولشەۋ ارقىلى ۇيرەنگەن. وسى ادىستەردىڭ بارلىعى ادامداردىڭ تابيعاتتى تانىپ بىلۋىنە اسەرىن تيگىزدى. تابيعات تۋرالى ءبىلىم ارنايى زەرتتەۋ ادىستەرىن قولدانۋ ارقىلى جيناقتالادى. تابيعاتتى زەرتتەۋ ادىستەرىنىڭ ىشىنەن كەڭ تاراعان ءۇش عىلىمي ءادىستى اتاپ وتۋگە بولادى. ولار: باقىلاۋ، ەكسپەريمەنت جانە تەوريالىق زەرتتەۋ ادىستەرى.
تابيعات قۇبىلىستارىنىڭ زاڭدىلىقتارىن اشۋ ءۇشىن عالىمدار لوگيكالىق وي قورىتۋ امالدارىن رەت - رەتىمەن پايدالانادى. اۋەلى ولار باقىلاۋ ارقىلى دەرەكتەر جينايدى. جاڭا دەرەكتەردى بۇرىننان بەلگىلى دەرەكتەرمەن سالىستىرىپ، ولاردىڭ اراسىندا سەبەپ - سالدارلىق بايلانىستار بار ما؟ دەگەن نەگىزگى سۇراققا جاۋاپ ىزدەيدى. نايزاعايدىڭ پايدا بولۋى تۋرالى شىنايى عىلىمي بولجامدى ۆ. فرانكلين (1706 - 1790جج) ۇسىندى. ونىڭ بولجامى بويىنشا نايزاعاي – ءار ءتۇرلى زاريادتالعان بۇلتتاردىڭ اراسىنداعى نەمەسە بۇلت پەن جەردىڭ اراسىنداعى اسا قۋاتتى ەلەكتر ەلەكتر ۇشقىنى. ونداي ۇشقىن ءار ءتۇرلى ەلەكترلەنگەن (زاريادتالعان) دەنەلەردىڭ ارالارىندا بايقالادى.
استرونوميالىق باقىلاۋ ءۇشىن دە ءار ءتۇرلى قۇرالدار مەن اسپاپتار قولدانىلادى. استرونومياداعى ەڭ نەگىزگى زەرتتەۋ قۇرالى – تەلەسكوپ. ونىڭ جاردەمىمەن جاقىن تۇرعان اسپان دەنەلەرىنىڭ (ايدىڭ، كۇن جۇيەسىندەگى پلانەتالاردىڭ جانە ولاردىڭ سەرىكتەرىنىڭ) بەتكى دەنەلەرىن كورۋگە بولادى. تەلەسكوپتىڭ ارقاسىندا كوزگە كورىنبەيتىن باسقا دا اسپان دەنەلەرىن باقىلاپ، عىلىمي دەرەكتەر جيناقتالادى.
IV. جاڭا ساباقتى بەكىتۋ
1. ادامدار تابيعاتى قانداي ادىستەر قولدانا وتىرىپ ۇيرەندى.
2. باقىلاۋ قالاي جۇرگىزىلەدى؟
3. تاجىريبە جاساۋ دەگەنىمىز نە؟
4. ولشەۋ ارقىلى نە بىلەمىز؟
V. قورىتىندىلاۋ، باعالاۋ.
Vءى. ۇيگە تاپسىرما بەرۋ.
ۇيگە: تابيعاتتى عىلىمي تۇرعىدان تانۋ ادىستەرى
ساباقتىڭ تاقىرىبى: تابيعاتتى عىلىمي تۇرعىدان تانۋ ادىستەرى
ساباقتىڭ ماقساتى: وقۋشىلارعا ادامداردىڭ قورشاعان ورتا تابيعاتىن تانىپ ءبىلۋى تۋرالى جانە قانداي ادىستەردى قولدانا وتىرىپ تابيعاتتى وقىپ ۇيرەنگەنى تۋرالى تۇسىنىك، ماعلۇمات بەرۋ.
بىلىمدىلىگى: ەجەلگى كەزەڭدەردىڭ وزىندە - اق ادامدار تابيعاتتىڭ بەلگىلى ءبىر ماۋسىمدارعا بايلانىستى وزگەرەتىندىگى تۋرالى وقۋشىلارعا تۇسىنىك قالىپتاستىرۋ
دامىتۋشىلىعى: تابيعاتتى عىلىمي تۇرعىدان ادامداردىڭ قورشاعان ورتا تابيعاتىن باقىلاعانى، تاجىريبە جاساپ تانىپ ءبىلۋىن وقۋشىلارعا ءتۇسىندىرۋ.
تاربيەلىگى: وقۋشىلارعا ادامداردىڭ قورشاعان ورتا تابيعاتىن تانىپ ءبىلۋى تۋرالى جانە قانداي ادىستەردى قولدانا وتىرىپ ءومىر ءسۇرۋىنىڭ ەرەكشەلىكتەرىن تۇسىندىرە وتىرىپ، تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: جاڭا ساباق.
ساباقتىڭ ءادىسى: سۇراق - جاۋاپ، اڭگىمە - ءدارىس
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: كارتا، پلاكاتتار، اتلاس
ساباقتىڭ بارىسى:
. I. ۇيىمداستىرۋ
II. ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ
III. جاڭا ساباق
IV. بەكىتۋ
V. ۇيگە تاپسىرما
VI. باعالاۋ
ءى. ۇيىمداستىرۋ ءبولىمى
سالەمدەسۋ، وقۋشىلاردى تۇگەندەپ ساباققا دايىندىعىن تەكسەرۋ.
II. ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ
III. جاڭا ساباق
تابيعاتتى عىلىمي تۇرعىدان تانۋ ادىستەرى.
ەجەلگى كەزەڭدەردىڭ وزىندە - اق ادامدار تابيعاتتىڭ بەلگىلى ءبىر ماۋسىمدارعا بايلانىستى وزگەرەتىندىگىن بايقاعان. تابيعاتتى وقىپ ۇيرەنۋدىڭ بىرنەشە ادىستەرى بار.
ءبىرىنشىسى - باقىلاۋ.
باقىلاۋدىڭ ناتيجەسىندە اۋىل شارۋاشىلىق جۇمىستارىنىڭ مەزگىلىن انىقتاعان، ولاردى ارنايى اسپاپ قۇرالدارى ارقىلى ىسكە اسىرىپ وتىرعان.
ەكىنشى ءادىسى تاجىريبە جاساۋ ءادىسى. بۇل ءادىستى زەرتحانادا جاسايدى. ادام تاجىريبە جاساي وتىرىپ، تابيعاتتىڭ قۇبىلىستارىن قولدان جاساي دا الادى. مىسالعا: قىزدىرۋ، سۋىتۋ، ت. ب.
كەلەسى ادىسكە ولشەۋ جاتادى. ولشەۋ ارقىلى ادامدار كوپتەگەن دەنەلەردىڭ كولەمىن، اۋدانىن، اراقاشىقتىعىن انىقتايدى. جەردىڭ اۋدانى، كۇننەن جانە ايدان ارا قاشىقتىعى، تاۋدىڭ بيىكتىگى، تەڭىزدەردىڭ، مۇحيتتاردىڭ تەرەڭدىگى تۋرالى ت. ب. بىلگەن.
وسىلاي ادامدار تابيعاتتى باقىلاۋ تاجىريبە جاساۋ، ولشەۋ ارقىلى ۇيرەنگەن. وسى ادىستەردىڭ بارلىعى ادامداردىڭ تابيعاتتى تانىپ بىلۋىنە اسەرىن تيگىزدى. تابيعات تۋرالى ءبىلىم ارنايى زەرتتەۋ ادىستەرىن قولدانۋ ارقىلى جيناقتالادى. تابيعاتتى زەرتتەۋ ادىستەرىنىڭ ىشىنەن كەڭ تاراعان ءۇش عىلىمي ءادىستى اتاپ وتۋگە بولادى. ولار: باقىلاۋ، ەكسپەريمەنت جانە تەوريالىق زەرتتەۋ ادىستەرى.
تابيعات قۇبىلىستارىنىڭ زاڭدىلىقتارىن اشۋ ءۇشىن عالىمدار لوگيكالىق وي قورىتۋ امالدارىن رەت - رەتىمەن پايدالانادى. اۋەلى ولار باقىلاۋ ارقىلى دەرەكتەر جينايدى. جاڭا دەرەكتەردى بۇرىننان بەلگىلى دەرەكتەرمەن سالىستىرىپ، ولاردىڭ اراسىندا سەبەپ - سالدارلىق بايلانىستار بار ما؟ دەگەن نەگىزگى سۇراققا جاۋاپ ىزدەيدى. نايزاعايدىڭ پايدا بولۋى تۋرالى شىنايى عىلىمي بولجامدى ۆ. فرانكلين (1706 - 1790جج) ۇسىندى. ونىڭ بولجامى بويىنشا نايزاعاي – ءار ءتۇرلى زاريادتالعان بۇلتتاردىڭ اراسىنداعى نەمەسە بۇلت پەن جەردىڭ اراسىنداعى اسا قۋاتتى ەلەكتر ەلەكتر ۇشقىنى. ونداي ۇشقىن ءار ءتۇرلى ەلەكترلەنگەن (زاريادتالعان) دەنەلەردىڭ ارالارىندا بايقالادى.
استرونوميالىق باقىلاۋ ءۇشىن دە ءار ءتۇرلى قۇرالدار مەن اسپاپتار قولدانىلادى. استرونومياداعى ەڭ نەگىزگى زەرتتەۋ قۇرالى – تەلەسكوپ. ونىڭ جاردەمىمەن جاقىن تۇرعان اسپان دەنەلەرىنىڭ (ايدىڭ، كۇن جۇيەسىندەگى پلانەتالاردىڭ جانە ولاردىڭ سەرىكتەرىنىڭ) بەتكى دەنەلەرىن كورۋگە بولادى. تەلەسكوپتىڭ ارقاسىندا كوزگە كورىنبەيتىن باسقا دا اسپان دەنەلەرىن باقىلاپ، عىلىمي دەرەكتەر جيناقتالادى.
IV. جاڭا ساباقتى بەكىتۋ
1. ادامدار تابيعاتى قانداي ادىستەر قولدانا وتىرىپ ۇيرەندى.
2. باقىلاۋ قالاي جۇرگىزىلەدى؟
3. تاجىريبە جاساۋ دەگەنىمىز نە؟
4. ولشەۋ ارقىلى نە بىلەمىز؟
V. قورىتىندىلاۋ، باعالاۋ.
Vءى. ۇيگە تاپسىرما بەرۋ.
ۇيگە: تابيعاتتى عىلىمي تۇرعىدان تانۋ ادىستەرى
You Might Also Like
-
ساباقتىڭ تاقىرىبى: كۆادراتتىق تەڭدەۋ تۇبىرلەرىنىڭ فورمۋلالارىن پايدالانىپ ەسەپتەر شىعارۋ
