InfoHub Logo

باكەن قاريامەن انا ءبىر جىلداردا تانىسقان ەدىم. ەنتىگە باسىپ، كۋپەگە ەنگەن قارتتىڭ كەۋدەسىندەگى وردەن، مەدالدارى سىڭعىر-سىڭعىر ەتىپ، وزىنە نازار اۋدارتتى.

— بالالاردىڭ كولىكتەرى بوساماي، ايتەۋىر ۇلگەردىم-اۋ، ءتاۋبا،-دەدى قارت ەنتىگىن باسىپ وتىرعاننان كەيىن. — تاڭنىڭ اتىسى، كۇننىڭ باتىسى تىرلىكتەرى ءبىر بىتپەيدى.

اڭگىمەسىنەن، ءجۇرىس-تۇرىسىنان قازاقى قالىپ اڭعارىلادى، ەشكىمدى جاتسىنباي «بالام، قالقام، شىراعىم» دەپ وتىرعان قاريا شيراق قيمىلمەن سومكەسىن اشىپ، ۇستەلگە ءدام قويا باستادى. «كەلىڭدەر، ءشاي-پاي ءىشىپ الايىق» دەپ، شايعا شاقىردى.

پوەزد اينەگىنەن سىرتقا كوز تاستاپ قويىپ، اڭگىمەلەسىپ وتىرمىز. قاريا اقتوبە جاقتان، شالقار ستانسياسىنان ەكەن. پاۆلوداردا تۇرمىس قۇرعان قىزىنىڭ ۇيىنە بارىپ، ون شاقتى كۇن جاتىپتى. «سوعىس... سوعىسقا قاتىسقان ەكەنسىز. جول قىسقارسىن، ەسىڭىزدە قالعان قىزىقتى وقيعالاردان ايتىپ بەرىڭىزشى» دەپ وتىندىك.

— ءپالى، وق قارداي بوراعان جەردە قىزىق بولا ما ەكەن؟! سەندەرگە قىزىق شىعار، ال سول سۇمدىقتى باستان كەشكەن ءبىز ءۇشىن... ساۋالىمىزدىڭ ورىنسىز شىققانىنا ىڭعايسىزدانىپ قالدىق. «جوق، اتا، ەسىڭىزدە قالعان ءبىر وقيعانى...

— ە-ە، سولاي دەمەيسىڭ بە؟! ءيا، كورىڭدە وكىرگىر كەتلەردىڭ سالعان ويرانى سۇمدىق بولدى عوي. نەبىر ورىمدەي سۇلۋ بوزداقتار قىرشىن كەتتى، سۋعا باتتى، وققا ۇشتى، ءبىر شۇڭقىردا اسپاندا ۇشقان سامولەتتەن قورعانىپ وتىرعان ءبىر توپ جاستىڭ ۇستىنە سنارياد ءتۇسىپ، كۇل-تالقان بولعاندارىن دا كوز كوردى.

كەيىن سول جىگىتتەردى جەرلەگەندە قايسىنىڭ قولى، قايسىنىڭ اياعى ەكەنىن بىلە الماي... ايتەۋىر ءبارىن ءبىر جەرگە جەرلەدىك. ءبارى قازاق ەدى».  قارتتىڭ كوزى جاساۋراپ، ءبىراۋىق ءۇنسىز قالدى. الدەن سوڭ: «سوعىستىڭ باسىنان اياعىنا دەيىن قاتىسىپ، بەرلينگە دەيىن بارعان، مىنا اتالارىڭ. سونداعى مەنى اجالدان الىپ قالعان ءبىر ۋاقيعانى ايتايىن. مەنى تاعدىردىڭ تالكەگىنە سالعان ۋاقيعا بولدى، بۇل. ءيا، اللانىڭ قۇدىرەتى شەكسىز عوي.

قوش. كەرمان ۇكىمەتى مىڭ دا توعىز ءجۇز قىرىق ءبىردىڭ جيىرما ەكىنشى ماۋسىمىندا سابەتكە قارسى سوعىس اشتى. سول جىلى ماۋسىمدا ون سەگىزگە تولدىم. اۋىلدان ۇزاپ شىقپاعان، ەشتەڭە كورمەگەن، ءالى وڭ — سولىمىزدى تاني قويماعان كوكورىم ەدىك. سودان ءبىزدىڭ اۋىلدان بىردەن الپىس جەتى بوزبالاعا ۆوەنكوماتتان شاقىرتۋ كەلدى. ەكى كۇننەن سوڭ مايدانعا تارتقان ەشەلونعا وتىردىق. اۋەلدە از ۋاقىت اسكەر ويىنىندا بولدىق، دايىندالدىق، مىلتىق اتۋدى ۇيرەندىك.

... مەن سانيتار بولدىم. ۇرىس بولىپ جاتقان جەردەن جارالىلاردى پلاشش-پالاتكاعا سالىپ، بلينداجعا اكەپ، دارىگەرگە تاپسىرىپ، قايتا جانۇشىرامىز. بىردە قارا تەڭىز، سيەۆاستوپول ماڭىندا كەسكىلەسكەن قاتتى شايقاس بولدى. كوك تە اتىس، جەر دە اتىس، تەڭىزدە دە اتىس... بۇرق-سارق، كوك ءتۇتىن، ەكى جاقتىڭ زەڭبىرەك گۇرسىلى، ءتونىپ كەپ قالعان جاۋ سامولەتى... جەر مەن كوك قوسىلىپ كەتىپ، ءبىر قازاندا قايناپ جاتقانداي. بىزگە بەرىلگەن تاپسىرما - تەڭىز جيەگىندەگى «ن»  توبەشىگىن جاۋدان تارتىپ الىپ، اپتىققان دۇشپاننىڭ بەتىن قايتارۋ، جاڭا كۇش كەلگەنشە ۇستاپ تۇرۋ.

بۇل — قارا كۇز، قازان ايىنىڭ اياق شەنى بولاتىن، ۇمىتپاسام. قوش، سونىمەن ازاننان باستالعان اتىس-شابىس ەكىندىگە دەيىن سوزىلدى. «ن» توبەشىگى الىندى» دەگەن حابار جەتتى، الدىڭعى جاقتان. ەندى ۇستاپ تۇرۋ كەرەك. توبەشىكتىڭ ستراتەگيالىق ءمان زور بولعانىن كەيىن ەستىدىك. سونىمەن، جاۋ شەگىندى، ايتسە دە ءقاۋىپ جوق ەمەس، قانسىراعان اشۋلى توبەت سەكىلدى وزدەرى. ءالسىن-السىن وق بوراتىپ، كۇشتەرىنىڭ سارقىلماعانىن كورسەتىپ قويادى. قاسىمداعى سەرگەي دەگەن ورىس جىگىتى ەكەۋىمىز ءبىر ەڭبەكتەپ، ءبىر تۇرىپ، ۇرىس بولىپ وتكەن جەرگە جاقىنداپ كەلەمىز، وكوپقا ەكى جارالى جاۋىنگەردى جاتقىزىپ كەتكەن ەدىك. ءبىر تومپەكتىڭ ۇستىنە شىعا بەردىك.

ون — ون بەس قادامداي جەردە الدەبىر قۇرىلىس پا، كەمە توقتايتىن ورىن با، بىلە المادىم، ەرسىلى-قارسىلى تەمىرلەرى، ءىشى قۋىس قۇبىرلارى بار، بيىك، ءزاۋلىم بىردەڭە ەكەنى كوزگە شالىنعان-دى. ەندىگى ەسىل-دەرتىمىز وق تولاس تاپقانشا سوعان جەتىپ الۋ. ءبىراق، باس كوتەرتپەگەن وق سالدەن كەيىن قايتا بورادى. تومپەكتىڭ ۇستىندەگى ءبىر ءتۇپ قۋرايدى پانالاپ، جەرگە جابىسا تۇستىك.

وق جان-جاعىمىزدان زۋ-زۋ ەتەدى. ءدال سول ساتتە زەڭبىرەكتەر دە گۇرسىلدەپ بەردى. باسىمدى ءبىر كوتەرگەندە سەرگەيدىڭ ىشقىنا اۋدارىلىپ تۇسكەنىن كورىپ قالدىم. وعان ۇمتىلا بەرەم دەگەنىمشە بولعان جوق، ءبىر جويقىن كۇش دەنەمدى بولشەكتەپ، بيىككە لاقتىرعانىن سەزدىم. كوز الدىم تۇمانىتىپ، قاپ-قارا بولىپ كەتتى. اپ-ساتتە اسپانعا قاراي ۇشىپ بارا جاتتىم.

ەش جەرىمدى اۋىرسىنعام دا جوق. قانشا ۋاقىت وتكەنىن بىلمەيمىن، ءبىر مەزەتتە كوزىمدى اشسام، بيىكتە، تەڭسەلىپ تۇرعان الدەبىر قۇبىردىڭ باسىندا الدەنەگە قىستىرىلىپ «ءىلۋلى» تۇرمىن. وڭ قولىم سىرقىرايدى، وق شىنتاق تۇسىن جىرىپ وتكەن، سۇيەگىم امان سەكىلدى. قۇبىر بيىك، بيىك بولعاندا سەكىرىپ ءتۇسۋ مۇمكىن ەمەس.

قورىققانىمنان دەنەم قالتىرادى. ماڭاي تىم-تىرىس. الگىندەگى ايقاي-سۇرەڭ، زۋىلداعان وقتىڭ ءبىرىنىڭ دە داۋىسى ەستىلمەيدى. «و-و، قاسقا» دەپ قايران قالدىم. تومەنگە كوز سالسام قاراقوشقىل ءتۇتىن، كوشكەن بۇلتتاي جوڭكىلە شەگىنىپ بارا جاتقان جاۋ تانكىلەرى.

سانامدى نايزاعاي وسقىلاپ وتكەندەي بولدى، سويتسەم، قۇلاعىم تارس ءبىتىپتى، باسقا زاقىم كەلگەن عوي، الدە مي شايقالدى ما... ەشتەڭە ەستىمەي تۇرعانىم سودان ەكەن. قوش، ايتەۋىر جان امان، تىرمىسىپ، قۇبىردىڭ ىشىنە ەنۋگە تىرىستىم. باسىمدى ارەڭ بۇرىپ، ارت جاعىما قاراسام، مەنىڭ استىمدا تەڭىز سۋى قاپ-قارا سياداي بولىپ، تولقىپ جاتىر ەكەن. «اللا، ساقتاي گور!» دەپ جالبارىندىم. تەرەڭ سۋدان قاتتى قورقاتىنىم بولۋشى ەدى، ويتكەنى جۇزە بىلمەيمىن. قانشا ۋاقىت ارپالىسقانىم ەسىمدە جوق، ساۋساعىمنىڭ كوبەسى سوگىلىپ، قولىمنىڭ قانى تامشىلاپ تاۋسىلعانداي، ال-دارمەن قۇرىعان شاقتا، قۇبىردىڭ ىشىنە ەندىم. تاعى كوزىم جارق ەتتى، ساعان وتىرىك، ماعان شىن، قۇبىردىڭ انا باسىندا ءدال مەن سەكىلدى «ءىلىنىپ» قالعان ءفريستىڭ سولداتى، ول دا ىشكە ەنىپتى. قۇداي-اۋ، دەيمىن، بۇل قايدان پايدا بولعان؟

ماڭاتتا جاۋ سولداتى جوق ەدى عوي. الدە تىعىلىپ جاتقان جەرىنەن ونى دا مەن قۇساتىپ زەڭبىرەك وعى بيىككە اتىپ جىبەردى مە... ەكەۋىمىز بىر-بىرىمىزگە قارسى قاراپ، قاتىپ قالدىق. و، توبا، سول سولداتتىڭ بەينەسى ءالى كۇنگە دەيىن كوز الدىمدا تۇر. قارت جاۋىنگەر سۋىپ قالعان شايىن اسىقپاي ۇرتتادى.

— قۇبىر ءىشى قاراڭعى.، ەكى جاقتان ءتۇسىپ تۇرعان جارىق قانا بەينەمىزدى كولەڭكەدەي كورسەتەدى. باسىندا تەمىر شلەم، ۇستىندەگى اسكەري كيىمى دال-دۇل سەكىلدى. ونىڭ ءۇستىن سيپالاپ، پيستولەتىن ىزدەگەنىن سەزدىم. مەنىڭ پيستولەتىم ورنىندا ەكەن. ءبىراق مەن قولىما العام جوق.

الدەبىر تۇيسىك ەكەۋىمىزگە دە كەلگەن سەكىلدى. قالاي تۇسىندىرسەم ەكەن، بىلايشا ايتقاندا تەمىردىڭ «تۇتقىنىنان» بوساۋ ءۇشىن ەكەۋىمىز دە جەرگە ءتىرى ءتۇسۋىمىز كەرەك. ايتپەسە ءبىرىمىز ولسەك، ءبىرىمىز سۋعا باتامىز. ويتكەنى، تەمىر قۇبىر جاعادان سۋدىڭ بەتىنە 20-30 مەتردەي ءيتىنىپ، تارازى قۇساپ تەربەلىپ تۇر. قۇبىردىڭ ءبىر جاعى بوساسا، ەكىنشىمىز نە مۇزداي سۋعا قۇلايمىز، نە جەرگە ۇشىپ ولەمىز.

ونى ەكەۋىمىز دە تۇسىندىك. الگى سولدات قولىنا پيستولەتىن الدى دا، ماعان كورسەتىپ سۋعا لاقتىرىپ، سوسىن بىردەڭە دەپ ماعان قاراپ ايقايلادى. «ناين، مەندە قارۋ جوق، اتىسپايىق» دەگەنى بولار. مەن دە قارۋدى سۋعا لاقتىرىپ، «جوق-جوق» دەپ ايقايلادىم. ول نەمىسشەلەپ بىردەڭە دەدى، مەن قازاقشالاپ ايقايلادىم.

قىسقاسى، ءبىر-بىرىمىزدى تۇسىندىك. نەمىس قۇبىردىڭ ىشىنە قاراي باياۋ ەڭبەكتەپ، جىلجي باستادى. ماعان ىمداپ قويادى. مەن دە جىلجىدىم. بىردەي جىلجىماساق، قۇبىر ءبىر جاعىنا قاراي اۋىپ كەتسە، ەكەۋىمىزدىڭ دە قۇرىعانىمىز. ادام شىبىن جانى ءۇشىن نە ىستەمەيدى؟! ە، اللا، ءبىر ءوزىڭ جار بول دەپ، العا جىلجىپ كەلەمىن. ءسال-پال دامىلداپ، ەكەۋىمىز دە العا قاراي  بىرگە جىلجيمىز. ول مەنەن كوز المايدى، مەن دە.

قۇبىردىڭ ورتان بەلىنە جەتكەندە ەكەۋىمىزدىڭ باسىمىز تۇيىسەدى. ىشتەي «مىنانىڭ بويى سەرەيگەن ۇزىن ەكەن، موينىن بۇراپ السام با» دەپ ويلاپ قويام. قوش. سونىمەن ارامىز جاقىندادى. ەندى «ت» ءقارپى سەكىلدەنگەن قۇبىردىڭ ورتاڭعى تۇسىنداعى ءزاۋلىم قۇبىرعا سەكىرىپ اۋىسىپ، سونىڭ ىشىمەن تومەن قاراي «سىرعاناۋ» كەرەك. جاقىنداپ كەلگەندە الگىنىڭ بەتىنە قاراسام، قۇداي-اۋ، جاپ-جاس بالا. جاسىل، الدە قوڭىر جاسىل كوزدى، ايتەۋىر اق كىرپىك، ايران كوز فريسكە ۇقسامايدى. كوزى جىپىق-جىپىق ەتەدى، جىلاعالى تۇر. «مۇنىڭ نە جازىعى بار، ۇكىمەتى «مىنالاردى ات، قىر-جوي» دەپ سوعىسقا اكەپ سالدى.

نەمىس تە بولسا، ادامنىڭ بالاسى عوي دەپ ويلادىم. «مەنىڭ الدىما وتىر» دەپ ىمدادىم. «گۋت-گۋت» دەگەندەي بولدى، ەشتەمە ەستىمەيمىن، قۇلاعىم تارس بىتەلىپ قالعان عوي. ءسويتىپ، ول تەمىر قۇبىرعا سەكىردى. ەندى ول ماعان قاراماي-اق تومەنگە سىرعاناپ كەتە بەرۋىنە، جەرگە ءتۇسىپ، شايقاسا كەتۋىنە بولادى عوي. جوق، الگى سولدات قۇبىرعا سەكىرىپ شىعىپ، ماعان قولىن سوزدى. «ابايلا» دەگەندەي اۋزىن قيمىلداتتى.

ەكەۋىمىز تاۋدان شانا تەپكەن بالالار قۇساپ، ول مەنىڭ الدىمدا، مەن ونىڭ ارتىندا، الگى قۋىس قۇبىردىڭ ىشىمەن جەرگە قاراي سىرعانادىق. جارتى ساعات جىلجىدىق پا، بىلمەيمىن، ايتەۋىر، اۋپىرىممەن جەرگە جەتتىك. پالەسىن قاراشى، بىردەن شىعىپ كەتپەي، قۇبىردان باسىن قىلتيتىپ شىعارىپ، توڭىرەكتى شولدى. «ماڭايدا ەشكىم جوق» دەگەندەي باسىن شايقادى.

ەكەۋىمىز دە سىرتقا شىقتىق. ماعان جارالانعان موينىن، قولىن كورسەتتى، قانى قابىرشاقتانىپ قاتىپ قالىپتى. مەنىڭ دە قولىمنىڭ قانى قاتا باستاپتى. جان-جاعىمىزعا قاراساق، سوعىس جوق، ەكەۋىمىزدى عانا قالدىرىپ، ءبارى ءبىر جاققا اۋا كوشىپ، سول جاقتا سوعىسىپ جاتقان ءتارىزدى. ەندى مەنىڭ قۇلاعىم تام-تۇمداپ اشىلا باستادى. الگىنىڭ ماعان قاراپ بىردەڭە دەپ بىلدىرلاعانىن شالا-پۇلا ەستىدىم. ەندى ەكەۋىمىزدىڭ دە بىر-بىرىمىزگە قاستىق ىستەي المايتىنىمىزدى ءبىر تۇيسىكپەن سەزدىك.

وزىنە انىقتاپ قارادىم، راسىندا اق كىرپىك نەمىسىڭە ۇقسامايدى، الدە پولياك، الدە رۋمىن... كەتلەر بىزگە سوعىس اشاردىڭ الدىندا كوپ ەلدى جاۋلاپ الىپتى، جاستارىن سوعىسقا سالىپتى دەپ پوليترۋكتىڭ ايتقانى بار-دى. سول ەلدەردىڭ ءبىرىنىڭ بالاسى ما، كىم ءبىلىپتى... سونىمەن الگىنىڭ ىمداۋىمەن بىر-بىرىمىزگە ارقامىزدى بەرىپ، تەرىس قارادىق تا، ەكەۋىمىز ەكى باعىتقا بەت الدىق. بۇل ىمىرت قويۋلانعان كەز ەدى. ءوزىم ابدەن جاۋرادىم، ميىم مەڭ-زەڭ، قولىمنىڭ جاراسى دا سىزدايدى.

جارالى قولىمدى اسىپ الىپ، ءجۇرىپ كەلەم، ءجۇرىپ كەلەم، ەشكىم جوق. اينالدىرعان 2-3 ساعاتتىڭ ىشىندە ءبارى تىپ-تيپىل بولعانداي. ءبىر كەزدە ورمانعا كەلىپ كىردىم. بومبادان امان قالعان قاداۋ-قاداۋ، بورىك پوشىمداس اعاشتاردىڭ اراسىمەن تۇكپىرگە قاراي ەنتەلەي ەندىم. ويىم — اسكەرىمىزدى ىزدەپ تابۋ، سوسىن بۇگىنگى جاعدايدى ەشكىمگە ايتپاۋ، ايتپەسە، «پود تريبۋنال» كەتەتىنىمدى بىلەم. ءبىر سوراپپەن قانشا جۇرگەنىمدى بىلمەيمىن، ءبىر زاماتتا كوزىمە جىلتىراعان وت شالىندى.

جاۋراعانىمدى، قارنىمنىڭ اشقانىن شىنداپ سەزىندىم. اقىرىن جاقىنداپ، «شىركىن-اي، ءوزىمىزدىڭ ادامدار بولسا ەكەن» دەپ ارمانداپ كەلەم. قاتەلەسپەسەم، ورماننىڭ انا ءبىر تۇسىندا دەريەۆنيا بولۋ كەرەك. ول ءبىز العان «ن» توبەشىگىنە جاقىن. ولاي بولسا، ءبىزدىڭ اسكەر سوندا بولۋى ءتيىس.

مەن وتقا جاقىن كەلدىم. سىبدىرىمدى بىلدىرمەي باسپالاپ قاراسام، ماناعى جاۋدىڭ سولداتى. جالعىز. مەنى ول دا بايقاپ قالدى، ورنىنان اتىپ تۇردى. ەكى قولىن جايىپ «كوم-كوم» دەگەندەي بولدى.  كەپكەن قۋ اعاشتان وت جاعىپ، جىلىنىپ وتىر. بىلدىر-بىلدىر بىردەڭە دەدى.

قۇلاعىم اشىلايىن دەدى عوي، ءسوزىن تىڭداسام، نەمىسشە ەمەس. مەن ەستىمەگەن مۇلدە باسقا ءتىل ەكەن. ءتىلىمدى كورسەتىپ، «ۇلتىڭ كىم؟» دەپ ىمدادىم. تاۋدىڭ سۋرەتىن سالدى، تاعى بىردەڭە دەدى. سودان الگىگە كارتوپ جەيىك، اناۋ ماڭدا باقشالىق بار، كارتوپ قازىپ اكەل دەپ سۋرەتىن سىزىپ، ىممەن تۇسىندىرگەن بولدىم.

ىرجالاقتاپ، اتىپ تۇرىپ، جۇگىرە جونەلدى. وتتىڭ قولامتاسىن ءوشىرىپ الماي، قايتا-قايتا قوزعاپ، تاڭ سىبىرلەگەنشە وتىردىم. كۇزدىڭ قارا سۋىق جەلى ابدەن قالتىراتتى. مىنا نەمىس مەنى الداپ قاشىپ كەتتى مە، الدە وزدەرىنە قوسىلدى ما، قوسىلسا مەنىڭ ۇستىمە اسكەرىن الىپ كەلسە قايتەم دەگەن ءقاۋپىم دە جوق ەمەس.

ءبىر مەزەتتە سىتىر-سىتىر ەتكەن داۋىس شىقتى. الگى سولدات، قولىندا شەلەك تولى كارتوپ، ىرجىڭ-ىرجىڭ ەتەدى. «ءاي، نەمىس، جارادىڭ» دەدىم. ەكەۋلەپ دايىن تۇرعان قولامتاعا كارتوپتى كومىپ، ءپىسىرىپ الدىق. الدىمىزعا جال مەن جايا تارتقانداي اسىعىس-ۇسىگىس كۇل-كۇيەسىمەن اسادىق-اۋ. «اشارشىلىقتا جەگەن قۇيقانىڭ ءدامى كەتپەس» دەمەكشى، ءالى كۇنگە دەيىن ءدال سونداي ءتاتتى كارتوپ جەگەن ەمەسپىن. ەكەۋىمىز جىلى قوشتاستىق، بىر-بىرىمىزگە جالتاق-جالتاق قاراپ، ەكى جاققا كەتتىك. «قۇداي ەندى كەزدەستىرمەسىن» دەدىم.

ءسويتىپ، امان-ەسەن ءوز پولكىمدى تاپتىم. سەرگەي دوسىم سول جولى وققا ۇشىپتى. پولك كوپ ادام جوعالتىپتى، جاڭا كۇش كەلىپتى. كوپ ايتىپ قايتەيىن، پالەنباي مىڭ شاقىرىم ءجۇرىپ وتىرىپ، اقىرى بەرليننەن ءبىر-اق شىقتىق قوي.

بۇل — مىڭ دا توعىز ءجۇز قىرىق بەستىڭ كوكتەمى، اپرەلى بولۋ كەرەك. مەن بۇعان دەيىن ەكى رەت جارالانىپ، گوسپيتالعا جاتىپ شىقتىم. شپرەە وزەنىنىڭ تۇسى ما ەكەن، نەمىستىڭ ءبىر قالاسىندا ءبىزدىڭ جاق ولاردىڭ ۇلكەن ءبىر پولكىن قىرىپ، قالعانى قولدارىن كوتەرىپ، تۇتقىنعا ءتۇستى. بۇل نەمىستىڭ انىق جەڭىلگەن كەزى ەدى.

قاشقانى قاشىپ، قاشپاعانى قول كوتەرىپ، پلەنگە ءتۇسىپ جاتقان كەزى. ءبىر كۇنى الدەبىر شارۋامەن الگى قالاداعى نەمىستىڭ گوسپيتالىن ىزدەپ شىقتىق. الدىمىزدا ءبىزدىڭ جاۋىنگەرلەر ءبىر توپ تۇتقىندى ايداپ بارادى. ءبارىنىڭ قولى ارتىندا، باستارى تومەن سالبىراعان، تۇسىنىكتى، رۋحى كۇيرەدى عوي.

مىنا قىزىقتى قارا، تۇتقىنداردىڭ تۇسىنان وتە بەرگەندە الدەكىمنىڭ تەسىلە قاراعانىن سەزدىم. كوردىم دە، سەلك ەتتىم، الدىڭعى بەس قاتار، ودان كەيىنگى التىنشى قاتار، ون وننان كەلە جاتقان جاۋ سولداتىنىڭ ەڭ بەرگى شەتكى تۇسىندا الگى ءوزىمنىڭ «كوزتانىسىم»، باياعىداعى ورىمدەي جاس سولدات ماعان جىميا قارادى. كوزى شۇڭىرەيىپ، ناعىز ءفريستىڭ وزىنە اينالىپتى.

مەن دە قاراپ كەلەم. بۇل قۇدىرەتتە شەك بار ما دەسەيشى. قۇداي-اۋ، جان الىسىپ، جان بەرىسكەن سۇمدىق شايقاستىڭ ىشىندە كەزدەسىپ، ودان ءبىر-بىرىمىزدى توتەلەپ كەلگەن اجالدان الىپ شىعىپ، ودان بىرگە ءدام تاتىسىپ، ەكى جاققا كەتكەن، بىر-بىرىنە جاۋ ەكى ەلدىڭ سولداتى ارادا ەكى-ۇش جىل وتكىزىپ، مىناداي جاعدايدا كەزدەسەمىز دەگەن، ءاي، مۇنداي جاعداي ەش جەردە بولعان جوق شىعار...

قارت كۇرسىنىپ تومەن قارادى.

— سودان، اتا، تۇتقىنداردى اتتى ما، ءبىزدىڭ جاق؟ «كوزتانىسىڭىز» ءتىرى قالدى ما ەكەن؟

— الگىلەردى اكەتكەن جاقتى بولجاپ، سوڭدارىنان بارسام با، ءبىر دەرەگىن بىلسەم بە، دەپ ءبىر ويلادىم. ءبىراق، قورىقتىم.  كىم بىلەدى، وندا جاۋ سولداتىن امان جىبەرۋ تۇگىلى، شابۋىلعا شىققاندا بۇعىپ قالساڭ ءبىتتى، اتىپ جىبەرەدى. ال، تۇتقىنعا تۇسكەندەردى ءبىزدىڭ جاق اتقان جوق، كەيىن ەلدەرىنە قايتاردى دەپ ەستىدىك. ءدام-تۇزى تاۋسىلماسا، ەلىنە جەتكەن بولار. ءقازىر مۇمكىن ءتىرى دە بولار. ءتىرى بولسا، ول دا سول ءبىر ۋاقيعانى ەسىنە الاتىن شىعار، كىم ءبىلىپتى... «قىرىق جىل قىرعىن بولسا دا، اجالدى ولەدى» دەگەن، تاعدىردىڭ وعى تۋرالاپ كەلمەسە، اجال شىركىن دە سەنەن اداسىپ قالادى ەكەن. ايتەۋىر، بۇل كۇنگە دە امان جەتتىك،-دەپ قاريا اۋىر كۇرسىندى. الدەن سوڭ:

— مىنە، سەن سۇراعان سوعىستاعى «قىزىق ۋاقيعا» وسى. ءبىراق، مۇنى ەشكىمگە ايتقان ەمەسپىن، قورىقتىم...

---