تاربيە تەورياسى
تاربيە تەورياسى
قازىرگى قوعامداعى تاربيەنىڭ ماقساتى مەن مىندەتتەرى، ءمانى
جوسپار:
1. تاربيە الەۋمەتتىك قۇبىلىس.
2. پەداگوگيكا كلاسسيكتەرىنىڭ تاربيە ماقساتى جونىندەگى پىكىرلەرى.
3. تاربيەنىڭ ماقسات - مىندەتتەرى.
4. تاربيە پروسەسىنىڭ ءمانى.
5. تاربيەنىڭ زاڭدىلىقتارى مەن پرينسيپتەرى.
6. ءوزىن - ءوزى تاربيەلەۋ جانە قايتا تاربيەلەۋ.
1. تاربيە - قوعامنىڭ نەگىزگى قىزمەتتەرىنىڭ ءبىرى، جەكە ادامدى ماقساتتى، جۇيەلى قالىپتاستىرۋ پروسەسى، اعا ۇرپاقتىڭ تاجىريبەسىن كەيىنگى بۋىنعا مەڭگەرتىپ، ولاردىڭ سانا - سەزىمىن، جاعىمدى مىنەز - قۇلقىن دامىتۋشى. ەرەسەك بۋىن قوعامدى تاريحي ومىردە جيناقتالعان تاجىريبەنى، ءبىلىمدى جاس بۋىنعا تاربيە پروسەسى ارقىلى بەرەدى.
تاربيە ماتەريالدىق يگىلىكتەردى وندىرۋگە قابىلەتتى، ىسكەر ادامداردى دايىنداۋعا باعىتتالۋى قاجەت. باستى ءوندىرۋشى كۇش - جەكە تۇلعا. ادام جۇيەلى تۇردە كۇردەلى قاتىناستارعا ارالاسىپ، قوعامداعى قالىپتاسقان يدەيانى، ساياسي جانە مورالدىق كوزقاراستاردى، سەنىمدەردى قوعامداعى ادامداردىڭ ءومىر ءسۇرۋ ءتارتىبىن مەڭگەرەدى.
پەداگوگيكا بالانى وقىتۋ، تاربيەلەۋ تاجىريبەلەرىن قورىتىپ، تاربيە جانە دامۋ ءۇشىن قاجەتتى جاعدايلاردى انىقتايدى.
قورىتا ايتقاندا، تاربيە - قوعامنىڭ تاريحي الەۋمەتتىك - ەكونوميكالىق جاعدايلارىنان تۋاتىن وبەكتيۆتىك پروسەسس.
تاربيە پروسەسىندە بالا ءوزىنىڭ دامۋىنا قاجەتتى جاعدايلاردى پايدالانۋعا ءتيىس. تابيعي جانە الەۋمەتتىك ورتا ونىڭ كوزقاراسىن دامىتادى.
2. ماقسات دەگەنىمىز - ءبىر نارسەگە ۇمتىلۋ، ىسكە اسىرۋ. بۇل تۇرعىدان العاندا تاربيە ماقساتى — جاستاردى ومىرگە ازىرلەۋ ماقساتىمەن جۇرگىزىلەتىن تاربيە جۇمىستارىنىڭ ناتيجەسىن ەرتە بولجاۋ.
تاربيەنىڭ ماقساتى مەن جۇيەسى مەملەكەتتىڭ ساياساتى مەن ەكونوميكاسىنا تاۋەلدى. تاربيە مەن قوعام ءبىر مەزگىلدە پايدا بولدى. تاربيە قوعامدىق قۇبىلىس، ونسىز قوعام ءومىرى ىلگەرى دامىمايدى. العاشقى قاۋىمدىق قۇرىلىستا ەرەسەكتەر بالالاردى ەڭبەككە داعدىلاندىرۋ ءۇشىن قاۋىمنىڭ ادەت - عۇرپىن، سالتىن ۇيرەتتى.
تاپتىق قوعامدا تاربيە ماقساتىن انىقتاۋ قوعامنىڭ ەڭ نەگىزگى ماقساتىنا اينالدى. قۇل يەلەنۋشى قوعامدىق قۇرىلىستا قۇلدار، ءوندىرىس قۇرالدارى (جەر، ەڭبەك قۇرالدارى) - قۇل يەلەنۋشىلەرىنىڭ جەكە مەنشىگى بولدى. تاربيەنىڭ ماقساتى قۇل يەلەنۋشىنىڭ مۇددەسىنە باعىندىرىلىپ، بالالاردى باسقىنشىلىق سوعىس ونەرىنە تاربيەلەدى.
ءاربىر مەملەكەتتە بالالارعا ءبىلىم بەرۋ مەن تاربيەنى ۇيىمداستىرۋدىڭ ناقتىلى ماسەلەلەرى مەن ادىستەرى قاراستىرىلادى. ءمۇعالىم قانداي ادامدى قالىپتاستىراتىنىن ءدال ءبىلۋى كەرەك. ك. د. ۋشينسكيي ءوز قىزمەتىنىڭ ايقىن ماقساتىن كورمەيتىن تاربيەشىنى قۇرىلىس ماتەريالدارىن ءبىر جەرگە ءۇيىپ تاستاپ، ودان نە العىسى كەلەتىنىن بىلمەيتىن ارحيتەكتورمەن سالىستىرادى. تاربيەشى جاس ۇرپاققا بەرىلەتىن ءبىلىم، ىسكەرلىك، داعدىنى، تاربيەلەيتىن سەزىمدى ءبىلىپ، جوسپارلى، ماقساتتى تاربيە جۇمىسىن جۇرگىزەدى.
يا. ا. كومەنسكيي "تاربيە ماقساتى جانە مىندەتتەرى، ماڭىزى، جۇزەگە اسىرۋ جولدارى ادامنىڭ قوعامدا الاتىن ورنىمەن انىقتالۋ كەرەك"، "كەلەسى عاسىردىڭ قانداي بولاتىندىعى سول عاسىر ءۇشىن تاربيەلەنگەن ازاماتتارعا بايلانىستى. دۇنيە - دانالاردىڭ كوپتىگىمەن باقىتتى" - دەگەن ويلار ايتتى. وسى ويلارىن "انا مەكتەبىنىڭ" كىرىسپەسىندە وربىتەدى.
"تاربيە - ادامدى قالىپتاستىراتىن جانە جەتىلدىرەتىن ۇيلەسىمدى پروسەسس" - دەپ كومەنسكيي تاربيە ماقساتىن تومەندەگى - دەي نەگىزگى ەلەمەنتتەرگە ءبولدى:
• ادامعا بارلىق زاتتاردى بىلگىزۋ - "عىلىمي ءبىلىم"؛
• زاتتاردىڭ جانە ءوزىنىڭ قوجاسى ەتۋ - "ادامگەرشىلىك"؛
• قۇدايعا، زاتتارعا قۇلشىلىق ەتۋ - "ءدىني تاربيە"؛
• ءتان ساۋلىعى - "دەنە تاربيەسى".
ي. گ. پەستالوسسي تاربيەنىڭ ماقساتى بالاعا باستاۋىش ءبىلىم، ەڭبەك، اقىل - وي، دەنە تاربيەسىن بەرىپ، جان - جاقتى جانە ۇيلەسىمدى دامىتۋ دەگەن.
نەمىس پەداگوگى ا. ديستەرۆەگ پەداگوگيكالىق ماسەلەلەردى شەشۋدەگى سوسلوۆيەلىك جانە شوۆينيستىك ساياساتقا قارسى كۇرەسىپ، "مەكتەپتىڭ مىندەتى - ادامزاتتى جانە ءوز حالقىن سۇيەتىن سانالى ازاماتتاردى تاربيەلەۋ" - دەگەن.
ك. د. ۋشينسكيي تاربيەنىڭ ماقساتى قوعامعا پايدالى، ادامشىلىعى بار ادامدى تاربيەلەۋ دەگەن. ول ادامگەرشىلىك تاربيەسىن اقىل - وي، ەڭبەك تاربيەسىمەن تىعىز بايلانىستى قاراستىرادى.
پ. پ. بلونسكيي تاربيە ماقساتى بالاعا جالپى ادامزاتتىڭ جانە ۇلتتىڭ مادەنيەتتى مەڭگەرۋگە كومەكتەسۋ، جەكە تۇلعانىڭ جالپى ادامزاتتىق يدەالدارىن قالىپتاستىرۋ دەگەن.
1941 - 1990 جىلدارداعى پەداگوگيكالىق ادەبيەتتەردە "جان - جاقتى دامۋ" ۇعىمىنا اقىل - وي، پوليتەحنيكالىق وقۋ جانە وندىرىستىك ەڭبەك، ادامگەرشىلىك تاربيەسى، دەنە جانە ەستەتيكالىق تاربيە سالالارى ەنگىزىلدى.
ا. س. ماكارەنكو تاربيەنىڭ مەملەكەتتىك مىندەتى نەگىزىندە پەداگوگيكالىق مىندەت قويىپ، پەداگوگتاردىڭ جۇمىسىن باقىلاۋعا الۋعا بولاتىندىعىن اتاپ كورسەتتى. ول "تاربيەنىڭ نەگىزگى ماقساتى بالانى جان - جاقتى دامىتۋ" - دەگەن ۇسىنىستى قولدادى، ۆ. ا. سۋحوملينسكيي ونى جۇزەگە اسىردى.
تاربيە ماقساتى قازاق ءتالىم - تاربيە تاعىلىمىنا دا قويىلدى. ۇلى ۇستاز ءابۋ ناسىر ءال - فارابي "ادامعا ەڭ اۋەلى ءبىلىم ەمەس، تاربيە بەرىلۋى كەرەك. ونسىز بەرىلگەن ءبىلىم - ادامزاتتىڭ قاس جاۋى. ول كەلەشەكتە ونىڭ بارلىق ومىرىنە اپات اكەلەدى" - دەدى.
ى. التىنسارين "ءومىردىڭ نەگىزگى ءمانى — ەڭبەك، ول ادامنىڭ ادامگەرشىلىك قاسيەتىن مارتەبەلەندىرەدى، ءومىردىڭ شىن ءقادىرىن تەك ەڭبەكسۇيگىش ادام عانا تۇسىنە الادى. ءمانسىز ەڭبەك، ماعىناسىز بەينەتقورلىق ادامنىڭ جىگەرىن مۇقالتادى، ءوز ەڭبەگىنىڭ قىزىعىن، راقات - ءلاززاتىن كورە ءبىلۋ - كىسىلىكتىڭ باستى بەلگىسى" - دەگەن.
اباي قۇنانبايەۆ تالاپ، ەڭبەك، تەرەڭ وي، قاناعات، راقىم سىندى جەكە تۇلعالىق جاقسى ساپالاردى قالىپتاستىرۋ ماقساتىن قويىپ، وسەك، وتىرىك، ماقتانشاقتىڭ، ەرىنشەكتىك، بەكەر مال شاشپاق سياقتى زياندى ادەتتەردى جويۋعا شاقىرادى.
بقو، تەرەكتى اۋدانى،
پريرەچنىي جوببم ينفورماتيكا-ماتەماتيكا
پاندەرى ءمۇعالىمى ايشۋاكوۆ مەرلان اديلوۆيچ
قازىرگى قوعامداعى تاربيەنىڭ ماقساتى مەن مىندەتتەرى، ءمانى
جوسپار:
1. تاربيە الەۋمەتتىك قۇبىلىس.
2. پەداگوگيكا كلاسسيكتەرىنىڭ تاربيە ماقساتى جونىندەگى پىكىرلەرى.
3. تاربيەنىڭ ماقسات - مىندەتتەرى.
4. تاربيە پروسەسىنىڭ ءمانى.
5. تاربيەنىڭ زاڭدىلىقتارى مەن پرينسيپتەرى.
6. ءوزىن - ءوزى تاربيەلەۋ جانە قايتا تاربيەلەۋ.
1. تاربيە - قوعامنىڭ نەگىزگى قىزمەتتەرىنىڭ ءبىرى، جەكە ادامدى ماقساتتى، جۇيەلى قالىپتاستىرۋ پروسەسى، اعا ۇرپاقتىڭ تاجىريبەسىن كەيىنگى بۋىنعا مەڭگەرتىپ، ولاردىڭ سانا - سەزىمىن، جاعىمدى مىنەز - قۇلقىن دامىتۋشى. ەرەسەك بۋىن قوعامدى تاريحي ومىردە جيناقتالعان تاجىريبەنى، ءبىلىمدى جاس بۋىنعا تاربيە پروسەسى ارقىلى بەرەدى.
تاربيە ماتەريالدىق يگىلىكتەردى وندىرۋگە قابىلەتتى، ىسكەر ادامداردى دايىنداۋعا باعىتتالۋى قاجەت. باستى ءوندىرۋشى كۇش - جەكە تۇلعا. ادام جۇيەلى تۇردە كۇردەلى قاتىناستارعا ارالاسىپ، قوعامداعى قالىپتاسقان يدەيانى، ساياسي جانە مورالدىق كوزقاراستاردى، سەنىمدەردى قوعامداعى ادامداردىڭ ءومىر ءسۇرۋ ءتارتىبىن مەڭگەرەدى.
پەداگوگيكا بالانى وقىتۋ، تاربيەلەۋ تاجىريبەلەرىن قورىتىپ، تاربيە جانە دامۋ ءۇشىن قاجەتتى جاعدايلاردى انىقتايدى.
قورىتا ايتقاندا، تاربيە - قوعامنىڭ تاريحي الەۋمەتتىك - ەكونوميكالىق جاعدايلارىنان تۋاتىن وبەكتيۆتىك پروسەسس.
تاربيە پروسەسىندە بالا ءوزىنىڭ دامۋىنا قاجەتتى جاعدايلاردى پايدالانۋعا ءتيىس. تابيعي جانە الەۋمەتتىك ورتا ونىڭ كوزقاراسىن دامىتادى.
2. ماقسات دەگەنىمىز - ءبىر نارسەگە ۇمتىلۋ، ىسكە اسىرۋ. بۇل تۇرعىدان العاندا تاربيە ماقساتى — جاستاردى ومىرگە ازىرلەۋ ماقساتىمەن جۇرگىزىلەتىن تاربيە جۇمىستارىنىڭ ناتيجەسىن ەرتە بولجاۋ.
تاربيەنىڭ ماقساتى مەن جۇيەسى مەملەكەتتىڭ ساياساتى مەن ەكونوميكاسىنا تاۋەلدى. تاربيە مەن قوعام ءبىر مەزگىلدە پايدا بولدى. تاربيە قوعامدىق قۇبىلىس، ونسىز قوعام ءومىرى ىلگەرى دامىمايدى. العاشقى قاۋىمدىق قۇرىلىستا ەرەسەكتەر بالالاردى ەڭبەككە داعدىلاندىرۋ ءۇشىن قاۋىمنىڭ ادەت - عۇرپىن، سالتىن ۇيرەتتى.
تاپتىق قوعامدا تاربيە ماقساتىن انىقتاۋ قوعامنىڭ ەڭ نەگىزگى ماقساتىنا اينالدى. قۇل يەلەنۋشى قوعامدىق قۇرىلىستا قۇلدار، ءوندىرىس قۇرالدارى (جەر، ەڭبەك قۇرالدارى) - قۇل يەلەنۋشىلەرىنىڭ جەكە مەنشىگى بولدى. تاربيەنىڭ ماقساتى قۇل يەلەنۋشىنىڭ مۇددەسىنە باعىندىرىلىپ، بالالاردى باسقىنشىلىق سوعىس ونەرىنە تاربيەلەدى.
ءاربىر مەملەكەتتە بالالارعا ءبىلىم بەرۋ مەن تاربيەنى ۇيىمداستىرۋدىڭ ناقتىلى ماسەلەلەرى مەن ادىستەرى قاراستىرىلادى. ءمۇعالىم قانداي ادامدى قالىپتاستىراتىنىن ءدال ءبىلۋى كەرەك. ك. د. ۋشينسكيي ءوز قىزمەتىنىڭ ايقىن ماقساتىن كورمەيتىن تاربيەشىنى قۇرىلىس ماتەريالدارىن ءبىر جەرگە ءۇيىپ تاستاپ، ودان نە العىسى كەلەتىنىن بىلمەيتىن ارحيتەكتورمەن سالىستىرادى. تاربيەشى جاس ۇرپاققا بەرىلەتىن ءبىلىم، ىسكەرلىك، داعدىنى، تاربيەلەيتىن سەزىمدى ءبىلىپ، جوسپارلى، ماقساتتى تاربيە جۇمىسىن جۇرگىزەدى.
يا. ا. كومەنسكيي "تاربيە ماقساتى جانە مىندەتتەرى، ماڭىزى، جۇزەگە اسىرۋ جولدارى ادامنىڭ قوعامدا الاتىن ورنىمەن انىقتالۋ كەرەك"، "كەلەسى عاسىردىڭ قانداي بولاتىندىعى سول عاسىر ءۇشىن تاربيەلەنگەن ازاماتتارعا بايلانىستى. دۇنيە - دانالاردىڭ كوپتىگىمەن باقىتتى" - دەگەن ويلار ايتتى. وسى ويلارىن "انا مەكتەبىنىڭ" كىرىسپەسىندە وربىتەدى.
"تاربيە - ادامدى قالىپتاستىراتىن جانە جەتىلدىرەتىن ۇيلەسىمدى پروسەسس" - دەپ كومەنسكيي تاربيە ماقساتىن تومەندەگى - دەي نەگىزگى ەلەمەنتتەرگە ءبولدى:
• ادامعا بارلىق زاتتاردى بىلگىزۋ - "عىلىمي ءبىلىم"؛
• زاتتاردىڭ جانە ءوزىنىڭ قوجاسى ەتۋ - "ادامگەرشىلىك"؛
• قۇدايعا، زاتتارعا قۇلشىلىق ەتۋ - "ءدىني تاربيە"؛
• ءتان ساۋلىعى - "دەنە تاربيەسى".
ي. گ. پەستالوسسي تاربيەنىڭ ماقساتى بالاعا باستاۋىش ءبىلىم، ەڭبەك، اقىل - وي، دەنە تاربيەسىن بەرىپ، جان - جاقتى جانە ۇيلەسىمدى دامىتۋ دەگەن.
نەمىس پەداگوگى ا. ديستەرۆەگ پەداگوگيكالىق ماسەلەلەردى شەشۋدەگى سوسلوۆيەلىك جانە شوۆينيستىك ساياساتقا قارسى كۇرەسىپ، "مەكتەپتىڭ مىندەتى - ادامزاتتى جانە ءوز حالقىن سۇيەتىن سانالى ازاماتتاردى تاربيەلەۋ" - دەگەن.
ك. د. ۋشينسكيي تاربيەنىڭ ماقساتى قوعامعا پايدالى، ادامشىلىعى بار ادامدى تاربيەلەۋ دەگەن. ول ادامگەرشىلىك تاربيەسىن اقىل - وي، ەڭبەك تاربيەسىمەن تىعىز بايلانىستى قاراستىرادى.
پ. پ. بلونسكيي تاربيە ماقساتى بالاعا جالپى ادامزاتتىڭ جانە ۇلتتىڭ مادەنيەتتى مەڭگەرۋگە كومەكتەسۋ، جەكە تۇلعانىڭ جالپى ادامزاتتىق يدەالدارىن قالىپتاستىرۋ دەگەن.
1941 - 1990 جىلدارداعى پەداگوگيكالىق ادەبيەتتەردە "جان - جاقتى دامۋ" ۇعىمىنا اقىل - وي، پوليتەحنيكالىق وقۋ جانە وندىرىستىك ەڭبەك، ادامگەرشىلىك تاربيەسى، دەنە جانە ەستەتيكالىق تاربيە سالالارى ەنگىزىلدى.
ا. س. ماكارەنكو تاربيەنىڭ مەملەكەتتىك مىندەتى نەگىزىندە پەداگوگيكالىق مىندەت قويىپ، پەداگوگتاردىڭ جۇمىسىن باقىلاۋعا الۋعا بولاتىندىعىن اتاپ كورسەتتى. ول "تاربيەنىڭ نەگىزگى ماقساتى بالانى جان - جاقتى دامىتۋ" - دەگەن ۇسىنىستى قولدادى، ۆ. ا. سۋحوملينسكيي ونى جۇزەگە اسىردى.
تاربيە ماقساتى قازاق ءتالىم - تاربيە تاعىلىمىنا دا قويىلدى. ۇلى ۇستاز ءابۋ ناسىر ءال - فارابي "ادامعا ەڭ اۋەلى ءبىلىم ەمەس، تاربيە بەرىلۋى كەرەك. ونسىز بەرىلگەن ءبىلىم - ادامزاتتىڭ قاس جاۋى. ول كەلەشەكتە ونىڭ بارلىق ومىرىنە اپات اكەلەدى" - دەدى.
ى. التىنسارين "ءومىردىڭ نەگىزگى ءمانى — ەڭبەك، ول ادامنىڭ ادامگەرشىلىك قاسيەتىن مارتەبەلەندىرەدى، ءومىردىڭ شىن ءقادىرىن تەك ەڭبەكسۇيگىش ادام عانا تۇسىنە الادى. ءمانسىز ەڭبەك، ماعىناسىز بەينەتقورلىق ادامنىڭ جىگەرىن مۇقالتادى، ءوز ەڭبەگىنىڭ قىزىعىن، راقات - ءلاززاتىن كورە ءبىلۋ - كىسىلىكتىڭ باستى بەلگىسى" - دەگەن.
اباي قۇنانبايەۆ تالاپ، ەڭبەك، تەرەڭ وي، قاناعات، راقىم سىندى جەكە تۇلعالىق جاقسى ساپالاردى قالىپتاستىرۋ ماقساتىن قويىپ، وسەك، وتىرىك، ماقتانشاقتىڭ، ەرىنشەكتىك، بەكەر مال شاشپاق سياقتى زياندى ادەتتەردى جويۋعا شاقىرادى.
بقو، تەرەكتى اۋدانى،
پريرەچنىي جوببم ينفورماتيكا-ماتەماتيكا
پاندەرى ءمۇعالىمى ايشۋاكوۆ مەرلان اديلوۆيچ
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
