InfoHub Logo

دەگەن تۋعان حالقى الدىندا ازاماتتىق ءۇنىن تانىتقان ولەڭىمەن باستاماقپىن. سەبەبى، وسى ولەڭ دەسە ءبىزدىڭ جۇرەگىمىز سوعۋىمەن ۇندەس كەلەتىن ءتارىزدى. ءبىزدىڭ ماماندىعىمىزدىڭ ءوزى - الداعى اتار تاڭ ءۇشىن، بولاشاق ءۇشىن قىزمەت ەمەس پە؟ بالا ءوز ومىرىنە قاجەتتى تاربيەنى الدىمەن وتباسىنان، سوسىن مەكتەپتەن الاتىنى ءسوزسىز. ورىستىڭ ۇلى پەداگوگى س. ۋشينسكييدىڭ «ءتالىم - تاربيە دارمەنسىز بولماۋى ءۇشىن، ول حالىقتىق بولۋى ءتيىس» دەگەنى بەلگىلى. ەندەشە، ءار بالانىڭ بويىنا ۇلتتىق سەزىم، ۇلتتىق ءۇردىس دارىتۋ - ءبىزدىڭ، ياعني، مۇعالىمدەردىڭ مىندەتى.

مەن - ۇستازبىن، مەن - ءمۇعالىممىن، مەن - زەرتتەۋشىمىن، مەن جاس ۇرپاقتى كەلەشەككە جەتەلەپ اپاراتىن - تاربيەشىمىن. ءوزىم ينفورماتيكا ءپانى ءمۇعالىمىمىن، سونىمەن قاتار سىنىپ جەتەكشىسى رەتىندە بالا تاربيەسىنە تىكەلەي ارالاسىپ كەلەمىن. ۇستازدىق ەتكەن 4 جىل ىشىندە مەن ءوز ءىس - تاجىريبەمدى تۇيىندەي كەلە تومەندەگىدەي وي قورىتتىم.
ەگەمەندى ەلىمىزدىڭ ەرتەڭى جاستارعا جۇيەلى ءبىلىم، ءتالىمدى - تاربيە بەرۋدە حالىق پەداگوگيكاسىنىڭ ءمان - ماڭىزى كۇن وتكەن سايىن ارتىپ كەلەدى.

قازىرگى تاڭدا ادامداردىڭ ومىرگە دەگەن كوزقاراسىنىڭ وزگەرۋى، كەلەڭسىز فاكتورلاردىڭ (ناركومانيا، جەزوكشەلىك، تاستاندى بالالار، قاتىگەزدىك ت. ب.) ورىن الۋى بالالاردىڭ تاربيەسىنە ءتۇرلى جاعىمسىز اسەرلەر تۋعىزادى. وسى وزەكتى ماسەلەنىڭ شەشۋ جولدارى ول ۇلتتىق تاربيەگە بەت بۇرۋ.

ەلىمىزدىڭ ءار جەرىندە حالىق مۇراسىنا، اسىرەسە، ۇلتىمىزدىڭ سالت - داستۇرلەرىنە دەگەن بەتبۇرىس، ونداعى وزىندىك ەرەكشەلىكتەرى جاس ۇرپاق تاربيەسىنە لايىق جۇرگىزۋ، سول ارقىلى شاكىرتتەردى ادامگەرشىلىك - شىنشىلدىققا باۋلۋ، ادەپ - ىزەتكە ۇيرەتۋ سەكىلدى سيپاتتار مەكتەپتە كەڭىنەن ءورىس الىپ كەلەدى.

اسىلى، حالىقتىق پەداگوگيكا - دانالىق مەكتەبى. حالىقتىق پەداگوگيكانىڭ نەگىزگى ماقساتى: اتا - بابالارىمىزدىڭ مۇرا - ميراستارى نەگىزىندە جاس ۇرپاقتى ادامگەرشىلىككە ۇلتجاندىلىققا، ادال ەڭبەك، ومىرگە بەيىمدەۋ، اسەمدىككە، ادەمىلىككە، وتاننىڭ نامىسىن قورعاۋ سياقتى ىزگى قاسيەتتەرگە تاربيەلەۋ. ءاربىر وقۋشىنىڭ ۇلتتىق ساناسى، رۋحى، ۇلتتىق ءبىلىم، تاربيە بەرۋ ارقىلى دامىتىلادى. حالىقتىق پەداگوگيكا كەلەشەگى زور، كەشەگى وتكەن قاريالاردان، عۇلاما ويشىلدار مەن شەشەن، بيلەردەن، سال - سەرىلەردەن مۇرا، ميراس بولىپ قالعان ۇلى تاربيە قۇرالى. تاربيە تامىرى حالىق قازىناسىندا، سونىڭ ءقادىر - قاسيەتى مەن ءبىلىم بولمىسىندا. ۇلتتىق تاربيەگە جان - جاقتى جاعداي جاساپ، كوڭىل بولە باستاعانىمىز بولاشاقتىڭ ساۋلەسىنە نۇرىن شاشاتىن كۇن سياقتى.

قاي حالىقتىڭ بالاسى بولسىن ونىڭ ءبىر - بىرىنەن ايىرماشىلىعى جوق. ال بالانى ەشبىر ۇلت جاماندىققا تاربيەلەمەيدى. بارلىق حالىق ىزگىلىككە، جاقسىلىققا، ەلىن، ءتىلىن سۇيۋگە، قىسقاسى بارلىق ازاماتتىق تاربيەگە تىرەك بولاتىن ەل قۇندى ادامگەرشىلىك قاسيەتتەردى ۇرپاق بويىنا ءسىڭدىرۋدى كوزدەيدى. ۇلتتىق سالت - داستۇرلەردىڭ، ادەت - عۇرىپتىڭ زامانعا ساي ورنەكتەرىن حالىق جوعارى باعالايدى. ادەمى ادەت پەن اسەم ادەپ، اتالىق ءداستۇر، ادەمىلىك ءبارى - ءبارى عاسىرلار بويى قالىپتاسقان حالىق پەداگوگيكاسى ادامگەرشىلىككە تولى ۇلگى - ونەگەلەر.

حالقىمىزدىڭ قوناقجايلىلىعى، كەڭ پەيىلدىلىگى، كوپشىلدىگى، دوس كوڭىلدىلىگى - الەۋمەتتىك يماندىلىقتىڭ بەلگىسى. يماندى ادام اينالاسىنداعىلارعا تەك جاقسىلىق ويلايدى، ولارعا قامقورلىق جاساۋعا ءازىر تۇرادى، اركىمگە ىزەتپەن، يناباتپەن قارايدى. يمانى كامىل ادام مەيىرىمدى بولادى. مەيىرىمدىلىك - ادام بويىنداعى قاسيەتتى سەزىم. اتا مەيىرىمى، اكە مەيىرىمى، انا مەيىرىمى - ۇلاعاتتى ۇعىم، ادامگەرشىلىكتىڭ اسقار شىڭى. تاربيەنىڭ وسى ءبىر سان سالالى كۇردەلى ماسەلەلەرىنە تەرەڭ بويلاۋعا، كۇندەلىكتى ومىرىمىزدەگى قاراپايىم داعدىلار ارقىلى بالا جۇرەگىنە جول تىرىساتىن العاشقى ءبىلىم ورداسى - مەكتەپ.

جاس ۇرپاقتى تاربيەلەۋشى رەتىندە ويعا تۇيگەنىم - ادامدى تاربيەلەۋ ءۇشىن تاربيەلەنۋشىنى بارلىق جاعىنان ءبىلۋى. جان دۇنيەسىن زەرتتەۋ شارت ەكەن. كەزىندە ۇلى پەداگوگ س. ۋشينسكيي: «وقۋشىلارعا جان - جاقتى تاربيە بەرۋ ءۇشىن ونى جان - جاقتى زەرتتەپ ءبىلۋ كەرەك»- دەگەن. وسىنداي زەرتتەۋ جۇمىستارى ماعان الدىما پەداگوگيكالىق ماقساتتار قويۋعا جانە وقۋ - تاربيە جۇمىسىن ناتيجەلى جۇرگىزۋگە كومەگىن تيگىزىپ كەلەدى.

ءمۇعالىم - بالانىڭ جەكە تۇلعاسىن قالىپتاستىرۋشىسى، ماڭىزدى ءتالىم - تاربيە ونەگەسىنىڭ باستاۋشىسى، جارقىن ۇلگىسى، بالا قيالىن سامعاتىپ، ارمانىن كوككە ۇسىندىرۋشى باستى تۇلعا. بۇگىنگى جاس وركەننىڭ ەرتەڭگى الەۋمەتتىك - ساياسي قوعام مۇشەسى رەتىندە قالىپتاسۋىندا ءتالىم - تاربيەنىڭ ماڭىزى زور ەكەندىگى بەلگىلى. ەندەشە قوعامداعى قول جەتكەن تاربيەلىك جاقسى ءداستۇر اتاۋلىنى پايدالانىپ، بيىك ادامگەرشىلىك قاسيەتتەرگە باۋلۋ، تاربيەلەۋ - ءمۇعالىمنىڭ باستى مىندەتى. ءمۇعالىم جان - جاقتى جەتىلگەن، ءبىلىمدى، ادىستەمەلىك - شىعارماشىلىق يەسى، حالىقتىق ءداستۇر، ادەت - عۇرىپ پەن سالت - سانا ەرەكشەلىكتەرىن، الەۋمەتتىك قارىم - قاتىناستارىن، تۇرلەرىن كاسىبي تۇردە مەڭگەرۋى ءتيىس. اسىرەسە، وسى كاسىبي بىلىك داعدىلارىن شىڭداۋى ونىڭ ۇستازدىق تاجىريبە جيناقتاۋىنىڭ ەڭ باستى شارتى بولىپ تابىلادى. ءمۇعالىمنىڭ كاسىبي بىلىك - داعدىلارى ءوز كەزەگىندە ونىڭ جەكە كاسىبي - پەداگوگيكالىق مادەنيەتىن كورسەتەتىن ولشەم. وعان ءمۇعالىمنىڭ جەكە مادەني دەڭگەيى، ادامگەرشىلىگى، ءتالىم - تاربيەسى، ىزدەنىمپازدىعى، زەرتتەۋشىلىگى جاتادى. ءمۇعالىم كاسىبي ءبىلىمىن جەتىلدىرگەن جاعدايدا عانا وقۋشىنىڭ تانىمدىق، شىعارماشىلىق قابىلەتىن دامىتىپ، عىلىمعا دەگەن قىزىعۋشىلىعىن قالىپتاستىرا الادى.

مەن، سىنىپ جەتەكشى، الدىمدا وتىرعان جاس جەتكىنشەكتەردەن ەرتەڭگى كۇنى ءبىلىمدى، ادامگەرشىلىگى مول، قوعامىمىزدى وركەندەتۋگە قابىلەتى مەن قارىمى جەتەتىن ازامات، جەكە تۇلعا تاربيەلەۋ ءۇشىن، ولاردى ءوز بەتىمەن ءبىلىمدى الۋعا، تەرەڭ ويلاپ، ويىن دۇرىس جەتكىزە بىلۋگە ۇيرەتۋىم كەرەك.

قازاق حالقىنىڭ عاسىرلار بويى جيناقتاعان بالا تاربيەسى حاقىنداعى تاجىريبەسى ۇلانعايىر. ەلىن، جەرىن، حالقىن ءسۇيۋ، ارداقتىلاردىڭ، رۋحاني اسىل قازىنالارىن اسپەتتەۋ، جاقسىدان ۇيرەنىپ، جاماننان جيرەنۋ، ادەپتىلىك پەن كىشىپەيىلدىلىككە ۇمتىلۋ، ۇلكەندى سىيلاۋ مەن كىشىنى قۇرمەتتەۋ سىندى تولىپ جاتقان قاسيەتتەر ارقىلى داريتىنىن ەسكە ۇستانا وتىرىپ، مەن تاربيە جۇمىسىمدى «حالىقتىق پەداگوگيكا» نەگىزىنە سۇيەنە وتىرىپ جۇرگىزەمىن. ادامنىڭ رۋحاني بايلىعى قاشاندا مول بولۋ كەرەك. ءبىز ۇرپاقتارىمىزدىڭ زەردەلى دە، ويلى، اقىلدى دا كوركەم گۇلدەي جايناپ وسە بەرۋىن قالايمىز. سونىمەن، قۇنارلى جەردە وسكەن ماۋەلى اعاش تامىرى سەكىلدى مەكتەپتە بەرىلگەن ۇلتتىق تاربيە مەن ءبىلىمنىڭ ءسولى مەن ءنارىن بويىنا ءسىڭىرىپ، قۋات الىپ وسكەن بالانىڭ ومىرگە دەگەن بەيىمدىلىگى دە، زەردەلىلىگى دە اناعۇرلىم جوعارى تۇرماق. ۇلتتىق رۋحاني بايلىعىن بويىنا سىڭىرگەن «مەن قازاقپىن» دەگەن ۇرپاق ءوز بويىنداعى ىزگى قاسيەتتەردى ومىردە دۇرىس پايدالانۋعا دا بەيىم بولادى. باسەكەگە قابىلەتتى 30 ەلدىڭ قاتارىنا جان دۇنيەسى ۇلتتىق رۋحاني ىزگىلىكتەرگە باي جاس ۇلاندار جول باستاماق.