ءححى - عاسىردىڭ جاس ماتەماتيگى
ساباقتىڭ تاقىرىبى: «ءححى - عاسىردىڭ جاس ماتەماتيگى» اتتى سايىس
ماقساتى: وقۋشىلاردىڭ پانگە دەگەن قىزىعۋشىلىقتارىن، ماتەماتيكا ءپانى بويىنشا العان بىلىمدەرىن قورىتىندىلاۋعا، ءتالىم – تاربيەسىن، تانىمدىق قابىلەتىن، بەلسەندىلىگىن ارتتىرۋ ءبىلىمدى، دارىندى وزىق بولۋعا تاربيەلەۋ.
وقۋشىلاردىڭ ماتەماتيكاعا دەگەن قىزىعۋشىلىعىن، تانىمىن ارتتىرۋدا سىنىپتان تىس جۇمىستاردىڭ تيگىزەر پايداسى وتە مول. سىنىپتان تىس ۋاقىتتا وتەتىن ءار ءتۇرلى ماتەماتيكالىق كەشتەر، سايىستار وقۋشىلاردىڭ ەستەرىندە ۇزاق ساقتالادى، ولاردىڭ ويلاۋ قابىلەتتەرىن دامىتادى جانە تاقىرىپتان تىس كوپتەگەن ماعلۇماتتار الادى. تومەندە وقۋشىلار اراسىندا وتكەن وسىنداي ءبىر سايىستىڭ جوسپارىن ۇسىنىپ وتىرمىز.
جۇرگىزۋشى. ءبىزدىڭ مەكتەپتە بۇگىن ماتەماتيكا ءپانىنىڭ العىرلارى بىلىمدەرىمەن كۇش سىناسپاق.
شاقىرامىز، كەلىڭدەر جارىسۋعا،
كۇش، ونەر، بىلىممەنەن الىسۋعا.
بار ونەردى سالايىق ورتامىزعا،
قانەكي كىم شىعادى سايىسۋعا.
سونىمەن ورتاعا سايىسكەرلەردى شاقىرايىق.
ءادىل قازى مۇشەلەرى ارمىسىزدار
قوش كەلىپسىز ەسەن-ساۋ بارمىسىزدار
سىزدەرگە ءۇمىت ارتقان وقۋشىلار.
ادىلدىكپەن تورەلىك ايتىڭىزدار – دەمەكشى قۇرمەتتى قاۋىم بۇگىنگى سىنعا باعا بەرە ادىلەتتى دە، سىيلى ءادىلقازى القالارىمەن تانىستىرىپ وتۋگە رۇقسات ەتىڭىزدەر./ ءادىل - قازىلارمەن تانىستىرىپ وتەدى/.
سايىس باعدارلاماسى:
I - تۋر «بايگە»
II - تۋر «ءتىل ونەر»
III - تۋر «جەتى كەرەمەت»
IV - تۋر «كوكپار»
V - تۋر «جورعا»
ويىننىڭ شارتتارى:
سونىمەن، قۇرمەتتى كورەرمەندەر، سايىسىمىزدى باستايىق. سايىسىمىزدىڭ العاشقى تۋرى «بايگە».
بۇل تۋر بويىنشا سايىسقا قاتىسۋشى وقۋشىلارعا سۇراقتار قويىلادى. كىم ءبىرىنشى بەلگى بەرسە، سول جاۋاپ بەرەدى. ءاربىر دۇرىس جاۋاپقا 10 ۇپاي.
1 - تۋر. بايگە.
1 - سۇراق. گيپوتەنۋزانىڭ كۆادراتى كاتەتتەرىنىڭ كۆادراتىنىڭ قوسىندىسىنا تەڭ. قانداي ءۇشبۇرىش تۋرالى ايتىلىپ تۇر؟
(تىكبۇرىشتى ءۇشبۇرىش)
2 - سۇراق. قانداي ساننىڭ ءبىر عانا كۆادرات ءتۇبىرى بار؟ (ءنول)
3 - سۇراق. «باستامالار» دەپ اتالاتىن ەڭبەگى بار عالىم؟ (ەۆكليد)
4 - سۇراق. «فۋنكسيا» تەرمينى ەڭ العاش رەت كىمنىڭ قولجازباسىندا كەزدەسەدى؟ (نەمىستىڭ ماتەماتيگى، ءارى فيلوسوفى گ. لەيبنيس)
5 - سۇراق. راسيونال ساندار جيىنى قانداي سان جيىندارىن قامتيدى؟ (ءبۇتىن ساندار، وڭ جانە تەرىس بولشەكتەر)
6 - سۇراق. شەڭبەر ۇزىندىعىنىڭ ديامەترگە قاتىناسى نەگە تەڭ؟
7 - سۇراق. قانداي ساندار يرراسيونال ساندار دەپ اتالادى؟ (شەكتەۋسىز پەريودسىز وندىق بولشەكتەردى يرراسيونال ساندار دەپ اتايدى)
8 - سۇراق. «ديسكريمينانت» قانداي سوزدەن شىققان؟ (لاتىننىڭ «اجىراتۋ، انىقتاۋ»)
9 - سۇراق. 5 تۇيمە 20 تەڭگە تۇرادى. وسىنداي 7 تۇيمەگە نەشە تەڭگە تولەيسىڭ (28)
10 - سۇراق. دالەلدەۋدى قاجەت ەتەتىن ماتەماتيكالىق سويلەم؟ (تەورەما)
11 - سۇراق. بارلىق قابىرعالارى تەڭ ءتورتبۇرىش قالاي اتالادى؟ (رومب)
12 - سۇراق. sin45º ءمانى نەشەگە تەڭ؟
جۇرگىزۋشى. 1 - ءشى تۋردى قورىتىندىلاي كەلە، وسى تۋر بويىنشا سايىسكەرلەردىڭ العان ۇپايلارىن ايتا كەتەيىك.
ءىى - تۋر. ءتىل - ونەر
«انا ءتىلىڭ - ارىڭ بۇل،
ۇياتىڭ بوپ تۇر بەتتە.
وزگە ءتىلدىڭ ءبارىن ءبىل،
ءوز ءتىلىڭدى قۇرمەتتە»،- دەي كەلە سايىسىمىزدىڭ كەلەسى تۋرى «ءتىل - ونەر» ءبولىمىن باستايمىز. بۇل ءبولىم بويىنشا سايىسكەرلەرىمىزگە جۇمباق ايتىلادى. جاۋابىن ءۇش تىلدە جازىپ كورسەتۋ كەرەك. جاۋابىن دۇرىس تاۋىپ ءۇش تىلگە دۇرىس اۋدارسا، 30 ۇپاي، ال ەكى تىلدە اۋدارماعا 20 ۇپاي، ال ءبىر تىلدە اۋدارماعا 10 ۇپايعا يە بولاسىڭدار. ال اۋدارما جوق بولسا، 0 ۇپاي..
1. جوق وزىندە باس تا، قاس تا، مويىن دا،
ۇزىندىعى جازۋلى تۇر بويىندا.
(سىزعىش، لينەيكا، ruler)
2. الدى - ارتىمىز شەكسىز دە،
جەتە المايسىڭ بىزدەرگە.
ساۋلە مەنەن كەسىندى،
شىققان تەگىن بىلسە دە.
(ءتۇزۋ، پريامايا، straiqht line)
3. بىردەي ساندى بىرنەشە رەت
كوبەيتۋدەن تۇرادى.
ەگەر ونى ىقشامداساڭ،
قانداي اتاۋ بولادى؟
(دارەجە، ستەپەن، power)
4. قابات - قابات قاتتاما، اقىلىڭ بولسا، اتتاما.
(كىتاپ، كنيگا، book)
5. تۇيەقۇس تارازىدا ءبىر اياعىمەن تۇرعاندا 12 كگ. ال ەكى اياعىمەن تۇرسا، قانشا كگ.
(ون ەكى، دۆەنادسات، twelve)
6. جۇت.... اعايىندى (جۇت جەتى اعايىندى) جەتى – سەم – seven
7. ءوزى سويلەي بىلمەيدى، سالعان ءىزى سويلەيدى. (قالام – رۋچكا - pen)
8. گەومەتريالىق نەگىزگى ۇعىم. (نۇكتە – توچكا – point)
9. تىك بۇرىشتان كىشى بۇرىش (ءسۇيىر – وسترىي – sharp (keep))
10. ەكى قولعا... كۇرەك (ءبىر، ودين، one)
11. جىگىتكە جەتى ونەردە از، نەشە ونەر كوپ ەمەس؟ (جەتپىس، سەمدەسيات، seventy)
12. ءبىر نۇكتەمەن شەكتەلگەن ءتۇزۋدىڭ بولىگى (ساۋلە، لۋچ، beamray)
13. ءبىر نۇكتەدەن شىعىپ ەكى ساۋلەدەن قۇرالاتىن گەومەتريالىق فيگۋرا (بۇرىش، ۋگول، angle)
14. وتىز تىستەن شىققان ءسوز نەشە رۋلى ەلگە جايىلادى؟ (وتىز، تريدسات، soty)
جۇرگىزۋشى. وسىمەن 2 - ءشى تۋر دا اياقتالدى.
جۇرگىزۋشى. 2 - ءشى تۋردى قورىتىندىلاي كەلە، وسى تۋر بويىنشا سايىسكەرلەردىڭ العان ۇپايلارىن ايتا كەتەيىك
جۇرگىزۋشى. ەڭ از ۇپاي جيناعان ەكى وقۋشىمىزدى سايىسىمىزدان شىعادى
كەلەسى تۋر «جەتى كەرەمەت» دەپ اتالادى. بۇل بولىمدە سايىسكەرلەرىمىز ىلىنگەن كەستەدەن ۇپاي بويىنشا سۇراقتار تاڭدايدى. ءبىرىنشى بولىپ ۇپاي سانى ەڭ كوپ وقۋشى تاڭدايدى.
ءىىى - تۋر. جەتى كەرەمەت
20 - ۇپايلىق سۇراقتى تاڭداعان وقۋشىلارعا بەرىلەتىن سۇراقتار:
1. كۆادراتتىڭ قابىرعاسى 9 سم. پەريمەترى نەشەگە تەڭ؟ (36 سم)
2. تراپەسيانىڭ تاباندارى 10 سم جانە 8 سم. ورتا سىزىعى نەگە تەڭ؟ (9 سم)
3. قابىرعاسى 6اسىم جانە 8 سم تىكتورتبۇرىش اۋدانى نەگە تەڭ؟
30 - ۇپايلىق سۇراقتى تاڭداعان وقۋشىلارعا بەرىلەتىن سۇراقتار:
1. «پ» ارپىمەن باستالاتىن 7 ماتەماتيكالىق سوزدەردى اتا (پيراميدا، پلانيمەتريا، پاراللەل، پليۋس، پارابولا، پاراللەلەپيپەد، پەرپەنديكۋليار).
2. «س» ارپىمەن باستالاتىن 7 ماتەماتيكالىق سوزدەردى اتا (سينۋس، ءسۇيىر، ستەرەومەتريا، سەكتور، ساۋلە، سەگمەنت، سينۋسويدا).
3. «ك» ارپىمەن باستالاتىن 7 ماتەماتيكالىق سوزدەردى اتا (كوبەيتۋ، كۋب، كونۋس، كوسينۋس، كيلومەتر، كەسىندى، كولەم).
40 - ۇپايلىق سۇراقتى تاڭداعان وقۋشىلارعا بەرىلەتىن سۇراقتار:
1. «اقىل - ويدى تارتىپكە كەلتىرەتىن - ماتەماتيكا». كىمنىڭ ءسوزى؟ (م. ۆ. لومونوسوۆ)
2. «ماتەماتيكا - عىلىمداردىڭ پاتشاسى، ال اريفمەتيكا - ماتەماتيكا پاتشاسى» ءسوزىنىڭ اۆتورى كىم؟
(ك. گاۋسس)
3. «اقىن جاندى بولماساڭىز، ماتەماتيكتە بولا المايسىز» ءسوزىنىڭ اۆتورى كىم؟ (س. ۆ. كوۆاليەۆسكايا)
جۇرگىزۋشى، وسىمەن 3 - ءشى تۋردىڭ اياعىنا دا جەتتىك. ايتا كەتەيىن، ءۇش تۋردان قورىتىندى ۇپاي ساندارى از بولعان ەكى سايىسكەرىمىز ءۇشىن ويىن اياقتالدى.
ءىV - تۋر. كوكپار
بۇل بولىمدە 4 تاقىرىپ بەرىلەدى. ءاربىر وقۋشى كورسەتىلگەن ۇپايلار بويىنشا 1 تاقىرىپ تاڭدايدى.
لوگيكالىق ەسەپتەر
1. 1 توننا ماقتا اۋىر ما، 1 توننا تەمىر اۋىر ما؟ (بىردەي)
2. ءتورت پەن بەستىڭ اراسىنا قانداي تاڭبا قويىلعاندا 4 - تەن ارتىق، 5 - تەن كەم سان شىعادى؟ (ءۇتىر)
3. ستولدىڭ ءتورت بۇرىشى بار. ەگەر ءبىر بۇرىشىن كەسىپ تاستاسا، نەشە بۇرىش قالادى؟ (بەس)
عالىمدار.
1. «گەومەتريانى بىلمەيتىندەر اكادەمياعا كىرمەي - اق قويسىن» دەگەن كىمنىڭ ءسوزى؟ (پلاتون)
2. گەومەتريادا جاڭالىق اشقانى ءۇشىن زيەۆس قۇدايىنا ءجۇز وگىز سويىپ قۇربان ەتكەن كىم؟ (پيفاگور)
3. «ماتەماتيكا - بارلىق عىلىمداردىڭ تۇڭعىشى جانە ويلارى پايدالى دا، قاجەت تە». (ر. بەكون)
گرافيكتەر.
1. ۋ=اح+b فۋنكسياسىنىڭ گرافيگى؟ (ءتۇزۋ)
2. ح2+ۋ2=R فۋنكسياسىنىڭ گرافيگى؟ (شەڭبەر)
3. ۋ= فۋنكسياسىنىڭ گرافيگى؟ (گيپەربولا)
فورمۋلار.
1. V=اbc كولەمنىڭ فورمۋلاسى (تىك بۇرىشتى پاراللەلەپيپەد)
2. S=ا2 (كۆادراتتىڭ اۋدانى)
3. اح2+bx+c=0 (كۆادرات تەڭدەۋ)
4 - ءشى تۋردىڭ سوڭىندا ويىندى ەكى وقۋشى عانا جالعاستىرادى. وسىدان كەيىن 5 - ءشى تۋر باستالادى.
V - تۋر. جورعا.
بۇل كەزەڭدە وقۋشى ءبىر مينۋتتا قانشا سۇراققا جاۋاپ بەرسە، سول جيناعان ۇپايى بولىپ ەسەپتەلەدى.
1 - وقۋشىعا قويىلاتىن سۇراقتار.
1. ەكى قابىرعاسى تەڭ بولاتىن ۇشبۇرىش (تەڭ ءبۇيىرلى ءۇشبۇرىش)
2. جازىقتىقتاعى قيىلىسپايتىن ەكى ءتۇزۋ (پاراللەل)
3. قاراما - قارسى قابىرعالارى پاراللەل بولىپ كەلگەن ءتورتبۇرىش (پاراللەلوگرام)
4. بەرىلگەن بۇرىشقا قارسى جاتقان كاتەتتىڭ گيپوتەنۋزاعا قاتىناسى (سينۋس)
5. بارلىق قىرلارى تەڭ تىك بۇرىشتى پاراللەلەپيپەد (كۋب)
6. باعىتتالعان كەسىندى (ۆەكتور)
7. گەومەتريانىڭ جازىقتىقتاعى دەنەنى زەرتتەيتىن ءبولىمى (پلانيمەتريا)
8. ساننىڭ جۇزدەن ءبىر بولىگى (پايىز)
9. ءتورت تاڭبالى ماتەماتيكالىق كەستەسىنىڭ اۆتورى؟ (براديس)
10. شەڭبەردىڭ ەكى نۇكتەسىن قوساتىن كەسىندى؟ (حوردا)
11. ءۇشبۇرىشتىڭ ورتا سىزىعى 12 سم، تابانى نەگە تەڭ؟ (24 سم)
12. (12)
13. ۇشبۇرىشتىڭ ىشكى بۇرىشتارىنىڭ قوسىندىسى؟
14. ەكى نۇكتەمەن شەكتەلگەن ءتۇزۋدىڭ بولىگى (كەسىندى)
15. دوڭگەلەكتىڭ راديۋسى 5 سم، ديامەترى نەگە تەڭ؟ (10 سم)
2 - وقۋشىعا قويىلاتىن سۇراقتار.
1. بارلىق قابىرعالارى تەڭ ءۇشبۇرىش؟ (دۇرىس ءۇشبۇرىش)
2. تىك بۇرىش جاساپ قيىلىساتىن ەكى ءتۇزۋ (پەرپەنديكۋليار)
3. بارلىق بۇرىشتارى تىك بولاتىن پاراللەلوگرام؟ (تىك ءتورتبۇرىش)
4. ىرگەلەس جاتقان كاتەتتىڭ گيپوتەنۋزاعا قاتىناسى. (كوسينۋس)
5. بارلىق قىرلارى تەڭ ۇشبۇرىشتى پيراميدا (تەتراەدر)
6. ۆەكتور دەگەنىمىز نە؟ (باعىتتالعان ۆەكتور)
7. پلانيمەتريا نەنى زەرتتەيدى؟ (گەومەتريانىڭ جازىقتاعى دەنەنى زەرتتەيتىن ءبولىم)
8. پايىز دەگەنىمىز نە؟ (ساننىڭ جۇزدەن ءبىر بولىگى)
9. كوورديناتتار جۇيەسىن تۇڭعىش رەت قولدانعان فرانسۋز عالىمى؟ (ر دەكارت)
10. شەڭبەردىڭ ەكى نۇكتەسىن قوساتىن كەسىندى؟ (حوردا)
11. ءۇشبۇرىشتىڭ تابانى 24 سم، ورتا سىزىعى نەگە تەڭ؟ (12 سم)
12. 122
13. تەڭ قابىرعالى ءۇشبۇرىشتىڭ بۇرىشتارى نەگە تەڭ؟ (60º)
14. ءبىر نۇكتەدەن شىققان ءتۇزۋ؟ (ساۋلە)
15. دوڭگەلەكتىڭ ديامەترى 10 سم، راديۋسى نەشەگە تەڭ؟ (5سم)
جۇرگىزۋشى تۇلپاردان تۇعىر وزباس شابىلسا دا،
وعان دا ۇكى، تۇمار تاعىلسا دا،- دەگەندەي، شىن جۇيرىكتى انىقتار كەز كەلدى. قازىلار القاسىنا ءسوز بەرىلەدى
بەكىتۋ: بۇگىنگى سايىس ساباققا قاتىسۋشىلاردىڭ ىشىنەن جەڭىمپازداردى انىقتادىق. (جەڭگەن وقۋشىلاردى ماراپاتتاۋ)
قورىتىندى: ساباقتى قورىتىندىلاپ، ءار وقۋشىنىڭ ناتيجەسىن شىعارىپ، بارلىق قاتىناسقان وقۋشىلارعا العىس ايتىپ، باعالارىن قويۋ.
ماقساتى: وقۋشىلاردىڭ پانگە دەگەن قىزىعۋشىلىقتارىن، ماتەماتيكا ءپانى بويىنشا العان بىلىمدەرىن قورىتىندىلاۋعا، ءتالىم – تاربيەسىن، تانىمدىق قابىلەتىن، بەلسەندىلىگىن ارتتىرۋ ءبىلىمدى، دارىندى وزىق بولۋعا تاربيەلەۋ.
وقۋشىلاردىڭ ماتەماتيكاعا دەگەن قىزىعۋشىلىعىن، تانىمىن ارتتىرۋدا سىنىپتان تىس جۇمىستاردىڭ تيگىزەر پايداسى وتە مول. سىنىپتان تىس ۋاقىتتا وتەتىن ءار ءتۇرلى ماتەماتيكالىق كەشتەر، سايىستار وقۋشىلاردىڭ ەستەرىندە ۇزاق ساقتالادى، ولاردىڭ ويلاۋ قابىلەتتەرىن دامىتادى جانە تاقىرىپتان تىس كوپتەگەن ماعلۇماتتار الادى. تومەندە وقۋشىلار اراسىندا وتكەن وسىنداي ءبىر سايىستىڭ جوسپارىن ۇسىنىپ وتىرمىز.
جۇرگىزۋشى. ءبىزدىڭ مەكتەپتە بۇگىن ماتەماتيكا ءپانىنىڭ العىرلارى بىلىمدەرىمەن كۇش سىناسپاق.
شاقىرامىز، كەلىڭدەر جارىسۋعا،
كۇش، ونەر، بىلىممەنەن الىسۋعا.
بار ونەردى سالايىق ورتامىزعا،
قانەكي كىم شىعادى سايىسۋعا.
سونىمەن ورتاعا سايىسكەرلەردى شاقىرايىق.
ءادىل قازى مۇشەلەرى ارمىسىزدار
قوش كەلىپسىز ەسەن-ساۋ بارمىسىزدار
سىزدەرگە ءۇمىت ارتقان وقۋشىلار.
ادىلدىكپەن تورەلىك ايتىڭىزدار – دەمەكشى قۇرمەتتى قاۋىم بۇگىنگى سىنعا باعا بەرە ادىلەتتى دە، سىيلى ءادىلقازى القالارىمەن تانىستىرىپ وتۋگە رۇقسات ەتىڭىزدەر./ ءادىل - قازىلارمەن تانىستىرىپ وتەدى/.
سايىس باعدارلاماسى:
I - تۋر «بايگە»
II - تۋر «ءتىل ونەر»
III - تۋر «جەتى كەرەمەت»
IV - تۋر «كوكپار»
V - تۋر «جورعا»
ويىننىڭ شارتتارى:
سونىمەن، قۇرمەتتى كورەرمەندەر، سايىسىمىزدى باستايىق. سايىسىمىزدىڭ العاشقى تۋرى «بايگە».
بۇل تۋر بويىنشا سايىسقا قاتىسۋشى وقۋشىلارعا سۇراقتار قويىلادى. كىم ءبىرىنشى بەلگى بەرسە، سول جاۋاپ بەرەدى. ءاربىر دۇرىس جاۋاپقا 10 ۇپاي.
1 - تۋر. بايگە.
1 - سۇراق. گيپوتەنۋزانىڭ كۆادراتى كاتەتتەرىنىڭ كۆادراتىنىڭ قوسىندىسىنا تەڭ. قانداي ءۇشبۇرىش تۋرالى ايتىلىپ تۇر؟
(تىكبۇرىشتى ءۇشبۇرىش)
2 - سۇراق. قانداي ساننىڭ ءبىر عانا كۆادرات ءتۇبىرى بار؟ (ءنول)
3 - سۇراق. «باستامالار» دەپ اتالاتىن ەڭبەگى بار عالىم؟ (ەۆكليد)
4 - سۇراق. «فۋنكسيا» تەرمينى ەڭ العاش رەت كىمنىڭ قولجازباسىندا كەزدەسەدى؟ (نەمىستىڭ ماتەماتيگى، ءارى فيلوسوفى گ. لەيبنيس)
5 - سۇراق. راسيونال ساندار جيىنى قانداي سان جيىندارىن قامتيدى؟ (ءبۇتىن ساندار، وڭ جانە تەرىس بولشەكتەر)
6 - سۇراق. شەڭبەر ۇزىندىعىنىڭ ديامەترگە قاتىناسى نەگە تەڭ؟
7 - سۇراق. قانداي ساندار يرراسيونال ساندار دەپ اتالادى؟ (شەكتەۋسىز پەريودسىز وندىق بولشەكتەردى يرراسيونال ساندار دەپ اتايدى)
8 - سۇراق. «ديسكريمينانت» قانداي سوزدەن شىققان؟ (لاتىننىڭ «اجىراتۋ، انىقتاۋ»)
9 - سۇراق. 5 تۇيمە 20 تەڭگە تۇرادى. وسىنداي 7 تۇيمەگە نەشە تەڭگە تولەيسىڭ (28)
10 - سۇراق. دالەلدەۋدى قاجەت ەتەتىن ماتەماتيكالىق سويلەم؟ (تەورەما)
11 - سۇراق. بارلىق قابىرعالارى تەڭ ءتورتبۇرىش قالاي اتالادى؟ (رومب)
12 - سۇراق. sin45º ءمانى نەشەگە تەڭ؟
جۇرگىزۋشى. 1 - ءشى تۋردى قورىتىندىلاي كەلە، وسى تۋر بويىنشا سايىسكەرلەردىڭ العان ۇپايلارىن ايتا كەتەيىك.
ءىى - تۋر. ءتىل - ونەر
«انا ءتىلىڭ - ارىڭ بۇل،
ۇياتىڭ بوپ تۇر بەتتە.
وزگە ءتىلدىڭ ءبارىن ءبىل،
ءوز ءتىلىڭدى قۇرمەتتە»،- دەي كەلە سايىسىمىزدىڭ كەلەسى تۋرى «ءتىل - ونەر» ءبولىمىن باستايمىز. بۇل ءبولىم بويىنشا سايىسكەرلەرىمىزگە جۇمباق ايتىلادى. جاۋابىن ءۇش تىلدە جازىپ كورسەتۋ كەرەك. جاۋابىن دۇرىس تاۋىپ ءۇش تىلگە دۇرىس اۋدارسا، 30 ۇپاي، ال ەكى تىلدە اۋدارماعا 20 ۇپاي، ال ءبىر تىلدە اۋدارماعا 10 ۇپايعا يە بولاسىڭدار. ال اۋدارما جوق بولسا، 0 ۇپاي..
1. جوق وزىندە باس تا، قاس تا، مويىن دا،
ۇزىندىعى جازۋلى تۇر بويىندا.
(سىزعىش، لينەيكا، ruler)
2. الدى - ارتىمىز شەكسىز دە،
جەتە المايسىڭ بىزدەرگە.
ساۋلە مەنەن كەسىندى،
شىققان تەگىن بىلسە دە.
(ءتۇزۋ، پريامايا، straiqht line)
3. بىردەي ساندى بىرنەشە رەت
كوبەيتۋدەن تۇرادى.
ەگەر ونى ىقشامداساڭ،
قانداي اتاۋ بولادى؟
(دارەجە، ستەپەن، power)
4. قابات - قابات قاتتاما، اقىلىڭ بولسا، اتتاما.
(كىتاپ، كنيگا، book)
5. تۇيەقۇس تارازىدا ءبىر اياعىمەن تۇرعاندا 12 كگ. ال ەكى اياعىمەن تۇرسا، قانشا كگ.
(ون ەكى، دۆەنادسات، twelve)
6. جۇت.... اعايىندى (جۇت جەتى اعايىندى) جەتى – سەم – seven
7. ءوزى سويلەي بىلمەيدى، سالعان ءىزى سويلەيدى. (قالام – رۋچكا - pen)
8. گەومەتريالىق نەگىزگى ۇعىم. (نۇكتە – توچكا – point)
9. تىك بۇرىشتان كىشى بۇرىش (ءسۇيىر – وسترىي – sharp (keep))
10. ەكى قولعا... كۇرەك (ءبىر، ودين، one)
11. جىگىتكە جەتى ونەردە از، نەشە ونەر كوپ ەمەس؟ (جەتپىس، سەمدەسيات، seventy)
12. ءبىر نۇكتەمەن شەكتەلگەن ءتۇزۋدىڭ بولىگى (ساۋلە، لۋچ، beamray)
13. ءبىر نۇكتەدەن شىعىپ ەكى ساۋلەدەن قۇرالاتىن گەومەتريالىق فيگۋرا (بۇرىش، ۋگول، angle)
14. وتىز تىستەن شىققان ءسوز نەشە رۋلى ەلگە جايىلادى؟ (وتىز، تريدسات، soty)
جۇرگىزۋشى. وسىمەن 2 - ءشى تۋر دا اياقتالدى.
جۇرگىزۋشى. 2 - ءشى تۋردى قورىتىندىلاي كەلە، وسى تۋر بويىنشا سايىسكەرلەردىڭ العان ۇپايلارىن ايتا كەتەيىك
جۇرگىزۋشى. ەڭ از ۇپاي جيناعان ەكى وقۋشىمىزدى سايىسىمىزدان شىعادى
كەلەسى تۋر «جەتى كەرەمەت» دەپ اتالادى. بۇل بولىمدە سايىسكەرلەرىمىز ىلىنگەن كەستەدەن ۇپاي بويىنشا سۇراقتار تاڭدايدى. ءبىرىنشى بولىپ ۇپاي سانى ەڭ كوپ وقۋشى تاڭدايدى.
ءىىى - تۋر. جەتى كەرەمەت
20 - ۇپايلىق سۇراقتى تاڭداعان وقۋشىلارعا بەرىلەتىن سۇراقتار:
1. كۆادراتتىڭ قابىرعاسى 9 سم. پەريمەترى نەشەگە تەڭ؟ (36 سم)
2. تراپەسيانىڭ تاباندارى 10 سم جانە 8 سم. ورتا سىزىعى نەگە تەڭ؟ (9 سم)
3. قابىرعاسى 6اسىم جانە 8 سم تىكتورتبۇرىش اۋدانى نەگە تەڭ؟
30 - ۇپايلىق سۇراقتى تاڭداعان وقۋشىلارعا بەرىلەتىن سۇراقتار:
1. «پ» ارپىمەن باستالاتىن 7 ماتەماتيكالىق سوزدەردى اتا (پيراميدا، پلانيمەتريا، پاراللەل، پليۋس، پارابولا، پاراللەلەپيپەد، پەرپەنديكۋليار).
2. «س» ارپىمەن باستالاتىن 7 ماتەماتيكالىق سوزدەردى اتا (سينۋس، ءسۇيىر، ستەرەومەتريا، سەكتور، ساۋلە، سەگمەنت، سينۋسويدا).
3. «ك» ارپىمەن باستالاتىن 7 ماتەماتيكالىق سوزدەردى اتا (كوبەيتۋ، كۋب، كونۋس، كوسينۋس، كيلومەتر، كەسىندى، كولەم).
40 - ۇپايلىق سۇراقتى تاڭداعان وقۋشىلارعا بەرىلەتىن سۇراقتار:
1. «اقىل - ويدى تارتىپكە كەلتىرەتىن - ماتەماتيكا». كىمنىڭ ءسوزى؟ (م. ۆ. لومونوسوۆ)
2. «ماتەماتيكا - عىلىمداردىڭ پاتشاسى، ال اريفمەتيكا - ماتەماتيكا پاتشاسى» ءسوزىنىڭ اۆتورى كىم؟
(ك. گاۋسس)
3. «اقىن جاندى بولماساڭىز، ماتەماتيكتە بولا المايسىز» ءسوزىنىڭ اۆتورى كىم؟ (س. ۆ. كوۆاليەۆسكايا)
جۇرگىزۋشى، وسىمەن 3 - ءشى تۋردىڭ اياعىنا دا جەتتىك. ايتا كەتەيىن، ءۇش تۋردان قورىتىندى ۇپاي ساندارى از بولعان ەكى سايىسكەرىمىز ءۇشىن ويىن اياقتالدى.
ءىV - تۋر. كوكپار
بۇل بولىمدە 4 تاقىرىپ بەرىلەدى. ءاربىر وقۋشى كورسەتىلگەن ۇپايلار بويىنشا 1 تاقىرىپ تاڭدايدى.
لوگيكالىق ەسەپتەر
1. 1 توننا ماقتا اۋىر ما، 1 توننا تەمىر اۋىر ما؟ (بىردەي)
2. ءتورت پەن بەستىڭ اراسىنا قانداي تاڭبا قويىلعاندا 4 - تەن ارتىق، 5 - تەن كەم سان شىعادى؟ (ءۇتىر)
3. ستولدىڭ ءتورت بۇرىشى بار. ەگەر ءبىر بۇرىشىن كەسىپ تاستاسا، نەشە بۇرىش قالادى؟ (بەس)
عالىمدار.
1. «گەومەتريانى بىلمەيتىندەر اكادەمياعا كىرمەي - اق قويسىن» دەگەن كىمنىڭ ءسوزى؟ (پلاتون)
2. گەومەتريادا جاڭالىق اشقانى ءۇشىن زيەۆس قۇدايىنا ءجۇز وگىز سويىپ قۇربان ەتكەن كىم؟ (پيفاگور)
3. «ماتەماتيكا - بارلىق عىلىمداردىڭ تۇڭعىشى جانە ويلارى پايدالى دا، قاجەت تە». (ر. بەكون)
گرافيكتەر.
1. ۋ=اح+b فۋنكسياسىنىڭ گرافيگى؟ (ءتۇزۋ)
2. ح2+ۋ2=R فۋنكسياسىنىڭ گرافيگى؟ (شەڭبەر)
3. ۋ= فۋنكسياسىنىڭ گرافيگى؟ (گيپەربولا)
فورمۋلار.
1. V=اbc كولەمنىڭ فورمۋلاسى (تىك بۇرىشتى پاراللەلەپيپەد)
2. S=ا2 (كۆادراتتىڭ اۋدانى)
3. اح2+bx+c=0 (كۆادرات تەڭدەۋ)
4 - ءشى تۋردىڭ سوڭىندا ويىندى ەكى وقۋشى عانا جالعاستىرادى. وسىدان كەيىن 5 - ءشى تۋر باستالادى.
V - تۋر. جورعا.
بۇل كەزەڭدە وقۋشى ءبىر مينۋتتا قانشا سۇراققا جاۋاپ بەرسە، سول جيناعان ۇپايى بولىپ ەسەپتەلەدى.
1 - وقۋشىعا قويىلاتىن سۇراقتار.
1. ەكى قابىرعاسى تەڭ بولاتىن ۇشبۇرىش (تەڭ ءبۇيىرلى ءۇشبۇرىش)
2. جازىقتىقتاعى قيىلىسپايتىن ەكى ءتۇزۋ (پاراللەل)
3. قاراما - قارسى قابىرعالارى پاراللەل بولىپ كەلگەن ءتورتبۇرىش (پاراللەلوگرام)
4. بەرىلگەن بۇرىشقا قارسى جاتقان كاتەتتىڭ گيپوتەنۋزاعا قاتىناسى (سينۋس)
5. بارلىق قىرلارى تەڭ تىك بۇرىشتى پاراللەلەپيپەد (كۋب)
6. باعىتتالعان كەسىندى (ۆەكتور)
7. گەومەتريانىڭ جازىقتىقتاعى دەنەنى زەرتتەيتىن ءبولىمى (پلانيمەتريا)
8. ساننىڭ جۇزدەن ءبىر بولىگى (پايىز)
9. ءتورت تاڭبالى ماتەماتيكالىق كەستەسىنىڭ اۆتورى؟ (براديس)
10. شەڭبەردىڭ ەكى نۇكتەسىن قوساتىن كەسىندى؟ (حوردا)
11. ءۇشبۇرىشتىڭ ورتا سىزىعى 12 سم، تابانى نەگە تەڭ؟ (24 سم)
12. (12)
13. ۇشبۇرىشتىڭ ىشكى بۇرىشتارىنىڭ قوسىندىسى؟
14. ەكى نۇكتەمەن شەكتەلگەن ءتۇزۋدىڭ بولىگى (كەسىندى)
15. دوڭگەلەكتىڭ راديۋسى 5 سم، ديامەترى نەگە تەڭ؟ (10 سم)
2 - وقۋشىعا قويىلاتىن سۇراقتار.
1. بارلىق قابىرعالارى تەڭ ءۇشبۇرىش؟ (دۇرىس ءۇشبۇرىش)
2. تىك بۇرىش جاساپ قيىلىساتىن ەكى ءتۇزۋ (پەرپەنديكۋليار)
3. بارلىق بۇرىشتارى تىك بولاتىن پاراللەلوگرام؟ (تىك ءتورتبۇرىش)
4. ىرگەلەس جاتقان كاتەتتىڭ گيپوتەنۋزاعا قاتىناسى. (كوسينۋس)
5. بارلىق قىرلارى تەڭ ۇشبۇرىشتى پيراميدا (تەتراەدر)
6. ۆەكتور دەگەنىمىز نە؟ (باعىتتالعان ۆەكتور)
7. پلانيمەتريا نەنى زەرتتەيدى؟ (گەومەتريانىڭ جازىقتاعى دەنەنى زەرتتەيتىن ءبولىم)
8. پايىز دەگەنىمىز نە؟ (ساننىڭ جۇزدەن ءبىر بولىگى)
9. كوورديناتتار جۇيەسىن تۇڭعىش رەت قولدانعان فرانسۋز عالىمى؟ (ر دەكارت)
10. شەڭبەردىڭ ەكى نۇكتەسىن قوساتىن كەسىندى؟ (حوردا)
11. ءۇشبۇرىشتىڭ تابانى 24 سم، ورتا سىزىعى نەگە تەڭ؟ (12 سم)
12. 122
13. تەڭ قابىرعالى ءۇشبۇرىشتىڭ بۇرىشتارى نەگە تەڭ؟ (60º)
14. ءبىر نۇكتەدەن شىققان ءتۇزۋ؟ (ساۋلە)
15. دوڭگەلەكتىڭ ديامەترى 10 سم، راديۋسى نەشەگە تەڭ؟ (5سم)
جۇرگىزۋشى تۇلپاردان تۇعىر وزباس شابىلسا دا،
وعان دا ۇكى، تۇمار تاعىلسا دا،- دەگەندەي، شىن جۇيرىكتى انىقتار كەز كەلدى. قازىلار القاسىنا ءسوز بەرىلەدى
بەكىتۋ: بۇگىنگى سايىس ساباققا قاتىسۋشىلاردىڭ ىشىنەن جەڭىمپازداردى انىقتادىق. (جەڭگەن وقۋشىلاردى ماراپاتتاۋ)
قورىتىندى: ساباقتى قورىتىندىلاپ، ءار وقۋشىنىڭ ناتيجەسىن شىعارىپ، بارلىق قاتىناسقان وقۋشىلارعا العىس ايتىپ، باعالارىن قويۋ.
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
-
«ۇزدىك سىنىپ جەتەكشى» اۋداندىق كونكۋرسىندا وتكىزىلەتىن تاربيەلىك ءىس-شارا سەنارييى
