تاريح - ماڭگىلىك داستانىمىز (ساحنالىق كورىنىس)
تاريح - ماڭگىلىك داستانىمىز (ساحنالىق كورىنىس)
مۋزىكا وينالىپ تۇرادى (ساحنادا اجە گازەت وقىپ وتىرادى. نەمەرەسى كەلىپ تاريح تۋرالى، ەلىمىز قالاي تاۋەلسىزدىك العانى تۋرالى سۇرايدى، اجەسى ەلىمىزدىڭ تاريحىن وقۋشىلارعا بايانداپ بەرەدى)
1. تاۋەلسىزدىك تەككە بىزگە كەلمەگەن
تالاي بابام قانىن توگىپ تەرلەگەن،
سوندا - داعى قاسيەتتى قازاعىم،
ءتول بايراعىن دۇشپانىنا بەرمەگەن
بابالاردىڭ عاسىر بويى ارمانى،
وتكەنى مەن كەلەشەگىن جالعادى
جەلبىرەپ تۇر ءتول بايراعى قازاقتىڭ
ەگەمەندىك، تاۋەلسىزدىك العالى
ءيا، قۇرمەتتى وقۋشىلار
«بوستاندىق؟»- دەپ اتالاتىن اسقاق ارمان جولىندا قانشاما قان توگىلدى، قانشاما باتىر مەرت بولدى. بۇل ارپالىس ءبىر كۇن، ءبىر جىل، ءبىر مەزەتتە ەمەس تالاي عاسىرلارعا سوزىلعان. وسى ارپالىستى جاي تىلمەن تاريح دەيدى. ەندەشە بالالار تاريح بەتتەرىنە زەر سالايىق.
1227 جىلدان باستاپ مونعول - تاتار شاپقىنشىلىعى بولىپ شىڭعىسحاننىڭ جورىعى قازاقتىڭ قازاق بولۋ پروسەسىنىڭ 150 - 200 جىلعا كەشەۋىلدەتتى. وسى شابۋىلدا «وتىرار وپاتى» بولدى.
كورىنىس: «وتىرار وپاتى»
بالالار بارىمىزگە بەلگىلى ەڭ العاش رەت قازاق حاندىعىن قۇرعان كەرەي مەن جانىبەك ەدى. سول الاساپىران زاماندا ءبىزدىڭ قازاق حالقى نە كورمەدى. ءبىزدىڭ كەڭ بايتاق، باي جەرىمىزگە كوز الارتۋشىلار كوپ ەدى. سول جاۋلارىمىز قازاقتارعا تىنىشتىق بەرمەدى.
قان دا كوزدىڭ جاسى دا سورىقپادى
كۇڭىرەتتى كولدەردىڭ بورىقتارى
ازان - قازان، اقتابان شۇبىرىندى
الا توپان جوڭعاردىڭ جورىقتارى
كورىنىس: «اقتابان شۇبىرىندى»
ءيا، بالالار قازاقتىڭ قۇرساعى قاشاندا قايراتىن جيىپ، تالاي ەرلەردى تاريح ساحناسىنا اكەلدى. تارىداي شاشىراپ، جەر بەتىنەن جويىلىپ كەتەر شاقتا قازاقتىڭ باسىن. بىرىكتىرگەن تاۋەكەلگە بەل بۋعان. ابىلاي حان ەدى. قازاق حالقىنىڭ ءحۇىىى عاسىرداعى تاريحي ارپالىسقا تولى جەر بەتىندە بار بولۋ، نە جوق بولۋ دەگەن جان كەشتى تىنىمسىز زامان ەدى.
دوس تا ىزدەدىم جاۋ تيسە بولىساتىن
قىس قىستاتىپ، جاز بىرگە قونىساتىن
ەدىل، جايىق، ەرتىستى جاعالادىم
ءۇمىت كوردىم قۇدىرەتتى رەسەي ەلىن.
ءبىراق رەسەي مەملەكەتى ءوز ماقساتى ءۇشىن جەرىمىزدى وتارلاپ حالىقتى اياۋسىز ەزگىگە ۇشىراتتى!
ورىس ۇكىمەتىنىڭ وزبىر ساياساتىنا قارسى يساتاي مەن ماحامبەت، كەنەسارى، سىرىم، ەسەت، نۇرمۇحانبەت باستاعان كوتەرىلىستەر نايزاعايداي بۇرق ەتتى... الايدا ءبارى بەكەر. بىزدەر رەسەيدىڭ وتارىنا اينالدىق، قانشاما ويشىل، زيالى ادامدار رەپرەسسياعا ۇشىرادى، تۇتقىنعا ءتۇستى، انا كۇيەۋىنەن، بالا اناسىنان ايىرىلدى.
كورىنىس: «الجير»
ءسويتىپ بالالار بىزدەر رەسەيدىڭ قولاستىندا قالا بەردىك.
1941 جىل بۇل جىل ۇلى وتان سوعىسىنىڭ ەرلىككە تولى قاھارلى جىلى. ۇلى وتان سوعىسى جىلدارىندا قازاقستاندىقتار ءارتۇرلى مايداندارعا ءىرى شايقاستارعا قاتىسىپ جاپپاي ەرلىك كورسەتكەن 500 دەي قازاقستاندىق جاۋىنگەر مەن وفيسەر بولدى، ونىڭ ىشىندە 98 قازاق قازاق سوۆەت وداعىنىڭ باتىرى دەگەن جوعارى اتاققا يە بولدى. ولاردىڭ وشپەس ەرلىكتەرى تاريحتا التىن ارىپپەن جازىلادى.
كورىنىس:«ۇلى وتان سوعىسى»
1945 جىل ۇلى وتان سوعىسى اياقتالدى.
1949 جىلدان باستاپ قازاقستان اتوم پوليگوندارىنىڭ سىناق الاڭىنا اينالدى.
1954 - 56 جىلدارى قازاقستان جەرىنە وزگە ۇلتتاردى توپىرلاتتى.
1970 - 80 جىلدارى تىلىمەن سالت - داستۇرىنەن ايىرىلىپ رۋحاني ازۋ كۇشەيدى
1986 جىل رەسەيلىكتەر قازاقتىڭ رۋحىن تازا قۇرتپاقشى بولدى. 1986 جىلى 16 جەلتوقساندا 18 مينۋتقا سوزىلعان پلەنۋم ءوتتى. مۇندا دىنمۇحامەد قونايەۆتى ورنىنان الىپ رەسپۋبليكاعا مۇلدە بەلگىسىز بىرەۋ كولبيندى وتىرعىزدى. جانارتاۋداي بۇعىپ جاتقان
ۇلتتىق ىزا - كەگى سىرتىنا بۇرق ەتىپ قازاق جاستارىنىڭ كوتەرىلىسى باستالدى.
كورىنىس: «جەلتوقسان كوتەرىلىسى»
جەلتوقسان قۇرباندارى قايرات رىسقۇلبەكوۆ، ەربول سىپاتايەۆ، ءلاززات اسانوۆالار تاۋەلسىزدىك جولىندا مەرت بولدى.
بالالار 1986 جىلى 16 جەلتوقسانى تاۋەلسىزدىك ءۇشىن ارپالىستىڭ سوڭعى نۇكتەسى بولعان ەدى.
1991 جىلدىڭ 16 جەلتوقسان قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ تاۋەلسىزدىگىن جاريالادى. ەگەمەندى ەل بولدىق. باسقاعا جالتاقتايتىن كۇننەن كەتتىك. بار بايلىعىمىز وزىمىزگە بۇيىراتىن ەتتىك. قىسقاسى ەگەمەن ەل بولۋدىڭ اۋىر بەلەسىنەن وتتىك.
قازىرگى تاڭدا ەڭ مىقتى، دامىعان مەملەكەتتەردىڭ قاتارىندامىز.
(وقۋشىلار شىعىپ تىلەك ايتادى)
1-وقۋشى
تامىرى جاھانداعى بار قازاقتىڭ،
سوعادى وتانىم دەپ، ءبىر جۇرەكتەن.
بوستاندىق، تاۋەلسىزدىك دەگەن ۇعىم.
نە دەگەن قاسيەتتى ەڭ، قۇدىرەتتى ەڭ؟
2-وقۋشى
بيىكتەي بەر، اسقاقتاپ جومارت حالقىم،
وركەندەي ءتۇس اياقتالدى توزاقتى كۇن!
و، ءتاڭىرىم ءبىزدى باققا جولىقتىر!...
بۇگىن مىنە، تاۋەلسىزدىك اعايىن،
3-وقۋشى
ۋا، داريعا!
ەركىندىك پەن ەگەمەن!
ءقادىرىڭدى تۇسىنبەيىن نەگە مەن؟!
بايتاق ەلدىڭ ىرىسىنا اينالىپ،
باقىت نۇرى سەبەلەپ تۇر توبەدەن.
4-وقۋشى
جاڭا عانا قازاعىمنىڭ تاڭى اتتى،
الۋ ماقسات ەل دەپ العىس، ساۋاپتى.
ءار وتباسى، ءاربىر قازاق، ءار ادام
تاۋەلسىزدىك ساقتاۋ ءۇشىن جاۋاپتى!
5-وقۋشى
مەن قازاقپىن، بيىكپىن، بايتاق ەلمىن،
قايتا تۋدىم، ومىرگە قايتا كەلدىم.
مەن مىڭ دا ءبىر ءتىرىلدىم ماڭگى ولمەسكە
جاسا، جاسا ماڭگىگە تۋعان ەلىم.
مۋزىكا وينالىپ تۇرادى (ساحنادا اجە گازەت وقىپ وتىرادى. نەمەرەسى كەلىپ تاريح تۋرالى، ەلىمىز قالاي تاۋەلسىزدىك العانى تۋرالى سۇرايدى، اجەسى ەلىمىزدىڭ تاريحىن وقۋشىلارعا بايانداپ بەرەدى)
1. تاۋەلسىزدىك تەككە بىزگە كەلمەگەن
تالاي بابام قانىن توگىپ تەرلەگەن،
سوندا - داعى قاسيەتتى قازاعىم،
ءتول بايراعىن دۇشپانىنا بەرمەگەن
بابالاردىڭ عاسىر بويى ارمانى،
وتكەنى مەن كەلەشەگىن جالعادى
جەلبىرەپ تۇر ءتول بايراعى قازاقتىڭ
ەگەمەندىك، تاۋەلسىزدىك العالى
ءيا، قۇرمەتتى وقۋشىلار
«بوستاندىق؟»- دەپ اتالاتىن اسقاق ارمان جولىندا قانشاما قان توگىلدى، قانشاما باتىر مەرت بولدى. بۇل ارپالىس ءبىر كۇن، ءبىر جىل، ءبىر مەزەتتە ەمەس تالاي عاسىرلارعا سوزىلعان. وسى ارپالىستى جاي تىلمەن تاريح دەيدى. ەندەشە بالالار تاريح بەتتەرىنە زەر سالايىق.
1227 جىلدان باستاپ مونعول - تاتار شاپقىنشىلىعى بولىپ شىڭعىسحاننىڭ جورىعى قازاقتىڭ قازاق بولۋ پروسەسىنىڭ 150 - 200 جىلعا كەشەۋىلدەتتى. وسى شابۋىلدا «وتىرار وپاتى» بولدى.
كورىنىس: «وتىرار وپاتى»
بالالار بارىمىزگە بەلگىلى ەڭ العاش رەت قازاق حاندىعىن قۇرعان كەرەي مەن جانىبەك ەدى. سول الاساپىران زاماندا ءبىزدىڭ قازاق حالقى نە كورمەدى. ءبىزدىڭ كەڭ بايتاق، باي جەرىمىزگە كوز الارتۋشىلار كوپ ەدى. سول جاۋلارىمىز قازاقتارعا تىنىشتىق بەرمەدى.
قان دا كوزدىڭ جاسى دا سورىقپادى
كۇڭىرەتتى كولدەردىڭ بورىقتارى
ازان - قازان، اقتابان شۇبىرىندى
الا توپان جوڭعاردىڭ جورىقتارى
كورىنىس: «اقتابان شۇبىرىندى»
ءيا، بالالار قازاقتىڭ قۇرساعى قاشاندا قايراتىن جيىپ، تالاي ەرلەردى تاريح ساحناسىنا اكەلدى. تارىداي شاشىراپ، جەر بەتىنەن جويىلىپ كەتەر شاقتا قازاقتىڭ باسىن. بىرىكتىرگەن تاۋەكەلگە بەل بۋعان. ابىلاي حان ەدى. قازاق حالقىنىڭ ءحۇىىى عاسىرداعى تاريحي ارپالىسقا تولى جەر بەتىندە بار بولۋ، نە جوق بولۋ دەگەن جان كەشتى تىنىمسىز زامان ەدى.
دوس تا ىزدەدىم جاۋ تيسە بولىساتىن
قىس قىستاتىپ، جاز بىرگە قونىساتىن
ەدىل، جايىق، ەرتىستى جاعالادىم
ءۇمىت كوردىم قۇدىرەتتى رەسەي ەلىن.
ءبىراق رەسەي مەملەكەتى ءوز ماقساتى ءۇشىن جەرىمىزدى وتارلاپ حالىقتى اياۋسىز ەزگىگە ۇشىراتتى!
ورىس ۇكىمەتىنىڭ وزبىر ساياساتىنا قارسى يساتاي مەن ماحامبەت، كەنەسارى، سىرىم، ەسەت، نۇرمۇحانبەت باستاعان كوتەرىلىستەر نايزاعايداي بۇرق ەتتى... الايدا ءبارى بەكەر. بىزدەر رەسەيدىڭ وتارىنا اينالدىق، قانشاما ويشىل، زيالى ادامدار رەپرەسسياعا ۇشىرادى، تۇتقىنعا ءتۇستى، انا كۇيەۋىنەن، بالا اناسىنان ايىرىلدى.
كورىنىس: «الجير»
ءسويتىپ بالالار بىزدەر رەسەيدىڭ قولاستىندا قالا بەردىك.
1941 جىل بۇل جىل ۇلى وتان سوعىسىنىڭ ەرلىككە تولى قاھارلى جىلى. ۇلى وتان سوعىسى جىلدارىندا قازاقستاندىقتار ءارتۇرلى مايداندارعا ءىرى شايقاستارعا قاتىسىپ جاپپاي ەرلىك كورسەتكەن 500 دەي قازاقستاندىق جاۋىنگەر مەن وفيسەر بولدى، ونىڭ ىشىندە 98 قازاق قازاق سوۆەت وداعىنىڭ باتىرى دەگەن جوعارى اتاققا يە بولدى. ولاردىڭ وشپەس ەرلىكتەرى تاريحتا التىن ارىپپەن جازىلادى.
كورىنىس:«ۇلى وتان سوعىسى»
1945 جىل ۇلى وتان سوعىسى اياقتالدى.
1949 جىلدان باستاپ قازاقستان اتوم پوليگوندارىنىڭ سىناق الاڭىنا اينالدى.
1954 - 56 جىلدارى قازاقستان جەرىنە وزگە ۇلتتاردى توپىرلاتتى.
1970 - 80 جىلدارى تىلىمەن سالت - داستۇرىنەن ايىرىلىپ رۋحاني ازۋ كۇشەيدى
1986 جىل رەسەيلىكتەر قازاقتىڭ رۋحىن تازا قۇرتپاقشى بولدى. 1986 جىلى 16 جەلتوقساندا 18 مينۋتقا سوزىلعان پلەنۋم ءوتتى. مۇندا دىنمۇحامەد قونايەۆتى ورنىنان الىپ رەسپۋبليكاعا مۇلدە بەلگىسىز بىرەۋ كولبيندى وتىرعىزدى. جانارتاۋداي بۇعىپ جاتقان
ۇلتتىق ىزا - كەگى سىرتىنا بۇرق ەتىپ قازاق جاستارىنىڭ كوتەرىلىسى باستالدى.
كورىنىس: «جەلتوقسان كوتەرىلىسى»
جەلتوقسان قۇرباندارى قايرات رىسقۇلبەكوۆ، ەربول سىپاتايەۆ، ءلاززات اسانوۆالار تاۋەلسىزدىك جولىندا مەرت بولدى.
بالالار 1986 جىلى 16 جەلتوقسانى تاۋەلسىزدىك ءۇشىن ارپالىستىڭ سوڭعى نۇكتەسى بولعان ەدى.
1991 جىلدىڭ 16 جەلتوقسان قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ تاۋەلسىزدىگىن جاريالادى. ەگەمەندى ەل بولدىق. باسقاعا جالتاقتايتىن كۇننەن كەتتىك. بار بايلىعىمىز وزىمىزگە بۇيىراتىن ەتتىك. قىسقاسى ەگەمەن ەل بولۋدىڭ اۋىر بەلەسىنەن وتتىك.
قازىرگى تاڭدا ەڭ مىقتى، دامىعان مەملەكەتتەردىڭ قاتارىندامىز.
(وقۋشىلار شىعىپ تىلەك ايتادى)
1-وقۋشى
تامىرى جاھانداعى بار قازاقتىڭ،
سوعادى وتانىم دەپ، ءبىر جۇرەكتەن.
بوستاندىق، تاۋەلسىزدىك دەگەن ۇعىم.
نە دەگەن قاسيەتتى ەڭ، قۇدىرەتتى ەڭ؟
2-وقۋشى
بيىكتەي بەر، اسقاقتاپ جومارت حالقىم،
وركەندەي ءتۇس اياقتالدى توزاقتى كۇن!
و، ءتاڭىرىم ءبىزدى باققا جولىقتىر!...
بۇگىن مىنە، تاۋەلسىزدىك اعايىن،
3-وقۋشى
ۋا، داريعا!
ەركىندىك پەن ەگەمەن!
ءقادىرىڭدى تۇسىنبەيىن نەگە مەن؟!
بايتاق ەلدىڭ ىرىسىنا اينالىپ،
باقىت نۇرى سەبەلەپ تۇر توبەدەن.
4-وقۋشى
جاڭا عانا قازاعىمنىڭ تاڭى اتتى،
الۋ ماقسات ەل دەپ العىس، ساۋاپتى.
ءار وتباسى، ءاربىر قازاق، ءار ادام
تاۋەلسىزدىك ساقتاۋ ءۇشىن جاۋاپتى!
5-وقۋشى
مەن قازاقپىن، بيىكپىن، بايتاق ەلمىن،
قايتا تۋدىم، ومىرگە قايتا كەلدىم.
مەن مىڭ دا ءبىر ءتىرىلدىم ماڭگى ولمەسكە
جاسا، جاسا ماڭگىگە تۋعان ەلىم.
You Might Also Like
-
ساباقتىڭ تاقىرىبى: «تاپقىرلار» ماتەماتيكا – ينفورماتيكا پاندەرىنەن ەستافەتا.
-
ساباقتىڭ تاقىرىبى: جۇبان مولداعالييەۆتىڭ ءومىرى مەن شىعارماشىلىعى
