تاۋەلسىزدىك – تاۋسىلماس تاريح
تاۋەلسىزدىك – تاۋسىلماس تاريح.
«تاۋەلسىزدىك»... وسىناۋ تاريحقا تۇنعان ۇلى ءسوزدى ەستىگەندە «مەن قازاقپىن» دەگەن ءاربىر جاننىڭ جۇرەگىندە ۇلكەن سەزىم ورنايدى. سەبەبى، سوناۋ الماعايىپ كەزەڭدەردە قازاق حالقى ءۇشىن قىمباتقا تۇسكەن، عاسىرلار بويى اتا - بابالارىمىزدىڭ اڭساعان ارمانى بولعان وسى تاۋەلسىزدىك ەدى. ءبىز بۇل كەزەڭدى كورمەسەك تە، قازاقتىڭ تاڭعاجايىپ تاريحىن، دەرەكتەرىن وقۋ ارقىلى بىلەمىز. بۇل قول جەتپەس باقىتقا جەتۋ جولىندا الاش ارداقتىلارىنىڭ باسىن بايگەگە تىككەنى، اسىرەسە 1986 جىلى بولعان جەلتوقسان وقيعاسىنا قاتىسقان قايسار اعا - اپالارىمىزدىڭ ۇمىتىلماس ەرلىكتەرى كوز الدىمىزعا ەلەستەيدى.
جەر بەتىندەگى قاراپايىم ءتىرى جاندارعا زەر سالساق تا، ولاردىڭ ءوز بەتىمەن ەشكىمگە باعىنىشسىز تىرشىلىك ەتىپ جاتقانىن بايقايمىز، ءتىپتى كوك بايراعىمىزدىڭ سيمۆولى بولعان قىران قۇس تا اسپاندا ەركىن سامعاعىسى كەلەدى ەمەس پە!
الەمدە ەكى ءجۇز قىرىققا جۋىق مەملەكەت بولعانىمەن، ونىڭ ىشىندە كۇنى بۇگىنگە دەيىن باسقا مەملەكەتكە باعىنىشتى ءومىر كەشىپ، تاۋەلسىزدىگىن الماعانى قانشاما! سوناۋ 1776 جىلدىڭ 4 شىلدەسىندە امەريكا قۇراما شتاتى قۇرىلىپ، تاۋەلسىزدىك دەكلاراسياسىن قابىلدادى، ال وسى كەزدە قازاق حالقىنىڭ تاعدىرىنا ەگەمەندى ەل بولۋ ءۇشىن جوڭعار، قالماقتارمەن سوعىسۋ جازدى. بۇل كۇندەرى قازاقستان - ەگەمەندىگىن العان جاس مەملەكەت، الايدا، ونىڭ ءۇش مىڭ جىلدىق تاريحى بار قاسيەتتى ەل ەكەنىن بىرەۋ بىلسە، بىرەۋ بىلە بەرمەيدى. سول ۋاقىتتان بەرى قازاق حالقى ەگەمەندى ەل بولامىز دەپ تالاي تار جول تايعاق كەشتى، سوندىقتان مەن تاۋەلسىزدىكتى تاۋسىلماس تاريح دەپ بىلەمىن.
بۇگىندە ءبىز دە ەلىمىزدىڭ تاۋەلسىزدىك العان جىلدارىمەن قاتار ءوسىپ كەلەمىز، ياعني تاۋەلسىزدىك اتتى وشپەس ۇعىمنىڭ قۇرداسىمىز دەسەك قاتەلەسپەيمىن. قازىرگى جاستار باقىتتى، سەبەبى ولار تاۋەلسىز ەلدىڭ ۇرپاقتارى. ەندىگى الاڭدايتىن ماسەلە، الەمنىڭ باسقا ەلدەرىنە كوز سالساق، مەملەكەت ىشىندە بولىپ جاتىرعان قاقتىعىستار، توڭكەرىستەر جۇرەكتى اۋىرتادى. جاستارىمىز ءتۇرلى ءدىني اعىمدارعا ەرىپ كەتپەي، قاسيەتتى اتالاردىڭ جانىن قيعان وقيعالار قالعان ەلىمىز تىنىش بولسىن دەپ تىلەيمىز.
الەمنىڭ الپاۋىت ەلدەرىندە ءوتىپ كەلە جاتىرعان ەحرو - نىڭ 2017جىلعى كورمەسى ءوزىمىزدىڭ استانا قالاسىندا وتەتىنى بەلگىلى بولدى. بۇل باعىندىرعان بيىك بەلەستەر قازاقستانداي جاس ەلدىڭ كۇننەن - كۇنگە وركەندەپ كەلە جاتقانىن كورسەتەدى. ءبىر كەزدەرى ارمان بولعان ازاتتىقتىڭ جوعارى جەتىستىكتەرى جانىمىزدى جادىراتادى.
تۇڭعىش رەت قولىمىزعا تيگەن تاۋەلسىزدىكتىڭ اسىل قۇسىن ۇشىرىپ الماي بەرىك ۇستاۋ بۇگىنگى ۇرپاقتىڭ قولىندا. سوندىقتان، ەگەمەندى ەلىمىزدىڭ قازىرگى وسكەلەڭ ۇرپاقتارىنا تاۋەلسىزدىكتىڭ تاريحىن تەرەڭىرەك ءتۇسىندىرۋ، قاستەرلەتە ءبىلۋ بارشامىزدىڭ مىندەتىمىز بولۋى ءتيىس.
ماڭعىستاۋ وبلىستىق دارىندى بالالارعا ارنالعان
قازاق - تۇرىك ليسەيىنىڭ گەوگرافيا ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى
نۇربولات جالجانوۆ
«تاۋەلسىزدىك»... وسىناۋ تاريحقا تۇنعان ۇلى ءسوزدى ەستىگەندە «مەن قازاقپىن» دەگەن ءاربىر جاننىڭ جۇرەگىندە ۇلكەن سەزىم ورنايدى. سەبەبى، سوناۋ الماعايىپ كەزەڭدەردە قازاق حالقى ءۇشىن قىمباتقا تۇسكەن، عاسىرلار بويى اتا - بابالارىمىزدىڭ اڭساعان ارمانى بولعان وسى تاۋەلسىزدىك ەدى. ءبىز بۇل كەزەڭدى كورمەسەك تە، قازاقتىڭ تاڭعاجايىپ تاريحىن، دەرەكتەرىن وقۋ ارقىلى بىلەمىز. بۇل قول جەتپەس باقىتقا جەتۋ جولىندا الاش ارداقتىلارىنىڭ باسىن بايگەگە تىككەنى، اسىرەسە 1986 جىلى بولعان جەلتوقسان وقيعاسىنا قاتىسقان قايسار اعا - اپالارىمىزدىڭ ۇمىتىلماس ەرلىكتەرى كوز الدىمىزعا ەلەستەيدى.
جەر بەتىندەگى قاراپايىم ءتىرى جاندارعا زەر سالساق تا، ولاردىڭ ءوز بەتىمەن ەشكىمگە باعىنىشسىز تىرشىلىك ەتىپ جاتقانىن بايقايمىز، ءتىپتى كوك بايراعىمىزدىڭ سيمۆولى بولعان قىران قۇس تا اسپاندا ەركىن سامعاعىسى كەلەدى ەمەس پە!
الەمدە ەكى ءجۇز قىرىققا جۋىق مەملەكەت بولعانىمەن، ونىڭ ىشىندە كۇنى بۇگىنگە دەيىن باسقا مەملەكەتكە باعىنىشتى ءومىر كەشىپ، تاۋەلسىزدىگىن الماعانى قانشاما! سوناۋ 1776 جىلدىڭ 4 شىلدەسىندە امەريكا قۇراما شتاتى قۇرىلىپ، تاۋەلسىزدىك دەكلاراسياسىن قابىلدادى، ال وسى كەزدە قازاق حالقىنىڭ تاعدىرىنا ەگەمەندى ەل بولۋ ءۇشىن جوڭعار، قالماقتارمەن سوعىسۋ جازدى. بۇل كۇندەرى قازاقستان - ەگەمەندىگىن العان جاس مەملەكەت، الايدا، ونىڭ ءۇش مىڭ جىلدىق تاريحى بار قاسيەتتى ەل ەكەنىن بىرەۋ بىلسە، بىرەۋ بىلە بەرمەيدى. سول ۋاقىتتان بەرى قازاق حالقى ەگەمەندى ەل بولامىز دەپ تالاي تار جول تايعاق كەشتى، سوندىقتان مەن تاۋەلسىزدىكتى تاۋسىلماس تاريح دەپ بىلەمىن.
بۇگىندە ءبىز دە ەلىمىزدىڭ تاۋەلسىزدىك العان جىلدارىمەن قاتار ءوسىپ كەلەمىز، ياعني تاۋەلسىزدىك اتتى وشپەس ۇعىمنىڭ قۇرداسىمىز دەسەك قاتەلەسپەيمىن. قازىرگى جاستار باقىتتى، سەبەبى ولار تاۋەلسىز ەلدىڭ ۇرپاقتارى. ەندىگى الاڭدايتىن ماسەلە، الەمنىڭ باسقا ەلدەرىنە كوز سالساق، مەملەكەت ىشىندە بولىپ جاتىرعان قاقتىعىستار، توڭكەرىستەر جۇرەكتى اۋىرتادى. جاستارىمىز ءتۇرلى ءدىني اعىمدارعا ەرىپ كەتپەي، قاسيەتتى اتالاردىڭ جانىن قيعان وقيعالار قالعان ەلىمىز تىنىش بولسىن دەپ تىلەيمىز.
الەمنىڭ الپاۋىت ەلدەرىندە ءوتىپ كەلە جاتىرعان ەحرو - نىڭ 2017جىلعى كورمەسى ءوزىمىزدىڭ استانا قالاسىندا وتەتىنى بەلگىلى بولدى. بۇل باعىندىرعان بيىك بەلەستەر قازاقستانداي جاس ەلدىڭ كۇننەن - كۇنگە وركەندەپ كەلە جاتقانىن كورسەتەدى. ءبىر كەزدەرى ارمان بولعان ازاتتىقتىڭ جوعارى جەتىستىكتەرى جانىمىزدى جادىراتادى.
تۇڭعىش رەت قولىمىزعا تيگەن تاۋەلسىزدىكتىڭ اسىل قۇسىن ۇشىرىپ الماي بەرىك ۇستاۋ بۇگىنگى ۇرپاقتىڭ قولىندا. سوندىقتان، ەگەمەندى ەلىمىزدىڭ قازىرگى وسكەلەڭ ۇرپاقتارىنا تاۋەلسىزدىكتىڭ تاريحىن تەرەڭىرەك ءتۇسىندىرۋ، قاستەرلەتە ءبىلۋ بارشامىزدىڭ مىندەتىمىز بولۋى ءتيىس.
ماڭعىستاۋ وبلىستىق دارىندى بالالارعا ارنالعان
قازاق - تۇرىك ليسەيىنىڭ گەوگرافيا ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى
نۇربولات جالجانوۆ
You Might Also Like
-
ماقساتى: ۇلىستىڭ ۇلى كۇنى ناۋرىز مەرەكەسىنىڭ ەرەكشەلىكتەرىمەن تانىستىرۋ. ناۋرىز مەرەكەسى تۋرالى تۇسىنىك بەرۋ. بالالاردىڭ ويلاۋ قابىلەتتەرىن دامىتۋ. مەرەكەلىك كوڭىل - كۇي قالىپتاستىرۋ. تۋعان ەلگە دە...
