تەمىر جانە ونىڭ ماڭىزدى قوسىلىستارى
ساباقتىڭ تاقىرىبى: تەمىر جانە ونىڭ ماڭىزدى قوسىلىستارى
ساباقتىڭ ءتۇرى: كىرىكتىرىلگەن ساباق.
ساباقتىڭ ماقساتى: تەمىر مەتالى جونىندە بىلىمدەرىن كەڭەيتۋ، وقۋشىلاردىڭ بىلىمدەرىن جۇيەلەندىرۋ، پانگە دەگەن ءبىرتۇتاس كوزقاراس قالىپتاستىرۋ.
ساباقتىڭ مىندەتى:
بىلىمدىلىك: تەمىر ەلەمەنتىن جان – جاقتى زەرتتەۋ ارقىلى تەمىر، ونىڭ قوسىلىستارى، قولدانىلۋى، ماڭىزى جونىندە بىلىمدەرىن كەڭەيتۋ.
دامىتۋشىلىق: وقۋشىلاردىڭ ويلاۋ، قورىتىندىلاۋ، جۇيەلەۋ قابىلەتتەرىن دامىتۋ.
تاربيەلىك: وقۋشىلاردىڭ شىعارماشىلىق مۇمكىندىگىن دامىتۋ، قابىلەتىن ارتتىرۋ، قوسىمشا ماتەريالدار ارقىلى ەستەتيكالىق تاربيە بەرۋ.
كورنەكىلىك: سلايدتار (ينتەرنەتتەن الىنعان ماتەريالدار)، ەلەكتروندى وقۋلىق (9 سىنىپ حيميا )، مەتالدار كوللەكسياسى، تابيعي مينەرالدار كوللەكسياسى، پەريودتىق كەستە، سۋرەتتەر، رەاكتيۆتەر، ينتەراكتيۆتى تاقتا..
I. ۇيىمداستىرۋ. امانداسۋ، وقۋشىلاردىڭ كوڭىل كۇيىن ساباققا اۋدارۋ
II. ۇيگە بەرىلگەن تاپسىرمانى تەكسەرۋ.
بليس تۋرنير:
1. اليۋمينييعا سيپاتتاما بەرۋ؟
2. اليۋمينيي نەشە ۆالەنتتى؟
3. اليۋمينيي وكسيدىنىڭ فورمۋلاسى؟
4. اليۋمينيي وكسيدى قانداي ءتۇستى؟
5. اليۋمينيي قانداي ەلەمەنتكە جاتادى؟
6. اليۋمينيي گيدروكسيدىنىڭ فيزيكالىق قاسيەتى قانداي؟
7. اليۋمينيي گيدروكسيدىن نە سەبەپتى امفوتەرلى قوسىلىسقا جاتقىزادى؟
8. ءاليۋمينييدى قايدا قولدانۋعا بولادى؟
9. اليۋمينيي سۋلفاتىنا سودا ەرىتىندىسىن قوسقاندا نە تۇزىلەدى؟
جاڭا تاقىرىپتى ءتۇسىندىرۋ:
ماشينا مەن تراكتوردىڭ جانى،
قارا مەتاللۋرگيانىڭ نانى، ول نە؟ (تەمىر)
تەمىر دەسەك ءبىزدىڭ كوز الدىمىزعا شويىن مەن بولات كەلەدى «جەر بەتىندە تەمىر جويىلىپ كەتسە، نە بولادى دەپ ەلەستەتسەك، كوشەلەردە سۇمدىق كورىنىس تەمىر جول دا، پوەزدار دا، ماشينالار دا جوق، كوپىرلەر ۇيىندىگە اينالعان، وسىمدىكتەر سەمىپ، ولە باستاعان. ادام دەنەسىندەگى 3گ تەمىر جويىلسا، تىرشىلىگىن توقتاتىپ، ءولىپ قالار ەدى.»، بۇل كورىنىستى سۋرەتتەگەن، تەمىردىڭ ماڭىزدىلىعىن ايتقان اتاقتى مينەرالوگ، اكادەميك ا. ە. فەرسمان.
تەمىر پەريودتىق جۇيەدە:
4 - پەريود، 4 - قاتار، 8 - توپ، قوسىمشا توپشا، رەتتىك ءنومىرى 26.
26 ەلەكترون، 26 پروتون، سالىستىرمالى اتومدىق ماسساسى 56، 30 نەيترون.
4 ەلەكتروندىق قابات، 2) 8) 14) 2)، ەلەكتروندىق كونفيگۋراسياسى
1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 3d6 4s2
توتىعۋ دارەجەسى 0،+2،+4، كەيدە +6؛ توتىقسىزداندىرعىش بولىپ تابىلادى.(سلايد)
فيزيكالىق قاسيەتى: اق سۇر ءتۇستى، مەتالدىق جىلتىرى بار، توق پەن جىلۋدى جاقسى وتكىزەتىن، ماگنيتكە تارتىلاتىن، جۇمساق، سوزىلعىش مەتالل. تىعىزدىعى 7، 864 گ/سم3، بالقۋ t0 ═15390س.
وسىدان 2000 جىل بۇرىن جۇڭگو عالىمى سۋما تزيان ماگنيتتىك كومپاستى تاپقان. ول تەمىردىڭ ماگنيتتىك قاسيەتىنە سۇيەنگەن. ماگنيتتىك قاسيەتى كۇشتى مەتالدار: تەمىر، نيكەل، كوبالت. فەرروماگنەتيكتەردەن ماگنيت قۇرالى، كومپاس جاسالادى. راديوتەحنيكادا، ەلەكتروتەحنيكادا قولدانىلادى.
تەمىردىڭ 7690س دەيىن ماگنيتتىك قاسيەتى ساقتالادى.(تابليسا)
تەمىردى ەرتەدە «اسپان تاسى» دەپ اتاعان. جەر بەتىنە جىلىنا مىڭداعان مەتەوريت بولشەكتەرى تۇسەدى، ولاردىڭ قۇرامىندا 90% تەمىر بار. ەڭ ۇلكەن مەتەوريت 1920 ج امەريكادان تابىلعان، سالماعى 60ت. 1895 جىلى گرەنلانديا مۇزداعىنان سالماعى 34ت تەمىر مەتەوريت تابىلعان، ءقازىر نيۋ - يوركتە ساقتالۋدا. تەمىر كۇن جۇيەسىندە ەڭ كوپ تاراعان ەلەمەنت. جەر يادروسىنىڭ 90%تەمىر قۇرايدى. جەر مانتياسىندا 12%، جەر قىرتىسىندا 5%تەمىر بار. جەر قىرتىسىندا تارالۋى بويىنشا - 6 ورىندا.
تەمىر جانە ونىڭ ماڭىزدى قوسىلىستارى. جۇكتەۋ
ساباقتىڭ ءتۇرى: كىرىكتىرىلگەن ساباق.
ساباقتىڭ ماقساتى: تەمىر مەتالى جونىندە بىلىمدەرىن كەڭەيتۋ، وقۋشىلاردىڭ بىلىمدەرىن جۇيەلەندىرۋ، پانگە دەگەن ءبىرتۇتاس كوزقاراس قالىپتاستىرۋ.
ساباقتىڭ مىندەتى:
بىلىمدىلىك: تەمىر ەلەمەنتىن جان – جاقتى زەرتتەۋ ارقىلى تەمىر، ونىڭ قوسىلىستارى، قولدانىلۋى، ماڭىزى جونىندە بىلىمدەرىن كەڭەيتۋ.
دامىتۋشىلىق: وقۋشىلاردىڭ ويلاۋ، قورىتىندىلاۋ، جۇيەلەۋ قابىلەتتەرىن دامىتۋ.
تاربيەلىك: وقۋشىلاردىڭ شىعارماشىلىق مۇمكىندىگىن دامىتۋ، قابىلەتىن ارتتىرۋ، قوسىمشا ماتەريالدار ارقىلى ەستەتيكالىق تاربيە بەرۋ.
كورنەكىلىك: سلايدتار (ينتەرنەتتەن الىنعان ماتەريالدار)، ەلەكتروندى وقۋلىق (9 سىنىپ حيميا )، مەتالدار كوللەكسياسى، تابيعي مينەرالدار كوللەكسياسى، پەريودتىق كەستە، سۋرەتتەر، رەاكتيۆتەر، ينتەراكتيۆتى تاقتا..
I. ۇيىمداستىرۋ. امانداسۋ، وقۋشىلاردىڭ كوڭىل كۇيىن ساباققا اۋدارۋ
II. ۇيگە بەرىلگەن تاپسىرمانى تەكسەرۋ.
بليس تۋرنير:
1. اليۋمينييعا سيپاتتاما بەرۋ؟
2. اليۋمينيي نەشە ۆالەنتتى؟
3. اليۋمينيي وكسيدىنىڭ فورمۋلاسى؟
4. اليۋمينيي وكسيدى قانداي ءتۇستى؟
5. اليۋمينيي قانداي ەلەمەنتكە جاتادى؟
6. اليۋمينيي گيدروكسيدىنىڭ فيزيكالىق قاسيەتى قانداي؟
7. اليۋمينيي گيدروكسيدىن نە سەبەپتى امفوتەرلى قوسىلىسقا جاتقىزادى؟
8. ءاليۋمينييدى قايدا قولدانۋعا بولادى؟
9. اليۋمينيي سۋلفاتىنا سودا ەرىتىندىسىن قوسقاندا نە تۇزىلەدى؟
جاڭا تاقىرىپتى ءتۇسىندىرۋ:
ماشينا مەن تراكتوردىڭ جانى،
قارا مەتاللۋرگيانىڭ نانى، ول نە؟ (تەمىر)
تەمىر دەسەك ءبىزدىڭ كوز الدىمىزعا شويىن مەن بولات كەلەدى «جەر بەتىندە تەمىر جويىلىپ كەتسە، نە بولادى دەپ ەلەستەتسەك، كوشەلەردە سۇمدىق كورىنىس تەمىر جول دا، پوەزدار دا، ماشينالار دا جوق، كوپىرلەر ۇيىندىگە اينالعان، وسىمدىكتەر سەمىپ، ولە باستاعان. ادام دەنەسىندەگى 3گ تەمىر جويىلسا، تىرشىلىگىن توقتاتىپ، ءولىپ قالار ەدى.»، بۇل كورىنىستى سۋرەتتەگەن، تەمىردىڭ ماڭىزدىلىعىن ايتقان اتاقتى مينەرالوگ، اكادەميك ا. ە. فەرسمان.
تەمىر پەريودتىق جۇيەدە:
4 - پەريود، 4 - قاتار، 8 - توپ، قوسىمشا توپشا، رەتتىك ءنومىرى 26.
26 ەلەكترون، 26 پروتون، سالىستىرمالى اتومدىق ماسساسى 56، 30 نەيترون.
4 ەلەكتروندىق قابات، 2) 8) 14) 2)، ەلەكتروندىق كونفيگۋراسياسى
1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 3d6 4s2
توتىعۋ دارەجەسى 0،+2،+4، كەيدە +6؛ توتىقسىزداندىرعىش بولىپ تابىلادى.(سلايد)
فيزيكالىق قاسيەتى: اق سۇر ءتۇستى، مەتالدىق جىلتىرى بار، توق پەن جىلۋدى جاقسى وتكىزەتىن، ماگنيتكە تارتىلاتىن، جۇمساق، سوزىلعىش مەتالل. تىعىزدىعى 7، 864 گ/سم3، بالقۋ t0 ═15390س.
وسىدان 2000 جىل بۇرىن جۇڭگو عالىمى سۋما تزيان ماگنيتتىك كومپاستى تاپقان. ول تەمىردىڭ ماگنيتتىك قاسيەتىنە سۇيەنگەن. ماگنيتتىك قاسيەتى كۇشتى مەتالدار: تەمىر، نيكەل، كوبالت. فەرروماگنەتيكتەردەن ماگنيت قۇرالى، كومپاس جاسالادى. راديوتەحنيكادا، ەلەكتروتەحنيكادا قولدانىلادى.
تەمىردىڭ 7690س دەيىن ماگنيتتىك قاسيەتى ساقتالادى.(تابليسا)
تەمىردى ەرتەدە «اسپان تاسى» دەپ اتاعان. جەر بەتىنە جىلىنا مىڭداعان مەتەوريت بولشەكتەرى تۇسەدى، ولاردىڭ قۇرامىندا 90% تەمىر بار. ەڭ ۇلكەن مەتەوريت 1920 ج امەريكادان تابىلعان، سالماعى 60ت. 1895 جىلى گرەنلانديا مۇزداعىنان سالماعى 34ت تەمىر مەتەوريت تابىلعان، ءقازىر نيۋ - يوركتە ساقتالۋدا. تەمىر كۇن جۇيەسىندە ەڭ كوپ تاراعان ەلەمەنت. جەر يادروسىنىڭ 90%تەمىر قۇرايدى. جەر مانتياسىندا 12%، جەر قىرتىسىندا 5%تەمىر بار. جەر قىرتىسىندا تارالۋى بويىنشا - 6 ورىندا.
تەمىر جانە ونىڭ ماڭىزدى قوسىلىستارى. جۇكتەۋ
You Might Also Like
-
ساباقتىڭ تاقىرىبى: الكاندار. الكانداردىڭ قۇرىلىسى، الكانداردىڭ تابيعاتتا كەزدەسۋى مەن الىنۋى جانە قاسيەتتەرى.
