InfoHub Logo

تەمىر، پەريودتىق جۇيەدەگى ورنى، اتوم قۇرىلىسى.
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىك: وقۋشىلارعا تەمىردىڭ جاي زات كۇيىندەگى قۇرىلىسى، فيزيكالىق جانە حيميالىق قاسيەتتەرى تۋرالى ماعلۇمات بەرۋ
دامىتۋشىلىق: تەمىردىڭ ادام ومىرىندەگى جانە قوعامدىق دامۋ بارىسىنداعى تاريحي ءمانىن اشۋ.
تاربيەلىك: وقۋشىلاردى ەڭبەكسۇيگىشتىككە، تارتىپتىلىككە، ەستەتيكالىق كوزقاراستىڭ دامۋىنا تاربيەلەۋ.
كورنەكىلىكتەرى: سلايدتار (ينتەرنەتتەن الىنعان ماتەريالدار)، ەلەكتروندى وقۋلىق (9 سىنىپ حيميا)، پەريودتىق كەستە، رەاكتيۆتەر، قوسىمشا ادەبيەتتەر، حيميا ەنسيكلوپەدياسى
ساباقتىڭ تەحنولوگياسى: سكتت
ساباقتىڭ ءتۇرى: كىرىكتىرىلگەن ساباق
ءپانارالىق بايلانىس: ادەبيەت، فيزيكا، بيولوگيا، استرونوميا، تاريح، مەديسينا

ج و س پ ا ر ى:
تەمىر، ونىڭ پج - گى ورنى، اتوم قۇرىلىسى
تەمىردىڭ پج – گى ورنى، اتوم قۇرىلىسى
تابيعاتتا كەزدەسۋى
ونەركاسىپتە الىنۋى
فيزيكالىق قاسيەتتەرى
حيميالىق قاسيەتتەرى
قولدانىلۋى
قورىتىندى

بۇل جەردە ءبىز دانىشپان ابايدان ءبىر ۇزىك جۇمباق كەلتىرەلىك:

قارا جەر ادامزاتقا بولعان مەكەن،
قازىنا ءىشى تولعان ءار ءتۇرلى كەن.
ىشىندە ءجۇز مىڭ ءتۇرلى اسىلى بار،
سولاردىڭ ەڭ ارتىعى نەمەنە ەكەن؟

شەشۋى: تەمىر.
تەمىر.

تەمىر دەسەك ءبىزدىڭ كوز الدىمىزعا شويىن مەن بولات كەلەدى «جەر بەتىندە تەمىر جويىلىپ كەتسە، نە بولادى دەپ ەلەستەتسەك، كوشەلەردە سۇمدىق كورىنىس، تەمىر جول دا، پوەزدار دا، ماشينالار دا جوق، كوپىرلەر ۇيىندىگە اينالعان، وسىمدىكتەر سەمىپ، ولە باستاعان. ادام دەنەسىندەگى 3گ تەمىر جويىلسا، تىرشىلىگىن توقتاتىپ، ءولىپ قالار ەدى.»، بۇل كورىنىستى سۋرەتتەگەن، تەمىردىڭ ماڭىزدىلىعىن ايتقان اتاقتى مينەرالوگ، اكادەميك ا. ە. فەرسمان.

1. جالپى سيپاتتاما. پەريودتىق جۇيەدەگى ورنى جانە اتوم قۇرىلىسى
4 - پەريود، 4 - قاتار، 8 - توپ، قوسىمشا توپشا، رەتتىك ءنومىرى 26.
26 ەلەكترون، 26 پروتون، سالىستىرمالى اتومدىق ماسساسى 56، 30 نەيترون.
4 ەلەكتروندىق قابات، 2) 8) 14) 2)، ەلەكتروندىق كونفيگۋراسياسى
1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 3d6 4s2

تەمىر – VIIIب توپ ەلەمەنتى، d - ەلەمەنت. تەمىردىڭ ۆالەنتتىك ەلەكتروندارى سىرتقى
s - e جانە سىرتتان ساناعاندا ەكىنشى دەڭگەيدەگى
d - e بولىپ تابىلادى، سوندىقتان ول اۋىسپالى توتىعۋ دارەجەلەرىن كورسەتەدى.

تەمىر حيميالىق رەاكسيالاردا 2 نەمەسە 3 ەلەكترون بەرىپ، ءوزىنىڭ تۇراقتى قوسىلىستارىندا +2 جانە +3 توتىعۋ دارەجەلەرىن كورسەتەدى:
Fe0 – 2e - Fe+2
Fe0 – 3e - Fe+3
تەمىردىڭ توتىعۋ دارەجەسى +6 (K2FeO4 – كاليي فەرراتى) بولاتىن تۇراقتىلىعى تومەن قوسىلىستارى بەلگىلى.

2. تابيعاتتا تارالۋى
تەمىر – تابيعاتتا تارالۋى بويىنشا ەكىنشى مەتالل.
ونىڭ جەر قىرتىسىنداعى ۇلەسى 5، 1%. كوپتەگەن مەتەوريتتەردىڭ قۇرامىندا تەمىر بار، سوندىقتان ونى ەرتەدە “اسپان” جانە “جۇلدىز” تاسى دەپ اتاعان. جەر قىرتىسىندا تەمىر كوپتەگەن مينەرالدار تۇزەدى. تەمىردىڭ ماڭىزدى ونەركاسىپتىك كەندەرى: قىزىل تەمىرتاس (Fe2O3)، ماگنيتتىك تەمىرتاس (Fe3O4)، پيريت (FeS2). ەلىمىزدە تەمىر كەندەرىنىڭ ۇلكەن قورى رۋدنىي تەمىر كەنى باسسەيىنىندە جانە ورتالىق قازاقستاندا بار. قازىرگى ۋاقىتتا ەلىمىزدە بىرنەشە جۇزدەگەن كەن ورىندارى مەن كەن وشاقتارى بەلگىلى. كوپتەگەن كەن ورىندارىندا كەندەردىڭ از تەرەڭدىكتە ورنالاسۋى ولاردى ارزان اشىق ادىسپەن وندىرۋگە مۇمكىندىك بەرەدى.
تەمىر كەندەرىنىڭ ەڭ ۇلكەن قورى ۋرالدا. وندا تاۋلار تولىق تەمىردەن قۇرالعان. كۋرسك، كولسك جارتىلاي ارالىندا شىعىس جانە باتىس سىبىردە تەمىر كەنىنىڭ ۇلكەن قورلارى بار. قازاقستاندا تەمىر كەندەرى ورالدىڭ شىعىس بەتكەيىندە، قوستاناي وڭىرىندە كوپتەپ كەزدەسەدى(سوكولوۆ - Cارىباي).
تەمىر تابيعي سۋلاردا ەڭ كەڭ تاراعان ەلەمەنتتەردىڭ ءبىرى بولىپ تابىلادى، ونىڭ ورتاشا قۇرامى 0، 01 - 20 مگ/ل ينتەرۆالىندا تەربەلىپ تۇرادى.

تەمىر، پەريودتىق جۇيەدەگى ورنى، اتوم قۇرىلىسى. سلايدتى جۇكتەۋ