تەڭىز بالدىرلارى
سىنىبى: 7
ساباقتىڭ تاقىرىبى: تەڭىز بالدىرلارى
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىك:
تەڭىز بالدىرلارىنىڭ تۇرلەرىمەن تانىستىرۋ، بالدىرلاردىڭ تابيعاتتاعى ماڭىزدىلىعى تۋرالى تۇسىنىك بەرۋ؛
دامىتۋشىلىق: تانىم بەلسەندىلىگىن، پانگە دەگەن قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ، ءوز بەتىنشە ىزدەنىپ، شىعارماشىلىقپەن جۇمىس جاساۋىن دامىتۋ.
تاربيەلىك: وقۋشىلارعا جان - جاقتى ءبىلىم بەرە وتىرىپ، وقۋشىنى ىزدەنىمپازدىققا، ۇتىمدى جاۋاپ بەرۋگە تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءادىسى: ينتەراكتيۆتى ءادىس، گرافيكالىق ديكتانت، «بەيدج ءنومىر» ويىنى، «بيولوگيالىق پوشتا» ويىنى
ساباقتىڭ ءتيپى: ارالاس ساباق
ساباقتىڭ ءتۇرى: ءداستۇرلى ساباق
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: سۋرەتتەر، يود، سىركە قىشقىلى، ۇلەستىرمە قاعازدار
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى (1 - 2 مين)
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ ( 8 مين)
ءىىى. ءۇي تاپسىرماسىن بەكىتۋ ( 4 مين)
ءىV. وقۋشىلاردى ءبىلىمدى، سانالى جانە بەلسەندى
تۇردە دامىتۋ. (2 مين)
V. جاڭا ساباقتى ءتۇسىندىرۋ (15 مين)
Vءى. جاڭا ساباقتى بەكىتۋ (8 مين)
Vءىى. وقۋشى ءبىلىمىن باعالاۋ (3 مين)
Vءىىى. ۇيگە تاپسىرما بەرۋ (2 مين)
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
1) وقۋشىلارمەن سالەمدەسۋ، تۇگەندەۋ
2) وقۋ – قۇرالدارىن تەكسەرۋ
3) وقۋشى نازارىن ساباققا اۋدارۋ
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ
1. «بەيدج ءنومىر» ويىنى
1) سپيروگيرانىڭ جىنىستى كوبەيۋى قالاي جۇرەدى؟
2) تابيعاتتا جاسىل بالدىرلاردىڭ قانشا ءتۇرى بار؟
3) ۋلوتريكس جىنىسسىز كوبەيۋى قالاي جۇرەدى؟
4) سپيروگيرانىڭ ءوسىمدى كوبەيۋى قالاي جۇرەدى؟
5) تاللوم دەگەنىمىز نە؟
6) ءجىپ ءتارىزدى جاسىل بالدىرلاردىڭ تابيعاتتا، شارۋاشىلىقتا قانداي ماڭىزى بار؟
7) حروماتوفور گرەكشە قالاي اتالادى؟
8) ۋلوتريكس قايدا كەزدەسەدى؟
9) سپيروگيرا مەن ۋلوتريكستىڭ ايىرماشىلىعى قانداي؟
2. گرافيكالىق ديكتانت.
1. تابيعاتتا جاسىل بالدىرلاردىڭ 13 مىڭ ءتۇرى بار.
2. سپيروگيرا – ءجىبى ءبىر قاتارعا ورنالاسىپ، ۇزىن جاسۋشالاردان قۇرالعان كوپ جاسۋشالى بالدىر.
3. سپيروگيرانىڭ جاسۋشالارى وتە ۇساق بولادى.
4. سپيروگيرا تەك جىنىستى كوبەيەدى.
5. ۋلوتريكس اعىن سۋ تۇبىندەگى زاتتارعا بەكىنەدى.
6. ۋلوتريكس جىنىسسىز كوبەيگەندە جاسۋشاسىندا بەس، التى تالشىقتى سپورا بولادى.
7. بالدىرلار سۋ جاندىكتەرىنىڭ تىرشىلىك ورتاسى جانە قورەگى بولىپ سانالادى.
ءىىى. ءۇي تاپسىرماسىن بەكىتۋ
1. قۇپياحات تاپسىرماسى.
ون التى سوزدەن قۇرالعان جاسىل بالدىرلاردىڭ قىزمەتى تۋرالى سويلەم شىعادى.
جاۋابى: سپيروگيرا مەن ۋلوتريكس كۇن ساۋلەسىنىڭ قاتىسۋىمەن حروماتوفورلارىنا سۋداعى ەرىگەن كومىرقىشقىل گازىن ءسىڭىرىپ، سۋعا وتتەگىن ءبولىپ شىعارادى.
2. «انىقتاڭىز»
ءىV. وقۋشىلاردى ءبىلىمدى، سانالى جانە بەلسەندى تۇردە دامىتۋ.
V. جاڭا ساباقتى ءتۇسىندىرۋ
قوڭىر بالدىرلار. تەڭىزدىڭ تۇزدى سۋىندا وسەتىن بالدىرلار جاسىل بالدىرلاردان وزگەشە كەلەدى. ولار تەڭىزدەر مەن مۇحيتتاردىڭ تۇبىندە جۇزدەگەن شاقىرىم جەردى قامتىپ وسەدى. وعان – قوڭىر جانە قىزىل بالدىرلار جاتادى. بۇل بالدىرلاردىڭ كەيبىر تۇرلەرى قازاقستاندا كاسپيي تەڭىزىندە دە كەزدەسەدى.
قوڭىر بالدىرلاردىڭ بارلىعى دا كوپجاسۋشالى، 1 500 – دەي ءتۇرى بار. بيىكتىگى ءبىر ميلليمەتردەن بىرنەشە ونداعان مەترگە دەيىن جەتەدى. قوڭىر بالدىرلارعا لاميناريا، سارگاسسۋم جانە ت. ب جاتادى. لاميناريا تەڭىز جاعالاۋىنداعى 5 - 10 شاقىرىم ايماقتى قامتىپ، 20 - 30 مەتر تەرەڭدىكتە وسەدى. ونىڭ سىرتقى قۇرىلىسى گۇلدى وسىمدىكتەرگە ۇقساس.
قىزىل بالدىرلار. تەڭىزدىڭ تەرەڭ تۇبىندە كوپجاسۋشالى قىزىل بالدىرلار وسەدى. تەللومى – تاسپا، تاقتاشا، ءجىپ ءتارىزدى، كەيدە جىپتەرى تارماقتالعان. ءوسىمدى، جىنىسسىز، جىنىستى جولدارمەن كوبەيەدى. ءوسىمدى كوبەيگەندە ءبولىنىپ قالعان بولىكتەرىنەن جاڭا داراق تۇزىلمەي، جەتىلىپ، ءبولىنىپ وسەدى. جىنىسسىز كوبەيگەندە تۇزىلەتىن سپورالارىنىڭ تالشىعى بولمايدى. سۋدىڭ اعىنىمەن قوزعالادى.
بالدىرلاردىڭ تابيعاتتاعى، شارۋاشىلىقتاعى ماڭىزى. بالدىرلاردى قورعاۋ. بالدىرلاردىڭ تابيعاتتا ماڭىزى زور. توپىراقتا وسەتىندەرى وتتەك بولۋمەن قاتار وزدەرى ءشىرىپ، توپىراقتى قۇنارلاندىرادى.
تەڭىز بالدىرلارىن ونەركاسىپتىڭ كوپتەگەن سالالارىنا شيكىزات ەسەبىندە قولدانىلادى. ولاردان يود، سپيرت، سىركە قىشقىلى، جاسۋنىق، اگار - اگار الىنادى. اگار - اگاردى تاماق ونەركاسىبىندە دە پايدالانادى.
Vءى. جاڭا ساباقتى بەكىتۋ
1. «بيولوگيالىق پوشتا» ويىنى
قوڭىر بالدىر
قىزىل بالدىر
2. «ەرەكشەسىن كورسەتۋ» ويىنى
رس تەڭىز بالدىرلارى ----------- ەرەكشەلىكتەرى ------- تابيعاتتاعى ماڭىزى
1 قوڭىر بالدىر
2 قىزىل بالدىر
Vءىى. وقۋشى ءبىلىمىن باعالاۋ
Vءىىى. ۇيگە تاپسىرما بەرۋ.
1. § 16. تەڭىز بالدىرلارى. وقىپ، مازمۇنداۋ
2. سۇراقتارعا جاۋاپ جازۋ
3. سۋرەت سالۋ
4. تاقىرىپ سوڭىنداعى «ءبىلىمىڭدى سىنا» تاپسىرماسىن ورىنداۋ.
باعالاۋ پاراعى
ساباقتىڭ تاقىرىبى: تەڭىز بالدىرلارى
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىك:
تەڭىز بالدىرلارىنىڭ تۇرلەرىمەن تانىستىرۋ، بالدىرلاردىڭ تابيعاتتاعى ماڭىزدىلىعى تۋرالى تۇسىنىك بەرۋ؛
دامىتۋشىلىق: تانىم بەلسەندىلىگىن، پانگە دەگەن قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ، ءوز بەتىنشە ىزدەنىپ، شىعارماشىلىقپەن جۇمىس جاساۋىن دامىتۋ.
تاربيەلىك: وقۋشىلارعا جان - جاقتى ءبىلىم بەرە وتىرىپ، وقۋشىنى ىزدەنىمپازدىققا، ۇتىمدى جاۋاپ بەرۋگە تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءادىسى: ينتەراكتيۆتى ءادىس، گرافيكالىق ديكتانت، «بەيدج ءنومىر» ويىنى، «بيولوگيالىق پوشتا» ويىنى
ساباقتىڭ ءتيپى: ارالاس ساباق
ساباقتىڭ ءتۇرى: ءداستۇرلى ساباق
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: سۋرەتتەر، يود، سىركە قىشقىلى، ۇلەستىرمە قاعازدار
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى (1 - 2 مين)
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ ( 8 مين)
ءىىى. ءۇي تاپسىرماسىن بەكىتۋ ( 4 مين)
ءىV. وقۋشىلاردى ءبىلىمدى، سانالى جانە بەلسەندى
تۇردە دامىتۋ. (2 مين)
V. جاڭا ساباقتى ءتۇسىندىرۋ (15 مين)
Vءى. جاڭا ساباقتى بەكىتۋ (8 مين)
Vءىى. وقۋشى ءبىلىمىن باعالاۋ (3 مين)
Vءىىى. ۇيگە تاپسىرما بەرۋ (2 مين)
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
1) وقۋشىلارمەن سالەمدەسۋ، تۇگەندەۋ
2) وقۋ – قۇرالدارىن تەكسەرۋ
3) وقۋشى نازارىن ساباققا اۋدارۋ
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ
1. «بەيدج ءنومىر» ويىنى
1) سپيروگيرانىڭ جىنىستى كوبەيۋى قالاي جۇرەدى؟
2) تابيعاتتا جاسىل بالدىرلاردىڭ قانشا ءتۇرى بار؟
3) ۋلوتريكس جىنىسسىز كوبەيۋى قالاي جۇرەدى؟
4) سپيروگيرانىڭ ءوسىمدى كوبەيۋى قالاي جۇرەدى؟
5) تاللوم دەگەنىمىز نە؟
6) ءجىپ ءتارىزدى جاسىل بالدىرلاردىڭ تابيعاتتا، شارۋاشىلىقتا قانداي ماڭىزى بار؟
7) حروماتوفور گرەكشە قالاي اتالادى؟
8) ۋلوتريكس قايدا كەزدەسەدى؟
9) سپيروگيرا مەن ۋلوتريكستىڭ ايىرماشىلىعى قانداي؟
2. گرافيكالىق ديكتانت.
1. تابيعاتتا جاسىل بالدىرلاردىڭ 13 مىڭ ءتۇرى بار.
2. سپيروگيرا – ءجىبى ءبىر قاتارعا ورنالاسىپ، ۇزىن جاسۋشالاردان قۇرالعان كوپ جاسۋشالى بالدىر.
3. سپيروگيرانىڭ جاسۋشالارى وتە ۇساق بولادى.
4. سپيروگيرا تەك جىنىستى كوبەيەدى.
5. ۋلوتريكس اعىن سۋ تۇبىندەگى زاتتارعا بەكىنەدى.
6. ۋلوتريكس جىنىسسىز كوبەيگەندە جاسۋشاسىندا بەس، التى تالشىقتى سپورا بولادى.
7. بالدىرلار سۋ جاندىكتەرىنىڭ تىرشىلىك ورتاسى جانە قورەگى بولىپ سانالادى.
ءىىى. ءۇي تاپسىرماسىن بەكىتۋ
1. قۇپياحات تاپسىرماسى.
ون التى سوزدەن قۇرالعان جاسىل بالدىرلاردىڭ قىزمەتى تۋرالى سويلەم شىعادى.
جاۋابى: سپيروگيرا مەن ۋلوتريكس كۇن ساۋلەسىنىڭ قاتىسۋىمەن حروماتوفورلارىنا سۋداعى ەرىگەن كومىرقىشقىل گازىن ءسىڭىرىپ، سۋعا وتتەگىن ءبولىپ شىعارادى.
2. «انىقتاڭىز»
ءىV. وقۋشىلاردى ءبىلىمدى، سانالى جانە بەلسەندى تۇردە دامىتۋ.
V. جاڭا ساباقتى ءتۇسىندىرۋ
قوڭىر بالدىرلار. تەڭىزدىڭ تۇزدى سۋىندا وسەتىن بالدىرلار جاسىل بالدىرلاردان وزگەشە كەلەدى. ولار تەڭىزدەر مەن مۇحيتتاردىڭ تۇبىندە جۇزدەگەن شاقىرىم جەردى قامتىپ وسەدى. وعان – قوڭىر جانە قىزىل بالدىرلار جاتادى. بۇل بالدىرلاردىڭ كەيبىر تۇرلەرى قازاقستاندا كاسپيي تەڭىزىندە دە كەزدەسەدى.
قوڭىر بالدىرلاردىڭ بارلىعى دا كوپجاسۋشالى، 1 500 – دەي ءتۇرى بار. بيىكتىگى ءبىر ميلليمەتردەن بىرنەشە ونداعان مەترگە دەيىن جەتەدى. قوڭىر بالدىرلارعا لاميناريا، سارگاسسۋم جانە ت. ب جاتادى. لاميناريا تەڭىز جاعالاۋىنداعى 5 - 10 شاقىرىم ايماقتى قامتىپ، 20 - 30 مەتر تەرەڭدىكتە وسەدى. ونىڭ سىرتقى قۇرىلىسى گۇلدى وسىمدىكتەرگە ۇقساس.
قىزىل بالدىرلار. تەڭىزدىڭ تەرەڭ تۇبىندە كوپجاسۋشالى قىزىل بالدىرلار وسەدى. تەللومى – تاسپا، تاقتاشا، ءجىپ ءتارىزدى، كەيدە جىپتەرى تارماقتالعان. ءوسىمدى، جىنىسسىز، جىنىستى جولدارمەن كوبەيەدى. ءوسىمدى كوبەيگەندە ءبولىنىپ قالعان بولىكتەرىنەن جاڭا داراق تۇزىلمەي، جەتىلىپ، ءبولىنىپ وسەدى. جىنىسسىز كوبەيگەندە تۇزىلەتىن سپورالارىنىڭ تالشىعى بولمايدى. سۋدىڭ اعىنىمەن قوزعالادى.
بالدىرلاردىڭ تابيعاتتاعى، شارۋاشىلىقتاعى ماڭىزى. بالدىرلاردى قورعاۋ. بالدىرلاردىڭ تابيعاتتا ماڭىزى زور. توپىراقتا وسەتىندەرى وتتەك بولۋمەن قاتار وزدەرى ءشىرىپ، توپىراقتى قۇنارلاندىرادى.
تەڭىز بالدىرلارىن ونەركاسىپتىڭ كوپتەگەن سالالارىنا شيكىزات ەسەبىندە قولدانىلادى. ولاردان يود، سپيرت، سىركە قىشقىلى، جاسۋنىق، اگار - اگار الىنادى. اگار - اگاردى تاماق ونەركاسىبىندە دە پايدالانادى.
Vءى. جاڭا ساباقتى بەكىتۋ
1. «بيولوگيالىق پوشتا» ويىنى
قوڭىر بالدىر
قىزىل بالدىر
2. «ەرەكشەسىن كورسەتۋ» ويىنى
رس تەڭىز بالدىرلارى ----------- ەرەكشەلىكتەرى ------- تابيعاتتاعى ماڭىزى
1 قوڭىر بالدىر
2 قىزىل بالدىر
Vءىى. وقۋشى ءبىلىمىن باعالاۋ
Vءىىى. ۇيگە تاپسىرما بەرۋ.
1. § 16. تەڭىز بالدىرلارى. وقىپ، مازمۇنداۋ
2. سۇراقتارعا جاۋاپ جازۋ
3. سۋرەت سالۋ
4. تاقىرىپ سوڭىنداعى «ءبىلىمىڭدى سىنا» تاپسىرماسىن ورىنداۋ.
باعالاۋ پاراعى
You Might Also Like
-
ساباقتىڭ تاقىرىبى: ب. مومىش ۇلىنىڭ ءوز بەينەسى، باتىرلىق تۇلعاسى «باتىردىڭ بيىك تۇلعاسى»
