تىكبۇرىشتى ءۇشبۇرىش
قوستاناي وبلىسى، ليساكوۆ قالاسى،
«№3 ورتا مەكتەبى» كمم
ماتەماتيكا ءپانى ءمۇعالىمى
جانشۋرينا انار تۋلكيباي قىزى
تاقىرىپ: تىكبۇرىشتى ءۇشبۇرىش
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىك: وقۋشىلاردا تىكبۇرىشتى ءۇشبۇرىش تۋرالى بىلىمدەرىن تەرەڭدەتۋ، تىكبۇرىشتى ءۇشبۇرىشتىڭ تەڭدىك بەلگىلەرىن، ءۇشبۇرىشتىڭ بۇرىشتارى مەن قابىرعالارىنىڭ اراسىنداعى قاتىناستارىن، ءۇشبۇرىشتى سالۋ شارتتارىن ۇيرەتىپ، ەسەپ شىعارۋ داعدىلارىن قالىپتاستىرۋ.
دامىتۋشىلىق: ويلاۋ، ەستە ساقتاۋ، تياناقتى سىزۋ، سىزبالاردىڭ نەگىزگى قاسيەتتەرى مەن ماندەرىن ءبىلۋىن دامىتۋ.
تاربيەلىك: ۇيىمشىلدىققا، ساۋاتتى سىزبالار سىزۋعا تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: جاڭا ماتەريالدى يگەرتۋ
ساباقتا قولدانىلعان ءادىس - تاسىلدەر: ءتۇسىندىرۋ، بايانداۋ، سىزبالار ارقىلى كوز جەتكىزۋ، سۇراق - جاۋاپ.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: ءۇشبۇرىش سۋرەتتەرى، سىزبالار، تاپسىرمالار جيناعى
ساباقتىڭ بارىسى:
1. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى:
- امانداسۋ، تۇگەندەۋ.
- جيناقتاۋ، نازارلارىن اۋدارۋ
- پسيحولوگيالىق ءسات.
2. وتكەن تاقىرىپتارعا شولۋ جاساۋ:
- ءۇشبۇرىشتار تەڭدىگى
- ءۇشبۇرىشتار تەڭدىگىنىڭ بەلگىلەرى
- تەڭبۇيىرلى ءۇشبۇرىشتاردىڭ قاسيەتتەرى
3. جاڭا ساباق
تىكبۇرىشتى ءۇشبۇرىشتاردىڭ تەڭدىگىنىڭ بەلگىلەرى
ەكى تىكبۇرىشتى ءۇشبۇرىشتىڭ مىنا ولشەمدەرى تەڭ بولسا، وندا ولار ءوزارا تەڭ بولادى:
1. گيپوتەنۋزا مەن ءسۇيىر بۇرىشى.
1. كاتەت پەن قارسى جاتقان بۇرىش.
1. كاتەت پەن ىرگەلەس بۇرىش.
1. ەكى كاتەتى.
1. گيپوتەنۋزا مەن كاتەت.
ءى بەلگى. ەگەر تىك بۇرىشتى ءۇشبۇرىشتىڭ ەكى كاتەتى ەكىنشى تىك بۇرىشتى ءۇشبۇرىشتىڭ ەكى كاتەتىنە تەڭ بولسا، وندا بۇل تىك بۇرىشتى ءۇشبۇرىشتار تەڭ بولادى.
ءىى بەلگى. ەگەر تىك بۇرىشتى ءۇشبۇرىشتىڭ كاتەتى مەن وعان ىرگەلەس ءسۇيىر بۇرىشى ەكىنشى تىك بۇرىشتى ءۇششبۇرىشتىڭ سايكەس كاتەتى مەن وعان ىرگەلەس ءسۇيىر بۇرىشىنا تەڭ بولسا، وندا بۇل ءۇشبۇرىشتار تەڭ بولادى.
ءىىى بەلگى. ەگەر تىك بۇرىشتى ءۇشبۇرىشتىڭ گيپوتەنۋزاسى مەن ءسۇيىر بۇرىشى ەكىنشى ءۇشبۇرىشتىڭ گيپوتەنۋزاسى مەن ءسۇيىر بۇرىشىنا تەڭ بولسا، وندا بۇل ءۇشبۇرىشتار تەڭ بولادى.
ءىV بەلگى. ەگەر تىك بۇرىشتى ءۇشبۇرىشتىڭ كاتەتى مەن گيپوتەنۋزا ەكىنشى تىك بۇىشتى ءۇشبۇرىشتىڭ سايكەس كاتەتى مەن گيپوتەنۋزاسىنا تەڭ بولسا، وندا بۇل ءۇشبۇرىشتار تەڭ بولادى.
ەكى ءۇشبۇرىشتىڭ مىنا ولشەمدەرى تەڭ بولسا، وندا ولار ءوزارا تەڭ بولادى:
1. ەكى قابىرعاسى مەن ولاردىڭ اراسىنداعى بۇرىشى.
1. ءبىر قابىرعاسى مەن وعان ىرگەلەس بۇرىشتارى.
1. ءۇش قابىرعاسى.
ءى بەلگى. ەگەر ءبىر ءۇشبۇرىشتىڭ ەكى قابىرعاسى مەن ولاردىڭ اراسىنداعى بۇرىشى ەكىنشى ءۇشبۇرىشتىڭ سايكەس ەكى قابىرعاسى مەن ولاردىڭ اراسىنداعى بۇرىشىنا تەڭ بولسا، وندا بۇل ءۇشبۇرىشتار تەڭ بولادى.
ءىى بەلگى. ەگەر ءبىر ءۇشبۇرىشتىڭ ءبىر قابىرعاسى مەن وعان ىرگەلەس ەكى بۇرىشى ەكىنشى ءۇشبۇرىشتىڭ سايكەس ءبىر قابىرعاسى مەن وعان ىرگەلەس ەكى بۇرىشىنا تەڭ بولسا، وندا بۇل ءۇشبۇرىشتار تەڭ بولادى.
ءىىى بەلگى. ەگەر ءبىر ءۇشبۇرىشتىڭ ءۇش قابىرعاسى ەكىنشى ءۇشبۇرىشتىڭ سايكەس ءۇش قابىرعاسىنا تەڭ بولسا، وندا بۇل ءۇشبۇرىشتار تەڭ بولادى.
1 - تەورەما. ەگەر ەكى تىكبۇرىشتى ءۇشبۇرىشتىڭ 1) سايكەس كاتەتتەرى تەڭ بولسا؛
2) سايكەس ءبىر كاتەتى جانە وعان ىرگەلەس جاتقان ءسۇيىر بۇرىشى تەڭ بولسا؛
3) گيپوتەنۋزالارى جانە وعان ىرگەلەس جاتقان ءبىر ءسۇيىر بۇرىشى تەڭ بولسا، وندا بۇل ءۇشبۇرىشتار تەڭ بولادى.
2 - تەورەما. ەگەر ءبىر تىكبۇرىشتى ءۇشبۇرىشتىڭ كاتەتى مەن گيپوتەنۋزاسى ەكىنشى تىكبۇرىشتى ءۇشبۇرىشتىڭ سايكەس كاتەتى مەن گيپوتەنۋزاسىنا تەڭ بولسا، وندا مۇنداي تىكبۇرىشتى ءۇشبۇرىشتار تەڭ بولادى.
3 - تەورەما. كەز كەلگەن ءۇشبۇرىشتىڭ ۇلكەن قابىرعاسىنا قارسى ۇلكەن بۇرىش جاتادى.
سالدار:
1. تىكبۇرىشتى ءۇشبۇرىشتىڭ كەز كەلگەن كاتەتى ونىڭ گيپوتەنۋزاسىنانا كىشى بولادى.
2. ءبىر نۇكتەدەن تۇزۋگە تۇسىرىلگەن پەرپەنديكۋليار سول نۇكتەدەنجۇرگىزىلگەن كولبەۋدەن كىشى بولادى.
5 - تەورەما. ءۇشبۇرىشتىڭ كەز كەلگەن قابىرعاسى ونىڭ باسقا ەكى قابىرعاسىنىڭ قوسىندىسىنان كەم بولادى.
جاتتىعۋلارمەن جۇمىس:
№203.
كاتەتتەرىن ءبىر ءتۇستى، گيپوتەنۋزاسىن ءبىر ءتۇستى قارىنداشپەن تىكبۇرىشتى ءۇشبۇرىش سالىڭدار. ءار ءتۇستى كارىنداشپەن گەپوتينۋزاعى جۇرگىزىلگەن بيسسەكتريسا، مەديانا، بيىكتىگىن كورسەتىڭدەر.
№204. اۆس تەڭبۇيىرلى ءۇشبۇرىشىن سىزىڭدار. د جانە ە نۇكتەلەرىن اس قابىرعاسىنان اد تەڭ سە بولاتىنداي ەتىپ الىڭدار. دۆە ءۇشبۇرىشى قانداي ءۇشبۇرىش بولادى؟
№ 208. تىكبۇرىشتى ءۇشبۇرىشتىڭ گيپوتەنۋزاسى 18سم، ال ءبىر ءسۇيىر بۇرىشى 30°. وسى ءۇشبۇرىشقا قارسى جاتقان كاتەتتىڭ ۇزىندىعىن تابىڭدار.
ا
بەر: اس = 18سم
α = 30° 18سم
ت/ك اۆ -؟
شەشۋى:
تەورەما بويىنشا تىكبۇرىشتى ءۇشبۇرىشتىڭ 30° - قا قارسى جاتقان كاتەت گيپوتەنۋزانىڭ جارتىسىنا تەڭ.
اس= 18سم اس: 2 = 18سم: 2 = 9سم
اۆ = 9سم
بەكىتۋ:
- ەكى تىك بۇرىشتى ءۇشبۇرىشتار قانداي جاعدايدا تەڭ بولادى؟
- تىكبۇرىشتى ءۇشبۇرىشتىڭ قانداي قاسيەتتەرى بار؟
قورىتىندىلاۋ، باعالاۋ.
ۇيگە تاپسىرما بەرۋ: № 206
«№3 ورتا مەكتەبى» كمم
ماتەماتيكا ءپانى ءمۇعالىمى
جانشۋرينا انار تۋلكيباي قىزى
تاقىرىپ: تىكبۇرىشتى ءۇشبۇرىش
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىك: وقۋشىلاردا تىكبۇرىشتى ءۇشبۇرىش تۋرالى بىلىمدەرىن تەرەڭدەتۋ، تىكبۇرىشتى ءۇشبۇرىشتىڭ تەڭدىك بەلگىلەرىن، ءۇشبۇرىشتىڭ بۇرىشتارى مەن قابىرعالارىنىڭ اراسىنداعى قاتىناستارىن، ءۇشبۇرىشتى سالۋ شارتتارىن ۇيرەتىپ، ەسەپ شىعارۋ داعدىلارىن قالىپتاستىرۋ.
دامىتۋشىلىق: ويلاۋ، ەستە ساقتاۋ، تياناقتى سىزۋ، سىزبالاردىڭ نەگىزگى قاسيەتتەرى مەن ماندەرىن ءبىلۋىن دامىتۋ.
تاربيەلىك: ۇيىمشىلدىققا، ساۋاتتى سىزبالار سىزۋعا تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: جاڭا ماتەريالدى يگەرتۋ
ساباقتا قولدانىلعان ءادىس - تاسىلدەر: ءتۇسىندىرۋ، بايانداۋ، سىزبالار ارقىلى كوز جەتكىزۋ، سۇراق - جاۋاپ.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: ءۇشبۇرىش سۋرەتتەرى، سىزبالار، تاپسىرمالار جيناعى
ساباقتىڭ بارىسى:
1. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى:
- امانداسۋ، تۇگەندەۋ.
- جيناقتاۋ، نازارلارىن اۋدارۋ
- پسيحولوگيالىق ءسات.
2. وتكەن تاقىرىپتارعا شولۋ جاساۋ:
- ءۇشبۇرىشتار تەڭدىگى
- ءۇشبۇرىشتار تەڭدىگىنىڭ بەلگىلەرى
- تەڭبۇيىرلى ءۇشبۇرىشتاردىڭ قاسيەتتەرى
3. جاڭا ساباق
تىكبۇرىشتى ءۇشبۇرىشتاردىڭ تەڭدىگىنىڭ بەلگىلەرى
ەكى تىكبۇرىشتى ءۇشبۇرىشتىڭ مىنا ولشەمدەرى تەڭ بولسا، وندا ولار ءوزارا تەڭ بولادى:
1. گيپوتەنۋزا مەن ءسۇيىر بۇرىشى.
1. كاتەت پەن قارسى جاتقان بۇرىش.
1. كاتەت پەن ىرگەلەس بۇرىش.
1. ەكى كاتەتى.
1. گيپوتەنۋزا مەن كاتەت.
ءى بەلگى. ەگەر تىك بۇرىشتى ءۇشبۇرىشتىڭ ەكى كاتەتى ەكىنشى تىك بۇرىشتى ءۇشبۇرىشتىڭ ەكى كاتەتىنە تەڭ بولسا، وندا بۇل تىك بۇرىشتى ءۇشبۇرىشتار تەڭ بولادى.
ءىى بەلگى. ەگەر تىك بۇرىشتى ءۇشبۇرىشتىڭ كاتەتى مەن وعان ىرگەلەس ءسۇيىر بۇرىشى ەكىنشى تىك بۇرىشتى ءۇششبۇرىشتىڭ سايكەس كاتەتى مەن وعان ىرگەلەس ءسۇيىر بۇرىشىنا تەڭ بولسا، وندا بۇل ءۇشبۇرىشتار تەڭ بولادى.
ءىىى بەلگى. ەگەر تىك بۇرىشتى ءۇشبۇرىشتىڭ گيپوتەنۋزاسى مەن ءسۇيىر بۇرىشى ەكىنشى ءۇشبۇرىشتىڭ گيپوتەنۋزاسى مەن ءسۇيىر بۇرىشىنا تەڭ بولسا، وندا بۇل ءۇشبۇرىشتار تەڭ بولادى.
ءىV بەلگى. ەگەر تىك بۇرىشتى ءۇشبۇرىشتىڭ كاتەتى مەن گيپوتەنۋزا ەكىنشى تىك بۇىشتى ءۇشبۇرىشتىڭ سايكەس كاتەتى مەن گيپوتەنۋزاسىنا تەڭ بولسا، وندا بۇل ءۇشبۇرىشتار تەڭ بولادى.
ەكى ءۇشبۇرىشتىڭ مىنا ولشەمدەرى تەڭ بولسا، وندا ولار ءوزارا تەڭ بولادى:
1. ەكى قابىرعاسى مەن ولاردىڭ اراسىنداعى بۇرىشى.
1. ءبىر قابىرعاسى مەن وعان ىرگەلەس بۇرىشتارى.
1. ءۇش قابىرعاسى.
ءى بەلگى. ەگەر ءبىر ءۇشبۇرىشتىڭ ەكى قابىرعاسى مەن ولاردىڭ اراسىنداعى بۇرىشى ەكىنشى ءۇشبۇرىشتىڭ سايكەس ەكى قابىرعاسى مەن ولاردىڭ اراسىنداعى بۇرىشىنا تەڭ بولسا، وندا بۇل ءۇشبۇرىشتار تەڭ بولادى.
ءىى بەلگى. ەگەر ءبىر ءۇشبۇرىشتىڭ ءبىر قابىرعاسى مەن وعان ىرگەلەس ەكى بۇرىشى ەكىنشى ءۇشبۇرىشتىڭ سايكەس ءبىر قابىرعاسى مەن وعان ىرگەلەس ەكى بۇرىشىنا تەڭ بولسا، وندا بۇل ءۇشبۇرىشتار تەڭ بولادى.
ءىىى بەلگى. ەگەر ءبىر ءۇشبۇرىشتىڭ ءۇش قابىرعاسى ەكىنشى ءۇشبۇرىشتىڭ سايكەس ءۇش قابىرعاسىنا تەڭ بولسا، وندا بۇل ءۇشبۇرىشتار تەڭ بولادى.
1 - تەورەما. ەگەر ەكى تىكبۇرىشتى ءۇشبۇرىشتىڭ 1) سايكەس كاتەتتەرى تەڭ بولسا؛
2) سايكەس ءبىر كاتەتى جانە وعان ىرگەلەس جاتقان ءسۇيىر بۇرىشى تەڭ بولسا؛
3) گيپوتەنۋزالارى جانە وعان ىرگەلەس جاتقان ءبىر ءسۇيىر بۇرىشى تەڭ بولسا، وندا بۇل ءۇشبۇرىشتار تەڭ بولادى.
2 - تەورەما. ەگەر ءبىر تىكبۇرىشتى ءۇشبۇرىشتىڭ كاتەتى مەن گيپوتەنۋزاسى ەكىنشى تىكبۇرىشتى ءۇشبۇرىشتىڭ سايكەس كاتەتى مەن گيپوتەنۋزاسىنا تەڭ بولسا، وندا مۇنداي تىكبۇرىشتى ءۇشبۇرىشتار تەڭ بولادى.
3 - تەورەما. كەز كەلگەن ءۇشبۇرىشتىڭ ۇلكەن قابىرعاسىنا قارسى ۇلكەن بۇرىش جاتادى.
سالدار:
1. تىكبۇرىشتى ءۇشبۇرىشتىڭ كەز كەلگەن كاتەتى ونىڭ گيپوتەنۋزاسىنانا كىشى بولادى.
2. ءبىر نۇكتەدەن تۇزۋگە تۇسىرىلگەن پەرپەنديكۋليار سول نۇكتەدەنجۇرگىزىلگەن كولبەۋدەن كىشى بولادى.
5 - تەورەما. ءۇشبۇرىشتىڭ كەز كەلگەن قابىرعاسى ونىڭ باسقا ەكى قابىرعاسىنىڭ قوسىندىسىنان كەم بولادى.
جاتتىعۋلارمەن جۇمىس:
№203.
كاتەتتەرىن ءبىر ءتۇستى، گيپوتەنۋزاسىن ءبىر ءتۇستى قارىنداشپەن تىكبۇرىشتى ءۇشبۇرىش سالىڭدار. ءار ءتۇستى كارىنداشپەن گەپوتينۋزاعى جۇرگىزىلگەن بيسسەكتريسا، مەديانا، بيىكتىگىن كورسەتىڭدەر.
№204. اۆس تەڭبۇيىرلى ءۇشبۇرىشىن سىزىڭدار. د جانە ە نۇكتەلەرىن اس قابىرعاسىنان اد تەڭ سە بولاتىنداي ەتىپ الىڭدار. دۆە ءۇشبۇرىشى قانداي ءۇشبۇرىش بولادى؟
№ 208. تىكبۇرىشتى ءۇشبۇرىشتىڭ گيپوتەنۋزاسى 18سم، ال ءبىر ءسۇيىر بۇرىشى 30°. وسى ءۇشبۇرىشقا قارسى جاتقان كاتەتتىڭ ۇزىندىعىن تابىڭدار.
ا
بەر: اس = 18سم
α = 30° 18سم
ت/ك اۆ -؟
شەشۋى:
تەورەما بويىنشا تىكبۇرىشتى ءۇشبۇرىشتىڭ 30° - قا قارسى جاتقان كاتەت گيپوتەنۋزانىڭ جارتىسىنا تەڭ.
اس= 18سم اس: 2 = 18سم: 2 = 9سم
اۆ = 9سم
بەكىتۋ:
- ەكى تىك بۇرىشتى ءۇشبۇرىشتار قانداي جاعدايدا تەڭ بولادى؟
- تىكبۇرىشتى ءۇشبۇرىشتىڭ قانداي قاسيەتتەرى بار؟
قورىتىندىلاۋ، باعالاۋ.
ۇيگە تاپسىرما بەرۋ: № 206
You Might Also Like
-
«تاۋەلسىزدىك تۇتقاسى – بىزگە امانات!» سالتاناتتى جيىن باعدارلاماسى
