ءتىل مەرەكەسىنە ارنالعان سىنىپ ساعاتى
ءتىل مەرەكەسىنە ارنالعان سىنىپ ساعاتى
ماقساتى: وقۋشىلارعا مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ وركەندەپ، ويانۋىنا، مەملەكەتتىك ءتىلىمىزدى سۇيۋگە، مەملەكەتتىك ءتىلدى اياققا باسپاي، مارتەبەسىن بيىك ۇستاۋ جونىندە، ءار ۇلتتىڭ وزىندىك ەرەكشەلىكتەرى، سالت - ءداستۇرى، ءدىنى، ءتىل ەرەكشەلىگى بولاتىنىن ءتۇسىندىرۋ. وقۋشىلاردىڭ وي - ءورىسىن، دۇنيەتانىمىن كەڭەيتۋ، سوزدىك قورىن مولايتۋ، جۇرت الدىندا ەركىن اۋىز ەكى سويلەۋگە باۋلۋ.
ءتۇرى: ءداستۇرلى
ءادىسى: ەكى توپ اراسىنداعى سايىس
كورنەكىلىگى: بۋكلەت، ناقىل سوزدەر، كروسسۆورد
ءمۇعالىم ءسوزى: قازىرگى ەڭ تازا، ەڭ باي، ەڭ تابيعي جانە بۇزىلماي، بۇرىنعى قالپىندا ساقتالىپ قالعان ءتىل بولسا، ول دا – قازاق ءتىلى جانە قازاق ادەبيەتى، شىن عىلىم ءۇشىن ءبىز مۇنى اشىق ايتۋىمىز كەرەك.
ارمىسىزدار! قۇرمەتتى مۇعالىمدەر جانە وقۋشىلار! بارشامىزعا ءتىل مەرەكەسى قۇتتى بولسىن! ءتىل – ءاربىر ۇلتتىڭ زاڭى سەزىمنىڭ، ويدىڭ جاندى بەينەسى. قازاق حالقى – سوزگە شەشەن، ويى ۇشقىر، ماقالداپ سويلەيتىن حالىق. كەز - كەلگەن داۋدى اتاقتى بيلەرىمىز ءبىر اۋىز سوزبەن شەشە بىلگەن. وسىنشاما جىلدار بويى جەڭىلمەي كەلە جاتقان ءتىل.
1 - جۇرگىزۋشى: رەسپۋبليكامىزدا مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ قولدانۋ اياسىن كەڭەيتۋ – بۇگىنگى تاڭداعى وزەكتى ماسەلە. تاۋەلسىز قازاقستاندا ءتىل ماسەلەسىنە ايتارلىقتاي كوڭىل ءبولىنىپ كەلەدى. مەملەكەت بولعان جەردە ونىڭ مەملەكەتتىك ءتىلى بولۋى دا كەرەك. 1997 جىلعى 11 شىلدەدەگى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى ءتىل تۋرالى» زاڭى قابىلدانعاننان بەرى قاراي قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك ءتىلى بولىپ – قازاق ءتىلى بەلگىلەنەدى. وسى زاڭ قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا تىلدەردىڭ قولدانىلۋىنىڭ قۇقىقتىق نەگىزدەرىن، مەملەكەتتىڭ ولاردى وقىپ - ۇيرەنۋ مەن دامىتۋ ءۇشىن جاعداي جاساۋ جونىندەگى مىندەتتەرىن بەلگىلەيدى، قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا قولدانىلاتىن بارلىق تىلگە بىردەي قۇرمەتپەن قاراۋدى قامتاماسىز ەتەدى.
قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ءتىل تۋرالى زاڭدارى:
2 - وقۋشى: ءجۇزىمنىڭ نازىك، ءنارلى ساباعىنداي،
ءتىلىڭدى ماپەلەي ءبىل، الا قىلماي.
اياماي ارام ءشوبىن وتاپ وتىر،
تازا ساقتاپ كوزىڭنىڭ جانارىنداي.
3 - وقۋشى: ءاربىر تىلدە سويلە الەمدى تاڭ قىلىپ،
قازاق ءتىلىن بىلمەۋ قانداي زاڭدىلىق،
وسەر بالاڭ بايتاق دالاڭ تۇرعاندا،
قازاق ءتىلى جاساۋ كەرەك ماڭگىلىك.
قازاق تىلىنەن اسىل، قازاق تىلىنەن باي ءتىل جوق. ەگەر قازاق ءتىلىن بىلسە، ءدىن دە وسىندا، عىلىم - ءبىلىم دە وسىندا. دۇنيەدەگى ەڭ اسىل ءتىل – اراب ءتىلى، ودان كەيىن تۇرىك ءتىلى، تۇرىك ءتىلىنىڭ ىشىندەگى گاۋھارى – قازاق ءتىلى.
ماقال - ماتەلدەر سايىسى:
1 توپ
1. ءتىل تاس جارادى، تاس جارماسا... (باس جارادى).
2. دالەلسىز ءسوز... (جەلمەن تەڭ).
3. ينە كوزىنەن سىنادى،... (شەشەن سوزىنەن سىنادى).
4. ءپىل كوتەرمەگەندى،... (ءتىل كوتەرەدى).
5. ءسوز تاپقانعا... (قولقا جوق).
6. جەتى جۇرتتىڭ ءتىلىن ءبىل، (جەتى ءتۇرلى ءىلىم ءبىل).
7. شەبەردىڭ قولى ورتاق،... (شەشەننىڭ قولى ورتاق).
8. قاھارلى ءسوز... (قامال بۇزار).
9. باس كەسپەك بولسا دا،... (ءتىل كەسپەك جوق).
10. ايتىلعان ءسوز، اتىلعان... (وقپەن تەڭ).
2 - توپ –
1. بال تامعان تىلدەن... (ۋ تامعان).
2. تاۋدى، تاستى جەل بۇزار،... (ادامزاتتى ءسوز بۇزار).
3. جاقسى ءسوز... (جارىم ىرىس).
4. جاقسى بايقاپ سويلەر،... (جامان شايقاپ سويلەر).
5. ءتىل قىلىشتان... (وتكىر).
6. انا ءسۇتى بوي وسىرەدى، انا ءتىلى... (وي وسىرەدى).
7. جىلاننىڭ ۋى تىسىندە، ادامنىڭ ۋى... (تىلىندە).
8. كورە - كورە كوسەم بولارسىڭ، سويلەي - سويلەي... (شەشەن بولارسىڭ).
9. تىلدەن ارتىق... (قازىنا جوق).
10. سۇڭگى جاراسى بىتەر،... (ءتىل جاراسى بىتپەس).
4. ۆيكتورينالىق سۇراقتار:
1 - توپقا:
1. ق ر قاشان تاۋەلسىزدىك الادى؟ (1991 ج. 16 جەلتوقسان).
2. قازاقتىڭ تۇڭعىش عارىشكەرى كىم؟ (توقتار اۋباكىروۆ).
3. شوقاننىڭ اجەسى؟ (ايعانىم).
4. «كوكسەرەك» اڭگىمەسىنىڭ باستى كەيىپكەرى؟ (قۇرماش).
5. قازاقستان لوندون 2012 جازعى وليمپيادا ويىندارىندا الەم بويىنشا نەشىنشى ورىندى يەلەندى؟
6. «قازاق حرەستوماتياسىن» جازعان كىم؟ (ى. التىنسارين).
7. كۇي اتاسى كىم؟ (قۇرمانعازى).
8. «ورفوگرافيا» قاي ەلدىڭ ءسوزى؟ (گرەك).
9. قازاق ءتىلى قاي تىلدەر توبىنا جاتادى؟ (تۇركى تىلدەس).
2 - توپقا:
1. قازاق ءتىلى العاش مەملەكەتتىك مارتەبەسىن قاي جىلى الدى؟ (1989).
2. ابايدىڭ تۋعان جىلى؟ (1845).
3. قازاق دالاسىنىڭ جارىق جۇلدىزى؟ (شوقان).
4. اقىلدى ءسوزىنىڭ ءتۇبىرى؟ (اقىل).
5. قازاق ءالفاۆيتىن جاساعان عالىم كىم؟ (ا. بايتۇرسىنوۆ).
6. بەتاشار قاشان ايتىلادى؟ (كەلىن تۇسكەندە).
7. تۇڭعىش كەمەڭگەر؟ (ىبىراي).
8. العاشقى رومانيست جازۋشى كىم؟ (م. دۋلاتوۆ «باقىتسىز جامال»).
9. قازاق حالقىنىڭ سالت - داستۇرلەرىن اتا؟ (شىلدەحانا، بەسىك توي، تۇساۋ كەسۋ، قۇدا ءتۇسۋ، كەلىن ءتۇسىرۋ، قىز ۇزاتۋ ت. ب.).
ءمۇعالىم:
قالىڭ ەلىڭ قازاعىڭا قورعان بول!
جەتكىنشەگىم جايقالا ءوسىپ ورمان بول،
شەت ءتىلى مەن كومپيۋتەردى مەڭگەرىپ،
ەلگە تىرەك، ناعىز ۇلتتىق تۇلعا بول!
جومارتتىق پەن مارتتىك. بۇلاردىڭ نەگىزىندە ءۇش نارسە بار: ءبىرى – ءوز ايتقان ءسوزىڭدى ءوزىڭ ورىنداۋ؛ ەكىنشىسى — ادىلدىك پەن تۋرالىققا نۇقسان كەلتىرمەۋ؛ ءۇشىنشىسى — قايىرىمدىلىقتى ەسىڭە ۇستاپ ۇمىتپاۋ. ەگەر مارتتىك پەن جومارتتىق جولىندا جۇرمەك بولساڭ، ءار ۋاقىتتا ءۇش نارسەدەن ساقتانعايسىڭ: كوزدى — جامان نازاردان، قولدى — جامان ىستەن، ءتىلدى — جامان سوزدەن.
وسىمەن ءبىزدى ءتىل مەرەكەسىنە ارنالعان تاربيە ساعاتىمىز اياقتالدى.
ءتىل مەرەكەسىنە ارنالعان سىنىپ ساعاتى. جۇكتەۋ
ماقساتى: وقۋشىلارعا مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ وركەندەپ، ويانۋىنا، مەملەكەتتىك ءتىلىمىزدى سۇيۋگە، مەملەكەتتىك ءتىلدى اياققا باسپاي، مارتەبەسىن بيىك ۇستاۋ جونىندە، ءار ۇلتتىڭ وزىندىك ەرەكشەلىكتەرى، سالت - ءداستۇرى، ءدىنى، ءتىل ەرەكشەلىگى بولاتىنىن ءتۇسىندىرۋ. وقۋشىلاردىڭ وي - ءورىسىن، دۇنيەتانىمىن كەڭەيتۋ، سوزدىك قورىن مولايتۋ، جۇرت الدىندا ەركىن اۋىز ەكى سويلەۋگە باۋلۋ.
ءتۇرى: ءداستۇرلى
ءادىسى: ەكى توپ اراسىنداعى سايىس
كورنەكىلىگى: بۋكلەت، ناقىل سوزدەر، كروسسۆورد
ءمۇعالىم ءسوزى: قازىرگى ەڭ تازا، ەڭ باي، ەڭ تابيعي جانە بۇزىلماي، بۇرىنعى قالپىندا ساقتالىپ قالعان ءتىل بولسا، ول دا – قازاق ءتىلى جانە قازاق ادەبيەتى، شىن عىلىم ءۇشىن ءبىز مۇنى اشىق ايتۋىمىز كەرەك.
ارمىسىزدار! قۇرمەتتى مۇعالىمدەر جانە وقۋشىلار! بارشامىزعا ءتىل مەرەكەسى قۇتتى بولسىن! ءتىل – ءاربىر ۇلتتىڭ زاڭى سەزىمنىڭ، ويدىڭ جاندى بەينەسى. قازاق حالقى – سوزگە شەشەن، ويى ۇشقىر، ماقالداپ سويلەيتىن حالىق. كەز - كەلگەن داۋدى اتاقتى بيلەرىمىز ءبىر اۋىز سوزبەن شەشە بىلگەن. وسىنشاما جىلدار بويى جەڭىلمەي كەلە جاتقان ءتىل.
1 - جۇرگىزۋشى: رەسپۋبليكامىزدا مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ قولدانۋ اياسىن كەڭەيتۋ – بۇگىنگى تاڭداعى وزەكتى ماسەلە. تاۋەلسىز قازاقستاندا ءتىل ماسەلەسىنە ايتارلىقتاي كوڭىل ءبولىنىپ كەلەدى. مەملەكەت بولعان جەردە ونىڭ مەملەكەتتىك ءتىلى بولۋى دا كەرەك. 1997 جىلعى 11 شىلدەدەگى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى ءتىل تۋرالى» زاڭى قابىلدانعاننان بەرى قاراي قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك ءتىلى بولىپ – قازاق ءتىلى بەلگىلەنەدى. وسى زاڭ قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا تىلدەردىڭ قولدانىلۋىنىڭ قۇقىقتىق نەگىزدەرىن، مەملەكەتتىڭ ولاردى وقىپ - ۇيرەنۋ مەن دامىتۋ ءۇشىن جاعداي جاساۋ جونىندەگى مىندەتتەرىن بەلگىلەيدى، قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا قولدانىلاتىن بارلىق تىلگە بىردەي قۇرمەتپەن قاراۋدى قامتاماسىز ەتەدى.
قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ءتىل تۋرالى زاڭدارى:
2 - وقۋشى: ءجۇزىمنىڭ نازىك، ءنارلى ساباعىنداي،
ءتىلىڭدى ماپەلەي ءبىل، الا قىلماي.
اياماي ارام ءشوبىن وتاپ وتىر،
تازا ساقتاپ كوزىڭنىڭ جانارىنداي.
3 - وقۋشى: ءاربىر تىلدە سويلە الەمدى تاڭ قىلىپ،
قازاق ءتىلىن بىلمەۋ قانداي زاڭدىلىق،
وسەر بالاڭ بايتاق دالاڭ تۇرعاندا،
قازاق ءتىلى جاساۋ كەرەك ماڭگىلىك.
قازاق تىلىنەن اسىل، قازاق تىلىنەن باي ءتىل جوق. ەگەر قازاق ءتىلىن بىلسە، ءدىن دە وسىندا، عىلىم - ءبىلىم دە وسىندا. دۇنيەدەگى ەڭ اسىل ءتىل – اراب ءتىلى، ودان كەيىن تۇرىك ءتىلى، تۇرىك ءتىلىنىڭ ىشىندەگى گاۋھارى – قازاق ءتىلى.
ماقال - ماتەلدەر سايىسى:
1 توپ
1. ءتىل تاس جارادى، تاس جارماسا... (باس جارادى).
2. دالەلسىز ءسوز... (جەلمەن تەڭ).
3. ينە كوزىنەن سىنادى،... (شەشەن سوزىنەن سىنادى).
4. ءپىل كوتەرمەگەندى،... (ءتىل كوتەرەدى).
5. ءسوز تاپقانعا... (قولقا جوق).
6. جەتى جۇرتتىڭ ءتىلىن ءبىل، (جەتى ءتۇرلى ءىلىم ءبىل).
7. شەبەردىڭ قولى ورتاق،... (شەشەننىڭ قولى ورتاق).
8. قاھارلى ءسوز... (قامال بۇزار).
9. باس كەسپەك بولسا دا،... (ءتىل كەسپەك جوق).
10. ايتىلعان ءسوز، اتىلعان... (وقپەن تەڭ).
2 - توپ –
1. بال تامعان تىلدەن... (ۋ تامعان).
2. تاۋدى، تاستى جەل بۇزار،... (ادامزاتتى ءسوز بۇزار).
3. جاقسى ءسوز... (جارىم ىرىس).
4. جاقسى بايقاپ سويلەر،... (جامان شايقاپ سويلەر).
5. ءتىل قىلىشتان... (وتكىر).
6. انا ءسۇتى بوي وسىرەدى، انا ءتىلى... (وي وسىرەدى).
7. جىلاننىڭ ۋى تىسىندە، ادامنىڭ ۋى... (تىلىندە).
8. كورە - كورە كوسەم بولارسىڭ، سويلەي - سويلەي... (شەشەن بولارسىڭ).
9. تىلدەن ارتىق... (قازىنا جوق).
10. سۇڭگى جاراسى بىتەر،... (ءتىل جاراسى بىتپەس).
4. ۆيكتورينالىق سۇراقتار:
1 - توپقا:
1. ق ر قاشان تاۋەلسىزدىك الادى؟ (1991 ج. 16 جەلتوقسان).
2. قازاقتىڭ تۇڭعىش عارىشكەرى كىم؟ (توقتار اۋباكىروۆ).
3. شوقاننىڭ اجەسى؟ (ايعانىم).
4. «كوكسەرەك» اڭگىمەسىنىڭ باستى كەيىپكەرى؟ (قۇرماش).
5. قازاقستان لوندون 2012 جازعى وليمپيادا ويىندارىندا الەم بويىنشا نەشىنشى ورىندى يەلەندى؟
6. «قازاق حرەستوماتياسىن» جازعان كىم؟ (ى. التىنسارين).
7. كۇي اتاسى كىم؟ (قۇرمانعازى).
8. «ورفوگرافيا» قاي ەلدىڭ ءسوزى؟ (گرەك).
9. قازاق ءتىلى قاي تىلدەر توبىنا جاتادى؟ (تۇركى تىلدەس).
2 - توپقا:
1. قازاق ءتىلى العاش مەملەكەتتىك مارتەبەسىن قاي جىلى الدى؟ (1989).
2. ابايدىڭ تۋعان جىلى؟ (1845).
3. قازاق دالاسىنىڭ جارىق جۇلدىزى؟ (شوقان).
4. اقىلدى ءسوزىنىڭ ءتۇبىرى؟ (اقىل).
5. قازاق ءالفاۆيتىن جاساعان عالىم كىم؟ (ا. بايتۇرسىنوۆ).
6. بەتاشار قاشان ايتىلادى؟ (كەلىن تۇسكەندە).
7. تۇڭعىش كەمەڭگەر؟ (ىبىراي).
8. العاشقى رومانيست جازۋشى كىم؟ (م. دۋلاتوۆ «باقىتسىز جامال»).
9. قازاق حالقىنىڭ سالت - داستۇرلەرىن اتا؟ (شىلدەحانا، بەسىك توي، تۇساۋ كەسۋ، قۇدا ءتۇسۋ، كەلىن ءتۇسىرۋ، قىز ۇزاتۋ ت. ب.).
ءمۇعالىم:
قالىڭ ەلىڭ قازاعىڭا قورعان بول!
جەتكىنشەگىم جايقالا ءوسىپ ورمان بول،
شەت ءتىلى مەن كومپيۋتەردى مەڭگەرىپ،
ەلگە تىرەك، ناعىز ۇلتتىق تۇلعا بول!
جومارتتىق پەن مارتتىك. بۇلاردىڭ نەگىزىندە ءۇش نارسە بار: ءبىرى – ءوز ايتقان ءسوزىڭدى ءوزىڭ ورىنداۋ؛ ەكىنشىسى — ادىلدىك پەن تۋرالىققا نۇقسان كەلتىرمەۋ؛ ءۇشىنشىسى — قايىرىمدىلىقتى ەسىڭە ۇستاپ ۇمىتپاۋ. ەگەر مارتتىك پەن جومارتتىق جولىندا جۇرمەك بولساڭ، ءار ۋاقىتتا ءۇش نارسەدەن ساقتانعايسىڭ: كوزدى — جامان نازاردان، قولدى — جامان ىستەن، ءتىلدى — جامان سوزدەن.
وسىمەن ءبىزدى ءتىل مەرەكەسىنە ارنالعان تاربيە ساعاتىمىز اياقتالدى.
ءتىل مەرەكەسىنە ارنالعان سىنىپ ساعاتى. جۇكتەۋ
You Might Also Like
-
ءبىلىم بەرۋ سالاسى: دەنساۋلىق، تانىم
