ءتىل - تىرەگىمىز، سوعىپ تۇرعان جۇرەگىمىز
ءتىل - تىرەگىمىز، سوعىپ تۇرعان جۇرەگىمىز.
سىنىپ ساعاتىنىڭ ماقساتى:
1. وقۋشىلاردىڭ انا تىلگە دەگەن قۇرمەتىن، سۇيىسپەنشىلىگىن وياتۋ. تىلدەرىن دامىتۋ، مانەرلەپ سويلەتۋ. وي ءورىسىن كەڭىتۋ، ۇلتجاندىلىققا تاربيەلەۋ
2. قازاقتىڭ ءتىل ونەرىن، شەشەندىك پەن تاپقىرلىقتى، قازاق تاريحىنداعى سالت - داستۇرلەردەگى ءتىل شۇرايىن تانۋ، ۇلگى الۋ. حالىق مادەنيەتىن ءتىل ارقىلى ناسيحاتتاۋ، انا ءتىلىنىڭ ومىرشەڭدىگى، ادام تىرشىلىگىندەگى ءتىلدىڭ ءرولىن جەتكىزۋ.
ءمۇعالىم:
- بالالار، قازىرگى تاڭدا انا ءتىلىن ءبىلۋ، ۇيرەنۋدىڭ قاجەتتىلىگى جايلى وراسان جۇمىستار جۇرگىزىلۋدە. ەلىمىز ءوز تاۋەلسىزدىگىنە قول جەتكىزگەننەن كەيىن انا ءتىلىمىز – قازاق ءتىلى مەملەكەتتىك ءتىل دەپ بەكىتىلدى. قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ «ءتىل تۋرالى زاڭى» كۇشىنە ەندى. انا ءتىلىنسىز ءىس ورگە باسپايدى. انا ءتىلىمىزدى قۇرمەتتەي بىلەيىك.
جۇرگىزۋشى:
ءتىلىم باردا قازاعىم بار، حالقىم بار،
ءداستۇرىم بار، اتا جولى سالتىم، بار.
كەڭ دالاداي جينالماعان شالعايى،
اڭقا، ۋ اشىق مىنەزىم بار اڭقىلداق.
«مەنىڭ ءتىلىم ولمەيدى» اتتى كورىنىس.
تۇرمە ءىشى. قايرات داۋىستاپ ولەڭ وقىپ وتىر. تەرگەۋشى ەكى كۇزەتشىمەن كىرەدى.
تەرگەۋشى: – نە تۋرالى ولەڭ وقىپ وتىرسىڭ؟ بۇگىن جازالاناتىن كۇنىڭ بىلەسىڭ بە؟
قايرات: – بىلەمىن. مەن «انا ءتىلىم» تۋرالى ولەڭ وقىپ وتىرمىن.
تەرگەۋشى: – ايتار اقتىق ءسوزىڭدى ايتىپ قال.
قايرات: – مەن قازاقپىن مىڭ ءولىپ، مىڭ تىرىلگەن،
قۇشاق جايا تانىستىم سان تىلىممەن.
جامان ءۇيدى قوناعى بيلەيدى دەپ،
قالا جازداپ ايرىلىپ ءوز تىلىمنەن.
وزگە تىلگە ەلىكتەپ ەل بولمايىق،
قازاعىمنىڭ ارتىعى جوق ءوز تىلىنەن.
تەرگەۋشى: – ءاي، وڭباعان، شىنىڭدى ايت، ورىس تىلىندە جاز!
قايرات: موينىما الدىم جالانى،
تۋعان جەردىڭ نامىسى.
بوتەن قولدا كەتپەسىن،
تيتىققا ورىس جەتپەسىن.
تەرگەۋشى: اكەتىڭدەر! اتىڭدار!
جۇرگىزۋشى: بۇگىنگى تاقىرىپقا بايلانىستى قانداي تاقپاقتار بىلەسىڭدەر؟
1 – وقۋشى:
تۋعان ءتىلىم تىرلىگىمنىڭ ايعاعى،
ءتىلىم باردا ايتىلار سىر ويداعى.
وسسە ءتىلىم مەندە بىرگە وسەمىن،
وشسە ءتىلىم مەندە بىرگە وشەمىن.
2 – وقۋشى:
ءتىلىم مەنىڭ!
تىرشىلىگىم تىنىسىم قۇنىم مەنىڭ!
باس بەرگەنمەن، ماحامبەت ءتىل بەرگەن جوق
ءتىل كەسىلسە، نە بولماق كۇنىم مەنىڭ؟!
3 – وقۋشى:
ءتىلىم مەنىڭ!
ۇلى ابايداي، مۇحتارداي ءپىرىم مەنىڭ!
تۇنىعىم، رۋحاني جان ازىعىم،
ول بۇلىنسە مەنىڭ دە بۇلىنگەنىم.
ە. حاسانعالييەۆتىڭ «اناعا سالەم» ءانى ورىندالادى.
4 – وقۋشى
ونەر الدى – قىزىل ءتىل،
وي تولعاعان سىرلى ءتىل.
قالاۋىن تاۋىپ قار جاققان،
تاس تىلەتىن الماس ءتىل.
قورشاعان ال وتاۋ ءتىس،
سارايىن اشىپ، سىرىن ءبىل.
جۇرگىزۋشى: - ال، ەندى بالالار، ءتىل تۋرالى قانداي ماقال – ماتەلدەر بىلەسىڭدەر؟
وقۋشىلار:
1. اقىل كوركى - ءتىل، ءتىلدىڭ كوركى – ءسوز.
2. كوڭىل - گۇل، ءتىل - بۇلبۇل.
3. اياققا كىسەن سالۋعا بولار،
قولعا كىسەن سالۋعا بولار،
ال، تىلگە كىسەن سالۋعا بولماس.
جۇرگىزۋشى: ەندى بالالار، سەندەردىڭ شەشەندىك ونەرلەرىڭدى سىنايىق. سوندىقتان، «ۇيقاسىن تاپ» ويىنىن وينايىق.
1. تۇك سەزبەگەن بالاڭ... ( جاقسىلىق كورمە ودان)
2. جۇيرىك ءتىلدى اقىن بول... ( جاقسىلىققا جاقىن بول)
3. دوستارىڭمەن تاتۋ بول... ( دۇشپانىڭا قاتۋ بول)
4. تۋعان جەردىڭ گ ۇلى بول... ( ازامات بول، ءىرى بول)
حورمەن:
تۋعان جەرى – ءتۇپ قازىعى، ايدىنى،
تۋعان ءتىلى – ساتىلمايتىن بايلىعى،
تۋعان ءداستۇر، سالت ساناسى تىرەگى،
قادامىنا شۋاق شاشار ۇنەمى.
ءبارى قوسىلىپ، ەلىمىزدىڭ ءانۇرانى «مەنىڭ قازاقستانىم» ورىندالادى.
سىنىپ ساعاتىنىڭ ماقساتى:
1. وقۋشىلاردىڭ انا تىلگە دەگەن قۇرمەتىن، سۇيىسپەنشىلىگىن وياتۋ. تىلدەرىن دامىتۋ، مانەرلەپ سويلەتۋ. وي ءورىسىن كەڭىتۋ، ۇلتجاندىلىققا تاربيەلەۋ
2. قازاقتىڭ ءتىل ونەرىن، شەشەندىك پەن تاپقىرلىقتى، قازاق تاريحىنداعى سالت - داستۇرلەردەگى ءتىل شۇرايىن تانۋ، ۇلگى الۋ. حالىق مادەنيەتىن ءتىل ارقىلى ناسيحاتتاۋ، انا ءتىلىنىڭ ومىرشەڭدىگى، ادام تىرشىلىگىندەگى ءتىلدىڭ ءرولىن جەتكىزۋ.
ءمۇعالىم:
- بالالار، قازىرگى تاڭدا انا ءتىلىن ءبىلۋ، ۇيرەنۋدىڭ قاجەتتىلىگى جايلى وراسان جۇمىستار جۇرگىزىلۋدە. ەلىمىز ءوز تاۋەلسىزدىگىنە قول جەتكىزگەننەن كەيىن انا ءتىلىمىز – قازاق ءتىلى مەملەكەتتىك ءتىل دەپ بەكىتىلدى. قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ «ءتىل تۋرالى زاڭى» كۇشىنە ەندى. انا ءتىلىنسىز ءىس ورگە باسپايدى. انا ءتىلىمىزدى قۇرمەتتەي بىلەيىك.
جۇرگىزۋشى:
ءتىلىم باردا قازاعىم بار، حالقىم بار،
ءداستۇرىم بار، اتا جولى سالتىم، بار.
كەڭ دالاداي جينالماعان شالعايى،
اڭقا، ۋ اشىق مىنەزىم بار اڭقىلداق.
«مەنىڭ ءتىلىم ولمەيدى» اتتى كورىنىس.
تۇرمە ءىشى. قايرات داۋىستاپ ولەڭ وقىپ وتىر. تەرگەۋشى ەكى كۇزەتشىمەن كىرەدى.
تەرگەۋشى: – نە تۋرالى ولەڭ وقىپ وتىرسىڭ؟ بۇگىن جازالاناتىن كۇنىڭ بىلەسىڭ بە؟
قايرات: – بىلەمىن. مەن «انا ءتىلىم» تۋرالى ولەڭ وقىپ وتىرمىن.
تەرگەۋشى: – ايتار اقتىق ءسوزىڭدى ايتىپ قال.
قايرات: – مەن قازاقپىن مىڭ ءولىپ، مىڭ تىرىلگەن،
قۇشاق جايا تانىستىم سان تىلىممەن.
جامان ءۇيدى قوناعى بيلەيدى دەپ،
قالا جازداپ ايرىلىپ ءوز تىلىمنەن.
وزگە تىلگە ەلىكتەپ ەل بولمايىق،
قازاعىمنىڭ ارتىعى جوق ءوز تىلىنەن.
تەرگەۋشى: – ءاي، وڭباعان، شىنىڭدى ايت، ورىس تىلىندە جاز!
قايرات: موينىما الدىم جالانى،
تۋعان جەردىڭ نامىسى.
بوتەن قولدا كەتپەسىن،
تيتىققا ورىس جەتپەسىن.
تەرگەۋشى: اكەتىڭدەر! اتىڭدار!
جۇرگىزۋشى: بۇگىنگى تاقىرىپقا بايلانىستى قانداي تاقپاقتار بىلەسىڭدەر؟
1 – وقۋشى:
تۋعان ءتىلىم تىرلىگىمنىڭ ايعاعى،
ءتىلىم باردا ايتىلار سىر ويداعى.
وسسە ءتىلىم مەندە بىرگە وسەمىن،
وشسە ءتىلىم مەندە بىرگە وشەمىن.
2 – وقۋشى:
ءتىلىم مەنىڭ!
تىرشىلىگىم تىنىسىم قۇنىم مەنىڭ!
باس بەرگەنمەن، ماحامبەت ءتىل بەرگەن جوق
ءتىل كەسىلسە، نە بولماق كۇنىم مەنىڭ؟!
3 – وقۋشى:
ءتىلىم مەنىڭ!
ۇلى ابايداي، مۇحتارداي ءپىرىم مەنىڭ!
تۇنىعىم، رۋحاني جان ازىعىم،
ول بۇلىنسە مەنىڭ دە بۇلىنگەنىم.
ە. حاسانعالييەۆتىڭ «اناعا سالەم» ءانى ورىندالادى.
4 – وقۋشى
ونەر الدى – قىزىل ءتىل،
وي تولعاعان سىرلى ءتىل.
قالاۋىن تاۋىپ قار جاققان،
تاس تىلەتىن الماس ءتىل.
قورشاعان ال وتاۋ ءتىس،
سارايىن اشىپ، سىرىن ءبىل.
جۇرگىزۋشى: - ال، ەندى بالالار، ءتىل تۋرالى قانداي ماقال – ماتەلدەر بىلەسىڭدەر؟
وقۋشىلار:
1. اقىل كوركى - ءتىل، ءتىلدىڭ كوركى – ءسوز.
2. كوڭىل - گۇل، ءتىل - بۇلبۇل.
3. اياققا كىسەن سالۋعا بولار،
قولعا كىسەن سالۋعا بولار،
ال، تىلگە كىسەن سالۋعا بولماس.
جۇرگىزۋشى: ەندى بالالار، سەندەردىڭ شەشەندىك ونەرلەرىڭدى سىنايىق. سوندىقتان، «ۇيقاسىن تاپ» ويىنىن وينايىق.
1. تۇك سەزبەگەن بالاڭ... ( جاقسىلىق كورمە ودان)
2. جۇيرىك ءتىلدى اقىن بول... ( جاقسىلىققا جاقىن بول)
3. دوستارىڭمەن تاتۋ بول... ( دۇشپانىڭا قاتۋ بول)
4. تۋعان جەردىڭ گ ۇلى بول... ( ازامات بول، ءىرى بول)
حورمەن:
تۋعان جەرى – ءتۇپ قازىعى، ايدىنى،
تۋعان ءتىلى – ساتىلمايتىن بايلىعى،
تۋعان ءداستۇر، سالت ساناسى تىرەگى،
قادامىنا شۋاق شاشار ۇنەمى.
ءبارى قوسىلىپ، ەلىمىزدىڭ ءانۇرانى «مەنىڭ قازاقستانىم» ورىندالادى.
You Might Also Like
-
ادام دەنساۋلىعى ءۇشىن قىزىلشانىڭ قانداي پايداسى بار جانە ولاردى قالاي پايدالانۋ كەرەك ەكەندىگىن جايلى ايتۋ. ولاردىڭ دەنساۋلىققا پايداسى كوپ ەكەنىن دالەلدەۋ. جەر - جاھاندى ءوزىنىڭ قانىق تۇسىمەن ءبۇلدىر...
-
ساباقتىڭ تاقىرىبى: جىلۋ قوزعالتقىشتارى. جىلۋ قوزعالتقىشتارىنىڭ جۇمىس ىستەۋ ءپرينسيپى. ىشتەن جاناتىن قوزعالتقىش.
