InfoHub Logo

ساباقتىڭ تاقىرىبى: ءتىل – تۇنىق ويدىڭ كاۋسارى

ساباقتىڭ ماقساتى: تىڭداۋشىلارعا قازاقستان حالقىنىڭ تىلدەرى مەرەكەسىنە ارنالعان ونكۇندىك تۋرالى ايتىپ، وسى ورايدا مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ ءرولىن، انا ءتىلىمىزدىڭ بايلىعىن مولىنان يگەرتۋ، تىلگە دەگەن سۇيىسپەنشىلىككە، ءتىلدى قۇرمەتتەپ قادىرلەۋگە ۇيرەتۋ، تىڭداۋشىلاردىڭ ءبىلىمى مەن بىلىكتىلىگى ارقىلى وي - ءورىسىن دامىتۋ، ۇشقىرلىق، ويلاۋ قابىلەتىن شىڭداۋ، شاپشاڭدىق پەن ناقتىلىققا بەيىمدەۋ، جاڭا ءالىپبيى بويىنشا تاپسىرمالارمەن جۇمىس جاساتۋ.

ساباقتىڭ ءتۇرى: سايىس ساباق

ساباقتىڭ ءادىس - تاسىلدەرى: سۇراق - جاۋاپ، ءتۇسىندىرۋ، اڭگىمەلەسۋ.

ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: ينتەراكتيۆتى تاقتا، سلايد، ۇلەستىرمە قاعازدار، رەبۋستار، جاڭا ءالىپبي

ساباقتىڭ بارىسى

1. ۇيىمداستىرۋكەزەڭى.

جۇرگىزۋشى: ءتىل – ادامزات بالاسىنا ءتان عاجايىپ قۇبىلىس. ادامزات قوعامىنىڭ اياسىندا حالىق، ۇلت جانە ونىڭ ءتىلى جۇزدەگەن، مىڭداعان جىلدار بويى قالىپتاسادى. ءار ەل ءوز ءتىلى ارقىلى الەمدى، دۇنيەنى، ءومىردىڭ قۇندى تاعىلىمدارىن تانيدى دا، كەلەشەك ۇرپاقتارىنا جەتكىزەدى. ءتىل - حالىق تاريحى، ءتىل - ۇلتتىق قازىنا، ءتىل - ءبىزدىڭ نامىسىمىز، ارىمىز، بايلىعىمىز، بارىمىز.

قىمبات ماعان انا ءتىلىم، بال ءتىلىم،
قىمبات ماعان دانا ءتىلىم، ار ءتىلىم.
اق سۇتىمەن بىرگە سىڭگەن بويىما،
انا ءتىلىم ارداق تۇتار التىنىم.

ءتىل مەرەكەسىنە بايلانىستى وتكىزگەلى وتىرعان «ءتىل – تۇيىق ويدىڭ كاۋسارى» اتتى سايىس ساباعىمىزعا قوش كەلدىڭىزدەر! سايىس ساباعىمىز

5 - كەزەڭنەن تۇرادى. ءار كەزەڭ بويىنشا سايىسكەرلەردىڭ جاۋاپ بەرۋلەرىنە بايلانىستى 1 - 5 ۇپايلارمەن باعالانادى.
سايىستى باعالايتىن ءادىلقازى القاسىمەن تانىستىرۋ.
1 - كەزەڭ «اداسقان ارىپتەر»
2 - كەزەڭ «بايگە» (سۇراق - جاۋاپ)
3 - كەزەڭ «تاۋىپ كور»
4 - كەزەڭ «ماقال - ماتەلدەر» (ورىس تىلىنە اۋدارۋ)
  5 - كەزەڭ «ءسوز تاپقانعا قولقا جوق»

جۇرگىزۋشى:

بەتاشارىن سايىسىمىزدىڭ باستايىق،
كورەرمەندى ءبىر سەرپىلتىپ تاستايىق.
تانىستىرسىن سايىسكەرلەر وزدەرىن،
ونەرىنە دۋ قول سوعىپ قوستايىق.
1 - كەزەڭ: «اداسقان ارىپتەر» بۇل كەزەڭدە قاتىسۋشىلارعا سويلەم بەرىلەدى، سويلەمنەن ماقال - ماتەل قۇرۋلارى ءتيىس جانە توپتىڭ اتىن انىقتاۋ كەرەك.

1. قىسدىتوڭت، ءىتل، تالنى، پرىكوى. (ءتىل – دوستىقتىڭ التىن كوپىرى)

توپتىڭ اتى «دوستىق»

1. ءىتل، ۇرىجكي، مەسە، يو، ۇرىجكي. (ءتىل جۇيرىك ەمەس، وي جۇيرىك)

توپتىڭ اتى «جۇيرىك»

جۇرگىزۋشى: ال، ەندى ەكى توپتىڭ اتى بەلگىلى بولدى. ەكىنشى كەزەڭگە كوشەيىك.

2 - كەزەڭ «بايگە» بۇل بولىمدە سايىسكەرلەر لوگيكالىق سۇراقتارعا ناقتى، ءارى تەز جاۋاپ بەرۋلەرى ءتيىس. ءاربىر دۇرىس جاۋاپ – 1 ۇپاي. سۇراققا جاۋاپ بەرۋ ۋاقىتى – 1 مينۋت

قويىلاتىن سۇراقتار:

1. ايگەرىمنىڭ اكەسىندە 3 قىز بار: گۇلسايا، جانسايا جانە …..؟

ايگەرىم

1. استانادان قاراعاندىعا جەتۋ ءۇشىن 2 ساعات 30 مينۋت قاجەت. ال قاراعاندىدان استاناعا قايتۋعا 150 مينۋت كەرەك. نەگە ولاي؟

150 مينۋت = 2 ساعات 30 مين

1. قاي ءسوز ءاردايىم دۇرىس بولىپ ەستىلەدى؟

دۇرىس

1. ول سىزگە تيەسىلى، ءبىراق ادامدار ونى سىزدەن ءجيى قولدانادى؟

ءسىزدىڭ ەسىمىڭىز

1. جابىق كوزبەن نەنى كورۋگە بولادى؟

ءتۇستى

1. تاۋىق ءوزىن قۇسپىن دەپ ايتا الا ما؟

جوق، ول سويلەي المايدى

1. جاڭبىر ەكى كۇن قاتارىنان جاۋۋى مۇمكىن بە؟

جوق، ويتكەنى ولاردىڭ اراسىندا ءتۇن بار.

1. اۆتوبۋس اۋىلعا ءجۇرىپ كەلە جاتىر. ول قاراما - قارسى باعىتتا كەلە جاتقان 3 اۆتوكولىكتى كوردى. اۋىلعا نەشە كولىك بارا جاتىر؟

1

1. ساياباقتىڭ ىشىندە 6 ورىندىق تۇر. ونىڭ ەكەۋىن بوياپ قويدى. ساياباقتا نەشە ورىندىق قالدى؟

6

1. ادامدار ءبىر اياق جولمەن 15 مينۋتتا جەتەدى. ال 3 ادام بۇل جولدى قانشا ۋاقىتتا وتەدى؟

15

1. تەرمومەتر 15 گرادۋستى كورسەتىپ تۇر. ءدال وسىنداي ەكى تەرمومەتر نەشە گرادۋستى كورسەتەدى؟

15

1. جاڭبىر جاۋعاندا كىمنىڭ شاشى سۋلانبايدى؟

تاقىرباس ادامنىڭ

14. سيىر نەگە جەرگە جاتادى.

ويتكەنى، وتىرا المايدى.

جۇرگىزۋشى:

قۋان حالقىم، كۇشىنە ەندى «ءتىل زاڭى»
«ءسۇيىنشى» دەپ اقىن ۇلىڭ جىرلادى.
ەل ەلدىگى باعالانار تىلىمەن،
سول ارقىلى قۇلپىرادى گۇل باعى.
  سايىسىمىزدىڭ كەلەسى ءبولىمى «تاۋىپ كور» دەپ اتالادى.
مۋلتيمەديالىق تاقتادان:

(ءتىل – قىلىشتان وتكىر)

(ەل قۇلاعى ەلۋ)

(وقۋ ينەمەن قۇدىق قازعانداي)

(جەتى رەت ولشەپ، ءبىر رەت كەس)

(ءتىل تاس جارماسا دا، باس جارادى)

(100 تەڭگەڭ بولعانشا، 100 دوسىڭ بولسىن)

(ءبىلىم - التىن قازىنا) (ۇيادا نە كورسەڭ، ۇشقاندا سونى ىلەرسىڭ)

(مەكتەپ – كەمە، ءبىلىم – تەڭىز)

جۇرگىزۋشى: 4 - كەزەڭ: «ءسوز - مايەگى ماقال» دەپ اتالادى.
بەرىلگەن ماقال - ماتەلدىڭ ورىسشا بالامالارىن تابىڭىز.
 1. جولداسى كوپتىڭ - ولجاسى كوپ (درۋزەي منوگو - شيرە دوروگا)
2. وتانسىز ادام - ورمانسىز بۇلبۇل (چەلوۆەك بەز رودينى، چتو سولوۆەي بەز لەسا)
3. وتان وتتان دا ىستىق (رودينا گورياچەە وگنيا)
 4. ونەر الدى – قىزىل ءتىل (كراسنورەچيە – ساموە ۆىسوكوە يسكۋسستۆو)
5. ەل ءىشى - التىن بەسىك (رودنايا زەمليا - زولوتايا كولىبەل)
 6. اينا - اينا ەمەس - حالىق اينا (نارود كاك زەركالو)
 7. كۇش بىلىمدە (سيلا ۆ زنانيي)
 8. ايتىلعان ءسوز اتىلعان وقپەن تەڭ (سكازاننوە سلوۆو كاك ۆىپۋششەننايا پۋليا)


 

سەرگىتۋ ءساتى «ءتۇسىن مەنى» ويىنى
جۇرگىزۋشى: ەندى ءبىراز تىلگە بايلانىستى قىزىقتى اقپاراتقا كوز جۇگىرتەيىك.

• الەمدە 6500 - گە جۋىق ءتىل بار. ونىڭ ىشىندە 2000 تىلگە قۇرىپ كەتۋ ءقاۋپى ءتونىپ تۇر.
• «انا» («ماما») ءسوزى الەمنىڭ كوپتەگەن تىلىندە «م» ارپىنەن باستالادى.
• پاپۋا - جاڭا گۆينەيا تۇرعىندارى 700 - گە جۋىق تىلدە سويلەيدى. بۇل شامامەن الەم تىلدەرىنىڭ 15 پايىزىن قۇرايدى. ال اۋىلداعى ادامدارمەن ارالاسۋ ءۇشىن تاعى كوپتەگەن ديالەكتىلەر قولدانىلادى.
• اعىلشىن تىلىندەگى ەڭ ەسكى ءسوز – «town».
• باسقا ەلدەرگە قاراعاندا ازيا مەن افريكادا ءارتۇرلى ءتىل كوپ.
• سۋاحيلي – اراب ءتىلى، پورتۋگال ءتىلى، افريكا ءتىلىنىڭ بىرىگۋىنەن تۋعان ءتىل.
• لاتىننىڭ «W» ءارپى الفاۆيتىندە جوق.
• حالىقارالىق ەسپەرانتو ءتىلىن 1887 جىلى ۆارشاۆالىق دارىگەر ل. زامەنگوف جاساعان.
• گاۆاي الىپبيىندە تەك 12 ءارىپ بار.
• ەڭ كونە الىپبيلەردەن وزگەرمەي ساقتالىپ كەلە جاتقان ءارىپ – و.

انا ءتىلىم - كۇشىم مەنىڭ قۋاتىم،
جىرىم سەندىك جۇرەگىمنەن تۋاتىن.
  تاۋىسار ما ىرىسىڭدى، قورىڭدى.

تىزەرلەسىپ قاتار جازسا مىڭ اقىن - دەپ سايىسىمىزدىڭ سوڭعى بولىمىنە دە كەلىپ جەتتىك.

5 - كەزەڭ «ءسوز تاپقانعا قولقا جوق» دەپ اتالادى. بۇل كەزەڭدە ەكى تاپسىرما بولادى.

1) بەرىلگەن تۇراقتى ءسوز تىركەسىنىڭ ماعىناسىن اشىپ، جاۋابىن جاڭا الىپبيمەن جازۋ.

تىلىنەن بال تامعان (شەشەن)

ءتىلدى ۇيىرەدى — (ءتاتتى)

ءتىس جارماۋ – ( ايتپاۋ)

بارماعىن تىستەدى – (وكىندى)
باس ءبىلدىرۋ – (ۇيرەتۋ)
  باس يزەدى – (كەلىسۋ)

كۇن قۇرعاتپاي كەلدى – (كەشىكپەدى)

تايعا تاڭبا باسقانداي – (انىق)

يت ولگەن جەر – (الىس)

تاياق تاستام جەر – (جاقىن)

جەردەن جەتى قويان تاپقانداي – (قۋانۋ)

توبە شاشى تىك تۇرۋ – (قورقۋ)

تاۋىققا تارى شاشقانداي – (از)

اۋزىن اشسا جۇرەگى كورىنەدى – (اقكوڭىل)

2) ءبىر مينۋت ىشىندە جاڭا الىپبيدە جازىلعان ءماتىندى وقىپ شىعۋ.

«دوستىق» توبىنا

Til — adam janynyń tilmáshi. Tilsiz ult، tilinen aıyrylǵan ult bolyp jasaı almaq emes، ondaı ult qurymaq. Ultynyń ult bolýy úshin birinshi shart — tili bolýy. Ulttyń tili kemı bastaýy ulttyń qurı bastaǵanyn kórsetedi. Ultqa tilinen qymbat nárse bolmasqa tıisti. Bir ulttyń tilinde sol ulttyń jeri، tarıhy، turmys، minezi aınadaı ashyq kórinip turady. Qazaq tilinde qazaqtyń sary saıran dalasy birese jelsiz túndeı tymyq، birese quıyndaı ekpindi tarıhy، sary dalada údere kóshken turmysy، asyqpaıtyn، saspaıtyn sabyrly minezi — bári kórinip tur. Qazaqtyń sary dalasy keń. Tili de baı. Osy kúngi túrik tilderiniń ishinde qazaq tilinen baı، oralymdy، tereń til joq. Túrik tilimen sóıleımiz degen túrik balalary kúnderde bir kún aınalyp qazaq tiline kelmekshi، qazaq tilin qoldanbaqshy. Kúnderde bir kún túrik balalarynyń tili birikse، ol birikken tildiń negizi qazaq tili bolsa، sóz joq، túrik tiliniń keleshek tarıhynda qazaq ulty qadirli oryn almaqshy. Keleshektiń osylaı bolýyna bizdiń ımanymyz berik”.
 Maǵjan Jumabaev

«جۇيرىك» توبىنا

Qazaq tili – óziniń dalasyndaı keń pishilgen jaıdary da jalpaq til. Oǵan qysylyp - qymtyrylý، erin ushynan shúldirlep - byldyrlaý múlde jat. Qazaq neni aıtsa da aýyzdy toltyryp aıtady. Qazaq sózi qashanda dalanyń qońyraý jelindeı erkin esip turady. Qazaq tiliniń bıazy maqamy – dombyranyń kúmbir qaqqan sazyndaı. Asqaq áýendiligi shyrqap salar ánindeı. Sheshenderden shyqqan qara sózdiń ózinde óleńge bergisiz kelisim، ishteı úılesken yrǵaq bolady. Sóz ben sóz، dybys pen dybys ózara uıqasyp، jymdasyp jatady. Tyńdaýshysyn birden uıytyp áketetin osy úndestik pen ásem yrǵaq qulaq túbine hrýstaldaı syńǵyrlap، qazaq tilin sulý da sıqyrly etip kórsetedi. Keıde qazaq bolyp týǵanyń úshin jáne álemdegi eń baı، eń sulý tilde sóılegeniń úshin ózińdi baqytty sezinesiń.
 Qabdesh Jumadilov

جۇرگىزۋشى: مىنە سايىسىمىز دا ءوز مارەسىنە تاياپ قالدى. تەرەڭ ويدى اياداي قالىپقا سىيعىزىپ، «توقسان اۋىز ءسوزدىڭ توبىقتاي ءتۇيىنىن» جيناقتاپ، سايىسىمىزدى قورىتىندىلاپ6 جەڭىمپاز توپتى انىقتاۋ ءۇشىن قازىلار القاسىنا ءسوز كەزەگىن بەرەمىز.(ءادىلقازى القالارى جەڭىمپازدى انىقتايدى، سايىسقا قاتىناسقان توپتاردى ماراپاتتايدى).

جۇرگىزۋشى: مىنە وسىلايشا «ءتىل – تۇيىق ويدىڭ كاۋسارى» اتتى سايىسىمىزدا ءوز مارەسىنە دە كەلىپ جەتتى. ءتىل ءار ۇلتتىڭ قايتالانباس بايلىعى. ءتىل بار جەردە ۇلت تا، ەل دە، جەر دە بولماق. تىلدەن ارتىق قازىنا، تىلدەن ارتىق قاسيەت جوق ەكەنىنە كوز جەتكىزدىك.

قۇتتى بولسىن بارىڭە،

تىلدەر كۇنى - مەرەكە!

قازاقستان جەرىندە

بولسىن بىرلىك، بەرەكە

كوڭىل قويىپ تىڭداعاندارىڭىزعا كوپ - كوپ راحمەت!

اقمولا وبلىسى بۋراباي اۋدانىنىڭ مادەنيەت

جانە تىلدەردى دامىتۋ ءبولىمىنىڭ

«تىلدەردى وقىتۋ ورتالىعى» كمم

وقىتۋشىسى شاكاريموۆا گۇلنار كەڭەس قىزى