توعىسقان توراپ
الدىمىزدا ۇلكەن مەرەكە، ادەبيەت پەن ونەر قاۋىمىنىڭ مەرەكەسى تاياپ قالدى. وكتيابر ايىنىڭ 20-نان باستاپ ءبىزدىڭ قازاقستاندا ورىس ادەبيەتى مەن ونەرىنىڭ ونكۇندىگى وتپەك. بۇعان ورىستىڭ قازىرگى كورنەكتى اقىن-جازۋشىلارى، كومپوزيتورلارى، قىلقالام شەبەرلەرى مەن ارتيستەرى قاتىناسادى.
باۋىرلاس ۇلتتار مادەنيەتىنىڭ ءوزارا قارىم-قاتىسىن، دوستىعىن نىعايتاتىن ادەبيەت پەن ونەردىڭ مۇنداي ونكۇندىكتەرىن وتكىزۋ بۇل كۇندە ەلىمىزدىڭ يگى داستۇرىنە اينالىپ وتىر.
باۋىرلاس ەكى ادەبيەتتىڭ ءوزارا دوستىعى جايلى ويلاعان كەزدە، مەنىڭ ەسىمە ءوزىمدى اسا تەبىرەنتكەن ءبىر كىشكەنە وقيعا ورالادى. وسىدان بىرەر جىل بۇرىن نويابر ايىندا قازاقتىڭ م. و. اۋەزوۆ اتىنداعى اكادەميالىق دراما تەاترى كرەمل تەاترىنىڭ ساحناسىندا ءوز ونەرىن ساراپقا سالدى. موسكۆالىقتارعا ءبىرىنشى كورسەتىلگەن سپەكتاكل مۇحتار اۋەزوۆ پەن لەونيد سوبوليەۆتىڭ «اباي» پەساسى ەدى. مۇنداي كەزدەگى سالت بويىنشا، سوڭعى اكتىنىڭ شىمىلدىعى جابىلعان كەزدە موسكۆالىقتار ساحناعا اۆتوردى شاقىرعان. ساحناعا لەونيد سوبوليەۆ شىقتى. ول اكتەرلەر مەن رەجيسسەردىڭ قولدارىن قۇشىرلانا قىسىپ، ونان سوڭ ءبىر ءسات زالعا بۇرىلعان. زالداعى شۋ، قول سوعۋ تىنا قالدى. لەونيد سەرگەيەۆيچ ءوتىنىش ەتكەن سىپايى قيمىلمەن الدەنە ايتۋعا وقتالدى. بۇل ءبىر كۇتپەگەن جاي ەدى. ءوزى قاتتى تولقىعان كۇيدە تۇر. زالدا پىشاق كەستى تىنىشتىق ورنادى.
— ەگەر مۇحتار اعا ءتىرى بولسا عوي، ەكى پەسانىڭ جاڭا ءومىرىن كورىپ قانداي قۋانار ەدى. امال نە، بۇگىندە ورتامىزدا سول ءبىر ۇلكەن ادام جوق...
ءسوزىنىڭ سوڭىن جۇتا اياقتاپ، داۋىسى ءۇزىلىپ كەتتى، زالدا وتىرعاندار تەگىس لەونيد سەرگەيەۆيچتىڭ كوزىنىڭ جاسقا تولعانىن كوردى. سول ساتتەگى ونىڭ قالتقىسىز تولقىعان كوڭىل-كۇيى زالدا وتىرعان بىزدەرگە دە اسەر ەتكەن. ءسال ۋاقىت اۋىر تىنىشتىق باستى.
مەنىڭشە بۇل وقيعا ۇلكەن جازۋشىنىڭ ءبىر ساتتىك بوساڭسۋى ياكي كوڭىل ەلىتەر كورىنىس قانا بولماسا كەرەك.
ەكى ادەبيەتتىڭ ءوزارا دوستىعى جونىندە ءسوز قوزعاعاندا مەنىڭ ەسىمە اۋەزوۆ ورالادى، ءوزىمىزدىڭ دانا ابايدى ەسكە الامىن.
ۇلتتىق رۋحىمىزدىڭ قاسيەتتى كوزىن اشقان اباي وي دۇنيەمىزدى مۇلدەم جاڭا بيىككە كوتەردى. ءاربىر ۇلى جازۋشى ءتارىزدى ول دا ءوز حالقىنىڭ تۇنىعىنان سۋسىنداعان. الايدا بۇل سۋسىنداۋ اباي ۇلىلىعىنىڭ ءبىر قىرى بولعاندا، ەكىنشى قىرى ۇلى ورىس ادەبيەتىنىڭ نارىنەن ەدى. ۇلى دارىن قازاق حالقىنىڭ قۇنارلى توپىراعىندا تۋىپ بيىككە سامعار مول قۋاتتى بويىنا ورىستىڭ وزىق ويىنان ءسىڭىردى. سوندىقتان دا اباي تۆورچەستۆوسىنىڭ قايناپ شىعار قوس بۇلاعى، دۇنيەگە اكەلگەن قوس اناسى بولدى. تاعدىر ونى ءوز زامانىنداعى ورىستىڭ ۇلى جازۋشىلارىمەن كەزدەسۋگە جازباعان ەكەن. سوعان قاراماستان اباي ولارمەن ءومىر بويى ەتەنە دوستاسىپ كەتتى. كوڭىلمەن ۇعىپ، سىرلاسىپ، كورمەسە دە ەڭ جاقىن تۋىسىنداي دوستاستى. پۋشكيندى، لەرمونتوۆتى جانىنداي ءسۇيىپ، سولارمەن ورتاق ءتىل تاپتى. بۇگىندە سولاردىڭ اباي اۋدارعان پوەزياسىن وقي وتىرىپ، قازاق اقىنىنىڭ ۇلى ورىس اقىندارىمەن سونشاما تۋىستاسقانىنا، بىتە قايناسقانىنا قايران قالاسىڭ، اۋدارمانى ابايدىڭ ءوزىنىڭ ءتول شىعارماسىنان ايىرا المايسىڭ.
مەن ءوز حالقىمنىڭ تاعى ءبىر ۇلى پەرزەنتى، ەر جۇرەك زەرتتەۋشى، تاماشا عالىم، ويشىل شوقان ءۋاليحانوۆتى ەسكە الامىن. ول ەكى اناعا بىردەي ورتاق ۇل — قازاق حالقى مەن ورىس حالقىنىڭ عالىمى ەدى. ول دوستويەۆسكيي جانە دۋروۆپەن، سەمەنوۆ-تيان-شانسكيي جانە مەندەلەيەۆپەن دوس بولدى. ءقازىر دە، سونان بەرى ءجۇز جىل وتسە دە دوستويەۆسكييدىڭ اعالىق قامقور كوڭىل مەن ماحابباتقا تولى شوقانعا جازعان حاتتارىن تەبىرەنبەي وقۋ مۇمكىن ەمەس.
دوستىق جايلى ايتقىڭ كەلگەندە، تەوريالىق وي-پىكىرلەر ادامدى ۇركىتە بەرەدى ەكەن. ارينە، ەگەر عالىم بولسا بۇل تۇستا ءوزارا قارىم-قاتىناستار، اسەرلەر، تالىم-تاربيە، ءار ءتۇرلى ادەبي مەكتەپتەر، اعىمدار جانە باسقا دا تولىپ جاتقان سالاۋاتتى جاعداياتتاردى تىزبەلەپ وتكەن بولار ەدى.
ءبىراق «دوستىق» دەگەن ءسوز ىستىق ءسوز. تەوريالىق توپشىلاۋلار ول ءسوزدىڭ ءقادىرىن تۇسىرەدى دەپ بىلەم. ال ءوز باسىم دوستىقتى كۇنبە-كۇنگى ءومىر، تىرلىك دەيمىن. ورىس جازۋشىلارىمەن ءبىزدى تۆورچەستۆولىق دوستىق ماتاستىرعان. ال كەيدە وسى بىزدەردىڭ قارىم-قاتىسىمىزدا تۆورچەستۆولىق دوستىق باسىم با، الدە كادىمگى ادامعا ءتان قاراپايىم ىستىق دوستىق باسىم با دەگەندە جاۋاپ تابا الماي قينالامىز. ءبىز قازاق جازۋشىلارى ورىس ادەبيەتىنە، ورىس مادەنيەتىنە سىرتتاي قاراپ، ونان ءوزىمىزدى بولەكتەي المايمىز. ويتكەنى ورىس مادەنيەتى ءبىز ءۇشىن، قازاق ءۇشىن قانىمىزعا سىڭگەن ءوز مادەنيەتىمىز بولىپ كەتكەن.
ءسويتىپ لەونيد سوبوليەۆ باستاعان ءبىر توپ ورىس جازۋشىلارى بىزگە كەلە جاتىر. ءبىز ولاردى ءقادىرلى مەيمان ەتىپ حوش الامىز. قازاقتىڭ قوناقجاي ىستىق ىقىلاسىن تانىتامىز. بارلىق ءداستۇر، سالتىمىز قالپىندا، الايدا، سوبوليەۆتى قوناق دەۋگە قالاي عانا اۋزىمىز بارار. قازاقتىڭ ۇلى اقىنى اباي تۋرالى اۋەزوۆپەن تىزە قوسىپ تراگەديا جازعان ءوزىمىزدىڭ سوبوليەۆىمىز ەمەس پە بۇل، ءوز دوسىنىڭ ولمەس ەپوپەياسىن ۇلى ورىس تىلىنە تەبىرەنە، شابىتتانا اۋدارعان سوبوليەۆىمىز جانە وسى عوي. قازاق جەرىندە ول ارالاماعان، ول كورمەگەن پۇشپاق قالدى ما ەكەن؟ ۇلكەن جازۋشى ءبىزدىڭ رەسپۋبليكامىزدىڭ وسكەلەڭ ومىرىنە سۇيسىنە زەر سالىپ تالاي ارالادى عوي.
جوق، ول بىزگە قوناق ەمەس، ءوزىمىز عوي. ورىس جازۋشىلارىنىڭ ىشىندە تۋىستىعى جاقىن جالعىز سول عانا ما ەكەن؟ اينىماس جەرلەسىمىز ۆسيەۆولود يۆانوۆ شە؟ ولە ولگەنىنشە كوڭىلىنىڭ ءبىر تۇكپىرىندە قازاق جەرىنە دەگەن ماحاببات مازداپ ەتتى ەمەس پە. ءبىز — جەرلەستەر بارعاندا ونىڭ ءۇيىنىڭ ەسىگى ايقارا اشىق تۇراتىن. ءوزى اۋىر ناۋقاس بولا تۇرا اۋەزوۆتىڭ ادەبي مۇراسىنا قۇرىلعان كوميسسيانى باسقاردى عوي، توسەك تارتىپ جاتىپ قازاقستاننىڭ جاڭا جازا باستاعان جاس جازۋشىلارىنىڭ شىعارمالارىن وقىپ، ولارعا اقىل-كەڭەستەر بەردى.
زامانىمىزدىڭ اسا ۇلكەن جازۋشىسى شولوحوۆ قازاقستان جازۋشىلارىنىڭ ءۇشىنشى سەزىندە سويلەگەن سوزىندە سوعىستىڭ اۋىر جىلدارىندا سەمياسىنا كورسەتكەن مەيماندوستىعى ءۇشىن قازاق حالقىنا تەبىرەنە تۇرىپ العىس ايتقان ەدى. ول ءبىزدىڭ دارقان ولكەمىزدى قالتقىسىز ۇناتىپ، قازاق اۋىلىنا ءجيى قوناققا كەلەتىن بوپ الدى. قازاقتىڭ كەيبىر دانا سوزدەرىن ءوزىنىڭ قويىن داپتەرىنە جازىپ الىپ جۇرەتىن كورىنەدى.
ءبىز كوپتەگەن ورىس جازۋشىلارىمەن وتە جاقىن قارىم-قاتىناس دوستىقتامىز. ءبىر شىعارمانى بىرىگىپ جازاتىن كەزىمىز دە بار، ادەبيەتتىڭ كەيبىر ماسەلەلەرىن ەكەۋ ارا ورتاق زەرتتەيتىن سالتىمىز دا بار.
ورىستىڭ كوپتەگەن جازۋشىلارى قازاقستان تاقىرىبىنا قالام تارتتى. ول شىعارمالارىنىڭ قاھارماندارى — ورىس، قازاق جانە باسقا دا ۇلتتاردىڭ وكىلدەرى بولىپ كەلەدى. تالاي ورىس اقىندارى ءبىزدىڭ رەسپۋبليكامىزدى، ءبىزدىڭ بايتاق جەرىمىزدى، ەڭبەك ەرلەرىمىزدى شابىتتانا جىرلادى.
بۇل ورايدا قازاق جازۋشىلارى مەن اقىندارى دا قارىزدار ەمەس. ولار اباي قالدىرعان سالتتى ونان ءارى جالعاستىردى، سەيفۋللين، مايلين، اۋەزوۆ، مۇقانوۆ، مۇستافين، مۇسرەپوۆ، نۇرپەيسوۆ شىعارمالارىندا تالاي تاماشا ورىس ادامدارىنىڭ بەينەلەرى جاسالدى. ارينە، بۇل ءتىزىمدى مۇنان ءارى دە تىزە بەرۋگە بولار ەدى. ورىس حالقىنا ارنالعان نەبىر سىرلى، سازدى جىرلار قانشاما. جۋىردا عانا سىرباي ماۋلەنوۆتىڭ ۆولحوۆ پەن لەنينگرادقا ارناعان ولەڭدەرىن سۇيسىنە وقىدىق. اقىن وسىدان جيىرما جىل بۇرىن جازىلعان ءوزىنىڭ العاشقى جىرلارىن ۆولحوۆ جەرىنە ارناعان ەكەن. ال العاشقى شىعارما — العاشقى اياۋلى ماحاببات ەمەس پە! ءسويتىپ سنارياد گۇرسىلىمەن دوڭبەكشىگەن ورىس جەرىندە قازاق اقىنى تۋعان ەكەن.
قازاقتىڭ تالانتتى جاس اقىنى ولجاس سۇلەيمەنوۆ ءوز جىرلارىن ورىس تىلىندە جازادى. ونىڭ ولەڭدەرىنە بۇگىنگى ورىس پوەزياسىنىڭ اقساقالدارىنىڭ ءبىرى نيكولاي تيحونوۆ ءسۇيىنىش ءبىلدىردى. ولجاس ورىسشا جازسا دا ونىڭ پوەزياسىندا قازاق ەپوستارىنىڭ ىستىق شارپۋى، ماحامبەتتىڭ قايسارلىعى جاتادى. ول ورىس پوەزياسىنا قازاق دالاسىنىڭ ۇيتقىعان اساۋ قۇيىنىن اكەلدى.
ءبىزدىڭ ادەبيەتتەردىڭ ءوزارا دوستىعى دەگەندە ويعا ورالار مىسالدار وسىنداي. دوستىق دەگەن ءسوزدىڭ اۋقىمى كەڭ. ال ءبىزدىڭ حالىقتاردىڭ اراسىنداعى، ءبىزدىڭ مادەنيەتتەرىمىزدىڭ اراسىنداعى دوستىق ونان دا گورى اۋقىمدى. ءبىزدىڭ دوستىق قانىمىزبەن سىڭىسكەن. سوعان قاراماستان ادەبيەتىمىزدىڭ وزىندىك ەرەكشەلىكتەرىن، ناقىشتارىن جويمايتىنى عاجاپ، قايتا ولار ءبىرىن-بىرى ءتۇر، مازمۇن جاعىنان بايىتا، مولىقتىرا تۇسەدى.
1964
You Might Also Like
-
ابزالىندا، اركىمنىڭ-اق بولاشاق جىلعا تارتقان ءۇمىتى، الدان كۇتكەن دامەسى اجەپتاۋىر بولادى. الداعى جىلدا ارقالايمىن دەگەن جۇگىن دە مولىراق مولشەرلەيدى. ءبىراق سونىڭ ءبارى ويلاعان جەردەن شىعا بەرمەيدى. ...
-
ۇلى ورىس حالقىنىڭ كلاسسيكالىق جانە سوۆەتتىك ادەبيەتىن، تۋىسقان ۇلتتاردىڭ، حالىق دەموكراتياسى ەلدەرىنىڭ جانە دۇنيە جۇزىلىك ادەبيەت ۇلگىلەرىن قازاق تىلىنە اۋدارۋ — يدەولوگيالىق جانە مادەني زور ...
