InfoHub Logo

ابزالىندا، اركىمنىڭ-اق بولاشاق جىلعا تارتقان ءۇمىتى، الدان كۇتكەن دامەسى اجەپتاۋىر بولادى. الداعى جىلدا ارقالايمىن دەگەن جۇگىن دە مولىراق مولشەرلەيدى. ءبىراق سونىڭ ءبارى ويلاعان جەردەن شىعا بەرمەيدى. بۇعان كوپ جازۋشىلاردىڭ «جاڭا جىل انكەتاسى-اق» كۋا. مارەلى جەرگە جەتە الماي جاتساق تا جوسپارىمىزدىڭ ءىزى بولعانى جاقسى. تالاپتى ەرگە نۇر جاۋار. ءۇمىت پەن تالاپ باردا كىسى ىلگەرى قاراي جىلجي بەرمەك.

ءبىز ءقازىر ەلۋ جىل مارەسىنىڭ سوڭعى اينالىمىنا شىقتىق. كەشە عانا وتكەن الپىس التى ادەبيەت ءۇشىن ۇلكەن مەيرام الدىنداعى جۇگى اۋىر جىل بولۋعا ءتيىس ەدى. قاي سالادان دا سولاي بولدى عوي دەپ ويلايمىن. سونىڭ ىشىندە ءبىز ءسوز ەتكەلى وتىرعان پروزا دا ءدال وسى جىلى قارنىمىزدى اشىرعان جوق. ارينە، مىندەت كوپ، ماقسات ۇلكەن. سويتسە دە، قازاق پروزاسىنىڭ بۇگىنگى ءحالى اۋىز تۇششىرلىق.

كوپكە بەلگىلى پروزانىڭ ەپيكالىق ۇلكەن سالاسى سوڭعى جىلدارى تەوريالىق ۇلكەن داۋعا ىلىكتى. دۇنيە جۇزىلىك ءىرى جيىنداردا رومان جانرىنىڭ تۇسىنا ۇلكەن سۇراق بەلگىسى قويىلىپ، بۇل جانردىڭ بولاشاق ءومىرى بار ما، جوق پا دەگەن قىپ-قىزىل تالاس تۋدى. اسىرەسە، باتىستا مىقتى دەگەن جازۋشىلاردىڭ ءوزى پروزانىڭ كىشىگىرىم فورماسىنا قاراي ويىسا باستادى. بۇل داۋدىڭ تەرەڭىنە سۇڭگىپ كەتكەن ادام قايتادان وپ-وڭاي جول تاۋىپ شىعا المايدى. سوندىقتان دا، مەن جاڭا جىلدا جۇرتتىڭ باسىن قاتىرماي، بەر جاعىنان قايتقىم كەلەدى.

ۇلكەن ءسوزدىڭ توتەسى — پروزانىڭ رومان فورماسىن، ەپيكالىق ءتۇرىن ءازىر ءبىزدىڭ وقۋشى جاتىرقاعان جوق. قايتا ول ءومىردى مول قارپىپ، جان-جاقتى ءھام تەرەڭ تانىتاتىن كوركەم وي قۇرالىنا اينالىپ وتىر. م. اۋەزوۆتىڭ «اباي جولى» باستاعان تاماشا ءداستۇر قازاق پروزاسىندا كەڭ ءورىس الىپ كەلەدى. ەندىگىنىڭ اعاسى، اقساقال جازۋشىمىز ءسابيت مۇقانوۆ كەشەگى قازاق ءومىرىن مول قامتىعان، حالقىمىزدىڭ ۇلتتىق سيپاتىن سونى كوزبەن قىزعىلىقتى اشقان اسەم تۋىندىسى «ءومىر مەكتەبىنىڭ» ءۇشىنشى كىتابىن ءبىتىردى. حامزا ەسەنجانوۆتىڭ «اق جايىعىنىڭ» ءتورت كىتابى دا ءقازىر وقۋشى قولىندا. ءابدىجاميل نۇرپەيسوۆ كوپكە ءمالىم «قان مەن تەر» تريلوگياسىنا سوڭعى نۇكتەسىن قويدى. بۇل — زامانداس، قۇرداس جازۋشىنىڭ مەنى قاتتى تاڭدانتقان دا، قاتتى قۋانتقان دا ەڭبەگى. وسى ۇلكەن ەڭبەك، الدىڭعى ايتىلعان قازاق پروزاسىنىڭ ەپيكالىق ءتۇرىن جاقسى جالعاستىرىپ، سونى جاڭا ءبىر بەلەسكە قاراي باستاعان دۇنيە بولار دەپ ويلايمىن. بۇل تۋىندىنىڭ ۇلكەن ءومىرى ەندى باستالىپ كەلەدى. كىتاپ ءقازىر فرانسۋز، چەح تىلدەرىندە شىققالى جاتىر. جۋىردا عانا اۆتوردىڭ موسكۆا، لەنينگرادتىڭ تالعامى بيىك، سىنشىل وقىرماندارىمەن اسا جىلى كەزدەسۋى ءبىراز نارسەنى انىقتايتىن سياقتى.

وسى اتالعان ءۇش تريلوگياعا جالعاسا جازىلىپ جاتقان عابيت مۇسرەپوۆتىڭ «ويانعان ولكەسى» مەن عابيدەن ءمۇستافيننىڭ «كوز كەرگەنىن» قوسساق... قالاي؟ پروزا جانرىنىڭ ەپيكالىق سالاسى بىزدە پالەندەي ويسىراپ تۇرماعان سياقتى.

ءبىزدىڭ جاس پروزامىز دا ۇلكەن ءۇمىت كۇتتىرەدى. بار قادارىنشا ءومىردى تەرەڭىرەك زەرتتەپ، بايسالدى باياندايتىن اعالاردىڭ پروزاسىنا ولار جاس جۇرەكتىڭ ىستىق ءلۇپىلىن الا كەلدى. بۇلاردا جاستىققا ءتان بالاۋسا سەزىممەن بىرگە كەمشىلىكتى بايقاعىش «توسىن كوز»، كەرتارتپالىققا، كەرەناۋلىققا ءتوزىمسىز قىزۋ قان بار. كەيدە «ىستىقتاۋ قاۋىپ» جاتسا دا جاندى جەردە ەنەتىن وتكىر پروبلەمالاردى باتىل كوتەرۋگە تىرىسادى. كوبىسى-اق، كوركەمدىك فورما جاعىنان مازاسىز ىزدەنۋ ۇستىندە. جاس جازۋشىلاردىڭ كوپ شىعارمالارىن ءسۇيسىنىپ قابىلداپ، ادەبيەت اكتيۆىنە قوسساق تا بىزدىڭشە ولار ءازىر: «مەن ادەبيەتكە كەلدىم. مىنەكەي، جازاتىن قابىلەتىم بار. كوردىڭ بە؟» — دەگەن ءسوزدى ايتتى. ءيا، كوردىك. قۋاندىق.

ءبىراق ناعىز مىقتى تۋىندىلارىڭدى الدان، ازاپتى دا جەمىستى ەڭبەكتەرىڭنەن كۇتەمىز.

ارينە، جاڭا جىلعا قادام باسىپ، وتكەن جىلدارعا قايرىلىپ كوز تاستاعاندا، بارىمىزدى جوق دەپ ايتا المايمىز. بار، جاقسى نارسەلەر بار. ءبىراق...

وسى «ءبىراق» وڭاي «ءبىراق» ەمەس. كوپتەپ شىعىپ جاتقان سۇرەڭسىز كىتاپتاردى، شالاجانسار تۋىندىلاردى ايتپاي-اق قويالىق. بەلگىلى ستاندارتقا ماشىقتانىپ العان، قارا دۇرسىنمەن توپەي بەرەتىن جازۋشىلاردى دا بىلاي شىعارىپ قويا تۇرالىق. ال جالپى پروزامىزدىڭ، ياعني ونىڭ تانىلعان نەمەسە جاڭا تانىلىپ كەلە جاتقان تالانتتى وكىلدەرىنىڭ ىزدەنۋ جولى قالاي؟ وسىلاردىڭ ءاربىر تۋىندىسى ادەبيەتكە شىن جاڭالىق بولىپ كەلىپ جاتىر ما؟ بىزدە جاپ-جاقسى، ءتىپتى، جاقسى شىعارمالار تۋىپ جاتادى. ءبىراق ادەبيەت ءۇشىن تاڭ قالدىرارلىق توسىن، شىن مانىندە جاڭالىق بولىپ كەلىپ جاتقان شىعارمالار شە؟ ءدال وسى اراعا كەلگەندە... اي، قينالىپ قالامىز.

وندايدا ساناۋعا كەلگەن ءبىر قولدىڭ ساۋساعىنىڭ ءوزى كوپتىك ەتەدى.

«ىزدەنۋ» دەگەن — جازۋشىلار قاۋىمىنا ۇيرەنشىكتى ءسوز. ءبىراق ىزدەنۋ بىتكەن جەردە جازۋشى تاۋسىلىپ، جازۋدان قالاتىنى جانە بەلگىلى. سوندىقتان دا، جاڭا جىلعا تىلەك — ىزدەنەيىك! ەرىنبەي، جالىقپاي ىزدەنە بەرەيىك. جاڭا كىتاپقا كىرىسكەندە بارىمىزدى سوعان سارقىپ سىعىپ بەرەتىندەي، سودان كەيىن قالام ۇستامايتىنداي سەزىمدە بولايىق. ايتەۋىر، وسى كىتاپتان ايانبايىق. كەيىنگىسىن كورە جاتارمىز.

1967

---