تۇراقتى تىركەستەر
تۇراقتى تىركەستەر
ءتىل ارقىلى قاتىناس جاساعاندا، سوزدەر دارا كۇيىندە ەمەس، ءبىر - بىرىمەن تىركەسىپ قولدانىلادى. تىركەس ەكى ءتۇرلى بولادى.
1. قۇرامىنداعى سوزدەردىڭ ورنىن وزگەرتۋگە نەمەسە باسقا سوزدەرمەن الماستىرۋعا بولا بەرەتىن ەركىن تىركەس. مىسالى: ۇلگىلى بالا دەگەننىڭ ورنىنا ۇلگىلى قىز دەۋگە بولادى، ديكتانت جازۋ دەگەننىڭ ورنىنا شىعارما جازۋ، حات جازۋ، مازمۇنداما جازۋ دەسە دە بولادى. مۇنداي ەركىن تىركەستەر ءسوز تىركەسى دەپ اتالادى. ەركىن ءسوز تىركەسىنىڭ بەرەتىن ماعىناسى سول تىركەستى قۇرايتىن سوزدەردىڭ ماعىنالارىمەن بايلانىستى بولادى.
2. ماعىناسى ءبىر تۇتاس، قۇرامىن وزگەرتۋگە، باسقا سوزبەن الماستىرۋعا بولمايتىن، ءبىر ءسوزدىڭ ورنىنا عانا جۇمسالاتىن دا تىركەستەر بار. مىسالى: قوي اۋزىنان ءشوپ الماس، يت جاندى، تاياق تاستام جەر، مۇزعا وتىرعىزىپ كەتۋ، جۇمعان اۋزىن اشپاۋ، كوزدى اشىپ جۇمگانشا ت. ب. قوي اۋزىنان ءشوپ الماس دەگەننىڭ ورنىنا - تۇيە اۋزىنان ءشوپ الماس، يت جاندى دەگەننىڭ ورنىنا مىسىق جاندى دەپ وزگەرتىپ ايتۋعا كونبەيدى.
سونداي - اق مۇنداي تىركەس كوركەم، بەينەلى ءبىر ۇعىمدى بىلدىرەدى: قوي اۋزىنان ءشوپ الماس — جۋاس، يت جاندى — كونبىس، تاياق تاستام — جاقىن، مۇزعا وتىرعىزىپ كەتۋ — الداۋ، جۇمعان اۋزىن اشپاۋ — ۇندەمەۋ، كوزدى اشىپ - جۇمعانشا — لەزدە دەگەن ماعىنالاردى ءبىلدىرىپ، ءبىر ءسوزدىڭ ورنىنا قولدانىلادى. سوندىقتان مۇنداي تىركەستەردى تۇراقتى تىركەستەر دەيدى. تۇراقتى تىركەستىڭ ماعىناسى ونىڭ قۇرامىنداعى سوزدەردىڭ ماعىنالارىنان تۋمايدى، باسقا ءبىر ماعىنانى بىلدىرەدى. مىسالى: قابىرعاڭمەن كەڭەس — ويلان، بەسىكتەن بەلى شىقپاي — ەرتە، قاس پەن كوزدىڭ اراسىندا — شاپشاڭ ماعىنالارىن بىلدىرەدى.
ەركىن ءسوز تىركەسى مەن تۇراقتى تىركەستى سالىستىرىپ كورەيىك.
ءسوز تىركەسى
1. تازا داپتەر، تازا كيىم، ادەمى داپتەر، ادەمى كيىم،
2. ادەپتى وقۋشى، ادەپتى كىسى، بالانىڭ ءىسى، ۇلكەننىڭ ءىسى.
تۇراقتى تىركەس
تايگا تاڭبا باسقانداي (انىق)،
بىرەۋدىڭ الا ءجىبىن اتتاماۋ (ۇرلاماۋ)،
جۇرەك جۇتقان (باتىر)، قويان جۇرەك (قورقاق،)، تاياق تاستام (جاقىن)، ءتىس جارماۋ (ۇندەمەۋ).
نەشە سوزدەن قۇرالسا دا، تۇراقتى تىركەس ءبىر عانا ۇعىمدى بىلدىرەدى. سويلەم ىشىندە ءبىر عانا مۇشەنىڭ قىزمەتىن اتقارادى. مىسالى: كوزى اشىق، كوكىرەگى وياۋ ازاماتتار ەلگە قىزمەت ەتەدى. وسى سويلەمدەگى كوزى اشىق، كوكىرەگى وياۋ تۇراقتى تىركەستىڭ سۇراعى قانداي؟ سانالى دەگەن ءبىر ماعىنانى بىلدىرەدى، انىقتاۋىشتىق قىزمەت اتقارادى.
ورىن جاعىنان ابدەن قالىپتاسقان، قۇرامى وزگەرتۋگە كەلمەيتىن، ءبارى تۇتاسىپ ءبىر ماعىنانى بىلدىرەتىن، ءبىر عانا سويلەم مۇشەسى رەتىندە قولدانىلاتىن تىركەستى تۇراقتى تىركەس دەيمىز. تۇراقتى تىركەستەر عىلىم تىلىندە فرازەولوگيا، فرازەولوگيزم دەپ تە اتالادى.
ءتىل ارقىلى قاتىناس جاساعاندا، سوزدەر دارا كۇيىندە ەمەس، ءبىر - بىرىمەن تىركەسىپ قولدانىلادى. تىركەس ەكى ءتۇرلى بولادى.
1. قۇرامىنداعى سوزدەردىڭ ورنىن وزگەرتۋگە نەمەسە باسقا سوزدەرمەن الماستىرۋعا بولا بەرەتىن ەركىن تىركەس. مىسالى: ۇلگىلى بالا دەگەننىڭ ورنىنا ۇلگىلى قىز دەۋگە بولادى، ديكتانت جازۋ دەگەننىڭ ورنىنا شىعارما جازۋ، حات جازۋ، مازمۇنداما جازۋ دەسە دە بولادى. مۇنداي ەركىن تىركەستەر ءسوز تىركەسى دەپ اتالادى. ەركىن ءسوز تىركەسىنىڭ بەرەتىن ماعىناسى سول تىركەستى قۇرايتىن سوزدەردىڭ ماعىنالارىمەن بايلانىستى بولادى.
2. ماعىناسى ءبىر تۇتاس، قۇرامىن وزگەرتۋگە، باسقا سوزبەن الماستىرۋعا بولمايتىن، ءبىر ءسوزدىڭ ورنىنا عانا جۇمسالاتىن دا تىركەستەر بار. مىسالى: قوي اۋزىنان ءشوپ الماس، يت جاندى، تاياق تاستام جەر، مۇزعا وتىرعىزىپ كەتۋ، جۇمعان اۋزىن اشپاۋ، كوزدى اشىپ جۇمگانشا ت. ب. قوي اۋزىنان ءشوپ الماس دەگەننىڭ ورنىنا - تۇيە اۋزىنان ءشوپ الماس، يت جاندى دەگەننىڭ ورنىنا مىسىق جاندى دەپ وزگەرتىپ ايتۋعا كونبەيدى.
سونداي - اق مۇنداي تىركەس كوركەم، بەينەلى ءبىر ۇعىمدى بىلدىرەدى: قوي اۋزىنان ءشوپ الماس — جۋاس، يت جاندى — كونبىس، تاياق تاستام — جاقىن، مۇزعا وتىرعىزىپ كەتۋ — الداۋ، جۇمعان اۋزىن اشپاۋ — ۇندەمەۋ، كوزدى اشىپ - جۇمعانشا — لەزدە دەگەن ماعىنالاردى ءبىلدىرىپ، ءبىر ءسوزدىڭ ورنىنا قولدانىلادى. سوندىقتان مۇنداي تىركەستەردى تۇراقتى تىركەستەر دەيدى. تۇراقتى تىركەستىڭ ماعىناسى ونىڭ قۇرامىنداعى سوزدەردىڭ ماعىنالارىنان تۋمايدى، باسقا ءبىر ماعىنانى بىلدىرەدى. مىسالى: قابىرعاڭمەن كەڭەس — ويلان، بەسىكتەن بەلى شىقپاي — ەرتە، قاس پەن كوزدىڭ اراسىندا — شاپشاڭ ماعىنالارىن بىلدىرەدى.
ەركىن ءسوز تىركەسى مەن تۇراقتى تىركەستى سالىستىرىپ كورەيىك.
ءسوز تىركەسى
1. تازا داپتەر، تازا كيىم، ادەمى داپتەر، ادەمى كيىم،
2. ادەپتى وقۋشى، ادەپتى كىسى، بالانىڭ ءىسى، ۇلكەننىڭ ءىسى.
تۇراقتى تىركەس
تايگا تاڭبا باسقانداي (انىق)،
بىرەۋدىڭ الا ءجىبىن اتتاماۋ (ۇرلاماۋ)،
جۇرەك جۇتقان (باتىر)، قويان جۇرەك (قورقاق،)، تاياق تاستام (جاقىن)، ءتىس جارماۋ (ۇندەمەۋ).
نەشە سوزدەن قۇرالسا دا، تۇراقتى تىركەس ءبىر عانا ۇعىمدى بىلدىرەدى. سويلەم ىشىندە ءبىر عانا مۇشەنىڭ قىزمەتىن اتقارادى. مىسالى: كوزى اشىق، كوكىرەگى وياۋ ازاماتتار ەلگە قىزمەت ەتەدى. وسى سويلەمدەگى كوزى اشىق، كوكىرەگى وياۋ تۇراقتى تىركەستىڭ سۇراعى قانداي؟ سانالى دەگەن ءبىر ماعىنانى بىلدىرەدى، انىقتاۋىشتىق قىزمەت اتقارادى.
ورىن جاعىنان ابدەن قالىپتاسقان، قۇرامى وزگەرتۋگە كەلمەيتىن، ءبارى تۇتاسىپ ءبىر ماعىنانى بىلدىرەتىن، ءبىر عانا سويلەم مۇشەسى رەتىندە قولدانىلاتىن تىركەستى تۇراقتى تىركەس دەيمىز. تۇراقتى تىركەستەر عىلىم تىلىندە فرازەولوگيا، فرازەولوگيزم دەپ تە اتالادى.
You Might Also Like
