تۇركىستان قالاسى. زات ەسىمنىڭ جالعاۋلارى
ساباق تاقىرىبى: تۇركىستان قالاسى
زات ەسىمنىڭ جالعاۋلارى
ساباق ماقساتى: تۇركىستان قالاسىنىڭ تاريحىمەن تانىستىرۋ.
مىندەتتەرى:
بىلىمدىلىك: قالا تۋرالى وقۋشىلاردىڭ بىلىمدەرىن كەڭەيتۋ، تەرەڭدەتۋ. زات ەسىم جالعاۋلارى تۋرالى مالىمەتتەر بەرۋ.
دامىتۋشىلىق: ولەڭ جاتتاتقىزدىرىپ، جاتتىعۋ جۇمىستارىن ورىنداتۋ ارقىلى تىلدەرىن دامىتۋ.
تاربيەلىك: كونە قالا تاريحىن ءبىلىپ، تاريحي قۇندىلىعىن باعالاۋ، سويلەۋ مادەنيەتىن جەتىلدىرۋ.
ساباق ءتيپى: جاڭا ءبىلىم بەرۋ.
ساباق ءتۇرى مەن ادىستەرى: سۇراق – جاۋاپ، اڭگىمەلەسۋ.
ساباق كورنەكىلىگى: ينتەراكتيۆتى تاقتا، ۇلەستىرمەلى قاعاز، وقۋلىق، كومپيۋتەر
ساباق بارىسى:
ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى: امانداسۋ.
وقىتۋشى ءسوزى: سالەمەتسىزدەر مە، بالالار! بۇگىن ساباق ەرەكشە ساباق. ويتكەنى، ساباققا وقىتۋشىلار قاتىسىپ وتىر. ساباعىمىزدىڭ تاقىرىبىن انىقتاۋ ءۇشىن الدارىڭىزداعى ءسوزجۇمباقتى شەشىپ كورەلىك.
1. وڭتۇستىكتە ورنالاسقان قالا
2. «وتليچنو» قازاقشا بالاماسى
3. باتىس قازاقستاندا ورنالاسقان قالا
4. «جاڭا» ءسوزىنىڭ ءانتونيمى
5. «ۋسپيەۆاەموست» قازاقشا بالاماسى
6. «ستوليسا» قازاقشا بالاماسى
7. «گورا» قازاقشا بالاماسى
8. «دۇشپان» ءسوزىنىڭ ءسينونيمى
9. اس اتاسى -
وقىتۋشىنىڭ ءسوزى: سونىمەن ساباعىمىزدىڭ تاقىرىبى: قازاقستاننىڭ كونە قالاسىنىڭ ءبىرى – تۇركىستان قالاسى. (قالانىڭ سىرتقى كورىنىسىن فليپچارت ارقىلى كورسەتۋ)
ماتىنمەن جۇمىس
ا) وقىتۋشى مانەرلەپ وقۋى.
ءا) وقۋشىلاردىڭ وقۋى
تۇركىستان – قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى تاريحي قالا. سىرداريانىڭ وڭ جاعالاۋىندا، قاراتاۋ جوتاسىنىڭ ەتەگىندە ورنالاسقان. قالانىڭ ىرگەتاسى ءبىزدىڭ زامانىمىزدىڭ
1 - مىڭجىلدىقتىڭ ورتا شەنىندە قالانعان.
تۇركىستاننىڭ ەجەلگى اتى – ياسسى. احمەت ياساۋي كەسەنەسىنىڭ سالىنۋىنا بايلانىستى (XIV) ياسسى قالاسىنىڭ كولەمى تەز ارادا باتىسقا جانە وڭتۇستىككە قاراي ۇلعايىپ، ايماقتىڭ ساياسي ورتالىعىنا اينالدى. جازبا دەرەكتەردە قالا جاڭا اتاۋمەن - "حازىرەتي تۇركىستان" دەپ اتالا باستادى.
XVI عاسىردان باستاپ "تۇركىستان" اتاۋى قالاعا مىقتاپ بەكىدى.
وقىتۋشى ءسوزى: ەندى وسى ماتىنگە بايلانىستى سۇراقتارعا جاۋاپ بەرەيىك. (فليپچارت بويىنشا جاۋاپ بەرىپ، دۇرىستىعىن وشىرگىش ارقىلى ءوشىرىپ تەكسەرۋ.)
1. تۇركىستان قانداي قالا؟
2. تۇركىستان قاي جەردە ورنالاسقان؟
3. قالانىڭ ىرگەتاسى قاشان قالانعان؟
4. تۇركىستاننىڭ ەجەلگى اتى قانداي؟
5. جازبا دەرەكتەردە قالاي اتالدى؟
گرامماتيكا
زات ەسىمنىڭ جالعاۋلارى
زات ەسىم - زاتتىڭ، ۇعىمنىڭ، قۇبىلىستىڭ اتىن بىلدىرەتىن ءسوز تابى. سۇراقتارى: كىم؟ نە؟ كىمدەر؟ نەلەر؟
جالعاۋلار سوزدەردى بايلانىستىرادى:
ونىڭ 4 ءتۇرى بار:
1. كوپتىك جالعاۋى
2. تاۋەلدىك جالعاۋى
3. سەپتىك جالعاۋى
4. جىكتىك جالعاۋى
جاتتىعۋلار:
№1 سوزدەرگە كوپتىك جالعاۋ جالعا.
قالا، كەسەنە، جوتا، انا، اجە، بالا، وقۋشى، اعا، تەرەزە، اينا، الما، قابىرعا، اپتا، اڭگىمە، كىتاپ، گۇل، تاقتا، پارتا، دالا، كەسە.
№2 ەرەكشەلەنگەن سوزدەرگە سويلەم قۇراستىرۋ. قالا، كەسەنە، تۇركىستان، احمەت ياسساۋي.
№3 سوزدەردىڭ ءتۇبىرىن تابۋ.
قونىس، قونۋ، قونباۋ، قوناق، قوندى، قونادى، اتاقونىس، قونىڭدار، قونىڭىزدار، قونعان، قونباقشى؛
قالالىق، قالاشىق
№1 توپپەن جۇمىس (ءتورت وقۋشى)
عالامتورعا شىعىپ، تۇركىستان قالاسى تۋرالى مالىمەتتەردى قازاقشا تاۋىپ، پرينتەر ارقىلى شىعارىپ، وقىپ بەرۋ.
№2 توپپەن جۇمىس.
ءماتىندى وقىپ، مازمۇنىنى ۇعىنۋ. زات ەسىمدەردى كوشىرىپ جازۋ
تايقازان
تۇركىستان قالاسىندا احمەت ياسساۋي ساعاناسى بار. بۇل عاجايىپ ساعانانىڭ ىشىندە الىپ قازان تۇر. قازاندى 1399 جىلى اتاباي دەگەن جەردە جاساعان. ول 7 مەتالل قوسپاسىنان قۇيىپ جاسالعان. ونىڭ قۇرامىندا تەمىر، مىرىش، قورعاسىن، مىس، كۇمىس، التىن بار. بۇل الىپ قازانعا 60 شەلەك سۋ سيادى. قازاننىڭ ءوز سالماعى 2 توننا، ديامەترى 2، 5 مەترگە جۋىق. قازاننىڭ 12 قۇلاعى بار. بۇرىن قازانعا قانت قوسقان سۋ قۇياتىن. جۇما نامازى اياقتالعان سوڭ، ەمدىك قاسيەتى بار سۋ رەتىندە جۇرت ىشەتىن. 1935 جىلى قازان لەنينگرادقا كورمەگە اپارىلعان بولاتىن. سول جەردە 1989 جىلعا دەيىن بولدى. كەيىن قازان ءوز ورنىنا قايتا ورالدى.
«بەس جول» ويىنى
زات ەسىم – تۇركىستان
سىن ەسىم – عاجايىپ تۇركىستان قالاسى
ەتىستىك – تۇركىستانعا ساياحاتقا بارۋ
سويلەم – تۇركىستان – قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ تاريحي قالاسى.
سينونيم – قالا، شاھار.
ولەڭ جاتتاۋ. ماعجان جۇمابايەۆتىڭ «تۇركىستان».
.... تۇركىستان ەكى دۇنيە ەسىگى عوي.
تۇركىستان ەر تۇرىكتىڭ بەسىگى عوي.
- دەپ باستالاتىن ولەڭ جولدارى كەشەگى تاريحقا جەتەلەيدى. ەرتەدەگى تۇران اتالعان بۇل جەردى مەكەندەگەن اتا – بابالارىمىزدىڭ ومىرىنەن ەلەس بەرەدى.
№6. تەست ساۋالدارىنا جاۋاپ بەرۋ.
1. قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ەجەلگى قالاسى
ا) استانا
ۆ) تۇركىستان
س) قوستاناي
2. تۇركىستان قاي جەردە ورنالاسقان؟
ا) قاراتاۋ جوتاسىنىڭ ەتەگىندە
ۆ) اقمولا وبلىسىندا
س) قاراعاندى وبلىسىندا
3. تۇركىستان قالاسىنىڭ ەجەلگى اتاۋى
ا) وتىرار
ۆ) تۇركىستان
س) ياسسى
4. تۇركىستان قالاسىندا كىمنىڭ كەسەنەسى بار؟
ا) ءال – فارابي
ۆ) احمەت ياسساۋي
س) ابىلاي حان
5. احمەت ياسساۋي كەسەنەسىنىڭ ىشىندە نە بار؟
ا) تايقازان
ۆ) بولمە
س) گۇل
بەكىتۋ:
1. تۇركىستان قانداي قالا؟
2. تۇركىستان قاي جەردە ورنالاسقان؟
3. تۇركىستاننىڭ ەجەلگى اتى قانداي؟
4. جازبا دەرەكتەردە قالاي اتالدى؟
5. تايقازان قاي قالادا ورنالاسقان؟
6. ول نەدەن جاسالعان؟
7. تايقازاننىڭ سالماعى قانشا؟
ۇيگە تاپسىرما:
1. تۇركىستان قالاسى جونىندە اقپارات جيناستىرۋ؛
وقىتۋشىنىڭ ءسوزى: بۇگىنگى ساباعىمىزدىڭ سوڭعى تۇيىنىنە جەتتىك. «ءان – كوڭىلدىڭ اجارى» دەپ تەگىن ايتىلماعان. روزا رىمبايەۆانىڭ ورىنداۋىنداعى «تۇركىستان» انىمەن اياقتاۋ.
زات ەسىمنىڭ جالعاۋلارى
ساباق ماقساتى: تۇركىستان قالاسىنىڭ تاريحىمەن تانىستىرۋ.
مىندەتتەرى:
بىلىمدىلىك: قالا تۋرالى وقۋشىلاردىڭ بىلىمدەرىن كەڭەيتۋ، تەرەڭدەتۋ. زات ەسىم جالعاۋلارى تۋرالى مالىمەتتەر بەرۋ.
دامىتۋشىلىق: ولەڭ جاتتاتقىزدىرىپ، جاتتىعۋ جۇمىستارىن ورىنداتۋ ارقىلى تىلدەرىن دامىتۋ.
تاربيەلىك: كونە قالا تاريحىن ءبىلىپ، تاريحي قۇندىلىعىن باعالاۋ، سويلەۋ مادەنيەتىن جەتىلدىرۋ.
ساباق ءتيپى: جاڭا ءبىلىم بەرۋ.
ساباق ءتۇرى مەن ادىستەرى: سۇراق – جاۋاپ، اڭگىمەلەسۋ.
ساباق كورنەكىلىگى: ينتەراكتيۆتى تاقتا، ۇلەستىرمەلى قاعاز، وقۋلىق، كومپيۋتەر
ساباق بارىسى:
ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى: امانداسۋ.
وقىتۋشى ءسوزى: سالەمەتسىزدەر مە، بالالار! بۇگىن ساباق ەرەكشە ساباق. ويتكەنى، ساباققا وقىتۋشىلار قاتىسىپ وتىر. ساباعىمىزدىڭ تاقىرىبىن انىقتاۋ ءۇشىن الدارىڭىزداعى ءسوزجۇمباقتى شەشىپ كورەلىك.
1. وڭتۇستىكتە ورنالاسقان قالا
2. «وتليچنو» قازاقشا بالاماسى
3. باتىس قازاقستاندا ورنالاسقان قالا
4. «جاڭا» ءسوزىنىڭ ءانتونيمى
5. «ۋسپيەۆاەموست» قازاقشا بالاماسى
6. «ستوليسا» قازاقشا بالاماسى
7. «گورا» قازاقشا بالاماسى
8. «دۇشپان» ءسوزىنىڭ ءسينونيمى
9. اس اتاسى -
وقىتۋشىنىڭ ءسوزى: سونىمەن ساباعىمىزدىڭ تاقىرىبى: قازاقستاننىڭ كونە قالاسىنىڭ ءبىرى – تۇركىستان قالاسى. (قالانىڭ سىرتقى كورىنىسىن فليپچارت ارقىلى كورسەتۋ)
ماتىنمەن جۇمىس
ا) وقىتۋشى مانەرلەپ وقۋى.
ءا) وقۋشىلاردىڭ وقۋى
تۇركىستان – قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى تاريحي قالا. سىرداريانىڭ وڭ جاعالاۋىندا، قاراتاۋ جوتاسىنىڭ ەتەگىندە ورنالاسقان. قالانىڭ ىرگەتاسى ءبىزدىڭ زامانىمىزدىڭ
1 - مىڭجىلدىقتىڭ ورتا شەنىندە قالانعان.
تۇركىستاننىڭ ەجەلگى اتى – ياسسى. احمەت ياساۋي كەسەنەسىنىڭ سالىنۋىنا بايلانىستى (XIV) ياسسى قالاسىنىڭ كولەمى تەز ارادا باتىسقا جانە وڭتۇستىككە قاراي ۇلعايىپ، ايماقتىڭ ساياسي ورتالىعىنا اينالدى. جازبا دەرەكتەردە قالا جاڭا اتاۋمەن - "حازىرەتي تۇركىستان" دەپ اتالا باستادى.
XVI عاسىردان باستاپ "تۇركىستان" اتاۋى قالاعا مىقتاپ بەكىدى.
وقىتۋشى ءسوزى: ەندى وسى ماتىنگە بايلانىستى سۇراقتارعا جاۋاپ بەرەيىك. (فليپچارت بويىنشا جاۋاپ بەرىپ، دۇرىستىعىن وشىرگىش ارقىلى ءوشىرىپ تەكسەرۋ.)
1. تۇركىستان قانداي قالا؟
2. تۇركىستان قاي جەردە ورنالاسقان؟
3. قالانىڭ ىرگەتاسى قاشان قالانعان؟
4. تۇركىستاننىڭ ەجەلگى اتى قانداي؟
5. جازبا دەرەكتەردە قالاي اتالدى؟
گرامماتيكا
زات ەسىمنىڭ جالعاۋلارى
زات ەسىم - زاتتىڭ، ۇعىمنىڭ، قۇبىلىستىڭ اتىن بىلدىرەتىن ءسوز تابى. سۇراقتارى: كىم؟ نە؟ كىمدەر؟ نەلەر؟
جالعاۋلار سوزدەردى بايلانىستىرادى:
ونىڭ 4 ءتۇرى بار:
1. كوپتىك جالعاۋى
2. تاۋەلدىك جالعاۋى
3. سەپتىك جالعاۋى
4. جىكتىك جالعاۋى
جاتتىعۋلار:
№1 سوزدەرگە كوپتىك جالعاۋ جالعا.
قالا، كەسەنە، جوتا، انا، اجە، بالا، وقۋشى، اعا، تەرەزە، اينا، الما، قابىرعا، اپتا، اڭگىمە، كىتاپ، گۇل، تاقتا، پارتا، دالا، كەسە.
№2 ەرەكشەلەنگەن سوزدەرگە سويلەم قۇراستىرۋ. قالا، كەسەنە، تۇركىستان، احمەت ياسساۋي.
№3 سوزدەردىڭ ءتۇبىرىن تابۋ.
قونىس، قونۋ، قونباۋ، قوناق، قوندى، قونادى، اتاقونىس، قونىڭدار، قونىڭىزدار، قونعان، قونباقشى؛
قالالىق، قالاشىق
№1 توپپەن جۇمىس (ءتورت وقۋشى)
عالامتورعا شىعىپ، تۇركىستان قالاسى تۋرالى مالىمەتتەردى قازاقشا تاۋىپ، پرينتەر ارقىلى شىعارىپ، وقىپ بەرۋ.
№2 توپپەن جۇمىس.
ءماتىندى وقىپ، مازمۇنىنى ۇعىنۋ. زات ەسىمدەردى كوشىرىپ جازۋ
تايقازان
تۇركىستان قالاسىندا احمەت ياسساۋي ساعاناسى بار. بۇل عاجايىپ ساعانانىڭ ىشىندە الىپ قازان تۇر. قازاندى 1399 جىلى اتاباي دەگەن جەردە جاساعان. ول 7 مەتالل قوسپاسىنان قۇيىپ جاسالعان. ونىڭ قۇرامىندا تەمىر، مىرىش، قورعاسىن، مىس، كۇمىس، التىن بار. بۇل الىپ قازانعا 60 شەلەك سۋ سيادى. قازاننىڭ ءوز سالماعى 2 توننا، ديامەترى 2، 5 مەترگە جۋىق. قازاننىڭ 12 قۇلاعى بار. بۇرىن قازانعا قانت قوسقان سۋ قۇياتىن. جۇما نامازى اياقتالعان سوڭ، ەمدىك قاسيەتى بار سۋ رەتىندە جۇرت ىشەتىن. 1935 جىلى قازان لەنينگرادقا كورمەگە اپارىلعان بولاتىن. سول جەردە 1989 جىلعا دەيىن بولدى. كەيىن قازان ءوز ورنىنا قايتا ورالدى.
«بەس جول» ويىنى
زات ەسىم – تۇركىستان
سىن ەسىم – عاجايىپ تۇركىستان قالاسى
ەتىستىك – تۇركىستانعا ساياحاتقا بارۋ
سويلەم – تۇركىستان – قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ تاريحي قالاسى.
سينونيم – قالا، شاھار.
ولەڭ جاتتاۋ. ماعجان جۇمابايەۆتىڭ «تۇركىستان».
.... تۇركىستان ەكى دۇنيە ەسىگى عوي.
تۇركىستان ەر تۇرىكتىڭ بەسىگى عوي.
- دەپ باستالاتىن ولەڭ جولدارى كەشەگى تاريحقا جەتەلەيدى. ەرتەدەگى تۇران اتالعان بۇل جەردى مەكەندەگەن اتا – بابالارىمىزدىڭ ومىرىنەن ەلەس بەرەدى.
№6. تەست ساۋالدارىنا جاۋاپ بەرۋ.
1. قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ەجەلگى قالاسى
ا) استانا
ۆ) تۇركىستان
س) قوستاناي
2. تۇركىستان قاي جەردە ورنالاسقان؟
ا) قاراتاۋ جوتاسىنىڭ ەتەگىندە
ۆ) اقمولا وبلىسىندا
س) قاراعاندى وبلىسىندا
3. تۇركىستان قالاسىنىڭ ەجەلگى اتاۋى
ا) وتىرار
ۆ) تۇركىستان
س) ياسسى
4. تۇركىستان قالاسىندا كىمنىڭ كەسەنەسى بار؟
ا) ءال – فارابي
ۆ) احمەت ياسساۋي
س) ابىلاي حان
5. احمەت ياسساۋي كەسەنەسىنىڭ ىشىندە نە بار؟
ا) تايقازان
ۆ) بولمە
س) گۇل
بەكىتۋ:
1. تۇركىستان قانداي قالا؟
2. تۇركىستان قاي جەردە ورنالاسقان؟
3. تۇركىستاننىڭ ەجەلگى اتى قانداي؟
4. جازبا دەرەكتەردە قالاي اتالدى؟
5. تايقازان قاي قالادا ورنالاسقان؟
6. ول نەدەن جاسالعان؟
7. تايقازاننىڭ سالماعى قانشا؟
ۇيگە تاپسىرما:
1. تۇركىستان قالاسى جونىندە اقپارات جيناستىرۋ؛
وقىتۋشىنىڭ ءسوزى: بۇگىنگى ساباعىمىزدىڭ سوڭعى تۇيىنىنە جەتتىك. «ءان – كوڭىلدىڭ اجارى» دەپ تەگىن ايتىلماعان. روزا رىمبايەۆانىڭ ورىنداۋىنداعى «تۇركىستان» انىمەن اياقتاۋ.
You Might Also Like
