InfoHub Logo

ۇلى تەمىر بۇگىنگى وزبەكستان مەن تاجىكستاننىڭ ورتالىق ازيا اۋماعىنداعى تۇرىك تايپاسىنان شىققان جەڭىمپاز بولدى. جاس جىگىت رەتىندە ول جول جۇرەتىن ساۋداگەرلەردىڭ كەرۋەندەردى توناپ، جەرگىلىكتى تايپالارمەن كۇرەسۋگە قاتىسقان قارۋلانعان توپتى باسقاردى.

ءبىر كۇنى ول جەبەدەن (كەيبىرەۋلەر دەرەكتەرىندە نايزادان) جاراقات العان ەدى، سودان باستاپ اقساق تەمىر دەپ ونى اتاپ كەتكەن ەدى. ول اتقا ءمىنىپ، قىسقا قاشىقتىقتا جۇرە الدى، ءبىراق ۇزىڭ قاشىققا ونى قاسىنداعىلار تاسىمالداعان.

بۇل جاراقات ۇلى تەمىردىڭ كوتەرىلۋىنە كەدەرگى بولمادى جانە ءحىۇ جانە ءحۇ عاسىردىڭ باسىندا ول الەمنىڭ ەڭ قورقىنىشتى باسشىلاردىڭ ءبىرى بولدى.

تەمىرلان پارسى، موڭعول جانە تۇرىكشە سويلەدى. ول جاقسى ءبىلىمدى باسقارۋشى ەدى جانە عالىمداردى قۇرمەتتەگەن، ولاردى جاقسى كورگەن جانە ولارعا جومارت بولعان بيلىكباسى. ونىڭ فيزيكالىق كۇشى جەتكىلىكسىز بولدى، ءبىراق ونىڭ اقىل-وي قابىلەتتەرى ءمىنسىز ەدى. ۇلى تەمىر وتە اقىلدى ادام دەپ سيپاتتالعان؛ ول ءبىرىنشى دارەجەلى شاحماتشى بولدى جانە ونىڭ ميى ەڭ جاقسى اسكەري ستراتەگيالاردى ويلاستىرا الاتىن ەدى.

ول اسكەري گەنيي دەپ سانالدى جانە وتە قۇبىلمالى ساياسي قۇرىلىمدا جۇمىس ىستەۋگە قابىلەتى بار جوعارى بىلىكتى ستراتەگ، ونىڭ ورتالىق ازياداعى بيلىگى كەزىندە كوشپەندىلەردىڭ باسشىلارىن قولداپ، ولارعا كومەك ءاردايىم بەرگەن ەدى.

اقىرىندا ول سامارقاند پەن بالحتى باسقارا باستادى، بۇل ەجەلگى زاماندا اتاقتى باكتريا مەملەكەتىنىڭ جەرلەرى بولعان ەدى. تەمىردىڭ اسكەري كۇشىنىڭ نىعايۋنا ونىڭ قارسىلاسى - كوشپەلى جاۋىنگەرى توقتامىش ەكەن – ول التىن وردا مەملەكەتىن رەفورمالاعان جانە 1385 جىلى سولتۇستىك پەرسياعا جورىق جاساپ، ونى توناعان ەدى.

جاۋاپ رەتىندە تەمىر ءوز قارسىلاسىنا شابۋىلداپ، جەڭىسكە قول جەتكىزەدى. 1395 جىلى تەرەك وزەنىندە سوڭعى شايقاس وتەدى جانە سوندا تەمىر جەڭەدى. ونىڭ اسكەرلەرى توقتامىشتىڭ اۋماعىن ەداۋىر بۇزىپ، ونىڭ ناتيجەسىندە التىن وردا مەملەكەتى ىدىراپ كەتەدى. سودان كەيىن ول باگداد پەن شيراز جويدى.

1387 جىلى تەمىر يسفاحانعا كىرىپ، قالا حالقى تەز ارادا تەمىردىڭ بيلىگىن مويىندادى. الايدا، يسفاحان تۇرعىندارىنا تەمىردىڭ قويعان ولارعا جوعارى سالىقتار ۇنامادى.ولار تەمىرگە قارسى كۋوتەرىلىس جاسادى.

جاۋاپ رەتىندە تەمىر جەرگىلىكتى ادامداردى ءولتىرۋدى بۇيىردى؛ قايتىس بولعانداردىڭ سانى 100 مىڭنان 200 مىڭ ادامعا دەيىن بولعان ەكەن. 28، ءارقايسىندا 1 500 ادام باسىنان، مۇنارا تۇرعىزىلدى.

ونىڭ ارمياسى جاقسى ۇيىمداستىرىلعان ەدى؛ ءارقايسىسى «تۇمان» (ون مىڭ ادام) مىڭداعان، جۇزدەگەن جانە ونعا ءبولىندى. ارمسياسىندا قاتاڭ ءتارتىپ بولعان ەدى، تەمىر ءوزى پونتوننىڭ كوپىرلەرىن جانە ساربازدار لاگەرلەرىن سالۋدى باقىلاپ وتىردى.

شامامەن ءتورت ونداعان جىل بويى ول ءوزىنىڭ باعدات، داماسك جانە دەلي قالالارىنا شابۋىل جاساپ، باعىندىردى. ول ءۇندىستاننىڭ 100 مىڭ تۇتقىنىن ءولتىرۋدى بۇيىردى جانە ءبىر كۇندە جاسالدى دەيدى ەكەن. سودان كەيىن اراب، گرۋزين جانە پارسى قالالارى توناپ، تولىقتاي جويدى.

ونىڭ اسكەرلەرى ەۋروپا شەكاراسىنا جەتتى، ءبىراق ونىڭ ەڭ ۇلكەن ارمانى قىتايدى جاۋلاپ الۋ ەدى. ول ەگەي تەڭىزىنە ءوز بيلىك ەتەتىن اۋماعىن كەڭەيتتى، سوڭىندا تەمىر يزميردە (تۇركيا) حريستيان كرەست جورىقشىلارىنىڭ بەكىنىستەرىن جاۋلاپ الىپ، تۋعان سامارقاندقا جەڭىمپاز رەتىندە كەلدى. 1405 جىلى ۇلى تەمىر دۇنيەدەن وتەدى.