ۇقساتا بىلگەن ۇتادى
تاقىرىبى: ۇقساتا بىلگەن ۇتادى!
ماقساتى: الەۋمەتتىك ءماندى جانە جەكە تۇلعانى قالىپتاستىرۋ.
شىعارماشىلىق ءتۇرلى جۇمىستار ارقىلى وقۋشى ويىن جەتىلدىرۋ، قابىلدانعان شەشىم ناتيجەسىن باعالاي بىلۋگە قالىپتاستىرۋ، ءوز ءقادىرىن ساقتاي بىلۋگە جانە جاۋاپكەرشىلىككە، ءوز ويىن ەركىن ايتۋعا باۋلۋ.
ءادىسى: وي قوزعاۋ، پىكىر الىسۋ
كورنەكىلىگى: ينتەراكتيۆتى تاقتا، ناقىل سوزدەر
1. بالالارعا ونەر – ءبىلىم بۇلاعى بەرىلسىن،
سۇلۋ مىنەز ءار ونەرمەن ءورىلسىن. (ج. بالاساعۇن)
2. جاس كەزىندە ءبىلىم بەرسەڭ قالايدا،
وسە كەلە قولى جەتەر تالايعا.
3. بالا – باستى بايلىعىمىز،
ال ەڭ اسىلىمىز ونىڭ تاربيەسى.
4. بالا نەنى بىلسە جاستان، ۇيادان –
ولە - ولگەنشە سونى تانىر قيادان.
ءى. ۇيىمداستىرۋ
سىنىپتى ءۇش توپقا ءبولىپ وتىرعىزۋ.
ءىى. كىرىسپە
جاس ۇرپاق داستۇردە جيناقتالعان اقپارلار ارقىلى اتا - بابادان قالعان ماتەريالدىق جانە رۋحاني مادەنيەتكە مۇراگەر بولادى. مىسالى، حالقىمىزدىڭ «اتا سالعان جول بار، ەنە پىشكەن تون بار»، «اتا كورگەن وق جونار، انا كورگەن تون پىشەر» دەۋىنىڭ ءمانى بۇرىنعىدان قالعان ءجون - جوسىق، ادەت - سالتتىڭ باسشىلىققا الىنۋعا مىندەتتىلىگىن بىلدىرەدى. «ءتۇبىرلى ماسەلەنى شەشەردە، ءتۇپ اتادان كەلە جاتقان جولدى ۇستا» دەيتىن الگى ماقالداردىڭ ءبىر اۋلەتتەن كەلەسى اۋلەتكە ۇمىتىلماي جەتۋىنىڭ ءوزى ءداستۇر. حالىق وسىنداي ءداستۇر جالعاستىعىن زور مۇرات سانايدى.
ءىىى. نەگىزگى ءبولىم.
3 توپ وقۋشىلارىنا وي قوزعاۋ سۇراقتارى:
قاي شىعارمادان ءۇزىندى؟
اسان باي بالاسى، ۇسەن جارلى بالاسى – ەكەۋى قۇرداس ەكەن. ءبىر كۇنى ەل كوشكەندە قىر استىندا ويناپ ءجۇرىپ ەسكەرىلمەي، ەكەۋى جۇرتتا قالىپتى. ءبىر مەزگىلدە ۇيگە بارالىق دەپ كەلسە اۋىل جوق، قۇر جۇرتى جاتىر. اسان ايقاي سالىپ، جىلاي باستادى. ۇسەن ويلانىپ تۇردى دا ايتتى:
سۇراق: ۇسەن نە ايتتى؟
- جىلاعانمەن ەش نارسە ونبەس. كوشكەن اۋىلدى ىزدەپ تابالىق، دەدى دە، جۇرتتا قالعان قانداي زاتتاردى وزىمەن بىرگە الىپ ءجۇردى.
- (ءبىر كوزى سىنعان ينە، پىشاقتىڭ سىنىعىن، ءبىر ۋىس قىل)
سونان سوڭ اۋىلدىڭ جۇرتىن اينالا جۇگىرىپ ءجۇرىپ، كوشتىڭ كەتكەن سۇرلەۋىن تاۋىپ، سول سۇرلەۋگە ءتۇسىپ جۇرە بەردى. ءبىراز جەر وتكەن سوڭ سۇرلەۋ ەكى ايىرىلدى. مۇنى كورىپ اسان جىلاي باستادى:
- ەندى قايسىسىنا تۇسەمىز؟ – دەپ، ۇسەن قاراپ ءجۇرىپ، بىرەۋىنە ءتۇستى:
سۇراق. ولار قاي سۇرلەۋگە ءتۇستى، نەگە؟
(بۇگىن جۇرگەن كوشتىڭ سۇرلەۋى، مالدىڭ جاس تەزەگى)
ءبىراز جەر جۇرگەن سوڭ اسان قارنىم اشتى دەپ جىلادى. ۇسەن ۇندەمەي كەلە جاتسا، ەكەۋىنىڭ الدىنان ءبىر ۇيرەك ۇشىپ، ۇزاماي قاسىنا قوندى. اساننىڭ ونىمەن ءىسى بولماي جۇرە بەردى. ۇسەن جۇگىرىپ بارىپ سيپالاپ ءجۇرىپ، ۇيرەكتىڭ ورنىنان التى جۇمىرتقا تاپتى. اسان قۋانىپ جۇمىرتقانى الايىن دەپ ەدى، ۇسەن الدىرماي:
- جولدان اداسىپ كوپ كۇن جۇرسەك بىزگە تاماق كەرەك بولار، ۇيرەكتى دە ۇستاپ الايىق دەيدى.
اسان ايتتى:
- قالاي ۇستايمىز؟
سۇراق: ۇسەن كىمنەن كورگەندەرىن ايتىپ، ۇيرەكتى قالاي ۇستايدى؟
(ۇيرەككە تۇزاق قۇرىپ، سوسىن پىشاقتىڭ سىنىعىمەن باۋىزداپ الادى)
- مۇنان سوڭ كەلە جاتىپ، ءتۇس اۋعان ۋاقىتتا، ەكەۋى ءبىر وزەن – سۋدىڭ بويىنا جەتتى. سۋ ءىشىپ سۋسىندارىن قاندىرعان سوڭ، تاماق جەگىلەرى كەلەدى، ءبىراق وت جوق، نە ىستەيدى؟
جاۋابى: شاقپاق تاستان وت جاعىپ، جۇمىرتقانى ءپىسىرىپ، ۇيرەكتى وتقا قاقتاپ جەيدى. تاماقتارى تويعان سوڭ، اسان سۋ جاعالاپ جۇگىرىپ وينايدى. سۋداعى بالىقتاردى كورىپ، ۇسەنگە بالىق اۋلايىق دەپ ايقاي سالادى.
سۇراق: وسى كەزدە ۇسەن قانداي امال ويلاپ تابادى؟
(ينەنى وتقا قاقتاپ، قىزارتىپ، قارماق ىستەدى)
بالىق قىزىعىمەن جۇرگەندە كەشتە باتادى. ءبىراز جۇرگەن سوڭ – اق كۇن كەش بولدى جانە ءبىرازدان سوڭ ىمىرت جابىلىپ، جول كورىنبەدى. ءتۇن بولعان سوڭ بالالار ەكەۋى دە قورقايىن دەدى. سويتسە دە ۇسەن سىر بىلدىرمەي ەندى جۇرسەك اداسارمىز دەپ توقتادى، تەزەك تەرىپ، وت جاقتى. ال اسان بولسا ۇيىقتاپ قالدى.
سۇراق: وسى كەزدە ۇسەننىڭ ويىنا اكەسىنىڭ قانداي ءسوزى ءتۇستى؟
تاڭ اتقاننان كەيىن ەكەۋى قايتا جولعا شىقتى. كۇن ساسكەگە شەيىن ءجۇرىپ وتىرىپ، ساسكەدە ءبىر قاتاڭ شوقاتتاۋ جەرگە ءتۇسىپ كورىنبەي كەتتى. بالالار ەندى قاي جاققا جۇرەرىن بىلمەي داعدارىپ تۇردى. ءسويتىپ، جان - جاعىنا قاراپ تۇرسا، ىلگەرى الدىندا ءبىر بيىك قىر ۇستىندە ۇلكەن مولا كورىندى. سوندا ۇسەننىڭ ويىنا اكەسىنىڭ ءسوزى ءتۇستى: دالادا ءجۇرىپ اداسساڭ، مولالى جەردە سۋ بولادى، سۋلى جەردە ەل بولادى دەيدى. سول اقىل بويىنشا ۇسەن اساندى ەرتىپ، مولاعا قاراي ءجۇردى. مولاعا جاقىنداپ كەلگەندە، قاڭقىلداعان قازدىڭ داۋسى شىقتى. ۇسەن ەندى ءبىلدى جاقىن جەردە كول بار ەكەنىن، ونىڭ ءۇشىن قاز سۋسىز جەردى مەكەن ەتپەيدى. كەلىپ ەكەۋى ەندى مولالى قىرعا شىقتى، قاراسا قىردىڭ جىعىلار استى ۇلكەن كول ەكەن، كولدىڭ اينالاسى دا، ءىشى دە جىڭىلداعان مال، ەندى ءبىر جاعاسىندا سورتاڭدا ءبىر توپ تۇيە جاتىر. بۇلاردى كورىپ بالالار قىردان ءتۇسىپ، جۇگىرىپ مالعا كەلدى. كەلسە ءوز اۋىلدارىنىڭ مالى ەكەن. مالشىلار اسان، ۇسەندى كورىپ، ولار دا قۋانىپ، بىرەۋى اكە – شەشەلەرىنەن ءسۇيىنشى سۇرايمىز دەپ شاۋىپ كەتتى، وزگەلەرى بالالاردى اتقا مىنگىزىپ، اۋىلعا الىپ ءجۇردى.
ءىۋ. ماعىنانى تانۋ.
وسى اڭگىمەدەن ءبىز نە تۇيدىك؟
ياعني ۇسەننىڭ وتە اقىلدى، اكەسىنىڭ ايتقان سوزدەرىن ەسىندە ساقتاپ، تىعىرىقتان شىعا ءبىلدى. ءاربىر تاۋىپ العان زاتىن ۇقساتا ءبىلدى.
V. توپتاردىڭ تاقىرىپتارىنا سايكەس ماقال – ماتەل ايتۋ.
Vءى. ساحنالىق قويىلىم.
اڭگىمەنى كەز – كەلگەن جەرىنەن ءۇزىندى كورسەتۋ.
Vءىى. قورىتىندى.
بالالار وسى اڭگىمەدەن تۇيگەندەرىن ايتا وتىرىپ، وزدەرىنىڭ ۇيدەن جاساعان بۇيىمدارىمەن نەمەسە اتا – اناسىنىڭ ايتقان سوزدەرىنەن مىسال كەلتىرەدى.
ماقساتى: الەۋمەتتىك ءماندى جانە جەكە تۇلعانى قالىپتاستىرۋ.
شىعارماشىلىق ءتۇرلى جۇمىستار ارقىلى وقۋشى ويىن جەتىلدىرۋ، قابىلدانعان شەشىم ناتيجەسىن باعالاي بىلۋگە قالىپتاستىرۋ، ءوز ءقادىرىن ساقتاي بىلۋگە جانە جاۋاپكەرشىلىككە، ءوز ويىن ەركىن ايتۋعا باۋلۋ.
ءادىسى: وي قوزعاۋ، پىكىر الىسۋ
كورنەكىلىگى: ينتەراكتيۆتى تاقتا، ناقىل سوزدەر
1. بالالارعا ونەر – ءبىلىم بۇلاعى بەرىلسىن،
سۇلۋ مىنەز ءار ونەرمەن ءورىلسىن. (ج. بالاساعۇن)
2. جاس كەزىندە ءبىلىم بەرسەڭ قالايدا،
وسە كەلە قولى جەتەر تالايعا.
3. بالا – باستى بايلىعىمىز،
ال ەڭ اسىلىمىز ونىڭ تاربيەسى.
4. بالا نەنى بىلسە جاستان، ۇيادان –
ولە - ولگەنشە سونى تانىر قيادان.
ءى. ۇيىمداستىرۋ
سىنىپتى ءۇش توپقا ءبولىپ وتىرعىزۋ.
ءىى. كىرىسپە
جاس ۇرپاق داستۇردە جيناقتالعان اقپارلار ارقىلى اتا - بابادان قالعان ماتەريالدىق جانە رۋحاني مادەنيەتكە مۇراگەر بولادى. مىسالى، حالقىمىزدىڭ «اتا سالعان جول بار، ەنە پىشكەن تون بار»، «اتا كورگەن وق جونار، انا كورگەن تون پىشەر» دەۋىنىڭ ءمانى بۇرىنعىدان قالعان ءجون - جوسىق، ادەت - سالتتىڭ باسشىلىققا الىنۋعا مىندەتتىلىگىن بىلدىرەدى. «ءتۇبىرلى ماسەلەنى شەشەردە، ءتۇپ اتادان كەلە جاتقان جولدى ۇستا» دەيتىن الگى ماقالداردىڭ ءبىر اۋلەتتەن كەلەسى اۋلەتكە ۇمىتىلماي جەتۋىنىڭ ءوزى ءداستۇر. حالىق وسىنداي ءداستۇر جالعاستىعىن زور مۇرات سانايدى.
ءىىى. نەگىزگى ءبولىم.
3 توپ وقۋشىلارىنا وي قوزعاۋ سۇراقتارى:
قاي شىعارمادان ءۇزىندى؟
اسان باي بالاسى، ۇسەن جارلى بالاسى – ەكەۋى قۇرداس ەكەن. ءبىر كۇنى ەل كوشكەندە قىر استىندا ويناپ ءجۇرىپ ەسكەرىلمەي، ەكەۋى جۇرتتا قالىپتى. ءبىر مەزگىلدە ۇيگە بارالىق دەپ كەلسە اۋىل جوق، قۇر جۇرتى جاتىر. اسان ايقاي سالىپ، جىلاي باستادى. ۇسەن ويلانىپ تۇردى دا ايتتى:
سۇراق: ۇسەن نە ايتتى؟
- جىلاعانمەن ەش نارسە ونبەس. كوشكەن اۋىلدى ىزدەپ تابالىق، دەدى دە، جۇرتتا قالعان قانداي زاتتاردى وزىمەن بىرگە الىپ ءجۇردى.
- (ءبىر كوزى سىنعان ينە، پىشاقتىڭ سىنىعىن، ءبىر ۋىس قىل)
سونان سوڭ اۋىلدىڭ جۇرتىن اينالا جۇگىرىپ ءجۇرىپ، كوشتىڭ كەتكەن سۇرلەۋىن تاۋىپ، سول سۇرلەۋگە ءتۇسىپ جۇرە بەردى. ءبىراز جەر وتكەن سوڭ سۇرلەۋ ەكى ايىرىلدى. مۇنى كورىپ اسان جىلاي باستادى:
- ەندى قايسىسىنا تۇسەمىز؟ – دەپ، ۇسەن قاراپ ءجۇرىپ، بىرەۋىنە ءتۇستى:
سۇراق. ولار قاي سۇرلەۋگە ءتۇستى، نەگە؟
(بۇگىن جۇرگەن كوشتىڭ سۇرلەۋى، مالدىڭ جاس تەزەگى)
ءبىراز جەر جۇرگەن سوڭ اسان قارنىم اشتى دەپ جىلادى. ۇسەن ۇندەمەي كەلە جاتسا، ەكەۋىنىڭ الدىنان ءبىر ۇيرەك ۇشىپ، ۇزاماي قاسىنا قوندى. اساننىڭ ونىمەن ءىسى بولماي جۇرە بەردى. ۇسەن جۇگىرىپ بارىپ سيپالاپ ءجۇرىپ، ۇيرەكتىڭ ورنىنان التى جۇمىرتقا تاپتى. اسان قۋانىپ جۇمىرتقانى الايىن دەپ ەدى، ۇسەن الدىرماي:
- جولدان اداسىپ كوپ كۇن جۇرسەك بىزگە تاماق كەرەك بولار، ۇيرەكتى دە ۇستاپ الايىق دەيدى.
اسان ايتتى:
- قالاي ۇستايمىز؟
سۇراق: ۇسەن كىمنەن كورگەندەرىن ايتىپ، ۇيرەكتى قالاي ۇستايدى؟
(ۇيرەككە تۇزاق قۇرىپ، سوسىن پىشاقتىڭ سىنىعىمەن باۋىزداپ الادى)
- مۇنان سوڭ كەلە جاتىپ، ءتۇس اۋعان ۋاقىتتا، ەكەۋى ءبىر وزەن – سۋدىڭ بويىنا جەتتى. سۋ ءىشىپ سۋسىندارىن قاندىرعان سوڭ، تاماق جەگىلەرى كەلەدى، ءبىراق وت جوق، نە ىستەيدى؟
جاۋابى: شاقپاق تاستان وت جاعىپ، جۇمىرتقانى ءپىسىرىپ، ۇيرەكتى وتقا قاقتاپ جەيدى. تاماقتارى تويعان سوڭ، اسان سۋ جاعالاپ جۇگىرىپ وينايدى. سۋداعى بالىقتاردى كورىپ، ۇسەنگە بالىق اۋلايىق دەپ ايقاي سالادى.
سۇراق: وسى كەزدە ۇسەن قانداي امال ويلاپ تابادى؟
(ينەنى وتقا قاقتاپ، قىزارتىپ، قارماق ىستەدى)
بالىق قىزىعىمەن جۇرگەندە كەشتە باتادى. ءبىراز جۇرگەن سوڭ – اق كۇن كەش بولدى جانە ءبىرازدان سوڭ ىمىرت جابىلىپ، جول كورىنبەدى. ءتۇن بولعان سوڭ بالالار ەكەۋى دە قورقايىن دەدى. سويتسە دە ۇسەن سىر بىلدىرمەي ەندى جۇرسەك اداسارمىز دەپ توقتادى، تەزەك تەرىپ، وت جاقتى. ال اسان بولسا ۇيىقتاپ قالدى.
سۇراق: وسى كەزدە ۇسەننىڭ ويىنا اكەسىنىڭ قانداي ءسوزى ءتۇستى؟
تاڭ اتقاننان كەيىن ەكەۋى قايتا جولعا شىقتى. كۇن ساسكەگە شەيىن ءجۇرىپ وتىرىپ، ساسكەدە ءبىر قاتاڭ شوقاتتاۋ جەرگە ءتۇسىپ كورىنبەي كەتتى. بالالار ەندى قاي جاققا جۇرەرىن بىلمەي داعدارىپ تۇردى. ءسويتىپ، جان - جاعىنا قاراپ تۇرسا، ىلگەرى الدىندا ءبىر بيىك قىر ۇستىندە ۇلكەن مولا كورىندى. سوندا ۇسەننىڭ ويىنا اكەسىنىڭ ءسوزى ءتۇستى: دالادا ءجۇرىپ اداسساڭ، مولالى جەردە سۋ بولادى، سۋلى جەردە ەل بولادى دەيدى. سول اقىل بويىنشا ۇسەن اساندى ەرتىپ، مولاعا قاراي ءجۇردى. مولاعا جاقىنداپ كەلگەندە، قاڭقىلداعان قازدىڭ داۋسى شىقتى. ۇسەن ەندى ءبىلدى جاقىن جەردە كول بار ەكەنىن، ونىڭ ءۇشىن قاز سۋسىز جەردى مەكەن ەتپەيدى. كەلىپ ەكەۋى ەندى مولالى قىرعا شىقتى، قاراسا قىردىڭ جىعىلار استى ۇلكەن كول ەكەن، كولدىڭ اينالاسى دا، ءىشى دە جىڭىلداعان مال، ەندى ءبىر جاعاسىندا سورتاڭدا ءبىر توپ تۇيە جاتىر. بۇلاردى كورىپ بالالار قىردان ءتۇسىپ، جۇگىرىپ مالعا كەلدى. كەلسە ءوز اۋىلدارىنىڭ مالى ەكەن. مالشىلار اسان، ۇسەندى كورىپ، ولار دا قۋانىپ، بىرەۋى اكە – شەشەلەرىنەن ءسۇيىنشى سۇرايمىز دەپ شاۋىپ كەتتى، وزگەلەرى بالالاردى اتقا مىنگىزىپ، اۋىلعا الىپ ءجۇردى.
ءىۋ. ماعىنانى تانۋ.
وسى اڭگىمەدەن ءبىز نە تۇيدىك؟
ياعني ۇسەننىڭ وتە اقىلدى، اكەسىنىڭ ايتقان سوزدەرىن ەسىندە ساقتاپ، تىعىرىقتان شىعا ءبىلدى. ءاربىر تاۋىپ العان زاتىن ۇقساتا ءبىلدى.
V. توپتاردىڭ تاقىرىپتارىنا سايكەس ماقال – ماتەل ايتۋ.
Vءى. ساحنالىق قويىلىم.
اڭگىمەنى كەز – كەلگەن جەرىنەن ءۇزىندى كورسەتۋ.
Vءىى. قورىتىندى.
بالالار وسى اڭگىمەدەن تۇيگەندەرىن ايتا وتىرىپ، وزدەرىنىڭ ۇيدەن جاساعان بۇيىمدارىمەن نەمەسە اتا – اناسىنىڭ ايتقان سوزدەرىنەن مىسال كەلتىرەدى.
You Might Also Like
-
Cاباقتىڭ تاقىرىبى: ىبىراي - شاعىن اڭگىمە شەبەرى. (10 - سىنىپ)
