ۇرپاققا وشپەيتىن ءىز قالدىرعان ۇلى تۇلعا
7 سىنىپ
تاقىرىپ: «ۇرپاققا وشپەيتىن ءىز قالدىرعان ۇلى تۇلعا»
قۇندىلىعى: اقيقات
قاسيەتتەرى: جاۋاپكەرشىلىك
ماقساتى:
1) وقۋشىلاردى وتانسۇيگىشتىككە، پاتريوتيزمگە، ءوز ەلىنىڭ ادال ازاماتتارى بولۋعا، جاۋاپكەرشىلىككە، ەر مىنەزدى بولۋعا باۋلۋ؛
2) باۋىرجان مومىش ۇلىنىڭ ءومىرىن ۇلگى ەتۋ، ءوز حالقىنىڭ پاتريوتتارىن قۇرمەتتەۋگە ۇيرەتۋ.
I سالەمدەسۋ
II ءۇي تاپسىرماسىن تىڭداۋ (57 بەت)
III دايەكسوز
IV وقۋشىلارعا سىيلىق: اڭگىمە «باۋىرجان مومىش ۇلى تۋرالى ەستەلىك»
V ناقىل سوزدەر
VI شىعارماشىلىق جۇمىس
VII ادەبي مونتاج:
I سالەمدەسۋ
وزىممەن - ءوزىم ءساتى (پوزيتيۆنىي ناستروي)
كوزىمىزدى جۇمايىق، ىشىمىزدەن 1 - 10 دەيىن سانايمىز. اينالامىزدى قورشاعان ورتا – ورمان، كول، تاۋ، بۇلت جارقىراپ كۇننىڭ نۇرى ءبىزدى شۋاعىنا بولەپ تەربەيدى. ءموپ - ءمولدىر كولدىڭ سۋىنا ۇڭىلسەك، ءوزىمىزدى كورەمىز، تاۋدىڭ اپپاق ۇشار باسى ءبىزدىڭ كوڭىلىمىزدەي اپپاق، اسپانداعى اق مامىق بۇلت ءبىزدى قول بۇلعاپ الداعى ارمانىنا شاقىرادى.
مەن ريزامىن بارىنە! (3 رەت قايتالاۋ)
II ءۇي تاپسىرماسىن تىڭداۋ (57 بەت)
III دايەكسوز
ءولىم اراسىندا جۇرگەندە دە،
ومىردەن ءۇمىت ۇزبەگىن.
ءۇمىت ورگە تارتادى،
ۇمىتسىزدىك كورگە تارتادى.
ۇمىتتەن دە العا ۇمتىل.
ۇمىتىڭە جەتەسىڭ. IV وقۋشىلارعا سىيلىق: اڭگىمە «باۋىرجان مومىش ۇلى تۋرالى ەستەلىك»
ادام ءومىرى جاقسىلىق نۇرىن سەۋىپ، عيبراتتى عۇمىر كەشۋگە باعىتتالادى. ءار ادامنىڭ ومىرلىك ماقسات - تىلەگى بولادى. اڭساعان ارمانىنا، كوزدەگەن ماقساتىنا قول جەتكىزۋ جولىندا ادامدار ىزگىلىك پەن ادالدىقتى، ىزدەنىس پەن ەڭبەكقورلىقتى ارقاۋ ەتەدى.
ب. مومىش ۇلى 1910 جىلى 24 جەلتوقساندا قازىرگى جامبىل وبلىسى، جۋالى اۋدانى، كولباستاۋ مەكەنىندە دۇنيەگە كەلگەن. جەتى جىلدىق ءبىلىم الىپ، ءبىراز ۋاقىت ءمۇعالىم بولىپ قىزمەت ىستەدى. 1932 جىلى اسكەر قاتارىنا شاقىرىلدى. 1936 جىلدان باستاپ ءتۇرلى اسكەري بولىمدەردە قىزمەت ىستەدى. 1941 جىلى ۇلى وتان سوعىسى باستالىسىمەن داڭقتى گەنەرال - مايور پانفيلوۆتىڭ باسشىلىعىمەن جاساقتالعان 316 اتقىشتار ديۆيزياسىنىڭ قۇرامىندا بولىپ، كوماندير قىزمەتىن اتقارعان. 1956 جىلى وتستاۆكاعا شىققاننان كەيىن ب. مومىش ۇلى شىعارماشىلىقپەن اينالىستى. ونىڭ العاشقى كىتاپتارى: «ءبىر ءتۇننىڭ تاريحى»، «ءبىزدىڭ سەميا»، «ارتىمىزدا موسكۆا»، «مايدانداعى كەزدەسۋلەر».
حالىق باتىرى باۋىرجان ۇلى وتان سوعىسىندا دارىندى قولباسشى، ەر جۇرەك، باتىل، قاھارمان، اتاقتى جازۋشى.
سوعىس كەزىندە باتالون، پولك، ديۆيزيا كومانديرى بولعان، كەيىن اسكەري وقۋ ورنىندا ءدارىس بەرگەن، سوعىس ءىسىنىڭ تاجىريبەسىن جەتىك، تەورياسىن تەرەڭ بىلەتىن باۋىرجانعا باتىر اتاعى دا، گەنەرال شەنى دە ۋاقىتىندا بەرىلمەدى. ءبىراق، ودان بەدەلىنە نۇقسان كەلگەن جوق. حالىق ونى شىن مانىندە قاhارمان باتىر دەپ تانىدى، سەبەبى ول بيىك تۇلعا ەدى. ەلىمىز ەگەمەندىك العاننان كەيىن ەلباسىمىز ن. ءا. نازاربايەۆ حالىقتىڭ كوپ جىلدار بويعى ارمانىن جۇزەگە اسىردى. باۋىرجان مومىشۇلىنا «باتىر» اتاعى بەرىلدى. بۇل شەشىم قازاق حالقىن شىن قۋانتتى.
- باۋىرجان مومىش ۇلىنىڭ ءومىرى نەلىكتەن ۇلاعاتتى دەپ ويلايسىڭدار؟
- انا ءتىلى جايىندا نە ايتقان؟
- جاستاردىڭ مىنەزى تۋرالى نە ايتقان؟
- باۋىرجان مومىش ۇلى كىم؟ (مىنەزدەمە جازۋ ۆاتمان بەتىندە)
V ناقىل سوزدەر
«تىزە بۇگىپ ءتىرى جۇرگەننەن،
تىكە تۇرىپ ولگەن ارتىق»
«تاڭدانا بەرگەنشە،
تاڭداندىرا ءبىل.»
«پىشاق كەسكەن جەر جازىلار، ءتىل جاراسى جازىلماس.»
- وسى ناقىل سوزدەردى قالاي تۇسىنەسىڭدەر؟
VI شىعارماشىلىق جۇمىس
وقۋشىلار ءۇش توپقا بولىنەدى.
1 - توپ باۋىرجان مومىش ۇلىنىڭ بويىنداعى قاسيەتتەرى تۋرالى قىسقا اڭگىمە قۇراستىرۋ.
2 - توپ باۋىرجان مومىش ۇلىنىڭ ەرلىگى تۋرالى اڭگىمە قۇراستىرۋ.
3 - توپ «باتىر بولۋ ءۇشىن مەن نە ىستەي الامىن؟» اڭگىمە قۇراستىرۋ.
VII ادەبي مونتاج:
***
قايتپاعان داۋىلدان
كەك العان جاۋىنان
حالقىنىڭ قاستەرلى
جايساڭى – باۋىرجان!
قايسار ۇل – باۋىرجان!
قازاقتىڭ قانى ءۇشىن
جۇرەگى اۋىرعان.
ەلىنىڭ نامىسىن
قورعاعان – باۋىرجان!
ەر - بابام – باۋىرجان.
***
نامىسىنان جارالعان حالقىنىڭ
كوزىندە وتتى جالىن بار.
سان جىرلار ونى جاڭا ۇرپاق.
كەلەشەك ۇلى عاسىرلار
باۋكەڭە قارار تاڭىرقاپ!
جەڭىلدەن بەزىپ ءاماندا.
ۇلەسىن العان اۋىردان
كۇردەلى ءبىزدىڭ زامانعا
ۇقسايدى قايسار باۋىرجان!
ايالاپ ونى الىستا
تەربەگەن دالا بەسىگى
باۋىرجان بولىپ سوعىستا
جارق ەتتى قازاق ەسىمى!
«باتىر باۋىرجان»
ءسوزى ا. بايعوجايەۆتىكى
ءانى ءا. بەيسەۋوۆتىكى
اق بوراندا ازىناعان، قاقاعان
جاۋدىڭ قولى موسكۆاعا تاقاعان.
تايسالمادى جاۋ سۇسىنان جاس قازاق،
ميراس ەتكەن باتىرلىقتى اتادان.
قايىرماسى:
ءارقاشان اتى اۋىزدا،
ىقپاعان باتىر داۋىلدان.
اينالعان اتى اڭىزعا،
مومىشتىڭ ۇلى باۋىرجان!
جاۋدىڭ وعىن قاعىپ قۇرىش بويمەن،
تۋعان ەلى شىققان ەمەس ەسىنەن.
قاشتى جاۋلار موسكۆانىڭ تۇبىنەن،
قاشتى جاۋلار باۋىرجاندار سەسىنەن.
قايىرماسى:
ەرەك سۇيگەن ءوزى تۋعان وتانىن،
حالىق بەرگەن وعان باتىر اتاعىن،
اۋىر جىلدىڭ ارقالاعان ازابىن،
ەرلىگىڭدى انمەن جالاۋلاتامىن.
قايىرماسى:
VIII
وزىممەن – ءوزىم ءساتى: بالالار، ەندى ويىمىزدى جيناقتاپ، ساباقتا وتكەندى قورىتىندىلايىق.
جاۋاپكەرشىلىك - ادام بويىنداعى جاقسى قاسيەتتەردىڭ ءبىرى. ادام جاۋاپتى بولۋ ءۇشىن بالا كۇنىنەن سوعان اۋەستەنۋ كەرەك. حالىق باتىرلارىنىڭ ءومىرىن ماقتانىش، ۇلگى تۇلعا تۇتا بىلەيىك.
سونىمەن ساباعىمىز اياقتالدى.
تاقىرىپ: «ۇرپاققا وشپەيتىن ءىز قالدىرعان ۇلى تۇلعا»
قۇندىلىعى: اقيقات
قاسيەتتەرى: جاۋاپكەرشىلىك
ماقساتى:
1) وقۋشىلاردى وتانسۇيگىشتىككە، پاتريوتيزمگە، ءوز ەلىنىڭ ادال ازاماتتارى بولۋعا، جاۋاپكەرشىلىككە، ەر مىنەزدى بولۋعا باۋلۋ؛
2) باۋىرجان مومىش ۇلىنىڭ ءومىرىن ۇلگى ەتۋ، ءوز حالقىنىڭ پاتريوتتارىن قۇرمەتتەۋگە ۇيرەتۋ.
I سالەمدەسۋ
II ءۇي تاپسىرماسىن تىڭداۋ (57 بەت)
III دايەكسوز
IV وقۋشىلارعا سىيلىق: اڭگىمە «باۋىرجان مومىش ۇلى تۋرالى ەستەلىك»
V ناقىل سوزدەر
VI شىعارماشىلىق جۇمىس
VII ادەبي مونتاج:
I سالەمدەسۋ
وزىممەن - ءوزىم ءساتى (پوزيتيۆنىي ناستروي)
كوزىمىزدى جۇمايىق، ىشىمىزدەن 1 - 10 دەيىن سانايمىز. اينالامىزدى قورشاعان ورتا – ورمان، كول، تاۋ، بۇلت جارقىراپ كۇننىڭ نۇرى ءبىزدى شۋاعىنا بولەپ تەربەيدى. ءموپ - ءمولدىر كولدىڭ سۋىنا ۇڭىلسەك، ءوزىمىزدى كورەمىز، تاۋدىڭ اپپاق ۇشار باسى ءبىزدىڭ كوڭىلىمىزدەي اپپاق، اسپانداعى اق مامىق بۇلت ءبىزدى قول بۇلعاپ الداعى ارمانىنا شاقىرادى.
مەن ريزامىن بارىنە! (3 رەت قايتالاۋ)
II ءۇي تاپسىرماسىن تىڭداۋ (57 بەت)
III دايەكسوز
ءولىم اراسىندا جۇرگەندە دە،
ومىردەن ءۇمىت ۇزبەگىن.
ءۇمىت ورگە تارتادى،
ۇمىتسىزدىك كورگە تارتادى.
ۇمىتتەن دە العا ۇمتىل.
ۇمىتىڭە جەتەسىڭ. IV وقۋشىلارعا سىيلىق: اڭگىمە «باۋىرجان مومىش ۇلى تۋرالى ەستەلىك»
ادام ءومىرى جاقسىلىق نۇرىن سەۋىپ، عيبراتتى عۇمىر كەشۋگە باعىتتالادى. ءار ادامنىڭ ومىرلىك ماقسات - تىلەگى بولادى. اڭساعان ارمانىنا، كوزدەگەن ماقساتىنا قول جەتكىزۋ جولىندا ادامدار ىزگىلىك پەن ادالدىقتى، ىزدەنىس پەن ەڭبەكقورلىقتى ارقاۋ ەتەدى.
ب. مومىش ۇلى 1910 جىلى 24 جەلتوقساندا قازىرگى جامبىل وبلىسى، جۋالى اۋدانى، كولباستاۋ مەكەنىندە دۇنيەگە كەلگەن. جەتى جىلدىق ءبىلىم الىپ، ءبىراز ۋاقىت ءمۇعالىم بولىپ قىزمەت ىستەدى. 1932 جىلى اسكەر قاتارىنا شاقىرىلدى. 1936 جىلدان باستاپ ءتۇرلى اسكەري بولىمدەردە قىزمەت ىستەدى. 1941 جىلى ۇلى وتان سوعىسى باستالىسىمەن داڭقتى گەنەرال - مايور پانفيلوۆتىڭ باسشىلىعىمەن جاساقتالعان 316 اتقىشتار ديۆيزياسىنىڭ قۇرامىندا بولىپ، كوماندير قىزمەتىن اتقارعان. 1956 جىلى وتستاۆكاعا شىققاننان كەيىن ب. مومىش ۇلى شىعارماشىلىقپەن اينالىستى. ونىڭ العاشقى كىتاپتارى: «ءبىر ءتۇننىڭ تاريحى»، «ءبىزدىڭ سەميا»، «ارتىمىزدا موسكۆا»، «مايدانداعى كەزدەسۋلەر».
حالىق باتىرى باۋىرجان ۇلى وتان سوعىسىندا دارىندى قولباسشى، ەر جۇرەك، باتىل، قاھارمان، اتاقتى جازۋشى.
سوعىس كەزىندە باتالون، پولك، ديۆيزيا كومانديرى بولعان، كەيىن اسكەري وقۋ ورنىندا ءدارىس بەرگەن، سوعىس ءىسىنىڭ تاجىريبەسىن جەتىك، تەورياسىن تەرەڭ بىلەتىن باۋىرجانعا باتىر اتاعى دا، گەنەرال شەنى دە ۋاقىتىندا بەرىلمەدى. ءبىراق، ودان بەدەلىنە نۇقسان كەلگەن جوق. حالىق ونى شىن مانىندە قاhارمان باتىر دەپ تانىدى، سەبەبى ول بيىك تۇلعا ەدى. ەلىمىز ەگەمەندىك العاننان كەيىن ەلباسىمىز ن. ءا. نازاربايەۆ حالىقتىڭ كوپ جىلدار بويعى ارمانىن جۇزەگە اسىردى. باۋىرجان مومىشۇلىنا «باتىر» اتاعى بەرىلدى. بۇل شەشىم قازاق حالقىن شىن قۋانتتى.
- باۋىرجان مومىش ۇلىنىڭ ءومىرى نەلىكتەن ۇلاعاتتى دەپ ويلايسىڭدار؟
- انا ءتىلى جايىندا نە ايتقان؟
- جاستاردىڭ مىنەزى تۋرالى نە ايتقان؟
- باۋىرجان مومىش ۇلى كىم؟ (مىنەزدەمە جازۋ ۆاتمان بەتىندە)
V ناقىل سوزدەر
«تىزە بۇگىپ ءتىرى جۇرگەننەن،
تىكە تۇرىپ ولگەن ارتىق»
«تاڭدانا بەرگەنشە،
تاڭداندىرا ءبىل.»
«پىشاق كەسكەن جەر جازىلار، ءتىل جاراسى جازىلماس.»
- وسى ناقىل سوزدەردى قالاي تۇسىنەسىڭدەر؟
VI شىعارماشىلىق جۇمىس
وقۋشىلار ءۇش توپقا بولىنەدى.
1 - توپ باۋىرجان مومىش ۇلىنىڭ بويىنداعى قاسيەتتەرى تۋرالى قىسقا اڭگىمە قۇراستىرۋ.
2 - توپ باۋىرجان مومىش ۇلىنىڭ ەرلىگى تۋرالى اڭگىمە قۇراستىرۋ.
3 - توپ «باتىر بولۋ ءۇشىن مەن نە ىستەي الامىن؟» اڭگىمە قۇراستىرۋ.
VII ادەبي مونتاج:
***
قايتپاعان داۋىلدان
كەك العان جاۋىنان
حالقىنىڭ قاستەرلى
جايساڭى – باۋىرجان!
قايسار ۇل – باۋىرجان!
قازاقتىڭ قانى ءۇشىن
جۇرەگى اۋىرعان.
ەلىنىڭ نامىسىن
قورعاعان – باۋىرجان!
ەر - بابام – باۋىرجان.
***
نامىسىنان جارالعان حالقىنىڭ
كوزىندە وتتى جالىن بار.
سان جىرلار ونى جاڭا ۇرپاق.
كەلەشەك ۇلى عاسىرلار
باۋكەڭە قارار تاڭىرقاپ!
جەڭىلدەن بەزىپ ءاماندا.
ۇلەسىن العان اۋىردان
كۇردەلى ءبىزدىڭ زامانعا
ۇقسايدى قايسار باۋىرجان!
ايالاپ ونى الىستا
تەربەگەن دالا بەسىگى
باۋىرجان بولىپ سوعىستا
جارق ەتتى قازاق ەسىمى!
«باتىر باۋىرجان»
ءسوزى ا. بايعوجايەۆتىكى
ءانى ءا. بەيسەۋوۆتىكى
اق بوراندا ازىناعان، قاقاعان
جاۋدىڭ قولى موسكۆاعا تاقاعان.
تايسالمادى جاۋ سۇسىنان جاس قازاق،
ميراس ەتكەن باتىرلىقتى اتادان.
قايىرماسى:
ءارقاشان اتى اۋىزدا،
ىقپاعان باتىر داۋىلدان.
اينالعان اتى اڭىزعا،
مومىشتىڭ ۇلى باۋىرجان!
جاۋدىڭ وعىن قاعىپ قۇرىش بويمەن،
تۋعان ەلى شىققان ەمەس ەسىنەن.
قاشتى جاۋلار موسكۆانىڭ تۇبىنەن،
قاشتى جاۋلار باۋىرجاندار سەسىنەن.
قايىرماسى:
ەرەك سۇيگەن ءوزى تۋعان وتانىن،
حالىق بەرگەن وعان باتىر اتاعىن،
اۋىر جىلدىڭ ارقالاعان ازابىن،
ەرلىگىڭدى انمەن جالاۋلاتامىن.
قايىرماسى:
VIII
وزىممەن – ءوزىم ءساتى: بالالار، ەندى ويىمىزدى جيناقتاپ، ساباقتا وتكەندى قورىتىندىلايىق.
جاۋاپكەرشىلىك - ادام بويىنداعى جاقسى قاسيەتتەردىڭ ءبىرى. ادام جاۋاپتى بولۋ ءۇشىن بالا كۇنىنەن سوعان اۋەستەنۋ كەرەك. حالىق باتىرلارىنىڭ ءومىرىن ماقتانىش، ۇلگى تۇلعا تۇتا بىلەيىك.
سونىمەن ساباعىمىز اياقتالدى.
You Might Also Like
-
ماقساتى: اتا - انالاردىڭ ەموسيونالدىق كوڭىل - كۇيلەرىن كوتەرۋگە، بىرىگىپ جۇمىس ىستەۋ جۇيەسىن ءارى قاراي دامىتۋ. قازىرگى كەزدەگى بالانىڭ دامۋىنا، جەكە تۇلعا بولىپ قالىپتاسۋىنا، ادامگەرشىلىك رۋحاني ءتا...
