«ءۇش ءتىلدىڭ پاتشالىعى» اتتى ويىن-ساۋىق كەشى
اتىراۋ قالاسى، №1 مەكتەپكە دەيىنگى اۆتورلىق گيمنازيانىڭ
قازاق ءتىلى ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى يبراگيموۆا ەلميرا يماشيەۆنا
«ءۇش ءتىلدىڭ پاتشالىعى» اتتى ويىن - ساۋىق كەشى
ماقساتى: بالاباقشاداعى قازاق جانە باسقا ۇلت وكىلدەرى بالالارىنىڭ قازاق، ورىس، اعىلشىن تىلدەرىنە دەگەن قىزىعۋشىلىقتارىن وياتىپ، ءتىل ۇيرەنۋگە دەگەن ىقىلاستارىن تۋعىزۋ. بالالاردىڭ سوزدىك قورلارى مەن ءتىل بايلىعىن دامىتۋ. انا ءتىلى مەن وزگە تىلدەردى قۇرمەت تۇتۋعا، دوستىققا تاربيەلەۋ. ەلباسىمىزدىڭ «ءۇش تۇعىرلى ءتىل» ساياساتىن ناسيحاتتاۋ.
ءجۇرۋ بارىسى:
جۇرگىزۋشى:
و، ادامدار، قادىرىنە جەتىڭدەر،
انا ءتىلىڭ – اناڭ، سىيلاپ وتىڭدەر.
اركىمنىڭ تۋعان ءتىلى – تۋعان شەشە،
وعان بالا مىندەتتى سان مىڭ ەسە.
ارمىسىزدار، قۇرمەتتى كورەرمەندەر!
ەلباسىمىز ن. ءابىش ۇلى قازاقستان حالقىنا جولداۋىندا: “قازاقستان حالقى بۇكىل الەمدە ءۇش ءتىلدى پايدالاناتىن جوعارى ءبىلىمدى ەل رەتىندە تانىلۋعا ءتيىس. بۇلار: قازاق ءتىلى – مەملەكەتتىك ءتىل، ورىس ءتىلى — ۇلتارالىق قاتىناس ءتىلى جانە اعىلشىن ءتىلى — جاھاندىق ەكونوميكاعا ويداعىداي كىرىگۋ ءتىلى”، — دەگەن بولاتىن. ەلباسى كورەگەندىك تانىتىپ، الدىمىزعا ءۇش ءتىلدى ءبىلۋ قاجەتتىگىن قويىپ وتىر. اسىرەسە، وسكەلەڭ ۇرپاقتىڭ، جاستار الدىندا بىرنەشە ءتىل ءبىلۋ مىندەتى تۇر. ادامدى مۇراتقا جەتكىزەتىن انا ءتىلى مەن اتا ءداستۇرى. ەندەشە، تىلگە قانداي قۇرمەت كورسەتسەك تە لايىق. ءتىل مەرەكەسى، ءتىل سالتاناتى، ءتىل قۋانىشى قۇتتى بولسىن!
بۇگىنگى «ءۇش ءتىلدىڭ پاتشالىعى» اتتى ويىن - ساۋىق كەشىمىزگە قوش كەلدىڭىزدەر!
دوبرو پوجالوۆات نا مەروپرياتيە «كوروليەۆستۆو ترەح يازىكوۆ».
ەندەشە «ءۇش ءتىلدىڭ پاتشالىعى» ويىن - ساۋىق كەشىنە قاتىسۋشى بۇلدىرشىندەردى ورتاعا شاقىرامىز.
- بالالار، ءبىز سەندەرمەن بىرگە قاي ەلدە تۇرامىز؟
- قازاقستاندا.
- ءيا، دۇرىس ايتاسىڭدار، بالالار. ءبىز سەندەرمەن بىرگە ەۋرازيانىڭ ورتالىعى – قازاقستاندا تۇرامىز. مىنە، ءبىزدىڭ ەل – ءۇش ءتىلدىڭ پاتشالىعى بولىپ تابىلادى. بۇل بەيبىتشىلىك پەن دوستىقتىڭ سيقىرلى ەلى.
مى س ۆامي جيۆەم ۆ سەنترە ەۆرازيي - كازاحستانە. ەتو ي ەست كوروليەۆستۆو ترەح يازىكوۆ. ەتو ۆولشەبنايا سترانا ميرا ي درۋجبى.
ءبىزدىڭ پاتشالىقتا مىناداي بۇيرىق جارىققا شىقتى:
ۆ ناشەم كوروليەۆستۆە ۆىشەل تاكوي پريكاز، پوسلۋشاەم:
1 - ءتىلماش: «بارىڭە! بارىڭە! بارىڭە! كىشكەنتايلاردان باستاپ ۇلكەندەرگە دەيىن، قالالار مەن اۋىلداردا ءۇش تىلدە (قازاقشا، اعىلشىنشا، ورىسشا) سويلەۋدى ۇيرەنەتىن بولىڭدار!».
2 - ءتىلماش: «ۆسەم! ۆسەم! ۆسەم! وت مالا دو ۆەليكا، ۆ گوروداح ي سەلاح ناۋچيتسيا رازگوۆاريۆات نا ترەح يازىكاح (كازاحسكوم، انگلييسكوم، رۋسسكوم)».
3 - ءتىلماش: «To everybody! The young and the old in the cities and villages should learn three languages - Kazakh، English، Russian!»
جۇرگىزۋشى: ەندەشە، بالالار، ورتاعا سول ءۇش ءتىل پاتشالىعىنىڭ پاتشايىمىن شاقىرايىق. توگدا پريگلاسيم كوروليەۆۋ كوروليەۆستۆا ترەح يازىكوۆ. ( پاتشايىم ورتاعا شىعادى).
پاتشايىم: سالەمەتسىڭدەر مە، بالالار! مەن سوناۋ استانا قالاسىنان ەلىمىزدىڭ مۇنايلى مەكەنى اتىراۋعا ات باسىن تىرەدىم. پاتشالىعىمىزدىڭ ىشىنەن ءسىزدىڭ بالاباقشا - گيمنازيا ءتىل ۇيرەنۋدە جاقسى ناتيجە كورسەتىپ جۇرگەن العاشقىلاردىڭ ءبىرى بولىپ تابىلادى. مەنىڭ كومەكشىم جارلىعىمنىڭ ورىندالۋىن سەندەرگە تاپسىرما بەرۋ ارقىلى تەكسەرىپ كورەدى. كانە، كومەكشىم، باستا!
جۇرگىزۋشى: پاتشايىم، گيمنازيانىڭ بۇلدىرشىندەرى ءۇش تىلگە دەگەن قۇرمەتتەرىن ءوز ونەرلەرى ارقىلى كورسەتۋگە دايىن. ەندەشە، قۇرمەتتى كورەرمەندەر، بالالاردىڭ تىلگە دەگەن قۇرمەتتەرىن ءبارىمىز بىرگە تاماشالايىق!
1.«بالالار سالەمى». بالالار ءۇش تىلدە (قازاق، ورىس، اعىلشىن تىلدەرىندە) مانەرلەپ ولەڭ وقيدى.
1. انگەلينا:
انا ءتىلىڭ ءبىلىپ قوي،
ەركىندىگىڭ، تەڭدىگىڭ.
انا ءتىلىڭ ءبىلىپ قوي،
ماقتانىشىڭ، ەلدىگىڭ.
انا ءتىلىڭ – ارىڭ بۇل،
ۇياتىڭ بوپ تۇر بەتتە.
وزگە ءتىلدىڭ ءبارىن ءبىل،
ءوز ءتىلىڭدى قۇرمەتتە!
2. ۆلاد:
انا ءتىلىم – ۇرانىم،
انا ءتىلىم – قۇرالىم،
انا ءتىلىم – بولماسا
مىقتى بولماس تۇراعىم.
انا ءتىلىم – ەلدىگىم،
انا ءتىلىم – ەرلىگىم.
انا ءتىلىم – بولماسا
بۇتىندەلمەس كەمدىگىم.
3. ارينا:
اقىل - ويىن دانانىڭ،
انا تىلدەن الامىن.
انا ءتىلى ارداقتى،
اق سۇتىندەي انانىڭ.
4. كاميللا:
ناش كازاحستان - ناش كراي رودنوي
جيۆەم مى زدەس بولشوي سەمەي
زدەس ەست رودنىە ي درۋزيا،
ۋچيتەليا - دايۋت نام زنانيا!
حوتيم مى زنات، چيتات، پيسات،
نۋ ي كونەچنو پويگرات!
زدەس ساديك ميلىي موي بولشوي،
گيمنازيا - موي دوم رودنوي!
5. امانات:
يا - كازاح، ۆ ستەپي ءروجدون،
زنوينىم سولنسەم وپولەن.
ۆسترەچايۋ نوۆۋيۋ زاريۋ،
كاك بەركۋت، گوردىي، وپولەن.
پود ششەدرىم سولنسەم، زولوتىم،
پود ياسنىم نەبوم گولۋبىم.
موي فلاگ ي گەرب سەبيا ۆوبرالي،
ۆەس مير ستەپنوي رودنىە دالي.
6. ايانا:
We learned our ABC's
And counting 1، 2، 3's.
And now we know all these،
The kindergarten class.
And we learned how to share.
And we learned how to care.
Just ask us if you dare،
The kindergarten class.
2. «رامىزدەرىم - ماقتانىشىم». ءار ەلدىڭ مەملەكەتتىك رامىزدەرى تۋرالى ايتىلىپ، قورعالۋى كەرەك.
جۇرگىزۋشى: ءار ادام ءوز حالقىن، ءوز وتانىن، ءوز مەملەكەتىن قۇرمەتتەۋگە، ماقتانىش تۇتۋعا مىندەتتى. ونى سەزىنۋگە مەملەكەتتىك رامىزدەر كومەكتەسەدى. رامىزدەر – ءبىر مەملەكەتتى باسقا مەملەكەتتەن ايىرىپ تۇراتىن بەلگىلەر. ال وسى ءۇش ءتىل پاتشالىعىنىڭ رامىزدەرى جايلى نە بىلەسىڭدەر؟
ەكراندا نە بەينەلەنگەن؟ كىم سيپاتتاپ بەرەدى؟
ايجان
1. بۇل - ق ر مەملەكەتتىك تۋى. تۋدىڭ ءتۇسى اسپان تۇستەس كوگىلدىر. تۋدا كۇن، قىران، ويۋ بەينەلەنگەن. كۇن، اراي، قىران جانە ويۋ - ورنەك — التىن ءتۇستi. تۋدىڭ كوگىلدىر ءتۇسى اشىق اسپان مەن تىنىشتىقتىڭ بەلگىسىن كورسەتەدى. تۋدىڭ ورتاسىندا بەينەلەنگەن كۇن - ءومىر ءسۇرۋدىڭ بەلگىسى. قىران قۇس - ەگەمەندىكتىڭ بەلگىسى. ويۋ - ورنەك - قازاق حالقىنىڭ مادەنيەتىنىڭ كورىنىسى. تۋدىڭ اۆتورى سۋرەتشى شاكەن نيازبەكوۆ.
سۆەتا
2. ەتو - گەرب رەسپۋبليكي كازاحستان. شانىراك - چاست يۋرتى، ەتو سيمۆول سەمەينوگو بلاگوپولۋچيا، ميرا، سپوكويستۆيا. تۋندىك - زەرنيستوە وتۆەرستيە يۋرتى - ياركوە سولنسە نا فونە ميرنوگو گولۋبوگو نەبا. ۋىكي - كۋپولنىە وپورى. وني يزوبراجەنى ۆ ۆيدە لۋچەي سولنسا – يستوچنيكا تەپلا ي جيزني. كۋلدرەۋشي – سيمۆوليزيرۋيۋت ەدينستۆو ترەح جۋزوۆ. تۋلپارى – ميفيچەسكيە كوني، وزناچايۋت بەسستراشيە لۆا، سيلۋ بىكا، حيتروست ي ناحودچيۆوست ليسى ۆ بوربە پروتيۆ ۆراگوۆ. زولوتىە كرىليا تۋلپارا ناپومينايۋت سنوپى زولوتىح كولوسيەۆ ياۆليايۋششيحسيا پريزناكوم ترۋدا، يزوبيليا، بلاگوپولۋچيا. زۆەزدا – ناشي سەردسا ي وبياتيا وتكرىتى ۆسەم پياتي كونتينەنتام. ۆنيزۋ نادپيس «كازاحستان». گولۋبوي - سۆەت نەبو ەدينو دليا ۆسەح نارودوۆ ميرا. اۆتورى جانداربەك ماليبەكوۆ ي شوتا ۆاليحانوۆ.
3. ءادىل
4. ق ر پرەزيدەنتىنىڭ 2006 جىلعى 7 قاڭتارىندا ءانۇراننىڭ ءماتىنى بەكىتىلدى. ءسوزىن جازعاندار: جۇمەكەن ناجىمەدەنوۆ، نۇرسۇلتان نازاربايەۆ. مۋزىكاسىن جازعان ءشامشى قالداياقوۆ. ءانۇراننىڭ اۋەنىنەن وتانعا دەگەن سۇيىسپەنشىلىك اڭعارىلسا، سوزىنەن جان – دۇنيەمىزدى تانىتار ۇلتتىق قاسيەتىمىز جاقسى كورىنىس تاپقان. مەملەكەتتەر باسشىلارىنىڭ رەسمي كەزدەسۋلەرى، سالتاناتتى جيىندار ءانۇراننىڭ ورىندالۋىمەن اشىلادى.
ءانۇران ايتىلادى.
كۇي «اكە تولعاۋى». ورىندايتىن وركەستر.
پاتشايىم: جارايسىڭدار، بالالار! مەن سەندەرگە ۇلكەن سىيلىق اكەلدىم. ول -«ءبىلىم كىلتى». قانە كومەكشىم، ءبىلىم كىلتى سالىنعان قورابىمدى بەرىپ جىبەرشى.
جۇرگىزۋشى: ويباي پاتشايىم، كىلت ورنىندا جوق، ءبىلىم كىلتى جوعالدى. بۇل كىمنىڭ ءىسى ەكەن؟
پاتشايىم: بۇل كىلتتى ۇرلاعان كىم ەكەنىن ءىشىم سەزىپ تۇر عوي دەيمىن. جاقىندا جالماۋىز كەمپىردىڭ ەلدى ءبىر دۇرلىكتىرىپ جۇرگەندىگىن ەستىگەنمىن. ءتۇبى بىزگە جەتكەن عوي!
جۇرگىزۋشى: پاتشايىم جالماۋىز كەمپىر تىكەلەي ەفيردە. تىڭدايىق! (ەكراننان جالماۋىز كەمپىر شىعادى).
جالماۋىز كەمپىر: «پاتشايىم جانە بالالار! سەندەردىڭ جوعالعان كىلتتەرىڭ مەندە. «ءبىلىم كىلتىن» الىپ، ودان ءارى بىلىمدەرىڭدى شىڭدايىن دەپ وتىرسىڭدار عوي، ءبىراق بۇلاي بولمايدى. مەن ول كىلتتى سەندەرگە ەشقاشان بەرمەيمىن. ج - و - و - و - ق! ەگەر سەندەر وتە ءبىلىمدى، ءۇش تىلگە جەتىك بولساڭدار سەندەردى ۋىسىما قالاي تۇسىرەم؟ سەندەر مەنەن قاشىپ، شەتەلگە اسىپ كەتەسىڭدەر عوي! مەن بولاشاقتا بالالاردىڭ ءبىلىمدى بولعاندارىن قالامايمىن. ال، ەندەشە، باتىلدارىڭ جەتسە الىپ كورىڭدەر!» - دەپ مىسقىلداپ كۇلەدى (حا - حا - حا).
پاتشايىم: قورىقپاڭدار، بالالار! بۇل كەدەرگىدەن قۇتىلۋدىڭ امالىن تابۋعا بولادى. «ءبىلىم كىلتىنىڭ» ەكىنىڭ ءبىرى بىلە بەرمەيتىن قاسيەتى بار. بۇل كىلت كىم ءبىلىمدى، سونىڭ قولىنا ءوزى ەش كەدەرگىسىز كەلەتىن بولادى. بۇعان جالماۋىز كەمپىر دە كەدەرگى بولا المايدى.
جۇرگىزۋشى: ەندەشە، «ءبىلىم كىلتىن» جالماۋىزدىڭ قولىنان الۋ ءۇشىن ءۇش ءتىلدى ۇيرەنۋدى جالعاستىرايىق! بالالار، «ماقال - ءسوزدىڭ كوركى» دەگەندەي، وسى ءۇش تىلدە ماقال - ماتەل بىلەسىڭدەر مە؟
3.«ماقال – ءسوزدىڭ كوركى». بالالار ماعىنالاس ماقال - ماتەلدەردى ءۇش تىلدە ايتۋلارى كەرەك.
1. ەشتەن كەش جاقسى. كاميللا
لۋچشە پوزدنو، چەم نيكوگدا.
Better late، than never.
2. ءجۇز سومىڭ بولعانشا، ءجۇز دوسىڭ بولسىن. ايجان
نە يمەي ستو رۋبلەي، ا يمەي ستو درۋزەي.
Having friends is better than having money.
3. ەڭبەكسىز ونبەك جوق. ۆلاد
بەز ترۋدا نەت پلودا.
No pains، no gains.
4. جىلتىراعاننىڭ ءبارى التىن ەمەس. اقەركە
نە ۆسە تو زولوتو چتو بلەستيت.
All is not gold that shines.
5. دەنساۋلىق – زور بايلىق. انگەلينا
زدوروۆە – دوروجە دەنەگ.
Good health is above wealth.
6. ءبىلىمى سايازدىڭ ادىمى تار.
نەزنانيە پرينوسيت ۆرەد.
Little knowledge is dangerous thing.
7. قاناعات قارىن تويعىزار. اليمحان
حوروشەنكوگو پومالەنكۋ.
Enough is as good as a feast.
4. «ۇيقاس تاۋىپ، ءتىل ۇيرەن!». جۇرگىزۋشى: ال، بالالار، ەندى مىنا سوزدەرگە قازاقشا - ورىسشا ۇيقاس تاۋىپ كورىڭدەرشى!
1. ۇيىرمە – كرۋجوك،
سەكىرۋ – پرىجوك.
2. بالا – مالچيك،
ساۋساق – پالچيك.
3. سلادكيي – ءتاتتى،
ءتۆوردىي – قاتتى.
4. گوروح – بۇرشاق،
كۋكلا – قۋىرشاق.
5. مالچيك – boy،
ويىنشىق – toy.
6. كراسنىي – red،
پلوحوي – bad.
5. جۇرگىزۋشى: ەندى مەن سەندەرگە ءقازىر جۇمباق جاسىرامىن. جۇمباقتىڭ شەشۋىن قازاقشا، ورىسشا جانە اعىلشىنشا ايتىپ بەرەسىڭدەر. جاراي ما؟!
1. ءۇش ءتىلى بار،
تىقىلداعان ءۇنى بار. (ساعات - چاسى - clock)
2. تاڭمەن كوزىن اشادى،
الەمگە نۇرىن شاشادى. (كۇن - سولنسە - sun)
3. سۋمەن كىردى اشادى،
ءوزى سۋدان قاشادى. (سابىن - مىلو - soup)
4. زۆەر يا گورباتىي
ا نراۆليۋس رەبياتام. ( ۆەربليۋد - تۇيە - camel)
5. گولودنايا - مىچيت،
سىتايا - جۋەت،..
ۆسەم رەبياتام
مولوكو داەت. (كوروۆا - سيىر - cow)
6. ستو ودەجەك،
ۆسە بەز زاستەجەك. (كاپۋستا - قىرىققابات - cabbage)
6. «ونەرلى ورگە جۇزەر». بالالار قازاق، ورىس، اعىلشىن ۇلتتارىنا ءتان ءبىر ونەر ءتۇرىن كورسەتەدى.
قازاق ءبيى، ورىس ءبيى، اعىلشىن ءبيى.
جۇرگىزۋشى:
- بالالار، سەندەر ەرتەگىلەردى جاقسى كورەسىڭدەر مە؟
- ءيا.
- ەندى «ەرتەگىلەر ەلىنە ساياحاتقا» بارامىز. سەندەر قانداي ەرتەگىلەردى بىلەسىڭدەر؟
- «باۋىرساق»، «شالقان»، «جەتى لاق»، «ەشكى مەن تۇلكى».
- وتە جاقسى.
7. «ەرتە، ەرتە، ەرتەدە...». بالالار ءۇش تىلدە بەلگىلى ءبىر ەرتەگى جەلىسىن شاعىن ساحنالاپ، كورىنىس كورسەتەدى.
1. «باۋىرساق» ەرتەگىسى (ءورىستىلدى توپتارى قازاق تىلىندە).
2. «كۋروچكا ريابا» ەرتەگىسى (ءقازاقتىلدى توپتارى ورىس تىلىندە).
3. «شالقان» ەرتەگىسى (اعىلشىن تىلىندە).
جۇرگىزۋشى: پاتشايىم، قوراپتىڭ ىشىندە ءبىر نارسە جىلت - جىلت ەتەدى. كانە، اشىپ كورەيىكشى! وي، پاتشايىم، قوراپ ىشىندە «ءبىلىم كىلتى» تۇر. «ءبىلىم كىلتى» جالماۋىز كەمپىردىڭ قولىنان قالاي كەلگەن؟
پاتشايىم: مىنە، بالالار، مەن سەندەرگە ايتىپ ەدىم عوي، «ءبىلىم كىلتى» ءبىلىمدىنىڭ قولىنا ءوزى - اق كەلەدى دەپ. «ءبىلىم كىلتى» سەندەردى اداسپاي تاپقان ەكەن.(جالماۋىز كەمپىر ەسىك سوعادى).
جۇرگىزۋشى: بىرەۋ ەسىك قاعىپ تۇرعان سياقتى، ەسىكتى اشايىن! م - م - م، جالماۋىز كەمپىر، ءسىزدى مۇندا كىم شاقىرىپ ەدى؟ بالالارعا تاعى دا قيانات جاساماقشىسىز با؟
جالماۋىز كەمپىر: جوق، مەنىڭ بالالار مەن پاتشايىمعا ايتار ءسوزىم بار. بالالار، سەندەر ءۇش تىلگە دە جۇيرىك ەكەنسىڭدەر عوي. سوندىقتان «ءبىلىم كىلتى» مەنىڭ قولىمدا ۇزاق تۇرا المادى. مەن كىلتتى بەكەر ۇرلاپ العان ەكەنمىن. اي، اقىماق باسىم - اي! سەندەردەن جانە پاتشايىمنان مىڭ رەت كەشىرىم سۇرايمىن. بالالاردىڭ ءۇش تىلگە جەتىك ەكەنىنە كوزىم جەتتى. ەندى مۇنداي جاماندىق جاسامايمىن. مەنى كەشىرەسىز بە، پاتشايىم؟
پاتشايىم: الدىمەن، مۇنى بالالاردان سۇرايىق. بالالار، جالماۋىز كەمپىردى كەشىرەسىڭدەر مە؟
بالالار: ءيا، كەشىرەمىز!
پاتشايىم: بالالار كەشىرسە، مەن دە كەشىرەمىن سەنى. تەك ەندى ادامدارعا ەشقاشان جاماندىق جاسامايمىن دەپ ۋادە بەر!
جالماۋىز كەمپىر: ءيا، پاتشايىم، ءيا، بالالار، مەن ەندى ەشكىمگە قيانات جاسامايمىن. مەن ەلىمىزدە بەيبىتشىلىك پەن ءبىلىمدى ۇرپاق كوپ بولسىن دەپ تىلەيمىن! ساۋ بولىڭدار، بالالار!
پاتشايىم: مىنە، بالالار، ەندى «ءبىلىم كىلتى» سەندەردىكى! وسى كىلتتىڭ اتىنا ساي ءبىلىمدى دە تىلگە جۇيرىك بولىڭدار! ءالى دە الاتىن اسۋلارىڭىز الدا. سول اسۋلاردان سۇرىنبەي وتىڭدەر دەگىم كەلەدى.
جۇرگىزۋشى: راحمەت، پاتشايىم، ايتقانىڭىز كەلسىن! ەندەشە،
اقىل كوپكە جەتكىزەر،
ونەر كوككە جەتكىزەر،- دەگەندەي، گيمنازيا بۇلدىرشىندەرىنىڭ دايىنداعان ونەرلەرىن تاماشالايىق!
وسىمەن «ءۇش ءتىلدىڭ پاتشالىعى» اتتى كەشىمىز اياقتالدى. بارلىق قاتىسۋشى بۇلدىرشىندەرگە ۇلكەن راحمەتىمىزدى ايتامىز. بلاگوداريم ۆسەح دەتەي زا ۋچاستيە!
بالالار «العىس حاتپەن» ماداقتالادى.
قازاق ءتىلى ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى يبراگيموۆا ەلميرا يماشيەۆنا
«ءۇش ءتىلدىڭ پاتشالىعى» اتتى ويىن - ساۋىق كەشى
ماقساتى: بالاباقشاداعى قازاق جانە باسقا ۇلت وكىلدەرى بالالارىنىڭ قازاق، ورىس، اعىلشىن تىلدەرىنە دەگەن قىزىعۋشىلىقتارىن وياتىپ، ءتىل ۇيرەنۋگە دەگەن ىقىلاستارىن تۋعىزۋ. بالالاردىڭ سوزدىك قورلارى مەن ءتىل بايلىعىن دامىتۋ. انا ءتىلى مەن وزگە تىلدەردى قۇرمەت تۇتۋعا، دوستىققا تاربيەلەۋ. ەلباسىمىزدىڭ «ءۇش تۇعىرلى ءتىل» ساياساتىن ناسيحاتتاۋ.
ءجۇرۋ بارىسى:
جۇرگىزۋشى:
و، ادامدار، قادىرىنە جەتىڭدەر،
انا ءتىلىڭ – اناڭ، سىيلاپ وتىڭدەر.
اركىمنىڭ تۋعان ءتىلى – تۋعان شەشە،
وعان بالا مىندەتتى سان مىڭ ەسە.
ارمىسىزدار، قۇرمەتتى كورەرمەندەر!
ەلباسىمىز ن. ءابىش ۇلى قازاقستان حالقىنا جولداۋىندا: “قازاقستان حالقى بۇكىل الەمدە ءۇش ءتىلدى پايدالاناتىن جوعارى ءبىلىمدى ەل رەتىندە تانىلۋعا ءتيىس. بۇلار: قازاق ءتىلى – مەملەكەتتىك ءتىل، ورىس ءتىلى — ۇلتارالىق قاتىناس ءتىلى جانە اعىلشىن ءتىلى — جاھاندىق ەكونوميكاعا ويداعىداي كىرىگۋ ءتىلى”، — دەگەن بولاتىن. ەلباسى كورەگەندىك تانىتىپ، الدىمىزعا ءۇش ءتىلدى ءبىلۋ قاجەتتىگىن قويىپ وتىر. اسىرەسە، وسكەلەڭ ۇرپاقتىڭ، جاستار الدىندا بىرنەشە ءتىل ءبىلۋ مىندەتى تۇر. ادامدى مۇراتقا جەتكىزەتىن انا ءتىلى مەن اتا ءداستۇرى. ەندەشە، تىلگە قانداي قۇرمەت كورسەتسەك تە لايىق. ءتىل مەرەكەسى، ءتىل سالتاناتى، ءتىل قۋانىشى قۇتتى بولسىن!
بۇگىنگى «ءۇش ءتىلدىڭ پاتشالىعى» اتتى ويىن - ساۋىق كەشىمىزگە قوش كەلدىڭىزدەر!
دوبرو پوجالوۆات نا مەروپرياتيە «كوروليەۆستۆو ترەح يازىكوۆ».
ەندەشە «ءۇش ءتىلدىڭ پاتشالىعى» ويىن - ساۋىق كەشىنە قاتىسۋشى بۇلدىرشىندەردى ورتاعا شاقىرامىز.
- بالالار، ءبىز سەندەرمەن بىرگە قاي ەلدە تۇرامىز؟
- قازاقستاندا.
- ءيا، دۇرىس ايتاسىڭدار، بالالار. ءبىز سەندەرمەن بىرگە ەۋرازيانىڭ ورتالىعى – قازاقستاندا تۇرامىز. مىنە، ءبىزدىڭ ەل – ءۇش ءتىلدىڭ پاتشالىعى بولىپ تابىلادى. بۇل بەيبىتشىلىك پەن دوستىقتىڭ سيقىرلى ەلى.
مى س ۆامي جيۆەم ۆ سەنترە ەۆرازيي - كازاحستانە. ەتو ي ەست كوروليەۆستۆو ترەح يازىكوۆ. ەتو ۆولشەبنايا سترانا ميرا ي درۋجبى.
ءبىزدىڭ پاتشالىقتا مىناداي بۇيرىق جارىققا شىقتى:
ۆ ناشەم كوروليەۆستۆە ۆىشەل تاكوي پريكاز، پوسلۋشاەم:
1 - ءتىلماش: «بارىڭە! بارىڭە! بارىڭە! كىشكەنتايلاردان باستاپ ۇلكەندەرگە دەيىن، قالالار مەن اۋىلداردا ءۇش تىلدە (قازاقشا، اعىلشىنشا، ورىسشا) سويلەۋدى ۇيرەنەتىن بولىڭدار!».
2 - ءتىلماش: «ۆسەم! ۆسەم! ۆسەم! وت مالا دو ۆەليكا، ۆ گوروداح ي سەلاح ناۋچيتسيا رازگوۆاريۆات نا ترەح يازىكاح (كازاحسكوم، انگلييسكوم، رۋسسكوم)».
3 - ءتىلماش: «To everybody! The young and the old in the cities and villages should learn three languages - Kazakh، English، Russian!»
جۇرگىزۋشى: ەندەشە، بالالار، ورتاعا سول ءۇش ءتىل پاتشالىعىنىڭ پاتشايىمىن شاقىرايىق. توگدا پريگلاسيم كوروليەۆۋ كوروليەۆستۆا ترەح يازىكوۆ. ( پاتشايىم ورتاعا شىعادى).
پاتشايىم: سالەمەتسىڭدەر مە، بالالار! مەن سوناۋ استانا قالاسىنان ەلىمىزدىڭ مۇنايلى مەكەنى اتىراۋعا ات باسىن تىرەدىم. پاتشالىعىمىزدىڭ ىشىنەن ءسىزدىڭ بالاباقشا - گيمنازيا ءتىل ۇيرەنۋدە جاقسى ناتيجە كورسەتىپ جۇرگەن العاشقىلاردىڭ ءبىرى بولىپ تابىلادى. مەنىڭ كومەكشىم جارلىعىمنىڭ ورىندالۋىن سەندەرگە تاپسىرما بەرۋ ارقىلى تەكسەرىپ كورەدى. كانە، كومەكشىم، باستا!
جۇرگىزۋشى: پاتشايىم، گيمنازيانىڭ بۇلدىرشىندەرى ءۇش تىلگە دەگەن قۇرمەتتەرىن ءوز ونەرلەرى ارقىلى كورسەتۋگە دايىن. ەندەشە، قۇرمەتتى كورەرمەندەر، بالالاردىڭ تىلگە دەگەن قۇرمەتتەرىن ءبارىمىز بىرگە تاماشالايىق!
1.«بالالار سالەمى». بالالار ءۇش تىلدە (قازاق، ورىس، اعىلشىن تىلدەرىندە) مانەرلەپ ولەڭ وقيدى.
1. انگەلينا:
انا ءتىلىڭ ءبىلىپ قوي،
ەركىندىگىڭ، تەڭدىگىڭ.
انا ءتىلىڭ ءبىلىپ قوي،
ماقتانىشىڭ، ەلدىگىڭ.
انا ءتىلىڭ – ارىڭ بۇل،
ۇياتىڭ بوپ تۇر بەتتە.
وزگە ءتىلدىڭ ءبارىن ءبىل،
ءوز ءتىلىڭدى قۇرمەتتە!
2. ۆلاد:
انا ءتىلىم – ۇرانىم،
انا ءتىلىم – قۇرالىم،
انا ءتىلىم – بولماسا
مىقتى بولماس تۇراعىم.
انا ءتىلىم – ەلدىگىم،
انا ءتىلىم – ەرلىگىم.
انا ءتىلىم – بولماسا
بۇتىندەلمەس كەمدىگىم.
3. ارينا:
اقىل - ويىن دانانىڭ،
انا تىلدەن الامىن.
انا ءتىلى ارداقتى،
اق سۇتىندەي انانىڭ.
4. كاميللا:
ناش كازاحستان - ناش كراي رودنوي
جيۆەم مى زدەس بولشوي سەمەي
زدەس ەست رودنىە ي درۋزيا،
ۋچيتەليا - دايۋت نام زنانيا!
حوتيم مى زنات، چيتات، پيسات،
نۋ ي كونەچنو پويگرات!
زدەس ساديك ميلىي موي بولشوي،
گيمنازيا - موي دوم رودنوي!
5. امانات:
يا - كازاح، ۆ ستەپي ءروجدون،
زنوينىم سولنسەم وپولەن.
ۆسترەچايۋ نوۆۋيۋ زاريۋ،
كاك بەركۋت، گوردىي، وپولەن.
پود ششەدرىم سولنسەم، زولوتىم،
پود ياسنىم نەبوم گولۋبىم.
موي فلاگ ي گەرب سەبيا ۆوبرالي،
ۆەس مير ستەپنوي رودنىە دالي.
6. ايانا:
We learned our ABC's
And counting 1، 2، 3's.
And now we know all these،
The kindergarten class.
And we learned how to share.
And we learned how to care.
Just ask us if you dare،
The kindergarten class.
2. «رامىزدەرىم - ماقتانىشىم». ءار ەلدىڭ مەملەكەتتىك رامىزدەرى تۋرالى ايتىلىپ، قورعالۋى كەرەك.
جۇرگىزۋشى: ءار ادام ءوز حالقىن، ءوز وتانىن، ءوز مەملەكەتىن قۇرمەتتەۋگە، ماقتانىش تۇتۋعا مىندەتتى. ونى سەزىنۋگە مەملەكەتتىك رامىزدەر كومەكتەسەدى. رامىزدەر – ءبىر مەملەكەتتى باسقا مەملەكەتتەن ايىرىپ تۇراتىن بەلگىلەر. ال وسى ءۇش ءتىل پاتشالىعىنىڭ رامىزدەرى جايلى نە بىلەسىڭدەر؟
ەكراندا نە بەينەلەنگەن؟ كىم سيپاتتاپ بەرەدى؟
ايجان
1. بۇل - ق ر مەملەكەتتىك تۋى. تۋدىڭ ءتۇسى اسپان تۇستەس كوگىلدىر. تۋدا كۇن، قىران، ويۋ بەينەلەنگەن. كۇن، اراي، قىران جانە ويۋ - ورنەك — التىن ءتۇستi. تۋدىڭ كوگىلدىر ءتۇسى اشىق اسپان مەن تىنىشتىقتىڭ بەلگىسىن كورسەتەدى. تۋدىڭ ورتاسىندا بەينەلەنگەن كۇن - ءومىر ءسۇرۋدىڭ بەلگىسى. قىران قۇس - ەگەمەندىكتىڭ بەلگىسى. ويۋ - ورنەك - قازاق حالقىنىڭ مادەنيەتىنىڭ كورىنىسى. تۋدىڭ اۆتورى سۋرەتشى شاكەن نيازبەكوۆ.
سۆەتا
2. ەتو - گەرب رەسپۋبليكي كازاحستان. شانىراك - چاست يۋرتى، ەتو سيمۆول سەمەينوگو بلاگوپولۋچيا، ميرا، سپوكويستۆيا. تۋندىك - زەرنيستوە وتۆەرستيە يۋرتى - ياركوە سولنسە نا فونە ميرنوگو گولۋبوگو نەبا. ۋىكي - كۋپولنىە وپورى. وني يزوبراجەنى ۆ ۆيدە لۋچەي سولنسا – يستوچنيكا تەپلا ي جيزني. كۋلدرەۋشي – سيمۆوليزيرۋيۋت ەدينستۆو ترەح جۋزوۆ. تۋلپارى – ميفيچەسكيە كوني، وزناچايۋت بەسستراشيە لۆا، سيلۋ بىكا، حيتروست ي ناحودچيۆوست ليسى ۆ بوربە پروتيۆ ۆراگوۆ. زولوتىە كرىليا تۋلپارا ناپومينايۋت سنوپى زولوتىح كولوسيەۆ ياۆليايۋششيحسيا پريزناكوم ترۋدا، يزوبيليا، بلاگوپولۋچيا. زۆەزدا – ناشي سەردسا ي وبياتيا وتكرىتى ۆسەم پياتي كونتينەنتام. ۆنيزۋ نادپيس «كازاحستان». گولۋبوي - سۆەت نەبو ەدينو دليا ۆسەح نارودوۆ ميرا. اۆتورى جانداربەك ماليبەكوۆ ي شوتا ۆاليحانوۆ.
3. ءادىل
4. ق ر پرەزيدەنتىنىڭ 2006 جىلعى 7 قاڭتارىندا ءانۇراننىڭ ءماتىنى بەكىتىلدى. ءسوزىن جازعاندار: جۇمەكەن ناجىمەدەنوۆ، نۇرسۇلتان نازاربايەۆ. مۋزىكاسىن جازعان ءشامشى قالداياقوۆ. ءانۇراننىڭ اۋەنىنەن وتانعا دەگەن سۇيىسپەنشىلىك اڭعارىلسا، سوزىنەن جان – دۇنيەمىزدى تانىتار ۇلتتىق قاسيەتىمىز جاقسى كورىنىس تاپقان. مەملەكەتتەر باسشىلارىنىڭ رەسمي كەزدەسۋلەرى، سالتاناتتى جيىندار ءانۇراننىڭ ورىندالۋىمەن اشىلادى.
ءانۇران ايتىلادى.
كۇي «اكە تولعاۋى». ورىندايتىن وركەستر.
پاتشايىم: جارايسىڭدار، بالالار! مەن سەندەرگە ۇلكەن سىيلىق اكەلدىم. ول -«ءبىلىم كىلتى». قانە كومەكشىم، ءبىلىم كىلتى سالىنعان قورابىمدى بەرىپ جىبەرشى.
جۇرگىزۋشى: ويباي پاتشايىم، كىلت ورنىندا جوق، ءبىلىم كىلتى جوعالدى. بۇل كىمنىڭ ءىسى ەكەن؟
پاتشايىم: بۇل كىلتتى ۇرلاعان كىم ەكەنىن ءىشىم سەزىپ تۇر عوي دەيمىن. جاقىندا جالماۋىز كەمپىردىڭ ەلدى ءبىر دۇرلىكتىرىپ جۇرگەندىگىن ەستىگەنمىن. ءتۇبى بىزگە جەتكەن عوي!
جۇرگىزۋشى: پاتشايىم جالماۋىز كەمپىر تىكەلەي ەفيردە. تىڭدايىق! (ەكراننان جالماۋىز كەمپىر شىعادى).
جالماۋىز كەمپىر: «پاتشايىم جانە بالالار! سەندەردىڭ جوعالعان كىلتتەرىڭ مەندە. «ءبىلىم كىلتىن» الىپ، ودان ءارى بىلىمدەرىڭدى شىڭدايىن دەپ وتىرسىڭدار عوي، ءبىراق بۇلاي بولمايدى. مەن ول كىلتتى سەندەرگە ەشقاشان بەرمەيمىن. ج - و - و - و - ق! ەگەر سەندەر وتە ءبىلىمدى، ءۇش تىلگە جەتىك بولساڭدار سەندەردى ۋىسىما قالاي تۇسىرەم؟ سەندەر مەنەن قاشىپ، شەتەلگە اسىپ كەتەسىڭدەر عوي! مەن بولاشاقتا بالالاردىڭ ءبىلىمدى بولعاندارىن قالامايمىن. ال، ەندەشە، باتىلدارىڭ جەتسە الىپ كورىڭدەر!» - دەپ مىسقىلداپ كۇلەدى (حا - حا - حا).
پاتشايىم: قورىقپاڭدار، بالالار! بۇل كەدەرگىدەن قۇتىلۋدىڭ امالىن تابۋعا بولادى. «ءبىلىم كىلتىنىڭ» ەكىنىڭ ءبىرى بىلە بەرمەيتىن قاسيەتى بار. بۇل كىلت كىم ءبىلىمدى، سونىڭ قولىنا ءوزى ەش كەدەرگىسىز كەلەتىن بولادى. بۇعان جالماۋىز كەمپىر دە كەدەرگى بولا المايدى.
جۇرگىزۋشى: ەندەشە، «ءبىلىم كىلتىن» جالماۋىزدىڭ قولىنان الۋ ءۇشىن ءۇش ءتىلدى ۇيرەنۋدى جالعاستىرايىق! بالالار، «ماقال - ءسوزدىڭ كوركى» دەگەندەي، وسى ءۇش تىلدە ماقال - ماتەل بىلەسىڭدەر مە؟
3.«ماقال – ءسوزدىڭ كوركى». بالالار ماعىنالاس ماقال - ماتەلدەردى ءۇش تىلدە ايتۋلارى كەرەك.
1. ەشتەن كەش جاقسى. كاميللا
لۋچشە پوزدنو، چەم نيكوگدا.
Better late، than never.
2. ءجۇز سومىڭ بولعانشا، ءجۇز دوسىڭ بولسىن. ايجان
نە يمەي ستو رۋبلەي، ا يمەي ستو درۋزەي.
Having friends is better than having money.
3. ەڭبەكسىز ونبەك جوق. ۆلاد
بەز ترۋدا نەت پلودا.
No pains، no gains.
4. جىلتىراعاننىڭ ءبارى التىن ەمەس. اقەركە
نە ۆسە تو زولوتو چتو بلەستيت.
All is not gold that shines.
5. دەنساۋلىق – زور بايلىق. انگەلينا
زدوروۆە – دوروجە دەنەگ.
Good health is above wealth.
6. ءبىلىمى سايازدىڭ ادىمى تار.
نەزنانيە پرينوسيت ۆرەد.
Little knowledge is dangerous thing.
7. قاناعات قارىن تويعىزار. اليمحان
حوروشەنكوگو پومالەنكۋ.
Enough is as good as a feast.
4. «ۇيقاس تاۋىپ، ءتىل ۇيرەن!». جۇرگىزۋشى: ال، بالالار، ەندى مىنا سوزدەرگە قازاقشا - ورىسشا ۇيقاس تاۋىپ كورىڭدەرشى!
1. ۇيىرمە – كرۋجوك،
سەكىرۋ – پرىجوك.
2. بالا – مالچيك،
ساۋساق – پالچيك.
3. سلادكيي – ءتاتتى،
ءتۆوردىي – قاتتى.
4. گوروح – بۇرشاق،
كۋكلا – قۋىرشاق.
5. مالچيك – boy،
ويىنشىق – toy.
6. كراسنىي – red،
پلوحوي – bad.
5. جۇرگىزۋشى: ەندى مەن سەندەرگە ءقازىر جۇمباق جاسىرامىن. جۇمباقتىڭ شەشۋىن قازاقشا، ورىسشا جانە اعىلشىنشا ايتىپ بەرەسىڭدەر. جاراي ما؟!
1. ءۇش ءتىلى بار،
تىقىلداعان ءۇنى بار. (ساعات - چاسى - clock)
2. تاڭمەن كوزىن اشادى،
الەمگە نۇرىن شاشادى. (كۇن - سولنسە - sun)
3. سۋمەن كىردى اشادى،
ءوزى سۋدان قاشادى. (سابىن - مىلو - soup)
4. زۆەر يا گورباتىي
ا نراۆليۋس رەبياتام. ( ۆەربليۋد - تۇيە - camel)
5. گولودنايا - مىچيت،
سىتايا - جۋەت،..
ۆسەم رەبياتام
مولوكو داەت. (كوروۆا - سيىر - cow)
6. ستو ودەجەك،
ۆسە بەز زاستەجەك. (كاپۋستا - قىرىققابات - cabbage)
6. «ونەرلى ورگە جۇزەر». بالالار قازاق، ورىس، اعىلشىن ۇلتتارىنا ءتان ءبىر ونەر ءتۇرىن كورسەتەدى.
قازاق ءبيى، ورىس ءبيى، اعىلشىن ءبيى.
جۇرگىزۋشى:
- بالالار، سەندەر ەرتەگىلەردى جاقسى كورەسىڭدەر مە؟
- ءيا.
- ەندى «ەرتەگىلەر ەلىنە ساياحاتقا» بارامىز. سەندەر قانداي ەرتەگىلەردى بىلەسىڭدەر؟
- «باۋىرساق»، «شالقان»، «جەتى لاق»، «ەشكى مەن تۇلكى».
- وتە جاقسى.
7. «ەرتە، ەرتە، ەرتەدە...». بالالار ءۇش تىلدە بەلگىلى ءبىر ەرتەگى جەلىسىن شاعىن ساحنالاپ، كورىنىس كورسەتەدى.
1. «باۋىرساق» ەرتەگىسى (ءورىستىلدى توپتارى قازاق تىلىندە).
2. «كۋروچكا ريابا» ەرتەگىسى (ءقازاقتىلدى توپتارى ورىس تىلىندە).
3. «شالقان» ەرتەگىسى (اعىلشىن تىلىندە).
جۇرگىزۋشى: پاتشايىم، قوراپتىڭ ىشىندە ءبىر نارسە جىلت - جىلت ەتەدى. كانە، اشىپ كورەيىكشى! وي، پاتشايىم، قوراپ ىشىندە «ءبىلىم كىلتى» تۇر. «ءبىلىم كىلتى» جالماۋىز كەمپىردىڭ قولىنان قالاي كەلگەن؟
پاتشايىم: مىنە، بالالار، مەن سەندەرگە ايتىپ ەدىم عوي، «ءبىلىم كىلتى» ءبىلىمدىنىڭ قولىنا ءوزى - اق كەلەدى دەپ. «ءبىلىم كىلتى» سەندەردى اداسپاي تاپقان ەكەن.(جالماۋىز كەمپىر ەسىك سوعادى).
جۇرگىزۋشى: بىرەۋ ەسىك قاعىپ تۇرعان سياقتى، ەسىكتى اشايىن! م - م - م، جالماۋىز كەمپىر، ءسىزدى مۇندا كىم شاقىرىپ ەدى؟ بالالارعا تاعى دا قيانات جاساماقشىسىز با؟
جالماۋىز كەمپىر: جوق، مەنىڭ بالالار مەن پاتشايىمعا ايتار ءسوزىم بار. بالالار، سەندەر ءۇش تىلگە دە جۇيرىك ەكەنسىڭدەر عوي. سوندىقتان «ءبىلىم كىلتى» مەنىڭ قولىمدا ۇزاق تۇرا المادى. مەن كىلتتى بەكەر ۇرلاپ العان ەكەنمىن. اي، اقىماق باسىم - اي! سەندەردەن جانە پاتشايىمنان مىڭ رەت كەشىرىم سۇرايمىن. بالالاردىڭ ءۇش تىلگە جەتىك ەكەنىنە كوزىم جەتتى. ەندى مۇنداي جاماندىق جاسامايمىن. مەنى كەشىرەسىز بە، پاتشايىم؟
پاتشايىم: الدىمەن، مۇنى بالالاردان سۇرايىق. بالالار، جالماۋىز كەمپىردى كەشىرەسىڭدەر مە؟
بالالار: ءيا، كەشىرەمىز!
پاتشايىم: بالالار كەشىرسە، مەن دە كەشىرەمىن سەنى. تەك ەندى ادامدارعا ەشقاشان جاماندىق جاسامايمىن دەپ ۋادە بەر!
جالماۋىز كەمپىر: ءيا، پاتشايىم، ءيا، بالالار، مەن ەندى ەشكىمگە قيانات جاسامايمىن. مەن ەلىمىزدە بەيبىتشىلىك پەن ءبىلىمدى ۇرپاق كوپ بولسىن دەپ تىلەيمىن! ساۋ بولىڭدار، بالالار!
پاتشايىم: مىنە، بالالار، ەندى «ءبىلىم كىلتى» سەندەردىكى! وسى كىلتتىڭ اتىنا ساي ءبىلىمدى دە تىلگە جۇيرىك بولىڭدار! ءالى دە الاتىن اسۋلارىڭىز الدا. سول اسۋلاردان سۇرىنبەي وتىڭدەر دەگىم كەلەدى.
جۇرگىزۋشى: راحمەت، پاتشايىم، ايتقانىڭىز كەلسىن! ەندەشە،
اقىل كوپكە جەتكىزەر،
ونەر كوككە جەتكىزەر،- دەگەندەي، گيمنازيا بۇلدىرشىندەرىنىڭ دايىنداعان ونەرلەرىن تاماشالايىق!
وسىمەن «ءۇش ءتىلدىڭ پاتشالىعى» اتتى كەشىمىز اياقتالدى. بارلىق قاتىسۋشى بۇلدىرشىندەرگە ۇلكەن راحمەتىمىزدى ايتامىز. بلاگوداريم ۆسەح دەتەي زا ۋچاستيە!
بالالار «العىس حاتپەن» ماداقتالادى.
You Might Also Like
-
شۋ اۋدانى اكىمدىگى ءبىلىم ءبولىمىنىڭ «قوسقۇدىق» بالالار باقشاسى
