ءۇي مادەنيەتى. گۇل ءوسىرۋ
ساباقتىڭ تاقىرىبى: ءۇي مادەنيەتى. گۇل ءوسىرۋ
ساباقتىڭ ماقساتى:
1. وسىمدىك تۋرالى بىلىمدەرىن كەڭەيتۋ. وسىمدىك توپتارىن، مۇشەلەرىن اجىراتا بىلۋگە ۇيرەتۋ.
2. وقۋشىلاردىڭ ءوز ويلارىن جۇيەلى تۇردە بايانداۋ، ءتۇسىنىپ وقۋ، ويلاۋ، ەستە ساقتاۋ قابلەتتەرىن دامىتۋ
3. وسىمدىكتەردىڭ پايداسىن ءبىلىپ، ولاردى وسىرۋگە، كۇتىپ باپتاۋعا، قورعاۋعا تاربيەلەۋ
ءۇي مادەنيەتى
ءاربىر وتباسى ءوزىنىڭ التىن شاڭىراعى – پاتەرىن، جەكە ءۇيىن ساندەگەندى، كورىكتەندىرگەندى قالايدى. سودان بىرەۋلەر ءۇي ىشىنە قىلقالام شەبەرلەرىنىڭ تۋىندىلارىن، قولونەر بۇيىمدارىن ىلسە، وزگەلەر بولمەلەردى قىمبات جيھازدارعا تولتىرادى. باسقا وتباسىلار بولمەلەرىندە تەمىر تور ىشىندە توتىقۇستاردى ۇستاۋدى نەمەسە اكۆاريۋمداردا التىن تۇستەس، وزگە دە ءتۇر، تۇلعاداعى بالىقتاردى ءوسىرىپ، كوبەيتكەندى ۇناتادى. تەك، سولاردىڭ قاي - قايسى دا ءۇي وسىمدىكتەرىن وسىرۋگە، ونىمەن بولمەلەردى كوركەيتۋگە قارسى ەمەس. بۇل قاي حالىقتا دا ءقازىر ءۇي وسىمدىكتەرىن ءوسىرۋدىڭ تۇرمىستىق سالت - داستۇرگە اينالعانىنىڭ جارقىن كورىنىسى بولسا كەرەك.
وسىمدىكتەر تاريحىنان
ادامزات دامۋىنىڭ العاشقى داۋىرىندە ولاردىڭ نەگىزگى قورەگى وسىمدىكتەر بولعانى ءمالىم. تاعام ءۇشىن ءىشىپ - جەيتىن وسىمدىك تۇرلەرىنىڭ كوبەيۋىنە بايلانىستى ادامدار ولاردىڭ ءارقايسىنىڭ ەرەكشە ءدامى، ءيىسى، قاسيەتى بارىن دا بايقاعان.
ەرتەدەگى ەگيپەتتىكتەر دە الوە، قاراعان، انيس، مەدۋنيسا، زىعىر، لوتوس، كوكنار، جالبىز، تال، ارشانىڭ شيپالىق قاسيەتتەرىن ءبىلىپ ءۇي بولمەسىندە، ءۇي اۋلاسىندا وسىرە باستاعان. مۇنان 4 مىڭ جىل بۇرىن ءۇندىستاندىقتار 760 دارىلىك وسىمدىكتىكتى پايدالانا ءبىلىپ، گۇلدەر وتىرعىزۋمەن دە اۋەستەنگەن. كەيىن وسىمدىكتەردىڭ دالادا، ءۇي اۋلاسىندا، ءۇي بولمەسىندە وسەتىن تۇرلەرى پايدا بولىپ، ولار ساندىك قىزمەت اتقاردى. ادامدار ۇيىندە، اۋلاسىندا وسەتىن گۇلدەردى ءبىر - بىرىنە سىيلاپ، ونىڭ جۇپار يىسىنەن، اسەم تۇرىنەن ءلاززات الادى.
قىزىل كىتاپقا ەنگەن وسىمدىكتەر (سۋرەتتەرى كورسەتىلەدى)
● دارىلىك وسىمدىكتەردىڭ تۇرلەرى
● دالا وسىمدىكتەرى
● بولمە وسىمدىكتەرى
بولمە وسىمدىكتەرىن كۇتۋ:
سۋارۋ؛
توپىراعىن قوپسىتۋ؛
جاپىراعى مەن ساباعىنىڭ شاڭىن ءسۇرتۋ؛
توپىراق قوسپالارىن سۇرىپتاۋ؛
قورەكتەندىرۋ.
وسىمدىكتەردى بولمە تەمپەراتۋراسىنداعى سۋمەن سۋارۋ كەرەك. جازدا كۇن سايىن، قىستا سيرەگىرەك سۋارادى. قۇمىراداعى توپىراقتىڭ قۇرعاپ كەتپەۋىن قاداعالاپ تۇرۋ كەرەك.
وسىمدىكتەردى تۇنعان سۋمەن سۋارادى. تامىرىنا اۋا جەتىپ تۇرۋ ءۇشىن توپىراقتى تاياقشامەن قوپسىتادى. قوپسىتقاندا تاياقشا وسىمدىكتىڭ تامىرىن زاقىمدامايتىن بولسىن.
وسىمدىكتەردىڭ شاڭىن دىمقىل شۇبەرەكپەن تومەننەن باستاپ تازالايدى. ولاردىڭ جاپىراعىن شاڭنان تازارتقاندا اسا ۇقىپتى بولۋ كەرەك.
ءىرى وسىمدىكتەردى ازداعان سابىن ارالاستىرعان جىلى سۋمەن جۋادى.
ۇساق وسىمدىكتەردى قول جۋعىشقا نە شىلاپشىنعا قويىپ، ۇستىنەن سۋ قۇيعىشپەن شاشىراتىپ جۋادى.
وسىمدىكتەر تۇرعان بولمەنى ۇنەمى جەلدەتىپ وتىرۋ كەرەك. قىستا وسىمدىكتەردى نەعۇرلىم جىلىراق ورىنعا كوشىرگەن ءجون.
سۋاراتىن مەزگىلدى قالاي بىلۋگە بولادى؟
بۇل وپ - وڭاي. گۇل سالىنعان قىش قۇمىرانى سىرتىنان شەرتكەن كەزدە، سىڭعىرلاعان اشىق ءۇن شىقسا، وندا توپىراق قۇرعاق، سۋارۋ كەرەك دەگەن ءسوز. ەگەر كومەسكىلەۋ دىبىس شىقسا، وندا توپىراق دىمقىل، سۋارۋدىڭ كەرەگى جوق.
سەرگىتۋ ءساتى.
وقۋلىقپەن جۇمىس: تاقىرىپتى ءتۇسىنىپ وقۋ.
ينتەراكتيۆتى تاقتادان وسىمدىكتەردىڭ مۇشەلەرىن كورسەتۋ، كورىپ كوز جەتكىزۋ.
سۇراقتار مەن تاپسىرمالار
I - قاتار: وسىمدىكتەردى نەگە ءتىرى اعزا دەيمىز؟
II - قاتار: اعاش، بۇتا، شوپتەسىن وسىمدىكتەرىن، ءبىر - بىرىمەن سالىستىرۋ.
III - قاتار: ءماتىن مازمۇنى بويىنشا وسىمدىكتىڭ تۇقىمىنان ءوسۋىن بايانداۋ.
داپتەرمەن جۇمىس.
ويلان، ەسىڭە ءتۇسىر.
I - قاتار: وسىمدىك تىرشىلىگىنە قاجەتتى زاتتاردى توپتاستىرۋ.
II - قاتار: سەمانتيكالىق كارتا.
III - قاتار: وسىمدىك توپتارىن توپتاستىرۋ.
وسىمدىكتەرگە قاجەتتى زاتتار.
سىزبا ارقىلى ءۇي تاپسىرماسىن بەكىتۋ
ساباقتى قورىتىندىلاۋ:
تەست جۇمىسى.
1. وسىمدىكتەر نەشە توپقا بولىنەدى؟
ا) 2 ۆ) 3 س) 4 د) بىرنەشە
2. اعاشتار توبىنا جاتاتىن وسىمدىكتى بەلگىلە.
ا) ەمەن ۆ) تۇيمەداعى. س) قاراقات. د) سەلەۋ.
3. شوپتەسىن وسىمدىكتەرىنىڭ بويى قانداي بولادى؟
ا) ۇزىن ۆ) قىسقا س) الاسا د) بيىك
4. بۇتا توبىنا جاتاتىن وسىمدىكتى بەلگىلە.
ا) تاڭقۋراي ۆ) قايىڭ س) باقباق د) بيداي
5. بۇتالاردىڭ اعاشقا قاراعاندا قانداي مۇشەسى جوق؟
ا) گ ۇلى ۆ) جاپىراعى س) تامىرى د) ءدىڭى.
نە بىلدىك؟ نە ۇيرەندىك؟
وقۋشىلاردى باعالاۋ: «كۇلشە نان»
وتە جاقسى -«5» دەگەن باعا
جاقسى — «4» دەگەن باعا
الىدە وقۋ كەرەك - «3» دەگەن باعا
ساباقتىڭ ماقساتى:
1. وسىمدىك تۋرالى بىلىمدەرىن كەڭەيتۋ. وسىمدىك توپتارىن، مۇشەلەرىن اجىراتا بىلۋگە ۇيرەتۋ.
2. وقۋشىلاردىڭ ءوز ويلارىن جۇيەلى تۇردە بايانداۋ، ءتۇسىنىپ وقۋ، ويلاۋ، ەستە ساقتاۋ قابلەتتەرىن دامىتۋ
3. وسىمدىكتەردىڭ پايداسىن ءبىلىپ، ولاردى وسىرۋگە، كۇتىپ باپتاۋعا، قورعاۋعا تاربيەلەۋ
ءۇي مادەنيەتى
ءاربىر وتباسى ءوزىنىڭ التىن شاڭىراعى – پاتەرىن، جەكە ءۇيىن ساندەگەندى، كورىكتەندىرگەندى قالايدى. سودان بىرەۋلەر ءۇي ىشىنە قىلقالام شەبەرلەرىنىڭ تۋىندىلارىن، قولونەر بۇيىمدارىن ىلسە، وزگەلەر بولمەلەردى قىمبات جيھازدارعا تولتىرادى. باسقا وتباسىلار بولمەلەرىندە تەمىر تور ىشىندە توتىقۇستاردى ۇستاۋدى نەمەسە اكۆاريۋمداردا التىن تۇستەس، وزگە دە ءتۇر، تۇلعاداعى بالىقتاردى ءوسىرىپ، كوبەيتكەندى ۇناتادى. تەك، سولاردىڭ قاي - قايسى دا ءۇي وسىمدىكتەرىن وسىرۋگە، ونىمەن بولمەلەردى كوركەيتۋگە قارسى ەمەس. بۇل قاي حالىقتا دا ءقازىر ءۇي وسىمدىكتەرىن ءوسىرۋدىڭ تۇرمىستىق سالت - داستۇرگە اينالعانىنىڭ جارقىن كورىنىسى بولسا كەرەك.
وسىمدىكتەر تاريحىنان
ادامزات دامۋىنىڭ العاشقى داۋىرىندە ولاردىڭ نەگىزگى قورەگى وسىمدىكتەر بولعانى ءمالىم. تاعام ءۇشىن ءىشىپ - جەيتىن وسىمدىك تۇرلەرىنىڭ كوبەيۋىنە بايلانىستى ادامدار ولاردىڭ ءارقايسىنىڭ ەرەكشە ءدامى، ءيىسى، قاسيەتى بارىن دا بايقاعان.
ەرتەدەگى ەگيپەتتىكتەر دە الوە، قاراعان، انيس، مەدۋنيسا، زىعىر، لوتوس، كوكنار، جالبىز، تال، ارشانىڭ شيپالىق قاسيەتتەرىن ءبىلىپ ءۇي بولمەسىندە، ءۇي اۋلاسىندا وسىرە باستاعان. مۇنان 4 مىڭ جىل بۇرىن ءۇندىستاندىقتار 760 دارىلىك وسىمدىكتىكتى پايدالانا ءبىلىپ، گۇلدەر وتىرعىزۋمەن دە اۋەستەنگەن. كەيىن وسىمدىكتەردىڭ دالادا، ءۇي اۋلاسىندا، ءۇي بولمەسىندە وسەتىن تۇرلەرى پايدا بولىپ، ولار ساندىك قىزمەت اتقاردى. ادامدار ۇيىندە، اۋلاسىندا وسەتىن گۇلدەردى ءبىر - بىرىنە سىيلاپ، ونىڭ جۇپار يىسىنەن، اسەم تۇرىنەن ءلاززات الادى.
قىزىل كىتاپقا ەنگەن وسىمدىكتەر (سۋرەتتەرى كورسەتىلەدى)
● دارىلىك وسىمدىكتەردىڭ تۇرلەرى
● دالا وسىمدىكتەرى
● بولمە وسىمدىكتەرى
بولمە وسىمدىكتەرىن كۇتۋ:
سۋارۋ؛
توپىراعىن قوپسىتۋ؛
جاپىراعى مەن ساباعىنىڭ شاڭىن ءسۇرتۋ؛
توپىراق قوسپالارىن سۇرىپتاۋ؛
قورەكتەندىرۋ.
وسىمدىكتەردى بولمە تەمپەراتۋراسىنداعى سۋمەن سۋارۋ كەرەك. جازدا كۇن سايىن، قىستا سيرەگىرەك سۋارادى. قۇمىراداعى توپىراقتىڭ قۇرعاپ كەتپەۋىن قاداعالاپ تۇرۋ كەرەك.
وسىمدىكتەردى تۇنعان سۋمەن سۋارادى. تامىرىنا اۋا جەتىپ تۇرۋ ءۇشىن توپىراقتى تاياقشامەن قوپسىتادى. قوپسىتقاندا تاياقشا وسىمدىكتىڭ تامىرىن زاقىمدامايتىن بولسىن.
وسىمدىكتەردىڭ شاڭىن دىمقىل شۇبەرەكپەن تومەننەن باستاپ تازالايدى. ولاردىڭ جاپىراعىن شاڭنان تازارتقاندا اسا ۇقىپتى بولۋ كەرەك.
ءىرى وسىمدىكتەردى ازداعان سابىن ارالاستىرعان جىلى سۋمەن جۋادى.
ۇساق وسىمدىكتەردى قول جۋعىشقا نە شىلاپشىنعا قويىپ، ۇستىنەن سۋ قۇيعىشپەن شاشىراتىپ جۋادى.
وسىمدىكتەر تۇرعان بولمەنى ۇنەمى جەلدەتىپ وتىرۋ كەرەك. قىستا وسىمدىكتەردى نەعۇرلىم جىلىراق ورىنعا كوشىرگەن ءجون.
سۋاراتىن مەزگىلدى قالاي بىلۋگە بولادى؟
بۇل وپ - وڭاي. گۇل سالىنعان قىش قۇمىرانى سىرتىنان شەرتكەن كەزدە، سىڭعىرلاعان اشىق ءۇن شىقسا، وندا توپىراق قۇرعاق، سۋارۋ كەرەك دەگەن ءسوز. ەگەر كومەسكىلەۋ دىبىس شىقسا، وندا توپىراق دىمقىل، سۋارۋدىڭ كەرەگى جوق.
سەرگىتۋ ءساتى.
وقۋلىقپەن جۇمىس: تاقىرىپتى ءتۇسىنىپ وقۋ.
ينتەراكتيۆتى تاقتادان وسىمدىكتەردىڭ مۇشەلەرىن كورسەتۋ، كورىپ كوز جەتكىزۋ.
سۇراقتار مەن تاپسىرمالار
I - قاتار: وسىمدىكتەردى نەگە ءتىرى اعزا دەيمىز؟
II - قاتار: اعاش، بۇتا، شوپتەسىن وسىمدىكتەرىن، ءبىر - بىرىمەن سالىستىرۋ.
III - قاتار: ءماتىن مازمۇنى بويىنشا وسىمدىكتىڭ تۇقىمىنان ءوسۋىن بايانداۋ.
داپتەرمەن جۇمىس.
ويلان، ەسىڭە ءتۇسىر.
I - قاتار: وسىمدىك تىرشىلىگىنە قاجەتتى زاتتاردى توپتاستىرۋ.
II - قاتار: سەمانتيكالىق كارتا.
III - قاتار: وسىمدىك توپتارىن توپتاستىرۋ.
وسىمدىكتەرگە قاجەتتى زاتتار.
سىزبا ارقىلى ءۇي تاپسىرماسىن بەكىتۋ
ساباقتى قورىتىندىلاۋ:
تەست جۇمىسى.
1. وسىمدىكتەر نەشە توپقا بولىنەدى؟
ا) 2 ۆ) 3 س) 4 د) بىرنەشە
2. اعاشتار توبىنا جاتاتىن وسىمدىكتى بەلگىلە.
ا) ەمەن ۆ) تۇيمەداعى. س) قاراقات. د) سەلەۋ.
3. شوپتەسىن وسىمدىكتەرىنىڭ بويى قانداي بولادى؟
ا) ۇزىن ۆ) قىسقا س) الاسا د) بيىك
4. بۇتا توبىنا جاتاتىن وسىمدىكتى بەلگىلە.
ا) تاڭقۋراي ۆ) قايىڭ س) باقباق د) بيداي
5. بۇتالاردىڭ اعاشقا قاراعاندا قانداي مۇشەسى جوق؟
ا) گ ۇلى ۆ) جاپىراعى س) تامىرى د) ءدىڭى.
نە بىلدىك؟ نە ۇيرەندىك؟
وقۋشىلاردى باعالاۋ: «كۇلشە نان»
وتە جاقسى -«5» دەگەن باعا
جاقسى — «4» دەگەن باعا
الىدە وقۋ كەرەك - «3» دەگەن باعا
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
-
ساباقتىڭ تاقىرىبى: «ر» دىبىسىن دۇرىس ايتۋعا ماشىقتاندىرۋ.
-
ساباقتىڭ تاقىرىبى: بىرىنەن - ءبىرى قاراما - قارسى باعىتتاعى قوزعالىس.
