InfoHub Logo

زاماناۋي تەحنيكانىڭ دامۋى، ادامداردى جالقاۋلىققا، نەمقۇرايلىققا، مەنمەندىككە، وعان دەگەن باسىبايلىلىققا تاربيەلەپ بارا جاتقانداي… كوشەدە، ايالدامادا، اۆتوبۋس ىشىندە، كەز-كەلگەن ورتادا ەكران بەتىنە ۇڭىلگەن جۇرت. ءتىپتى، كىشكەنتاي ءسابيدىڭ ءوزى دە ۇيالى تەلەفوندى «سۇيكىمدى ويىنشىق» ەتكىسى كەلەدى. بەسىك جىرىنىڭ ورنىنا مۋزىكامەن ۇيىقتايتىن بوپەلەردە  جوق ەمەس. زامانىندا شىققان تەحنيكا، وندا تۇرعان نە بار ەكەن دەگەن اتا – انالار كەزدەسىپ جاتىر. سوندا ۇلتتىق بولمىسىمىزدى، ءسالت-داستۇرىمىزدى باسقا ەلدەن كەلگەن زاماناۋي تەحنيكاعا الماستىرىپ، ءوز ەلىنىڭ ءسالت-داستۇرىن بويىنا ءسىڭىرىپ وسپەگەن جاننىڭ ەرتەڭىنەن نە كۇتۋگە بولادى؟ وسىنىڭ سالدارىنان بۇيىعى، ءوزىمشىل، قايرىمسىز ۇرپاق وسسە ەرتەڭنەن نە قايىر؟

شىنى كەرەك، كىتاپحاناعا باراتىنداردىڭ قاتارى سيرەپ بارادى. ول شىندىق، قانشا جەردەن توم-تومداپ كىتاپ شىعارعانمەن، كۇنى ەرتەڭ ونىڭ ەلەكتروندى نۇسقاسى قولىڭا تۇسەدى، سوسىن كىشكەنتاي ەكرانعا تەلمىرەدى. ۇزاق مەرزىم ەكران بەتىنە ۇڭىلگەن جاناردىڭ نۇرى تاياتىندىعىن مەديسينا دا دالەلدەپ جاتىر. ايتپاعىمىز، قالتافوننىڭ جاس بۋىننىڭ ساناسىنا پايداسىنان گورى كەرى اسەرى كوپ بولىپ تۇرعاندىعى.

بالادان اتا-انانىڭ ايارى بار ما؟  ۇرپاعى ءۇشiن جۇرەگiن سۋىرىپ بەرۋگە دايىن. ادامدارعا ايشىلىق الىس جەرلەردەن جىلدام حابار جەتكiزەتiن، جۇزدەسپەسە دە  كورگەندەي اسەر بەرەتiن قالتافوننىڭ پايداسى مول. ۇل-قىزىنىڭ امان-ساۋلىعىن بiلiپ وتىرۋعا قۇشتار ۇلكەندەر ءۇشiن ىڭعايلى بولعان بۇل تەحنيكانىڭ تۇرمىسى ناشار وتباسىنان شىققان بالالار اراسىندا الەۋمەتتiك تەڭسiزدiك تۋدىراتىنىن بiلە بەرمەيمىز. سانانى نارىق بيلەگەن زاماندا اركiم ءوز شاما-شارقىنشا جۇرت قاتارلى ءجۇرiپ-تۇرعىسى كەلەدi. جاڭا ءسان قۋىپ، كيiمنiڭ قىمباتىن، تەحنيكانىڭ وزىعىن تۇتىنۋدى ارماندايدى. ءارi سوعان قاراي ارەكەت جاسايدى. كەيدە “سوتوۆىيسىز”  قۇربىلارىنا زامان كوشiنەن قالىپ قويعانداي تاڭىرقاي قارايدى. بۇل جاعدايدىڭ بارلىعى سانالى تاربە مەن ساپالى ءبىلىم الۋعا كەرى اسەرىن تيگىزەدى.

ستاتيستيكالىق ءمالiمەتكە سۇيەنسەك، قازاقستاندا قول تەلەفونىن پايدالانۋشىلاردىڭ سانى جالپى حالىقتىڭ 50 پايىزىنان اسقان. قازاقستان حالقىنىڭ 30 پايىزدان استامى جاستار ەكەنiن ەسكەرسەك، بايلانىس جۇيەسiنiڭ بەلسەندiلەرi دە سولار بولىپ وتىر. سوندىقتان بولار، بايلانىس قىزمەتiن ۇسىناتىن iرiلi-ۇساق سەرiكتەس كومپانيالار ەلiمiزدە جاڭبىردان سوڭعى ساڭىراۋقۇلاقتاي كوبەيiپ كەتتi. كەيiنگi كەزدەرi قالتافون برەندتەرiنiڭ ءوزارا باسەكەلەستiگi ناتيجەسiندە ولاردىڭ باعاسى تومەندەدi. بۇرىن بانك قىزمەتi ارقىلى كرەديت الىپ جۇرگەندەر ەندi تەحنودومداردان تەلەفون الۋىنا دا بولادى ەكەن. ول ءۇشiن ارنايى كەلiسiمشارتقا وتىرىپ، ايلىق كورسەتكiش ەسەبiندە بiر جىل iشiندە تولەپ بiتسە بولعانى. بۇل كومپانيالاردىڭ iشكi ساياساتى – جاستاردى كوبiرەك جۇمىلدىرۋ. ونىڭ ءۇستiنە جۇرتشىلىقتىڭ نازارىن باعاسى ارزان بايلانىسقا اۋدارعان اكسيالار وتكiزۋ ارقىلى تارتادى. سونىڭ ارقاسىندا جاستار اراسىندا ابونەنتتەرiنiڭ سانىن ارتتىرماق.

جاستار اراسىندا ۇيالى تەلەفونداردىڭ پايدالانۋشىسىنىڭ كوبەيۋۋى جاستاردىڭ اعزاسىنا زيان كەلتiرمەسiنە كiم كەپiل؟ ماماندار الداعى 10-15 جىلدا سىمسىز تەلەفوننىڭ الەگiنەن قاۋiپتi iسiك دەرتiنە شالدىعۋشىلاردىڭ سانى ارتا تۇسەتiنiن ايتۋدا. كورشi جۇڭگو ەلiنiڭ عالىمدارى زەرتتەۋ جۇرگiزۋ بارىسىندا قالتافوننىڭ زيانى تۋرالى ايتا كەلiپ، ونىڭ زاردابىن ءالسiرەتۋدiڭ جولدارىن ورتاعا سالدى. ءارi سويلەسۋ ۋاقىتىنىڭ ارالىعى كۇنiنە 3 ساعاتتان ارتىق بولماۋى كەرەك دەگەندi العا تارتادى.

ون جىل بويى كۇنiنە جارتى ساعات ۇيالى تەلەفونمەن سويلەسكەن ادامداردىڭ گليوما دەرتiنە شالدىعۋ قاۋپi 40 پايىزعا دەيiن ۇلعايعان. بۇل جۇيكە، ەندوكريندiك جانە جىنىستىق اۋرۋلاردىڭ اسقىنۋىنا اسەر ەتەتiن كورiنەدi. شۆەدتiك عالىمداردىڭ ءمالiمدەۋiنشە، 10-11 جاستان بەرi ۇيالى تەلەفوندى تۇراقتى پايدالاناتىن جانداردىڭ مي iسiگiنە تاپ بولۋى ابدەن مۇمكiن. سەبەبi، ەلەكتروماگنيتتiك ساۋلەلەر ويلاۋ قابiلەتiن رەتتەيتiن ميدىڭ جۇيكە ورتالىعىنا ەنەدi. ەپيلەپسيا، جۇيكە اۋرۋلارى، اق قان سياقتى دەرتتiڭ دە اسقىنۋىنىڭ نەگiزگi سەبەپكەرi دە وسى ۇيالى تەلەفوندار بولىپ وتىر.

ساباق كەزiندە وقۋشىنىڭ قالتافون پايدالانۋى قانشالىقتى زاڭدى؟ ساباق بارىسىندا ۇيالى تەلەفوندى پايدالانۋىنا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ زاڭدارى بويىنشا تىيىم سالىنباعان. سوندىقتان بۇل جاعداي ءار مەكتەپتiڭ iشكi ەرەجەسiنە سايكەس، اتا-انالاردىڭ كەلiسiمiمەن رەتتەلiنiپ وتىر. ويتكەنi، «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى بالانىڭ قۇقىقتارى تۋرالى» ق ر زاڭىنىڭ 10-بابى، 1-تارماعىنا سايكەس «ءاربiر بالانىڭ ءومiر سۇرۋگە، جەكە باسىنىڭ بوستاندىعىنا، قادiر-قاسيەتiنە جانە جەكە ءومiرiنە قول سۇعىلماۋعا قۇقىعى بار» دەلiنگەن. بۇگiندە ساباق ءۇستiندە ۇيالى تەلەفوندى پايدالانۋىنا «Iشكi ءتارتiپ ەرەجەسiنە» سايكەس بارلىق ساباقتارى اياقتالعاننان كەيiن عانا رۇقسات بەرەدi. الايدا، ازاماتتىق قوعامدا اركiمنiڭ ءوز قۇقىعى بار دەگەندi كولدەنەڭ تارتاتىندار دا از ەمەس. اشۋشاڭ اپايدىڭ ساباعىندا “سوتكاسىن” ءسوندiرiپ قويىپ، مومىن مۇعالiمنiڭ ءدارiستەرiندە قۇلاققاپپەن مۋزىكا تىڭدايتىن جاستار دا كەزدەسەدi.

ۇيالى تەلەفون ءار ادامنىڭ جەكە مۇلكi بولعاندىقتان ارنايى نۇسقاۋ بولماي، ونىڭ iشكi مازمۇنىن تەكسەرۋگە مەكەمە اكiمشiلiگiنiڭ جانە وقىتۋشىلاردىڭ قۇقىعى جوق. بۇل ماسەلەنi تەك وقۋشىنىڭ اتا-انالارمەن بايلانىسىپ شەشۋiنە بولادى.

ۇيالى تەلەفون مەن ينتەرنەت جەلىلەرى جاس وسپىرىمدەردى «پورنو» اۋەستىككە جەتەلەۋدە. جوق دەسەڭىز قاتەلەسەسىز. ەلىكتەۋ كەزەڭىندەگى جاس بۋىننىڭ ساناسىن تورلاعان ازعىندىقتىڭ تارالۋى وسى «موماقان سوتكالار» ارقىلى تارالادى. ءتىپتى، الەۋمەتتىك جەلىلەردەگى جەكە پاراقشالارىندا دا سونداي سۋرەتتەر مەن ۆيدەولار سالىپ، ونى بىر-بىرىنە جىبەرىپ جاتادى. ەروتيكالىق-پورنوگرافيالىق سيپاتتاعى ۆيرۋستاردان قورعاۋدىڭ جولى كامەلەكتە تولماعان وسكىنگە زاماناۋي قالتافوندى وقۋ ورىندارىندا، ءتىپتى وتباسىندا دا تيىم سالۋمەن عانا السىرەتۋگە بولاتىنداي.

شىمكەنت اگرارلىق كوللەدجىنىڭ
كتك9-141 توبىنىڭ وقۋشىسى شاميل ايدانا
جەتەكشىسى: ينفورماتيكا ءپانىنىڭ وقىتۋشىسى ايتميرزايەۆا رايحان

 

---