ۇيىندە ۇل - قىزى باردىڭ، كوگىندە جۇلدىزى بار
تاقىرىبى: ۇيىندە ۇل – قىزى باردىڭ، كوگىندە جۇلدىزى بار
ماقساتى: ا) اتا - انالاردى قاتىستىرا وتىرىپ، ولاردىڭ ۇلگىسى مەن ىقپالى ارقىلى وقۋشىلاردى اتا - انالارىن سىيلاۋعا، قۇرمەتتەۋگە تاربيەلەۋ.
ءا) اتا - انا، ۇستاز، وقۋشى اراسىنداعى ىنتىماقتى نىعايتۋ.
ب) حالقىمىزدىڭ ادەت - عۇرپى، سالت - ءداستۇرى ارقىلى وقۋشىلاردىڭ بويىندا اسىل دا ادامگەرشىلىك قاسيەتتەردى قالىپتاستىرۋ
كورنەكىلىگى: وتباسى، اتا - انا، سالت - داستۇرلەر تۋرالى ناقىل سوزدەر.
شارانىڭ ءتۇرى: پىكىرتالاس
بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ
2. سان سۇراققا ساياحات
3. ۇرپاق ءۇشىن تىيىم سوزدەردىڭ پايداسى بار ما؟ (تالقىلاۋ)
ءجۇرىسى:
ءمۇعالىمى: ۇلاعاتتى ۇستازدار، ارداقتى اتا - انالار جانە وقۋشىلار!
قاي ەلدە، قاي كەزدە بولماسىن، بالا تاربيەسىنە ەرەكشە ءمان بەرىلىپ وتىرعان. ەلىمىزدىڭ بولاشاعىن دامىتۋشى دا، ىلگەرى اپارۋشى دا - بالالار، ياعني بۇگىنگى ۇرپاق - ەرتەڭگى ەلدىڭ بولاشاعى. جەل بەسىكتەن، جەر بەسىككە دەيىنگى ادام ومىرىندەگى تاربيەنىڭ ۇيىتقىسى اتا - انا مەن مەكتەپ. بولاشاق دەسەك تە، كەلەشەك دەسە دە بالا - ۇرپاق دەگەن ماعىنانى بىلدىرەدى.
ادامنىڭ وزگە تىرشىلىك يەسىنەن ايىرماشىلىعى – دۇنيەگە پەرزەنت اكەلگەن سوڭ، ونىڭ بولاشاعىن ويلاۋ، ادام ەتىپ تاربيەلەۋ. بالا تاربيەسى – ءبىر وتباسىنىڭ عانا ەمەس، بۇكىل قوعامنىڭ مەملەكەتتىك ابىرويلى مىندەتى. شىعىس عۇلاماسى ءال - فارابي: «ادامعا ەڭ ءبىرىنشى ءبىلىم ەمەس، تاربيە بەرىلۋى كەرەك، تاربيەسىز بەرىلگەن ءبىلىم - ادامزاتتىڭ حاس جاۋى، ول كەلەشەكتە ونىڭ بارلىق ومىرىنە اپات اكەلەدى» دەگەن ەكەن. وسىعان وراي بۇكىل اتا - انا تاربيەگە بەت بۇرۋى كەرەك. ۇرپاق تاربيەسىنە مۇددەلى ەكەندىگىن اتا - انالار ءىس - جۇزىندە دالەلدەپ وتىرۋلارى ءتيىس. مىنە وسىنداي ىنتىماق بىرلىگىندە عانا ويداعىداي ناتيجە بەرەرى اقيقات. ولاي بولسا، ءبىز بۇگىنگى پىكىرتالاسىمىزدا بالا تاربيەسى جونىندە ءسوز قوزعاماقپىز.
ءى. سان سۇراققا ساياحات.
اتا – انالارعا: 1. «تاربيەنىڭ ەڭ تاماشا مەكتەبى – وتباسى» – دەگەنگە كەلىسەر مە ەدىڭىز؟
2. وتباسىندا بەرىلەتىن تاربيە ۇل بالانىڭ تاربيەسى، قىز بالانىڭ تاربيەسى دەپ ءبولىنىپ بەرىلۋى كەرەك دەپ ويلايسىز با؟
3. انا كوپ جاعدايدا بالاسىنىڭ جامان قىلىقتارىن اكەسىنەن جاسىرادى، ءسىز وعان قالاي قارايسىز؟
4. قىز بالانى ءوسىرىپ تاربيەلەۋ، تەك قانا انانىڭ، ال ۇل بالانى تاربيەلەۋ تەك قانا اكەنىڭ تىكەلەي مىندەتى دەگەن پىكىرگە قالاي قارايسىز؟
4. «ۇيىندە ۇل – قىزى باردىڭ، كوگىندە جۇلدىزى بار» دەگەن سوزدەردى وقۋشىلارعا قالاي تۇسىندىرەر ەدىڭىز؟
وقۋشىلارعا: 1. باقىت دەگەندى قالاي تۇسىنەسىزدەر؟
اتا – انالارعا: 1. ادام بالاسىنىڭ اجارى دا، باقىتى دا وتباسىنان باستالادى. ال وتباسى باقىتى، اتا - انا ءۇشىن بالا باقىتى دەگەن نە؟ دەگەندى قالاي تۇسىندىرەسىز؟
2. حالقىمىزدىڭ اياۋلى ۇلى، زيالى ازاماتى ب. مومىش ۇلى كەزىندە «جاۋدان دا، داۋدان دا قورىقپاعان قازاق ەدىم. ەندى قورقىنىشىم كوبەيىپ ءجۇر. بالالارىن بەسىككە بولەمەگەن، بەسىگى جوق ەلدەن قورقام. نەمەرەسىنە ەرتەگى ايتىپ بەرەتىن اجەلەردىڭ ازايۋىنان قورقام. ءدامدى، ءداستۇردى سىيلامايتىن بالالار ءوسىپ كەلەدى. ونىڭ قولىنا قىلىش بەرسە، كىمدى دە بولسا شاۋىپ تاستاۋعا دايار. قولىنا كىتاپ المايدى. ۇيرەنىپ جاتقان بالا جوق، ۇيرەتىپ جاتقان اكە - شەشە جوق»- دەپ مۇڭايعان ەكەن. باۋىرجان اتامىز بۇگىندە ءبىزدىڭ ارامىزدا جوق. وسى اتامىز كوتەرگەن ماسەلە بۇگىندە ءبارىمىزدى الاڭداتۋى ءتيىس. بۇل اتا - اناعا دا، ۇستازدارعا دا، بالالارعا دا وي سالادى دەپ ويلايمىن. ال سىزدەر بۇعان قاداي وي ايتاسىزدار؟
3. اتاقتى پەداگوگ ى. التىنسارين: «بالا كەزدە ءۇش جاستان ون ەكى جاسقا دەيىنگى ارالىقتا ءار ادام ءوزىنىڭ رۋحاني دامۋىنا قاجەتتى نارسەنىڭ ءبارىن دە ەرتەگىدەن الادى»، – دەپ اتاپ ايتقان. ەرتەگىلەردە جاقسىلىق پەن جاماندىق، باتىرلىق، جاۋىزدىق، قورقىنىش پەن ادىلەتسىزدىك بار ەكەندىگى بەلگىلى. سونداي - اق، ولاردىڭ ءبىر - بىرىنە قارسىلىعى، ەڭ باستىسى، نەبىر قيىن - قىستاۋ جاعدايدا قالاي جەڭىپ شىعۋ مۇمكىندىگى كورسەتىلەدى. ال قازىرگى كەزدە ەرتەگى وقۋدان، تىڭداۋدان گورى تەلەديداردان اتىس – شابىستى كورۋگە اسىق بولاتىن بالالار كوبەيىپ بارادى ەمەس پە؟ مامانداردىڭ پىكىرىنە سۇيىنسەك، بالالار مەن جاسوسپىرىمدەر تەلە - اۋديتوريانىڭ ەڭ بەلسەندى كورۋشىلەرى ەكەن. ءاربىر بالا شامامەن ءوز ۋاقىتىنىڭ 30 پايىزىن ەكراننىڭ الدىندا وتكىزەدى. ول ورتا ەسەپپەن مەكتەپكە بارعانشا 5 مىڭ ساعات، مەكتەپ بىتىرگەنشە 19 مىڭ ساعات تەلەديدار الدىندا وتىرادى ەكەن. بۇعان ءسىزدىڭ قوسارىڭىز بار ما؟
ءىى. بالا تاربيەسىنە ارنالعان اسىل سوزدەرگە توقتالۋ. تىيىم سوزدەردى وقۋشىلارعا بەرۋ. «ۇرپاق ءۇشىن تىيىم سوزدەردىڭ پايداسى بار ما؟»
وقۋشىلارعا: «تىزەڭدى قۇشاقتاما»، «ءۇيدى اينالىپ جۇگىرمە»، «ۇيگە جۇگىرىپ كىرمە»، «تابالدىرىققا وتىرما»، «ەسىككە كەرىلمە»، «مالدى تەپپە»، «اقتى توكپە» سوزدەرىنىڭ ماعىناسىن قالاي تۇسىنەسىڭ؟ وزدەرىڭىز تۇسىنبەي جۇرگەن سوزدەرىڭىز بولسا، اتا – انالاردان سۇراپ قالايىق
ءىىى. اتا – انالاردان ءبىر – ءبىر تىلەك سۇراۋ
ءمۇعالىم: م. جۇمابايەۆ: «جاس بالا – جاس ءبىر شىبىق، جاس كۇندە قاي تۇردە ءيىپ تاستاساڭ، ەسەيگەندە سول يىلگەن كۇيىندە قاتىپ قالماق»، – دەگەن ەكەن. دەمەك، حالىق پەداگوگيكاسىنا سۇيەنە وتىرىپ، بالانى پاتريوتتىققا تاربيەلەۋ، وتانسۇيگىشتىك پەن ۇلتتىق نامىسىن وياتۋ – ەڭ باستى ماسەلەلەردىڭ ءبىرى. باسەكەگە قابىلەتتى دامىعان 50 ەلدىڭ قاتارىنا قوسىلۋ ءۇشىن دە بۇل ماسەلەنىڭ ماڭىزى زور. ەندەشە ۇرپاق تاربيەسىنە اتا – انا، مەكتەپ بولىپ جۇمىلعانىمىز ءجون. سوندا عانا كوتەرەر جۇگىمىز جەڭىلدەپ، كوكجيەگىمىز كەڭەيمەك دەپ بۇگىنگى پىكىرتالاسىمىزدى اياقتاعىم كەلەدى. ۋاقىت ءبولىپ كەلگەندەرىڭىزگە كوپتەن – كوپ راحمەت.
ماقساتى: ا) اتا - انالاردى قاتىستىرا وتىرىپ، ولاردىڭ ۇلگىسى مەن ىقپالى ارقىلى وقۋشىلاردى اتا - انالارىن سىيلاۋعا، قۇرمەتتەۋگە تاربيەلەۋ.
ءا) اتا - انا، ۇستاز، وقۋشى اراسىنداعى ىنتىماقتى نىعايتۋ.
ب) حالقىمىزدىڭ ادەت - عۇرپى، سالت - ءداستۇرى ارقىلى وقۋشىلاردىڭ بويىندا اسىل دا ادامگەرشىلىك قاسيەتتەردى قالىپتاستىرۋ
كورنەكىلىگى: وتباسى، اتا - انا، سالت - داستۇرلەر تۋرالى ناقىل سوزدەر.
شارانىڭ ءتۇرى: پىكىرتالاس
بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ
2. سان سۇراققا ساياحات
3. ۇرپاق ءۇشىن تىيىم سوزدەردىڭ پايداسى بار ما؟ (تالقىلاۋ)
ءجۇرىسى:
ءمۇعالىمى: ۇلاعاتتى ۇستازدار، ارداقتى اتا - انالار جانە وقۋشىلار!
قاي ەلدە، قاي كەزدە بولماسىن، بالا تاربيەسىنە ەرەكشە ءمان بەرىلىپ وتىرعان. ەلىمىزدىڭ بولاشاعىن دامىتۋشى دا، ىلگەرى اپارۋشى دا - بالالار، ياعني بۇگىنگى ۇرپاق - ەرتەڭگى ەلدىڭ بولاشاعى. جەل بەسىكتەن، جەر بەسىككە دەيىنگى ادام ومىرىندەگى تاربيەنىڭ ۇيىتقىسى اتا - انا مەن مەكتەپ. بولاشاق دەسەك تە، كەلەشەك دەسە دە بالا - ۇرپاق دەگەن ماعىنانى بىلدىرەدى.
ادامنىڭ وزگە تىرشىلىك يەسىنەن ايىرماشىلىعى – دۇنيەگە پەرزەنت اكەلگەن سوڭ، ونىڭ بولاشاعىن ويلاۋ، ادام ەتىپ تاربيەلەۋ. بالا تاربيەسى – ءبىر وتباسىنىڭ عانا ەمەس، بۇكىل قوعامنىڭ مەملەكەتتىك ابىرويلى مىندەتى. شىعىس عۇلاماسى ءال - فارابي: «ادامعا ەڭ ءبىرىنشى ءبىلىم ەمەس، تاربيە بەرىلۋى كەرەك، تاربيەسىز بەرىلگەن ءبىلىم - ادامزاتتىڭ حاس جاۋى، ول كەلەشەكتە ونىڭ بارلىق ومىرىنە اپات اكەلەدى» دەگەن ەكەن. وسىعان وراي بۇكىل اتا - انا تاربيەگە بەت بۇرۋى كەرەك. ۇرپاق تاربيەسىنە مۇددەلى ەكەندىگىن اتا - انالار ءىس - جۇزىندە دالەلدەپ وتىرۋلارى ءتيىس. مىنە وسىنداي ىنتىماق بىرلىگىندە عانا ويداعىداي ناتيجە بەرەرى اقيقات. ولاي بولسا، ءبىز بۇگىنگى پىكىرتالاسىمىزدا بالا تاربيەسى جونىندە ءسوز قوزعاماقپىز.
ءى. سان سۇراققا ساياحات.
اتا – انالارعا: 1. «تاربيەنىڭ ەڭ تاماشا مەكتەبى – وتباسى» – دەگەنگە كەلىسەر مە ەدىڭىز؟
2. وتباسىندا بەرىلەتىن تاربيە ۇل بالانىڭ تاربيەسى، قىز بالانىڭ تاربيەسى دەپ ءبولىنىپ بەرىلۋى كەرەك دەپ ويلايسىز با؟
3. انا كوپ جاعدايدا بالاسىنىڭ جامان قىلىقتارىن اكەسىنەن جاسىرادى، ءسىز وعان قالاي قارايسىز؟
4. قىز بالانى ءوسىرىپ تاربيەلەۋ، تەك قانا انانىڭ، ال ۇل بالانى تاربيەلەۋ تەك قانا اكەنىڭ تىكەلەي مىندەتى دەگەن پىكىرگە قالاي قارايسىز؟
4. «ۇيىندە ۇل – قىزى باردىڭ، كوگىندە جۇلدىزى بار» دەگەن سوزدەردى وقۋشىلارعا قالاي تۇسىندىرەر ەدىڭىز؟
وقۋشىلارعا: 1. باقىت دەگەندى قالاي تۇسىنەسىزدەر؟
اتا – انالارعا: 1. ادام بالاسىنىڭ اجارى دا، باقىتى دا وتباسىنان باستالادى. ال وتباسى باقىتى، اتا - انا ءۇشىن بالا باقىتى دەگەن نە؟ دەگەندى قالاي تۇسىندىرەسىز؟
2. حالقىمىزدىڭ اياۋلى ۇلى، زيالى ازاماتى ب. مومىش ۇلى كەزىندە «جاۋدان دا، داۋدان دا قورىقپاعان قازاق ەدىم. ەندى قورقىنىشىم كوبەيىپ ءجۇر. بالالارىن بەسىككە بولەمەگەن، بەسىگى جوق ەلدەن قورقام. نەمەرەسىنە ەرتەگى ايتىپ بەرەتىن اجەلەردىڭ ازايۋىنان قورقام. ءدامدى، ءداستۇردى سىيلامايتىن بالالار ءوسىپ كەلەدى. ونىڭ قولىنا قىلىش بەرسە، كىمدى دە بولسا شاۋىپ تاستاۋعا دايار. قولىنا كىتاپ المايدى. ۇيرەنىپ جاتقان بالا جوق، ۇيرەتىپ جاتقان اكە - شەشە جوق»- دەپ مۇڭايعان ەكەن. باۋىرجان اتامىز بۇگىندە ءبىزدىڭ ارامىزدا جوق. وسى اتامىز كوتەرگەن ماسەلە بۇگىندە ءبارىمىزدى الاڭداتۋى ءتيىس. بۇل اتا - اناعا دا، ۇستازدارعا دا، بالالارعا دا وي سالادى دەپ ويلايمىن. ال سىزدەر بۇعان قاداي وي ايتاسىزدار؟
3. اتاقتى پەداگوگ ى. التىنسارين: «بالا كەزدە ءۇش جاستان ون ەكى جاسقا دەيىنگى ارالىقتا ءار ادام ءوزىنىڭ رۋحاني دامۋىنا قاجەتتى نارسەنىڭ ءبارىن دە ەرتەگىدەن الادى»، – دەپ اتاپ ايتقان. ەرتەگىلەردە جاقسىلىق پەن جاماندىق، باتىرلىق، جاۋىزدىق، قورقىنىش پەن ادىلەتسىزدىك بار ەكەندىگى بەلگىلى. سونداي - اق، ولاردىڭ ءبىر - بىرىنە قارسىلىعى، ەڭ باستىسى، نەبىر قيىن - قىستاۋ جاعدايدا قالاي جەڭىپ شىعۋ مۇمكىندىگى كورسەتىلەدى. ال قازىرگى كەزدە ەرتەگى وقۋدان، تىڭداۋدان گورى تەلەديداردان اتىس – شابىستى كورۋگە اسىق بولاتىن بالالار كوبەيىپ بارادى ەمەس پە؟ مامانداردىڭ پىكىرىنە سۇيىنسەك، بالالار مەن جاسوسپىرىمدەر تەلە - اۋديتوريانىڭ ەڭ بەلسەندى كورۋشىلەرى ەكەن. ءاربىر بالا شامامەن ءوز ۋاقىتىنىڭ 30 پايىزىن ەكراننىڭ الدىندا وتكىزەدى. ول ورتا ەسەپپەن مەكتەپكە بارعانشا 5 مىڭ ساعات، مەكتەپ بىتىرگەنشە 19 مىڭ ساعات تەلەديدار الدىندا وتىرادى ەكەن. بۇعان ءسىزدىڭ قوسارىڭىز بار ما؟
ءىى. بالا تاربيەسىنە ارنالعان اسىل سوزدەرگە توقتالۋ. تىيىم سوزدەردى وقۋشىلارعا بەرۋ. «ۇرپاق ءۇشىن تىيىم سوزدەردىڭ پايداسى بار ما؟»
وقۋشىلارعا: «تىزەڭدى قۇشاقتاما»، «ءۇيدى اينالىپ جۇگىرمە»، «ۇيگە جۇگىرىپ كىرمە»، «تابالدىرىققا وتىرما»، «ەسىككە كەرىلمە»، «مالدى تەپپە»، «اقتى توكپە» سوزدەرىنىڭ ماعىناسىن قالاي تۇسىنەسىڭ؟ وزدەرىڭىز تۇسىنبەي جۇرگەن سوزدەرىڭىز بولسا، اتا – انالاردان سۇراپ قالايىق
ءىىى. اتا – انالاردان ءبىر – ءبىر تىلەك سۇراۋ
ءمۇعالىم: م. جۇمابايەۆ: «جاس بالا – جاس ءبىر شىبىق، جاس كۇندە قاي تۇردە ءيىپ تاستاساڭ، ەسەيگەندە سول يىلگەن كۇيىندە قاتىپ قالماق»، – دەگەن ەكەن. دەمەك، حالىق پەداگوگيكاسىنا سۇيەنە وتىرىپ، بالانى پاتريوتتىققا تاربيەلەۋ، وتانسۇيگىشتىك پەن ۇلتتىق نامىسىن وياتۋ – ەڭ باستى ماسەلەلەردىڭ ءبىرى. باسەكەگە قابىلەتتى دامىعان 50 ەلدىڭ قاتارىنا قوسىلۋ ءۇشىن دە بۇل ماسەلەنىڭ ماڭىزى زور. ەندەشە ۇرپاق تاربيەسىنە اتا – انا، مەكتەپ بولىپ جۇمىلعانىمىز ءجون. سوندا عانا كوتەرەر جۇگىمىز جەڭىلدەپ، كوكجيەگىمىز كەڭەيمەك دەپ بۇگىنگى پىكىرتالاسىمىزدى اياقتاعىم كەلەدى. ۋاقىت ءبولىپ كەلگەندەرىڭىزگە كوپتەن – كوپ راحمەت.
You Might Also Like
