حالقىمىز قانداي تالىمگەر
بۇل جيناقتا وقۋشىلاردىڭ تاربيە، ءبىلىم، بىلىك، داعدىلارىن دامىتۋ نەگىزىندە، يماندى، يناباتتى، ادامگەرشىلىك قاسيەتتەرىن قالىپتاستىرۋ ءۇشىن حالقىمىزدىڭ ۇلاعاتتى، مارجان سوزدەرى مەن ايتقان ناقىلدارى بەرىلگەن.
جيناق باستاۋىش سىنىپ مۇعالىمدەرى مەن وقۋشىلارىنا ارنالعان.
مازمۇنى:
كىرىسپە................................................................ 3
حالىق تاعىلىمى – تاربيە باستاۋى................. 4
حالىق دانالىعى. ماقال ماتەلدەر................. 9
مارجان سوزدەر............................................... 12
ادامگەرشىلىك – اتا مۇرا................................. 13
قورىتىندى...................................................... 17
ادەبيەتتەر...................................................... 18
كىرىسپە
بۇل جيناق وقۋشىلاردىڭ ءبىلىم تۋرالى ويلارىن كەڭەيتە ءتۇسۋ؛ ءبىلىمنىڭ قوعامداعى ماڭىزدىلىعى مەن پايداسى تۋرالى، ءبىلىم، عىلىم جاڭالىقتارىمەن تانىستىرۋ، وقۋشىلاردىڭ انا ءتىلىن سۇيۋگە، ادامگەرشىلىك قاسيەتتەرىن قالىپتاستىرۋ، بابالاردان قالعان ۇلاعاتتى عيبرات سوزدەردى ءتۇسىندىرىپ، سودان ۇلگى - ونەگە الۋعا باۋلىپ، ۇلتتىق پەداگوگيكا نەگىزىندە تاربيەلەۋ ماقساتىمەن جاسالعان.
ءبىزدىڭ تاربيەمىز دە انانىڭ اق سۇتىنەن، انا الديىنەن، اتانىڭ قاسيەتتى سوزدەرىنەن باستاۋ الادى. ۇلكەندى سىيلاۋ، تىڭداۋ، ونىڭ سوزدەرىن ەسكە ءتۇسىرۋ، قۇرمەتتەۋ كەرەك.
ءجۇسىپ بالاساعۇني ايتقانداي،
جەر بەتىندە ادام ءومىر وتكىزەر،
بار نارسەڭە ءبىلىم قولدى جەتكىزەر،
بىلىممەنەن اسپانعا جول سالىنار،
- دەگەندەي، بىلىمدىلىك پەن ىزگىلىكتى، يماندىلىق پەن ادامگەرشىلىكتى جاس ۇرپاق بويىنا دارىتا بىلەيىك.
وسى قۇرال اتا – انالارعا، مۇعالىمدەرگە ساۋات اشۋ، انا ءتىلى، قازاق ءتىلى، دۇنيەتانۋ پاندەرىن وقىتۋدا، تاربيە جۇمىستارىندا كومەكشى بولادى.
3
حالىق تاعىلىمى – تاربيە باستاۋى
ماقساتى: ا) وقۋشىلاردىڭ ءبىلىم تۋرالى ويلارىن كەڭەيتە ءتۇسۋ؛ ءبىلىمنىڭ قوعامداعى ماڭىزدىلىعى مەن پايداسى تۋرالى، ءبىلىم، عىلىم جاڭالىقتارىمەن تانىستىرۋ.
ءا) وقۋشىلاردىڭ انا ءتىلىن سۇيۋگە، ادامگەرشىلىك قاسيەتتەرىن قالىپتاستىرۋ، بابالاردان قالعان ۇلاعاتتى عيبرات سوزدەردى ءتۇسىندىرىپ، سودان ۇلگى - ونەگە الۋعا باۋلۋ. ۇلتتىق پەداگوگيكا نەگىزىندە تاربيەلەۋ.
كورنەكىلىكتەر: پلاكاتتار، ناقىل سوزدەر، ءۇنتاسپا، اباي پورترەتى، ت. ب.
ءمۇعالىمنىڭ كىرىسپە اڭگىمەسى:
- بۇگىنگى ساباعىمىزدىڭ ماقساتى – ءبىلىمنىڭ ادام ومىرىندەگى ماڭىزدىلىعى مەن پايداسى، ءبىلىم، عىلىم تۋرالى ءبىلۋ. حالقىمىز جان - جاقتى ادامدى «سەگىز قىرلى، ءبىر سىرلى» دەيدى. ادامنىڭ سەگىز قىرىنىڭ ءبىرى – ونىڭ ءبىلىمى. ءبىلىمدى ادامنىڭ كوكىرەگى وياۋ بولادى، جاقسى مەن جاماندى ايىرا بىلەدى. مىنە، وسى تۋرالى ءوز ويلارىڭدى ورتاعا سالاسىڭدار.
حالىق تاعىلىمى – تاربيە باستاۋى.
ءى. اتالى ءسوز ءبىلىمدى بولۋعا باستايدى.
- قانداي اتالى سوزدەردى بىلەسىڭدەر؟
- بىلىمدىدەن شىققان ءسوز،
تالاپتىعا بولسىن كەز.
- ءبىلىم تۋرالى قانداي زاڭ بىلەسىڭدەر؟
- جالپىعا بىردەي ءبىلىم الۋ، تەگىن وقۋ، ت. ب.
4
ءىى. اتالى ءسوز ءبىلىمدى بولۋعا باستايدى.
- قانداي اتالى سوزدەردى بىلەسىڭدەر؟
1 - وقۋشى: اشۋ دەگەن – اعىن سۋ،
الدىن اشساڭ ارقىرار.
اقىل دەگەن داريا،
الدىن توسساڭ توقىرار.
2 - وقۋشى: اتادان جاقسى ۇل تۋسا،
ەلىنىڭ تۋى بولادى.
اتادان جامان ۇل تۋسا،
كوشىنىڭ سوڭى بولادى.
3 - وقۋشى: كىسى بىرگە تۋىسپاۋ كەرەك،
تۋىسقاننان سوڭ ءسوز قۋىسپاۋ كەرەك.
ءسوز قۋعان پالەگە جولىعادى،
جول قۋعان ولجاعا جولىعادى.
4 - وقۋشى: شەشەندىكتەن نە پايدا،
ارتىندا ءسوزى قالماسا.
باتىرلىقتان نە پايدا،
حالقىنا قايرانى بولماسا.
5 - وقۋشى: سۋالمايتىن سۋات جوق،
تارتىلمايتىن بۇلاق جوق.
قۇيرىعى سۋدا تۇرسا دا،
ۋاقىتتىسى جەتكەندە
قۋرامايتىن قۋات جوق.
5
قولدانىلعان ادەبيەتتەر:
1. «بالدىرعان» جۋرنالدارى 2006 – 2008 جج.
2. «ۇلان» گازەتتەرى 2001 – 2002ج. ج.
3. «ماقال – ماتەلدەر» كىتابى. الماتى، 1989
قورىتىندى
«ءسىز» دەگەن سىپايىلىق،
«ءبىز» دەگەن كومەك»
سونشالىقتى مەيىرىمىن، شۋاعىن توگە وتىرىپ، قازاق بالانى ەڭبەككە ۇيرەتكەن، توزىمدىلىك، ەپتىلىك، شەبەرلىك، شىنشىلدىق، ار، ۇيات، ادەپ، ۇلكەندى سىيلاۋ سەكىلدى قاسيەتتەردى ءۇي ىشىلىك قارىم – قاتىناستا، تۇرمىستا ۇرپاق زەردەسىنە سىڭىرە بىلگەن.
ۇلتتىق تاربيە انانىڭ ءسۇتى، انانىڭ الديىنەن، انا تىلىنەن باستاۋ الادى. بالا ءتىلى انا تىلىندە شىعىپ، انا ءتىلىنىڭ مىڭ قۇبىلعان مازمۇنىن تەرەڭ تۇسىنۋىنە عانا ۇلتتىڭ قاسيەت، سالت – سانا، ءداستۇر ەرەكشەلىگىن، پسيحولوگيانى يگەرەدى ەكەن.
انا ءتىلىن تۇسىنگەن ءاربىر جاس اتا ءداستۇردى اتتامايدى، ال ءداستۇردى قۇرمەتتەگەن ادام «ادامگەرشىلىك» دەگەن ۇلكەن قاسيەتتى ءارقاشان بيىك ۇستايتىن بولادى.
وقۋشى: كوپ جاساعان قاريا،
اقىلى تەڭىز - داريا.
كوپ ونەگە ءسوزى بار،
ءسوزى سوقپاق، ءوزى ءنار.
ءىى ءبولىم. بىلىممەن قارۋلانعان قور بولمايدى.
1) ءبىلىم تۋرالى قانداي زاڭدار بىلەسىڭدەر؟ قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ «ءبىلىم تۋرالى» جاڭا زاڭىنىڭ جوباسى شىقتى. بۇل جوبادا ءبىلىم جۇيەسىن ىنتالاندىرۋ، تالانتتىلىققا، بىلىكتىلىككە، ءوزىن - ءوزى دامىتۋ، ىنتالاندىرۋ تۋرالى ايتىلعان. ءاربىر زاڭدى ءبىلىپ ءجۇرۋ – باستى پارىزىمىز.
2) ابايدىڭ ءبىلىم تۋرالى ايتقان ويلارى.
وقۋشى: بولماساڭ دا ۇقساپ ب ا ق،
ءبىر عالىمدى كورسەڭىز.
ونداي بولماق قايدا دەپ،
ايتپا عىلىم سۇيسەڭىز.
وقۋشى: ارتىق ءبىلىم كىتاپتا،
ەرىنبەي وقىپ كورۋگە.
اسەمپاز بولما ارنەگە،
ونەرپاز بولساڭ ارقالان.
سەن دە ءبىر كىرپىش دۇنيەگە
كەتىگىن تاپ تا، بار، قالان.
وقۋشى: جاسىمدا عىلىم بار دەپ ەسكەرمەدىم،
پايداسىن كورە تۇرا تەكسەرمەدىم.
ەر جەتكەن سوڭ تۇسپەدى ۋىسىما،
قولىمدى مەزگىلىنەن كەش سەرمەدىم.
جيناق باستاۋىش سىنىپ مۇعالىمدەرى مەن وقۋشىلارىنا ارنالعان.
مازمۇنى:
كىرىسپە................................................................ 3
حالىق تاعىلىمى – تاربيە باستاۋى................. 4
حالىق دانالىعى. ماقال ماتەلدەر................. 9
مارجان سوزدەر............................................... 12
ادامگەرشىلىك – اتا مۇرا................................. 13
قورىتىندى...................................................... 17
ادەبيەتتەر...................................................... 18
كىرىسپە
بۇل جيناق وقۋشىلاردىڭ ءبىلىم تۋرالى ويلارىن كەڭەيتە ءتۇسۋ؛ ءبىلىمنىڭ قوعامداعى ماڭىزدىلىعى مەن پايداسى تۋرالى، ءبىلىم، عىلىم جاڭالىقتارىمەن تانىستىرۋ، وقۋشىلاردىڭ انا ءتىلىن سۇيۋگە، ادامگەرشىلىك قاسيەتتەرىن قالىپتاستىرۋ، بابالاردان قالعان ۇلاعاتتى عيبرات سوزدەردى ءتۇسىندىرىپ، سودان ۇلگى - ونەگە الۋعا باۋلىپ، ۇلتتىق پەداگوگيكا نەگىزىندە تاربيەلەۋ ماقساتىمەن جاسالعان.
ءبىزدىڭ تاربيەمىز دە انانىڭ اق سۇتىنەن، انا الديىنەن، اتانىڭ قاسيەتتى سوزدەرىنەن باستاۋ الادى. ۇلكەندى سىيلاۋ، تىڭداۋ، ونىڭ سوزدەرىن ەسكە ءتۇسىرۋ، قۇرمەتتەۋ كەرەك.
ءجۇسىپ بالاساعۇني ايتقانداي،
جەر بەتىندە ادام ءومىر وتكىزەر،
بار نارسەڭە ءبىلىم قولدى جەتكىزەر،
بىلىممەنەن اسپانعا جول سالىنار،
- دەگەندەي، بىلىمدىلىك پەن ىزگىلىكتى، يماندىلىق پەن ادامگەرشىلىكتى جاس ۇرپاق بويىنا دارىتا بىلەيىك.
وسى قۇرال اتا – انالارعا، مۇعالىمدەرگە ساۋات اشۋ، انا ءتىلى، قازاق ءتىلى، دۇنيەتانۋ پاندەرىن وقىتۋدا، تاربيە جۇمىستارىندا كومەكشى بولادى.
3
حالىق تاعىلىمى – تاربيە باستاۋى
ماقساتى: ا) وقۋشىلاردىڭ ءبىلىم تۋرالى ويلارىن كەڭەيتە ءتۇسۋ؛ ءبىلىمنىڭ قوعامداعى ماڭىزدىلىعى مەن پايداسى تۋرالى، ءبىلىم، عىلىم جاڭالىقتارىمەن تانىستىرۋ.
ءا) وقۋشىلاردىڭ انا ءتىلىن سۇيۋگە، ادامگەرشىلىك قاسيەتتەرىن قالىپتاستىرۋ، بابالاردان قالعان ۇلاعاتتى عيبرات سوزدەردى ءتۇسىندىرىپ، سودان ۇلگى - ونەگە الۋعا باۋلۋ. ۇلتتىق پەداگوگيكا نەگىزىندە تاربيەلەۋ.
كورنەكىلىكتەر: پلاكاتتار، ناقىل سوزدەر، ءۇنتاسپا، اباي پورترەتى، ت. ب.
ءمۇعالىمنىڭ كىرىسپە اڭگىمەسى:
- بۇگىنگى ساباعىمىزدىڭ ماقساتى – ءبىلىمنىڭ ادام ومىرىندەگى ماڭىزدىلىعى مەن پايداسى، ءبىلىم، عىلىم تۋرالى ءبىلۋ. حالقىمىز جان - جاقتى ادامدى «سەگىز قىرلى، ءبىر سىرلى» دەيدى. ادامنىڭ سەگىز قىرىنىڭ ءبىرى – ونىڭ ءبىلىمى. ءبىلىمدى ادامنىڭ كوكىرەگى وياۋ بولادى، جاقسى مەن جاماندى ايىرا بىلەدى. مىنە، وسى تۋرالى ءوز ويلارىڭدى ورتاعا سالاسىڭدار.
حالىق تاعىلىمى – تاربيە باستاۋى.
ءى. اتالى ءسوز ءبىلىمدى بولۋعا باستايدى.
- قانداي اتالى سوزدەردى بىلەسىڭدەر؟
- بىلىمدىدەن شىققان ءسوز،
تالاپتىعا بولسىن كەز.
- ءبىلىم تۋرالى قانداي زاڭ بىلەسىڭدەر؟
- جالپىعا بىردەي ءبىلىم الۋ، تەگىن وقۋ، ت. ب.
4
ءىى. اتالى ءسوز ءبىلىمدى بولۋعا باستايدى.
- قانداي اتالى سوزدەردى بىلەسىڭدەر؟
1 - وقۋشى: اشۋ دەگەن – اعىن سۋ،
الدىن اشساڭ ارقىرار.
اقىل دەگەن داريا،
الدىن توسساڭ توقىرار.
2 - وقۋشى: اتادان جاقسى ۇل تۋسا،
ەلىنىڭ تۋى بولادى.
اتادان جامان ۇل تۋسا،
كوشىنىڭ سوڭى بولادى.
3 - وقۋشى: كىسى بىرگە تۋىسپاۋ كەرەك،
تۋىسقاننان سوڭ ءسوز قۋىسپاۋ كەرەك.
ءسوز قۋعان پالەگە جولىعادى،
جول قۋعان ولجاعا جولىعادى.
4 - وقۋشى: شەشەندىكتەن نە پايدا،
ارتىندا ءسوزى قالماسا.
باتىرلىقتان نە پايدا،
حالقىنا قايرانى بولماسا.
5 - وقۋشى: سۋالمايتىن سۋات جوق،
تارتىلمايتىن بۇلاق جوق.
قۇيرىعى سۋدا تۇرسا دا،
ۋاقىتتىسى جەتكەندە
قۋرامايتىن قۋات جوق.
5
قولدانىلعان ادەبيەتتەر:
1. «بالدىرعان» جۋرنالدارى 2006 – 2008 جج.
2. «ۇلان» گازەتتەرى 2001 – 2002ج. ج.
3. «ماقال – ماتەلدەر» كىتابى. الماتى، 1989
قورىتىندى
«ءسىز» دەگەن سىپايىلىق،
«ءبىز» دەگەن كومەك»
سونشالىقتى مەيىرىمىن، شۋاعىن توگە وتىرىپ، قازاق بالانى ەڭبەككە ۇيرەتكەن، توزىمدىلىك، ەپتىلىك، شەبەرلىك، شىنشىلدىق، ار، ۇيات، ادەپ، ۇلكەندى سىيلاۋ سەكىلدى قاسيەتتەردى ءۇي ىشىلىك قارىم – قاتىناستا، تۇرمىستا ۇرپاق زەردەسىنە سىڭىرە بىلگەن.
ۇلتتىق تاربيە انانىڭ ءسۇتى، انانىڭ الديىنەن، انا تىلىنەن باستاۋ الادى. بالا ءتىلى انا تىلىندە شىعىپ، انا ءتىلىنىڭ مىڭ قۇبىلعان مازمۇنىن تەرەڭ تۇسىنۋىنە عانا ۇلتتىڭ قاسيەت، سالت – سانا، ءداستۇر ەرەكشەلىگىن، پسيحولوگيانى يگەرەدى ەكەن.
انا ءتىلىن تۇسىنگەن ءاربىر جاس اتا ءداستۇردى اتتامايدى، ال ءداستۇردى قۇرمەتتەگەن ادام «ادامگەرشىلىك» دەگەن ۇلكەن قاسيەتتى ءارقاشان بيىك ۇستايتىن بولادى.
وقۋشى: كوپ جاساعان قاريا،
اقىلى تەڭىز - داريا.
كوپ ونەگە ءسوزى بار،
ءسوزى سوقپاق، ءوزى ءنار.
ءىى ءبولىم. بىلىممەن قارۋلانعان قور بولمايدى.
1) ءبىلىم تۋرالى قانداي زاڭدار بىلەسىڭدەر؟ قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ «ءبىلىم تۋرالى» جاڭا زاڭىنىڭ جوباسى شىقتى. بۇل جوبادا ءبىلىم جۇيەسىن ىنتالاندىرۋ، تالانتتىلىققا، بىلىكتىلىككە، ءوزىن - ءوزى دامىتۋ، ىنتالاندىرۋ تۋرالى ايتىلعان. ءاربىر زاڭدى ءبىلىپ ءجۇرۋ – باستى پارىزىمىز.
2) ابايدىڭ ءبىلىم تۋرالى ايتقان ويلارى.
وقۋشى: بولماساڭ دا ۇقساپ ب ا ق،
ءبىر عالىمدى كورسەڭىز.
ونداي بولماق قايدا دەپ،
ايتپا عىلىم سۇيسەڭىز.
وقۋشى: ارتىق ءبىلىم كىتاپتا،
ەرىنبەي وقىپ كورۋگە.
اسەمپاز بولما ارنەگە،
ونەرپاز بولساڭ ارقالان.
سەن دە ءبىر كىرپىش دۇنيەگە
كەتىگىن تاپ تا، بار، قالان.
وقۋشى: جاسىمدا عىلىم بار دەپ ەسكەرمەدىم،
پايداسىن كورە تۇرا تەكسەرمەدىم.
ەر جەتكەن سوڭ تۇسپەدى ۋىسىما،
قولىمدى مەزگىلىنەن كەش سەرمەدىم.
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
