InfoHub Logo

وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسى،
ارىس اۋدانى،م. شاحانوۆ اتىنداعى جالپى ورتا مەكتەبى
ءوزىن - ءوزى تانۋ جانە بيولوگيا ءپانىنىڭ ەكىنشى ساناتتى ءمۇعالىمى
ابيلوۆا دينارا قاسقاربەك قىزى
“ءححى عاسىر كوشباسشىسى”
“حالىق پەن حالىقتى، ادام مەن ادامدى تەڭەستىرەتىن نارسە - ءبىلىم”
(م. اۋەزوۆ)
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىك: دارىندى وقۋشىلاردى تاباندىلىقپەن شەشىم قابىلداۋعا، ونى دالەلدەۋگە باۋلۋ.
دامىتۋشىلىق: لوگيكالىق ويلاۋ قابىلەتتەرىن ارتتىرۋ.
تاربيەلىك: قازاقتىڭ سالت - ءداستۇرىن قۇرمەتتەۋگە، وسىمدىكتەردى قورعاۋعا، قورشاعان ورتانى سۇيۋگە تاربيەلەۋ.

سايىستىڭ كەزەڭدەرى:
1. “بايگە”
2. “پوليگلوت”
3. “ءبارىن بىلگىم كەلەدى” ويىنى
4. “بينگو”
5. “پروبلەمالىق سۇراقتار”
6. “تاپقىرلىق سايىسى”
7. قورىتىندى.

“بايگە”
ەڭ ۇلكەن سۇتقورەكتى؟
اعاشتىڭ دىڭىنە تاسقا جابىسىپ وسەتىن قىنا؟
سۇلىكتەن بولىنەتىن زات؟
الكوگولدە وتە جىلدام ەريتىن زات.
تەرى اۋرۋلارىن زەرتتەيتىن عىلىم.
ەڭ تەز، جىلدام وسەتىن وسىمدىك قالاي اتالادى؟
مادەني وسىمدىكتەردى زەرتتەگەن ورىس عالىمى؟
قۇرتتاردى زەرتتەيتىن عىلىم قالاي اتالادى؟
استىڭ قورىتىلۋىن جىلدامداتاتىن زات.
قانداعى قانتتىڭ مولشەرىن رەتتەپ وتىراتىن گورمون.
مي بولىكتەرىن اتا؟
ىشكى سەكرەسيا بەزدەرىنىڭ اۋرۋلارىن ەمدەيتىن دارىگەر.

ەنسەفاليت اۋرۋىنىڭ قوزدىرعىشى، تاراتۋشى
قان الۋشى ادام
مەشەل اۋرۋىنىڭ پايدا بولۋ سەبەبى؟
زاتتاردىڭ ىدىراۋى
ادامدا نەشە ۇلپا بار؟
اكە - شەشەسى تۋىس ادامداردا قانداي اۋرۋ پايدا بولادى؟
الىپتىق اۋرۋىنىڭ بولۋى قاي بەزگە بايلانىستى؟
جانۋارلاردىڭ مىنەز - قىلىعىن زەرتتەيتىن عىلىم
ومىرتقا جوتاسى نەشە بولىكتەن تۇرادى؟
جاسۋشانىڭ قۇرامىندا قانداي كەرنەۋلى زاتتار بار؟
قىزىل ءتۇستى قان كلەتكاسى
وسىمدىككە جاسىل ءتۇس بەرەتىن پيگمەنت
زاتتىڭ ءتۇسىن اجىراتا المايتىن اۋرۋ
1 سەكۋندتا 500 رەت قانات قاعاتىن جاندىك
ەڭ ۇلكەن قۇس
تۇراقتى قان قىسىمى قانشا؟
قارىندا استىڭ قورىتىلۋىن زەرتتەگەن عالىم كىم؟

ءىى كەزەڭ “پوليگلوت”
“ءتىل قارۋى – ءسوز، ءسوز قارۋى – وي”
1. قورادا مالىڭ بولسىن، كوشەدە... بولسىن. (تالىڭ، دەريەۆو، tree)
2. بىرەۋگە مال قايعى، بىرەۋگە... قايعى. (جان، دۋشا، soul)
3. “مەكتەپ كەمە، ءبىلىم...”( تەڭىز، مورە، sea)

1. قۇلان قۇدىققا قۇلاسا، قۇلاعىندا... وينايدى. (قۇرباقا، جابا، frog)
2. بابالار ەككەن شىناردى... سايالار. (بابالارى، دەتي، children)
3. قىز وسسە ەلدىڭ كوركى،... وسسە جەردىڭ كوركى. (گۇل، سۆەتوك، flower)

1. ادام كوركى شۇبەرەك، اعاش كوركى... (جاپىراق، ليست، foliage)
2. جالعىز كىرپىش قورعان بولماس، جالعىز اعاش... بولماس. (ورمان، لەس، forest)
3. ماقتانىڭ اناسى جەر، اتاسى -...( سۋ، ۆودا، water)

ويىن ءبارىن بىلگىم كەلەدى
قاننىڭ قىزمەتى
قان قانداي قىزمەت اتقارادى؟
*ا) ەنەرگيا كوزى، قورعا جينالادى
ب) قوزعالىس
ۆ) گۋمورالدىق، تاسىمالداۋ
قاننىڭ وتتەكتى ۇلپاعا، ال كومىرقىشقىل گازىن وكپەگە جەتكىزۋ قىزمەتى
ا) قورعانىشتىق
ب) تاسىمالداۋ
ۆ) گۋمورالدىق
قان دەنەنىڭ تۇراقتى تەمپەراتۋراسىن ساقتايدى
ا) گۋمورالدىق
ب) قورعانىشتىق
ۆ) تەرمورەگۋلياتورلىق
قاننىڭ قۇرامى نەدەن تۇرادى؟
ا) بەلوكتان
ب) پلازمادان
ۆ) فيبريننەن
ەرەسەك ادامدا شامامەن قانشا ليتر قان بولادى؟
ا) 5 ليتر
ب) 3 ليتر
ۆ) 6 ليتر
قان پلازماسىنىڭ 90% نەدەن تۇرادى؟
ا) بەلوك
ب) سۋ
ۆ) مينەرالدى زاتتار
"ەريتروسيت"
قاننىڭ قىزىل تۇيىرشىكتەرى -...
ا) لەيكوسيت
ب) ەريتروسيت
ۆ) ترومبوسيت
قانعا قىزىل ءتۇس بەرەتىن ەريتروسيت قۇرامىنداعى ءنارۋىز
ا) گەموگلوبين
ب) ميوزين
ۆ) فەرمەنت
1 مم3 قاندا قانشا ەريتروسيت بولادى؟
ا) 3 - 3، 5 ملن.
ب) 4، 5 - 5 ملن.
ۆ) 5 - 6 ملن.
ترومبوسيت
ا) وتتەك تاسىمالداۋ
ب) بوگدە زاتتاردى جويۋ
ۆ) قاننىڭ ۇيۋىنا قاتىسادى
قان پلاستينكالارى نەمەسە
ا) ترومبوسيت
ب) لەيكوسيت
ۆ) ەريتروسيت
قان ۇيىمايتىن تۇقىم قۋالايتىن اۋرۋ
ا) انەميا
ب) لەيكوميا
ۆ) گەموفيليا
لەيكوسيت
يادروسى بار بەلسەندى قوزعالاتىن قاننىڭ اق جاسۋشالارى
ا) لەيكوسيت
ب) ەريتروسيت
ۆ) ترومبوسيت
لەيكوسيت قاي جەردە بۇزىلادى؟
ا) كوك باۋىردا
ب) سۇيەك كەمىگىندە
ۆ) ليمفادا
لەيكوسيتتىڭ قىزمەتى
ا) وتتەگىنى تاسىمالداۋ
ب) قاننىڭ ۇيۋىنا قاتىسۋ
ۆ) بوگدە دەنەلەردى جويادى
بينگو
قازاقستاندا «قىزىل كىتاپتىڭ» ءبىرىنشى باسىلىمى قاي جىلى جارىق كوردى؟ (1978 جىلى)
لاميناريا بالدىرى قانشا مەتر تەرەڭدىكتە وسەدى؟ (20 - 30 م)
زەراۆشان ارشاسى نەشە جىلدا جەمىس بەرەدى؟ (50 جىلدا)
ۇلۋدىڭ قانشا ءتۇرى بار (130 مىڭ)
ادامنىڭ بۇيرەگىنىڭ سالماعى قانشا؟ (150 گر)
زاكاۆكاز ەلىندە ءپىسىپ جەتىلگەن ماندارين اعاشى 1 جىلدا قانشا جەمىس بەرەدى؟ (3000 دانا)
حەموسينتەز ۇدەرىسىن اشقان ميكروبيولوگ (س. ن. ۆينوگرادسكيي)
ادام دەمالۋعا بولاتىن وتتەگى قانشا پايىز؟ (21%)
ميدىڭ ورتاشا سالماعى قانشاعا تەڭ؟ (1300 - 1400گر)
ادام سىرتقى ورتادا بولىپ جاتقان كورىنىستىڭ قانشا پايىزىن كوزبەن قابىلدايدى؟ (80 - 90%)
جۇرەك مينۋتىنا نەشە رەت سوعۋى قاجەت؟ (60 - 70 رەت)
ورتان جىلىك تىك باعىتتا تۇرعاندا قانشا ت كوتەرەدى؟ (1، 5 ت)
ادام جۇرەگىنىڭ ماسساسى قانشا؟ (300 گ)
ادامدا قانشا سۇيەك بولادى (220 سۇيەك)

پروبلەمالىق سۇراقتار
جايلاۋعا بارا جاتقاندا ءبىز ۇلكەن كەدەرگىگە تاپ بولدىق، اربامىزدىڭ دوڭگەلەگى سىندى. ونى جوندەۋىمىز قاجەت. ول ءۇشىن مىنا سۇراقتارعا جاۋاپ بەرەيىك.

قۇندىز
1. ورمانشى قۇندىزداردىڭ تىرشىلىگىنە باقىلاۋ جۇرگىزە وتىرىپ، ولاردىڭ كۇدىكتى دىبىس شىعىسىمەن جاعالاۋدى تاستاي سالا، سۋعا سۇڭگىپ كەتەتىنىن اڭعاردى. ول ءوزىنىڭ جالپاق، جالاڭاش قۇيرىعىمەن سۋدى قاتتى شولپىلداتىپ تا ۇلگىرەدى. قۇندىزداردىڭ مىنەز - قۇلقىنداعى ەرەكشەلىكتى قالاي تۇسىندىرۋگە بولادى؟
جاۋابى: بۇل ارەكەتتەرىمەن قۇندىز باسقالارىن ءقاۋىپ - قاتەردەن ساقتاندىرادى.

جارقاناتتار
2. جارقاناتتار – نەگىزىنەن ءتۇن جاندىكتەرى. قاراڭعىدا ۇشقاندا جانە قورەك ۇستاعاندا قولدانىلاتىن سەزىم مۇشەلەرىن اتاڭدار.
جاۋابى: جارقاناتتار قاراڭعىدا ەحولوكاسيانى قولدانىپ، دىبىس مۇشەلەرىنىڭ كومەگىمەن باعدارلايدى. ولار جيىلىگى جوعارى دىبىس جىبەرەدى دە، زاتقا ءتيىپ كەرى قايتقان دىبىستى مۇشەلەرى ارقىلى ۇستايدى.

يتتەر
3. ىستىق كۇندەرى يتتەر نەگە ءتىلىن سالاقتاتىپ جۇرەدى؟
جاۋابى: يتتە تەر بەزدەرى وتە از، سوندىقتان دەنەسىن سالقىنداتۋ ءۇشىن ىستىق كۇندەرى يت ءتىلىن سالاقتاتىپ جۇرەدى.