ينفورماتيكا ساباعىندا جەتى ءمودۋلدى ءتيىمدى پايدالانۋ
ينفورماتيكا ساباعىندا جەتى ءمودۋلدى ءتيىمدى پايدالانۋ
ءبارىمىزدى بۇگىنگى تاڭدا الاڭداتاتىن ماسەلە – جاس ۇرپاقتىڭ ساپالى ءبىلىمدى يگەرۋى. ەلباسىمىز ن. ءا. نازاربايەۆ «ءبىلىمدى، ساۋاتتى ادامدار – بۇل ءححى عاسىردا ادامزات دامۋىنىڭ نەگىزگى قوزعاۋشى كۇشى» دەۋىنىڭ ءوزى – ۇلكەن كورەگەندىكتىڭ بەلگىسى.
مەكتەپ جۇمىسى مەن وقۋشى جەتىستىكتەرىن ورىستەتۋدەگى نەگىزگى تۇلعا – ءمۇعالىم، ەگەمەندى ەلىمىزدىڭ العىشارتتارى وركەنيەتتى ەلدەر قاتارىنا كوتەرىلۋدى مىندەت، وركەنيەتكە جەتۋ ءۇشىن جان – جاقتى دامىعان، رۋحاني باي تۇلعانى وسىرۋدە ۇستازدار قاۋىمىنىڭ الدىنا جاڭا مىندەتتەر قويىلىپ وتىر. قازىرگى كەزدەگى وقىتۋ ءۇردىسى جاڭا ءادىس - تاسىلدەردى، جاڭاشا يدەيالاردى قولدانۋدى تالاپ ەتەدى. ءار ءمۇعالىم ءوز ءىس - تاجىريبەسىندە كوپتەگەن قيىندىقتارمەن، كەدەرگىلەرمەن كەزدەسەدى. ول زامان كوشىنە ىلەسۋ ءۇشىن ءوز ءبىلىمىن جەتىلدىرىپ وتىرۋى قاجەت.
ۇستاز بولا وتىرىپ، مەن دە ءوز تاجىريبەمدە جەتىستىكتەرگە جەتۋ جولدارىن ىزدەستىرۋدەمىن. وقۋشىلار ءوز پىكىر - كوزقاراستارىن ەركىن تۇردە بىلدىرسە، تەك ءبىلدىرىپ قانا قويماي، سونىمەن قاتار ءوز پىكىرلەرىن دالەلدەي الاتىن جانە ونى ءىس جۇزىندە ىسكە اسىرا الاتىن جەكە تۇلعا بولىپ قالىپتاسا السا، سوندا ءمۇعالىم ماقساتىنىڭ جۇزەگە اسقانى.
قازاق حالقىندا جەتى سانىن قاسيەتتى سانعا تەڭەسە، مەن ءۇشىن دە وسى باعدارلاما مازمۇنىنداعى جەتى ءمودۋلدىڭ قاسيەتى ەرەكشە بولىپ تابىلادى. «مۇعالىمگە ارنالعان نۇسقاۋلىقتان» ءبىلىم بەرۋدەگى كەمبريدجدىك ءادىستىڭ تەوريالىق نەگىزىن وقىپ، وقىتۋدىڭ جاڭاشا ءادىس - تاسىلدەرى – جەتى ءمودۋلدى ءىس - تاجىريبەمدە قولدانۋ ارقىلى ونىڭ ارتىقشىلىقتارىنا كوز جەتكىزىپ وتىرمىن. ءبىراقتا، بۇرىنعى ءداستۇرلى ادىستەردى دە جوققا شىعارۋعا بولمايدى، ءار ءادىس - ءتاسىلدىڭ وزىندىك ارتىقشىلىقتارى بار.
ءبىز قولدانىپ وتىرعان باعدارلامانىڭ ءتۇرلى تاسىلدەردى جيناقتاعانىنا قاراماستان، سىندارلى وقىتۋ نەگىزدەرى قامتىلعان. بۇل جەتى ءمودۋلدىڭ بارلىعى دا بارلىق ءپان ساباقتارىندا قولدانۋعا ىڭعايلى ءارى ءتيىمدى. ينفورماتيكا ساباعىندا بۇل باعدارلامانىڭ نەگىزگى يدەيالارىن پايدالانا وتىرىپ كوپتەگەن ءتيىمدى جاقتارىن كورۋگە بولادى.
باعدارلامانىڭ نەگىزگى فاكتورلارعا توقتالار بولسام، وقۋشىلاردىڭ ءبىلىم الۋ ۇدەرىسىن ءتۇسىنۋى، نەنى وقۋ كەرەكتىگىن ۇيرەنۋى، ءوزىن - ءوزى رەتتەۋى، وقۋ ناتيجەلەرىن باعالاۋدى يگەرۋى. وقۋشىلارمەن جۇمىس جاساۋ بارىسىندا ولاردىڭ پايىمداۋلارى، كوزقاراستارى مەن ءبىلىم دەڭگەيلەرىن انىقتاپ الۋ قاجەت. وقۋشىلاردىڭ نەنى يگەرە، نەنى يگەرە المايتىندىعىن باقىلاۋ ارقىلى ءارتۇرلى ادىستەردى پايدالانا الامىز. وقۋشىلار وزدەرى وقۋدىڭ قاجەتتى ەكەنىن، ونى ومىردە دە ءوز قاجەتىنە قولدانا ءبىلۋ كەرەك ەكەنىن سەزىنۋى كەرەك. سوندا عانا ولاردىڭ وقۋعا دەگەن ىنتاسى ارتادى.
ەگەر دە وقۋشى جاتتاپ الاتىن بولسا، وندا ول ەمتيحان نەمەسە ساباق اياقتالعان سوڭ ۇمىتىپ قالادى. سوندىقتان ولار وزدەرى وقۋدىڭ قاجەتتىگىن ءتۇسىنۋى قاجەت. ولار وزدەرىنىڭ الدىڭا ماقسات قويىپ، ءوز ويلارىن ەركىن ايتا ءبىلۋى قاجەت. وقۋشىلار ءوز ويلارىن ايتا الادى، پىكىرلەسە وتىرىپ، وقۋدى تۇسىنەدى. وسى ماقساتتا ءبىز ءوز وقۋ جۇيەمىزدى ەنگىزۋىمىز قاجەت. الدا تۇرعان جۇمىستى جوسپارلاۋ مەن ماقسات قويا ءبىلۋ ارقىلى، وقۋشىلاردى ىنتالاندىرامىز جانە دە وقۋشىلاردىڭ بارلىعىن، بەلسەندى ەتە الامىز. وقىتۋدا ءبىرىنشى بالانىڭ ءوزىن - ءوزى رەتتەلۋىنە جاعداي جاساپ، ۇيرەتۋ قاجەت. وقۋشىنى وقۋدا بەلسەندى ەتۋ ءۇشىن ونىڭ نەنى بىلەتىنى مەن نە بىلمەيتىندىگىنە كوڭىل ءبولۋىمىز قاجەت. وقۋشىعا ءارتۇرلى سۇراقتار مەن تاپسىرمالار بەرۋ بارىسىندا ولاردى ورىنداۋىنا ۋاقىت ءبولىپ، تىڭداپ، تۇسىنىستىكپەن قاراپ، ءبىرىن - ءبىرى وقىتۋىنا مۇمكىندىك بەرگەن ءجون. سوندا عانا وقىتۋدا وقۋشىلار وزدەرىنە دەگەن جاۋاپكەرشىلىكتى سەزىنەدى، وزىنە دەگەن سەنىمى كۇشەيىپ، وقۋعا دەگەن بەلسەندىلىگى ارتادى. ءبىلىم ۇدەرىسىنىڭ ناتيجەلى بولۋى وقۋشىنىڭ وزدىگىنەن مەڭگەرىپ، ءوزى ءۇشىن وقۋ كەرەكتىگىن ءتۇسىنۋى بولىپ تابىلادى.
باعدارلامانىڭ جەتى مودۋلدەرىنە قىسقاشا توقتالسام، سىني تۇرعىدان ويلاۋ – باقىلاۋدىڭ، تاجىريبەنىڭ، ويلاۋ مەن تالقىلاۋدىڭ ناتيجەسىندە الىنعان اقپاراتتى، ويلاۋعا، باعالاۋعا، تالداۋعا جانە سينتەزدەۋگە باعىتتالعان پاندىك شەشىم ەكەنىن بىلەمىز. ول وقۋشىلاردىڭ ويلانا بىلۋىنە، ءوز وقۋىنا تاڭداۋ جاساۋ، باسقالاردىڭ يدەيالارىنا كۇمانمەن قاراۋ قابىلەتى رەتىندە تۇسىندىرىلەدى. سىني تۇرعىدان ويلاۋ ءادىسى وقۋشىنىڭ ويىن دامىتۋعا كوپ كومەگىن تيگىزەدى. سىن تۇرعىسىنان ويلاۋعا دامىتۋ مودۋلىندە مەن كەلەسىدەي: «قوس جازبا كۇندەلىگى»، «Fishbone»، «اۆتور ورىندىعى»، «بلۋم تۇيمەداعى»، «ەكى جۇلدىز، ءبىر ۇسىنىس»، «جىڭىشكە - جۋان سۇراقتار»، «بىلەمىن. ءبىلدىم. بىلگىم كەلەدى»، «ۆەنن دياگرامماسى»، «اشىق حات» جانە ت. ب. ءادىس - تاسىلدەردى قولداندىم.
وقۋداعى جاڭا تاسىلدەر ءمودۋلىن توپتىق، جۇپتىق جۇمىس ارقىلى ىسكە اسىرىلادى. ياعني، وقۋشىلار اراسىندا ءوزارا ديالوگ ورناتۋ ارقىلى ءبىلىم بەرۋ دەپ تۇسىنەمىن. ديالوگتىك وقىتۋ ءبىلىم ساپاسىن ارتتىرۋعا كوپ كومەگىن تيگىزەدى. ديالوگتىك وقىتۋ بالانىڭ ءبىلىمىن جەتىلدىرۋدە كوبىرەك قولدانىلادى. ءبىز كوبىنەسە ديالوگتىك وقىتۋدى سۇراق – جاۋاپ رەتىندە قولدانامىز. ديالوگتىك وقىتۋ تەك قانا ينفورماتيكا سالاسىندا ەمەس بارلىق پاندەر ءۇشىن ءتيىمدى وقىتۋ ءتۇرى بولىپ تابىلادى. اسىرەسە ءتىل دامىتۋ كەزىندە نەمەسە باسقا ءتىلدى ۇيرەنۋ بارىسىندا كوپ كومەگى تيەدى. ءوز پانىمە قاتىستى ايتا كەتەر بولسام، بىزدە كوبىنەسە تەوريامەن پراكتيكانى ۇشتاستىرىپ وقىتامىز. ى. التىنسارين: «بالاعا ايتىپ تۇسىرگەننەن گورى، قولىمەن ۇستاپ، كوزىمەن كورىپ، مۇرنىمەن يىسكەپ تۇسىندىرگەن ساباق ۇعىمدى» دەگەن. ياعني بالا تەوريانى مەڭگەرۋمەن قاتار تاجىريبە جۇزىندە دە قالاي جاساۋ قاجەتتىگىن ۇعىنۋى كەرەك. تاجىريبەلىك جۇمىس جاساۋ بارىسىندا كوپتەگەن سۇراقتار تۋىندايدى. وقۋشىلار ءوزارا پىكىرلەرى مەن بولجامدار ايتا وتىرىپ، بىرلەسە جۇمىس جاسايدى.
بۇل تاڭدا «تىڭداپ وتىرعان ۇشتىك»، «جۇپتىق اڭگىمە»، «قار ءۇيىندىسى»، «اڭگىمە - دەبات» سياقتى ءادىس - تاسىلدەردى پايدالانۋ ءتيىمدى.
قازىرگى ۋاقىتتا ءبىلىم بەرۋ ۇدەرىسىندە اقپاراتتىق – كوممۋنيكاسيالىق تەحنولوگيالاردى قولدانۋ قاجەتتىلىگى تۋىپ وتىر. وسىعان بايلانىستى ءبىلىم بەرۋدەگى ءادىس - تاسىلدەر جاڭارىپ وتىرادى. اقپاراتتىق - كوممۋنيكاسيالىق تەحنولوگيالاردى پايدالانۋ قازىرگى كەزدەگى زامان تالابى بولعاندىقتان وعان باستى نازار اۋدارۋىمىز قاجەت. جاڭا اقپاراتتىق تەحنولوگيالاردى ءبىلىم بەرۋ ۇدەرىسىندە قولدانۋ ءبىرشاما جەتىستىكتەرگە اپاراتىن جول. اكت - نى قولدانۋ مۇعالىمگە دە وقۋشىعا دا قولايلى. ءبىز ينفورماتيكا ساباعىندا تەوريا مەن پراكتيكانى ۇشتاستىرامىز. بۇل ەكەۋى ءبىر - بىرىمەن ءوزارا تىعىز بايلانىستا بولادى. تاجىريبەلىك جۇمىس جاساۋ بارىسىندا بالا تەوريالىق ءبىلىمىن شىڭدايدى. كونفۋسيي: «ماعان ايتىپ بەرسەڭ – ۇمىتىپ قالامىن، كورسەتسەڭ – ەستە ساقتايمىن، وزىمە جاساتساڭ - ۇيرەنەمىن» دەگەن. كونفۋسيي ايتپاقشى بالا قولىمەن جاساعاندا عانا جاقسى تۇسىنەدى، ەستە ساقتايدى. سوندىقتان دا ساباقتا اكت پايدالانۋ قاجەتتىلىگى تۋىندايدى. اكت - ءنى تەك قانا ساباق كەزىندە عانا ەمەس، ساباقتان تىس ۋاقىتتا دا قولدانامىز. ويتكەنى كەز كەلگەن دەرەكتەردى ينتەرنەتتەن الۋىمىزعا مۇمكىنشىلىگىمىز بار. اكت - نى ساباقتا قولدانۋ وقۋشىلاردىڭ بەلسەندىلىگىن، قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرادى، سىني ويلاۋعا، باسقالارمەن وي بولىسۋگە، ءوز تاجىريبەسىن شىڭداۋعا كومەكتەسەدى. ساباعىمدا اكت - نى قولدانۋ مىندەتىم، ويتكەنى كۇندەلىكتى وتەتىن ساباعىمىز اكت - مەن بايلانىستى. ساباقتا اكت - نى قولدانۋ ارقىلى وقۋشىلاردىڭ اقپاراتتىق قۇزىرەتتىلىگىن قالىپتاستىرۋ ءبىرىنشى ورىنعا قويىلعان. اكت - نى قولدانۋ ناتيجەسىندە وقۋشىلاردىڭ ءوز بەتىمەن ىزدەنىسى، قىزىعۋشىلىعى، بەلسەندىلىگى، سەنىمدىلىگى ارتادى. دارىندى جانە تالانتتى وقۋشىلاردىڭ دا ءبىلىمىن شىڭداۋدا وسى اكت - نىڭ قوسار ۇلەسى مول.
وقۋدى ءتيىمدى باعالاۋ ءبىلىم بەرۋ ۇدەرىسىندەگى جاڭا تاسىلدەردىڭ بارلىعىمەن بايلانىستى. باعالاۋ وقىتۋ بارىسىندا ىلگەرىلەۋ قادامدارىن ايقىنداۋ مەن قولداۋ كورسەتۋ ءۇشىن قاجەت. باعالاۋ – ودان ارعى، ءبىلىم الۋ تۋرالى ناتيجەلەرىن جۇيەلى تۇردە جيىنتىقتاۋعا باعىتتالعان قىزمەتتى بەلگىلەۋ ءۇشىن قولدانىلاتىن تەرمين دەپ نۇسقاۋلىقتا كورسەتكەن. باعالاۋ وقىتۋ مەن ءبىلىم بەرۋدىڭ اجىراماس بولىگى ەكەنىن بىلەمىز. سوندىقتان ءبىز وقىتۋدى باعالاۋ ءبىلىم بەرۋدى جەتىلدىرۋ بولىپ تابىلاتىنىن ءتۇسىنۋىمىز قاجەت. باعالاۋدىڭ ەكى ءتۇرى قاراستىرىلعان: ءفورماتيۆتى باعالاۋ جانە جيىنتىق باعالاۋ. ءفورماتيۆتى باعالاۋ وقىتۋ ءۇشىن باعالاۋ بولىپ تابىلادى دا، ال جيىنتىق باعالاۋ وقىتۋدى باعالاۋ بولىپ تابىلادى. جيىنتىق باعالاۋدى وقۋدىڭ قورىتىندىسىن شىعارۋدا، وقۋدىڭ العا ىلگەرىلەۋىن تىركەۋ ماقساتىندا قولدانىلادى. وقىتۋ ءۇشىن باعالاۋدا وقۋشى ءوزىن - ءوزى رەتتەۋ ارقىلى ءوز ءبىلىم دەڭگەيىن باعالايدى، ءبىلىمىن جاقسارتادى، ساباققا دەگەن بەلسەندىلىگى ارتىپ، قىزىعۋشىلىعى ويانادى، ءوزىن - ءوزى، ءبىرىن - ءبىرى باعالاۋدى ۇيرەنەدى. ءار ساباقتا وقۋشىلاردى ءوزىن - ءوزى، ءبىرىن - ءبىرى باعالاۋىنا باسا نازار اۋداردىم. ويتكەنى وقۋشى ءوزىن - ءوزى رەتتەي وتىرىپ، ءوز ءبىلىم دەڭگەيىن انىقتايدى، ءوز ءبىلىمىن باسقالارمەن سالىستىرۋدى ۇيرەنەدى. قاتە كەتكەن جەرلەرىن ءتۇسىنىپ، ءادىل باعالاۋدى ۇيرەنەدى، داعدىلانادى. باعالاۋ وقۋشىلاردىڭ ءوزى - ءوزىنىڭ، باسقالاردىڭ ويلارى مەن جۇمىس جاساۋىن باقىلاۋ بولىپ تابىلاتىندىقتان وقۋشى ءوزىنىڭ ويلاۋىن، ءتۇسىنۋىن، ءتارتىبىن قاداعالاپ وتىرۋدى ۇيرەنەدى، داعدى قالىپتاسادى.
دارىندى بالالاردى وقىتۋ مەن تاربيەلەۋدى ۇيىمداستىرۋداعى باستى مىندەت - بالالاردىڭ قابىلەتتەرى مەن تالانتتارىن جان - جاقتى اشا ءتۇسۋ ءۇشىن دارىندىلىقتىڭ ەرەكشەلىكتەرىن انىقتاۋ بولىپ تابىلادى. دارىندىلىقتى قانداي دا ءبىر ادىسپەن انىقتاۋ مۇمكىن ەمەس. ءبىر قاراعاندا، بالالاردىڭ بارلىعى بىركەلكى بولىپ كورىنەدى. دارىندى وقۋشىنىڭ دارىندىلىعىن ايقىنداۋ ءۇشىن بالانى ۇزاق زەرتتەۋ قاجەت. دارىندىلىقتى زەرتتەگەن دج. رەنزۋلليدىڭ پىكىرىنشە، دارىندىلىق ادامعا مىنەز - قۇلىقتىڭ ءۇش نەگىزگى "كلاستەرىنىڭ" ءوزارا بايلانىسى ارقىلى بەرىلەدى
ءبارىمىزدى بۇگىنگى تاڭدا الاڭداتاتىن ماسەلە – جاس ۇرپاقتىڭ ساپالى ءبىلىمدى يگەرۋى. ەلباسىمىز ن. ءا. نازاربايەۆ «ءبىلىمدى، ساۋاتتى ادامدار – بۇل ءححى عاسىردا ادامزات دامۋىنىڭ نەگىزگى قوزعاۋشى كۇشى» دەۋىنىڭ ءوزى – ۇلكەن كورەگەندىكتىڭ بەلگىسى.
مەكتەپ جۇمىسى مەن وقۋشى جەتىستىكتەرىن ورىستەتۋدەگى نەگىزگى تۇلعا – ءمۇعالىم، ەگەمەندى ەلىمىزدىڭ العىشارتتارى وركەنيەتتى ەلدەر قاتارىنا كوتەرىلۋدى مىندەت، وركەنيەتكە جەتۋ ءۇشىن جان – جاقتى دامىعان، رۋحاني باي تۇلعانى وسىرۋدە ۇستازدار قاۋىمىنىڭ الدىنا جاڭا مىندەتتەر قويىلىپ وتىر. قازىرگى كەزدەگى وقىتۋ ءۇردىسى جاڭا ءادىس - تاسىلدەردى، جاڭاشا يدەيالاردى قولدانۋدى تالاپ ەتەدى. ءار ءمۇعالىم ءوز ءىس - تاجىريبەسىندە كوپتەگەن قيىندىقتارمەن، كەدەرگىلەرمەن كەزدەسەدى. ول زامان كوشىنە ىلەسۋ ءۇشىن ءوز ءبىلىمىن جەتىلدىرىپ وتىرۋى قاجەت.
ۇستاز بولا وتىرىپ، مەن دە ءوز تاجىريبەمدە جەتىستىكتەرگە جەتۋ جولدارىن ىزدەستىرۋدەمىن. وقۋشىلار ءوز پىكىر - كوزقاراستارىن ەركىن تۇردە بىلدىرسە، تەك ءبىلدىرىپ قانا قويماي، سونىمەن قاتار ءوز پىكىرلەرىن دالەلدەي الاتىن جانە ونى ءىس جۇزىندە ىسكە اسىرا الاتىن جەكە تۇلعا بولىپ قالىپتاسا السا، سوندا ءمۇعالىم ماقساتىنىڭ جۇزەگە اسقانى.
قازاق حالقىندا جەتى سانىن قاسيەتتى سانعا تەڭەسە، مەن ءۇشىن دە وسى باعدارلاما مازمۇنىنداعى جەتى ءمودۋلدىڭ قاسيەتى ەرەكشە بولىپ تابىلادى. «مۇعالىمگە ارنالعان نۇسقاۋلىقتان» ءبىلىم بەرۋدەگى كەمبريدجدىك ءادىستىڭ تەوريالىق نەگىزىن وقىپ، وقىتۋدىڭ جاڭاشا ءادىس - تاسىلدەرى – جەتى ءمودۋلدى ءىس - تاجىريبەمدە قولدانۋ ارقىلى ونىڭ ارتىقشىلىقتارىنا كوز جەتكىزىپ وتىرمىن. ءبىراقتا، بۇرىنعى ءداستۇرلى ادىستەردى دە جوققا شىعارۋعا بولمايدى، ءار ءادىس - ءتاسىلدىڭ وزىندىك ارتىقشىلىقتارى بار.
ءبىز قولدانىپ وتىرعان باعدارلامانىڭ ءتۇرلى تاسىلدەردى جيناقتاعانىنا قاراماستان، سىندارلى وقىتۋ نەگىزدەرى قامتىلعان. بۇل جەتى ءمودۋلدىڭ بارلىعى دا بارلىق ءپان ساباقتارىندا قولدانۋعا ىڭعايلى ءارى ءتيىمدى. ينفورماتيكا ساباعىندا بۇل باعدارلامانىڭ نەگىزگى يدەيالارىن پايدالانا وتىرىپ كوپتەگەن ءتيىمدى جاقتارىن كورۋگە بولادى.
باعدارلامانىڭ نەگىزگى فاكتورلارعا توقتالار بولسام، وقۋشىلاردىڭ ءبىلىم الۋ ۇدەرىسىن ءتۇسىنۋى، نەنى وقۋ كەرەكتىگىن ۇيرەنۋى، ءوزىن - ءوزى رەتتەۋى، وقۋ ناتيجەلەرىن باعالاۋدى يگەرۋى. وقۋشىلارمەن جۇمىس جاساۋ بارىسىندا ولاردىڭ پايىمداۋلارى، كوزقاراستارى مەن ءبىلىم دەڭگەيلەرىن انىقتاپ الۋ قاجەت. وقۋشىلاردىڭ نەنى يگەرە، نەنى يگەرە المايتىندىعىن باقىلاۋ ارقىلى ءارتۇرلى ادىستەردى پايدالانا الامىز. وقۋشىلار وزدەرى وقۋدىڭ قاجەتتى ەكەنىن، ونى ومىردە دە ءوز قاجەتىنە قولدانا ءبىلۋ كەرەك ەكەنىن سەزىنۋى كەرەك. سوندا عانا ولاردىڭ وقۋعا دەگەن ىنتاسى ارتادى.
ەگەر دە وقۋشى جاتتاپ الاتىن بولسا، وندا ول ەمتيحان نەمەسە ساباق اياقتالعان سوڭ ۇمىتىپ قالادى. سوندىقتان ولار وزدەرى وقۋدىڭ قاجەتتىگىن ءتۇسىنۋى قاجەت. ولار وزدەرىنىڭ الدىڭا ماقسات قويىپ، ءوز ويلارىن ەركىن ايتا ءبىلۋى قاجەت. وقۋشىلار ءوز ويلارىن ايتا الادى، پىكىرلەسە وتىرىپ، وقۋدى تۇسىنەدى. وسى ماقساتتا ءبىز ءوز وقۋ جۇيەمىزدى ەنگىزۋىمىز قاجەت. الدا تۇرعان جۇمىستى جوسپارلاۋ مەن ماقسات قويا ءبىلۋ ارقىلى، وقۋشىلاردى ىنتالاندىرامىز جانە دە وقۋشىلاردىڭ بارلىعىن، بەلسەندى ەتە الامىز. وقىتۋدا ءبىرىنشى بالانىڭ ءوزىن - ءوزى رەتتەلۋىنە جاعداي جاساپ، ۇيرەتۋ قاجەت. وقۋشىنى وقۋدا بەلسەندى ەتۋ ءۇشىن ونىڭ نەنى بىلەتىنى مەن نە بىلمەيتىندىگىنە كوڭىل ءبولۋىمىز قاجەت. وقۋشىعا ءارتۇرلى سۇراقتار مەن تاپسىرمالار بەرۋ بارىسىندا ولاردى ورىنداۋىنا ۋاقىت ءبولىپ، تىڭداپ، تۇسىنىستىكپەن قاراپ، ءبىرىن - ءبىرى وقىتۋىنا مۇمكىندىك بەرگەن ءجون. سوندا عانا وقىتۋدا وقۋشىلار وزدەرىنە دەگەن جاۋاپكەرشىلىكتى سەزىنەدى، وزىنە دەگەن سەنىمى كۇشەيىپ، وقۋعا دەگەن بەلسەندىلىگى ارتادى. ءبىلىم ۇدەرىسىنىڭ ناتيجەلى بولۋى وقۋشىنىڭ وزدىگىنەن مەڭگەرىپ، ءوزى ءۇشىن وقۋ كەرەكتىگىن ءتۇسىنۋى بولىپ تابىلادى.
باعدارلامانىڭ جەتى مودۋلدەرىنە قىسقاشا توقتالسام، سىني تۇرعىدان ويلاۋ – باقىلاۋدىڭ، تاجىريبەنىڭ، ويلاۋ مەن تالقىلاۋدىڭ ناتيجەسىندە الىنعان اقپاراتتى، ويلاۋعا، باعالاۋعا، تالداۋعا جانە سينتەزدەۋگە باعىتتالعان پاندىك شەشىم ەكەنىن بىلەمىز. ول وقۋشىلاردىڭ ويلانا بىلۋىنە، ءوز وقۋىنا تاڭداۋ جاساۋ، باسقالاردىڭ يدەيالارىنا كۇمانمەن قاراۋ قابىلەتى رەتىندە تۇسىندىرىلەدى. سىني تۇرعىدان ويلاۋ ءادىسى وقۋشىنىڭ ويىن دامىتۋعا كوپ كومەگىن تيگىزەدى. سىن تۇرعىسىنان ويلاۋعا دامىتۋ مودۋلىندە مەن كەلەسىدەي: «قوس جازبا كۇندەلىگى»، «Fishbone»، «اۆتور ورىندىعى»، «بلۋم تۇيمەداعى»، «ەكى جۇلدىز، ءبىر ۇسىنىس»، «جىڭىشكە - جۋان سۇراقتار»، «بىلەمىن. ءبىلدىم. بىلگىم كەلەدى»، «ۆەنن دياگرامماسى»، «اشىق حات» جانە ت. ب. ءادىس - تاسىلدەردى قولداندىم.
وقۋداعى جاڭا تاسىلدەر ءمودۋلىن توپتىق، جۇپتىق جۇمىس ارقىلى ىسكە اسىرىلادى. ياعني، وقۋشىلار اراسىندا ءوزارا ديالوگ ورناتۋ ارقىلى ءبىلىم بەرۋ دەپ تۇسىنەمىن. ديالوگتىك وقىتۋ ءبىلىم ساپاسىن ارتتىرۋعا كوپ كومەگىن تيگىزەدى. ديالوگتىك وقىتۋ بالانىڭ ءبىلىمىن جەتىلدىرۋدە كوبىرەك قولدانىلادى. ءبىز كوبىنەسە ديالوگتىك وقىتۋدى سۇراق – جاۋاپ رەتىندە قولدانامىز. ديالوگتىك وقىتۋ تەك قانا ينفورماتيكا سالاسىندا ەمەس بارلىق پاندەر ءۇشىن ءتيىمدى وقىتۋ ءتۇرى بولىپ تابىلادى. اسىرەسە ءتىل دامىتۋ كەزىندە نەمەسە باسقا ءتىلدى ۇيرەنۋ بارىسىندا كوپ كومەگى تيەدى. ءوز پانىمە قاتىستى ايتا كەتەر بولسام، بىزدە كوبىنەسە تەوريامەن پراكتيكانى ۇشتاستىرىپ وقىتامىز. ى. التىنسارين: «بالاعا ايتىپ تۇسىرگەننەن گورى، قولىمەن ۇستاپ، كوزىمەن كورىپ، مۇرنىمەن يىسكەپ تۇسىندىرگەن ساباق ۇعىمدى» دەگەن. ياعني بالا تەوريانى مەڭگەرۋمەن قاتار تاجىريبە جۇزىندە دە قالاي جاساۋ قاجەتتىگىن ۇعىنۋى كەرەك. تاجىريبەلىك جۇمىس جاساۋ بارىسىندا كوپتەگەن سۇراقتار تۋىندايدى. وقۋشىلار ءوزارا پىكىرلەرى مەن بولجامدار ايتا وتىرىپ، بىرلەسە جۇمىس جاسايدى.
بۇل تاڭدا «تىڭداپ وتىرعان ۇشتىك»، «جۇپتىق اڭگىمە»، «قار ءۇيىندىسى»، «اڭگىمە - دەبات» سياقتى ءادىس - تاسىلدەردى پايدالانۋ ءتيىمدى.
قازىرگى ۋاقىتتا ءبىلىم بەرۋ ۇدەرىسىندە اقپاراتتىق – كوممۋنيكاسيالىق تەحنولوگيالاردى قولدانۋ قاجەتتىلىگى تۋىپ وتىر. وسىعان بايلانىستى ءبىلىم بەرۋدەگى ءادىس - تاسىلدەر جاڭارىپ وتىرادى. اقپاراتتىق - كوممۋنيكاسيالىق تەحنولوگيالاردى پايدالانۋ قازىرگى كەزدەگى زامان تالابى بولعاندىقتان وعان باستى نازار اۋدارۋىمىز قاجەت. جاڭا اقپاراتتىق تەحنولوگيالاردى ءبىلىم بەرۋ ۇدەرىسىندە قولدانۋ ءبىرشاما جەتىستىكتەرگە اپاراتىن جول. اكت - نى قولدانۋ مۇعالىمگە دە وقۋشىعا دا قولايلى. ءبىز ينفورماتيكا ساباعىندا تەوريا مەن پراكتيكانى ۇشتاستىرامىز. بۇل ەكەۋى ءبىر - بىرىمەن ءوزارا تىعىز بايلانىستا بولادى. تاجىريبەلىك جۇمىس جاساۋ بارىسىندا بالا تەوريالىق ءبىلىمىن شىڭدايدى. كونفۋسيي: «ماعان ايتىپ بەرسەڭ – ۇمىتىپ قالامىن، كورسەتسەڭ – ەستە ساقتايمىن، وزىمە جاساتساڭ - ۇيرەنەمىن» دەگەن. كونفۋسيي ايتپاقشى بالا قولىمەن جاساعاندا عانا جاقسى تۇسىنەدى، ەستە ساقتايدى. سوندىقتان دا ساباقتا اكت پايدالانۋ قاجەتتىلىگى تۋىندايدى. اكت - ءنى تەك قانا ساباق كەزىندە عانا ەمەس، ساباقتان تىس ۋاقىتتا دا قولدانامىز. ويتكەنى كەز كەلگەن دەرەكتەردى ينتەرنەتتەن الۋىمىزعا مۇمكىنشىلىگىمىز بار. اكت - نى ساباقتا قولدانۋ وقۋشىلاردىڭ بەلسەندىلىگىن، قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرادى، سىني ويلاۋعا، باسقالارمەن وي بولىسۋگە، ءوز تاجىريبەسىن شىڭداۋعا كومەكتەسەدى. ساباعىمدا اكت - نى قولدانۋ مىندەتىم، ويتكەنى كۇندەلىكتى وتەتىن ساباعىمىز اكت - مەن بايلانىستى. ساباقتا اكت - نى قولدانۋ ارقىلى وقۋشىلاردىڭ اقپاراتتىق قۇزىرەتتىلىگىن قالىپتاستىرۋ ءبىرىنشى ورىنعا قويىلعان. اكت - نى قولدانۋ ناتيجەسىندە وقۋشىلاردىڭ ءوز بەتىمەن ىزدەنىسى، قىزىعۋشىلىعى، بەلسەندىلىگى، سەنىمدىلىگى ارتادى. دارىندى جانە تالانتتى وقۋشىلاردىڭ دا ءبىلىمىن شىڭداۋدا وسى اكت - نىڭ قوسار ۇلەسى مول.
وقۋدى ءتيىمدى باعالاۋ ءبىلىم بەرۋ ۇدەرىسىندەگى جاڭا تاسىلدەردىڭ بارلىعىمەن بايلانىستى. باعالاۋ وقىتۋ بارىسىندا ىلگەرىلەۋ قادامدارىن ايقىنداۋ مەن قولداۋ كورسەتۋ ءۇشىن قاجەت. باعالاۋ – ودان ارعى، ءبىلىم الۋ تۋرالى ناتيجەلەرىن جۇيەلى تۇردە جيىنتىقتاۋعا باعىتتالعان قىزمەتتى بەلگىلەۋ ءۇشىن قولدانىلاتىن تەرمين دەپ نۇسقاۋلىقتا كورسەتكەن. باعالاۋ وقىتۋ مەن ءبىلىم بەرۋدىڭ اجىراماس بولىگى ەكەنىن بىلەمىز. سوندىقتان ءبىز وقىتۋدى باعالاۋ ءبىلىم بەرۋدى جەتىلدىرۋ بولىپ تابىلاتىنىن ءتۇسىنۋىمىز قاجەت. باعالاۋدىڭ ەكى ءتۇرى قاراستىرىلعان: ءفورماتيۆتى باعالاۋ جانە جيىنتىق باعالاۋ. ءفورماتيۆتى باعالاۋ وقىتۋ ءۇشىن باعالاۋ بولىپ تابىلادى دا، ال جيىنتىق باعالاۋ وقىتۋدى باعالاۋ بولىپ تابىلادى. جيىنتىق باعالاۋدى وقۋدىڭ قورىتىندىسىن شىعارۋدا، وقۋدىڭ العا ىلگەرىلەۋىن تىركەۋ ماقساتىندا قولدانىلادى. وقىتۋ ءۇشىن باعالاۋدا وقۋشى ءوزىن - ءوزى رەتتەۋ ارقىلى ءوز ءبىلىم دەڭگەيىن باعالايدى، ءبىلىمىن جاقسارتادى، ساباققا دەگەن بەلسەندىلىگى ارتىپ، قىزىعۋشىلىعى ويانادى، ءوزىن - ءوزى، ءبىرىن - ءبىرى باعالاۋدى ۇيرەنەدى. ءار ساباقتا وقۋشىلاردى ءوزىن - ءوزى، ءبىرىن - ءبىرى باعالاۋىنا باسا نازار اۋداردىم. ويتكەنى وقۋشى ءوزىن - ءوزى رەتتەي وتىرىپ، ءوز ءبىلىم دەڭگەيىن انىقتايدى، ءوز ءبىلىمىن باسقالارمەن سالىستىرۋدى ۇيرەنەدى. قاتە كەتكەن جەرلەرىن ءتۇسىنىپ، ءادىل باعالاۋدى ۇيرەنەدى، داعدىلانادى. باعالاۋ وقۋشىلاردىڭ ءوزى - ءوزىنىڭ، باسقالاردىڭ ويلارى مەن جۇمىس جاساۋىن باقىلاۋ بولىپ تابىلاتىندىقتان وقۋشى ءوزىنىڭ ويلاۋىن، ءتۇسىنۋىن، ءتارتىبىن قاداعالاپ وتىرۋدى ۇيرەنەدى، داعدى قالىپتاسادى.
دارىندى بالالاردى وقىتۋ مەن تاربيەلەۋدى ۇيىمداستىرۋداعى باستى مىندەت - بالالاردىڭ قابىلەتتەرى مەن تالانتتارىن جان - جاقتى اشا ءتۇسۋ ءۇشىن دارىندىلىقتىڭ ەرەكشەلىكتەرىن انىقتاۋ بولىپ تابىلادى. دارىندىلىقتى قانداي دا ءبىر ادىسپەن انىقتاۋ مۇمكىن ەمەس. ءبىر قاراعاندا، بالالاردىڭ بارلىعى بىركەلكى بولىپ كورىنەدى. دارىندى وقۋشىنىڭ دارىندىلىعىن ايقىنداۋ ءۇشىن بالانى ۇزاق زەرتتەۋ قاجەت. دارىندىلىقتى زەرتتەگەن دج. رەنزۋلليدىڭ پىكىرىنشە، دارىندىلىق ادامعا مىنەز - قۇلىقتىڭ ءۇش نەگىزگى "كلاستەرىنىڭ" ءوزارا بايلانىسى ارقىلى بەرىلەدى
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
