يسلام ءىلىمىنىڭ تارالۋى. يسلامنىڭ عىلىم مەن مادەنيەتتىڭ دامۋىنا اسەرى
پاۆلودار وبلىسى، لەبياجى اۋدانى،
پوتانين جالپى ورتا ءبىلىم بەرەتىن مەكتەبىنىڭ
تاريح جانە گەوگرافيا ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى
ەلەۋسيزوۆا نۋركامال مۋحتارحانوۆنا
ءدىنتانۋ نەگىزدەرى 9 - سىنىپ
ساباقتىڭ تاقىرىبى. يسلام ءىلىمىنىڭ تارالۋى. يسلامنىڭ عىلىم مەن مادەنيەتتىڭ دامۋىنا اسەرى
ساباقتىڭ بىلىمدىلىك ماقساتى. يسلام ءىلىمىنىڭ شىعۋ تاريحى، عىلىم مەن مادەنيەتتىڭ دامۋىنا اسەرىن دەرەككوزدەرگە سۇيەنە وتىرىپ، دامۋ تاريحىن ءتۇسىندىرۋ.
دامىتۋشىلىق ماقساتى. وقۋشىلاردىڭ ويلاۋ، سويلەۋ داعدىلارىن دامىتۋ، يسلام ءدىنىنىڭ ەرەكشەلىگىن، ميسسيونەرلىكپەن اينالىسپاۋ سەبەبىن تالداۋ.
تاربيەلىك ماقساتى. وقۋشىلاردى يسلام جانە باسقا دىندەردى قۇرمەتتەۋگە، مادەنيەتتىلىككە تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتيپى. جاڭا ءبىلىمدى مەڭگەرۋ.
ساباقتىڭ اقپاراتتاندىرىلۋى. ينتەرنەت، ينتەراكتيۆتى تاقتا.
كورنەكىلىكتەر. قوسىمشا گازەت – جۋرنالدار، «ەگەمەندى قازاقستان» گازەتى.
ساباقتىڭ بارىسى.
1. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
2اسسوسياسيا. قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ.
سۇراق. يسلام ءدىنى تۋرالى نە بىلەمىز؟
وقۋشىلار ءوز ويلارىن ايتادى.
يسلام
↓
ءدىن
مۇسىلمان
مەككە
مۇحاممەد (س. ع. س.)
جاڭا ءبىلىمدى بەرۋ.
يسلام ءدىنى تۋرالى جالپى تۇسىنىك بەرۋ.
ورتا ازيا جانە قازاقستان تەرريتورياسىندا يسلام 7 ع. ەكىنشى جارتىسىندا ومەيادتىق حاليفا ماۋاۆي يبن - سۋفياننىڭ تۇسىندا ەندى. يسلام ءبىزدىڭ تەرريتوريامىزدا التىن وردانىڭ مۇسىلماندىقتى قابىلداۋىمەن نىعايا ءتۇستى. الدىمەن يسلام ەلىمىزدىڭ وڭتۇستىك وڭىرىندە ورنالاسقان وتىرىقشى حالىقتىڭ اراسىندا ەتەك الدى. ويتكەنى بۇل ەلدى مەكەندەر سول كەزدەگى ورتا ازياداعى يسلام مادەني ورتالىقتارى اتالعان ءبىرقاتار قالالارمەن كورشىلەس ورنالاسقاندىقتان، ۇنەمى تىعىز ەكونوميكالىق بايلانىستا بولدى. ءبىزدىڭ ەلىمىزگە، نەگىزىنەن، ءدىن تاراتۋشىلاردىڭ اكەلگەن باعىتى يسلام ءدىنىنىڭ يمام اعزام باستاعان حانيفيت مازحابىنداعى سۋننيتتىك باعىتى. ال قازاق ۇلتى وزىنشە ەل بولىپ حاندىق قۇرعان كەزدىڭ وزىندە 15ع. كوپشىلىك حانداردىڭ مۇسىلمان بولعاندىقتان، بەلگىلى شىعىستانۋشى الكەي مارعۇلان «تاڭبالى تاس جازۋى» ەڭبەگىنەن الىنعان مىنا ءبىر ۇزىندىلەر ناقتىلاي تۇسەدى. وندا بىلاي دەلىنگەن: «وسىعان وراي بۇرىننان كورىپ جۇرگەن عاجايىپ تاستى جاڭادان تاۋىپ، وندا قازاق تىلىمەن 14 - 15ع. تاسقا جازىعان ۇران ءسوزىن كۋزنەسوۆپەن بىرلەسىپ كوشىرىپ الادى. تاستا اراب حارپىمەن جازىلعان مىناداي ءسوز: قىپشاق، نايمان، الشىن، ارعىن، قاراكەسەك، ءۇيسىن، تابىن. ءيلاھي كار ءرا - سيگە ھاميشا حايا راحمەت قىل سەن التاۋىن». «و، يەم! ۇمىتىڭە جەتۋ ءۇشىن وسى التاۋىنا راحمەتىڭدى بەرە گور».
قازاق حاندارىنىڭ رەسەيگە قوسىلۋىنا بايلانىستى پاتشا ۇكىمەتى جەرگىلىكتى تۇرعىندار اراسىندا حريستيانداندىرۋ شارالارىن جۇرگىزىپ، ىسكە اسپايتىندىعىنا كوزدەرى جەتكەن سوڭ 18 -/- 19ع باس كەزىندە وزدەرى ەرىكسىز يسلامدى قولدايتىن بولدى. جەر - جەرلەردە مەشىتتەر اشىلىپ، ۋفا قالاسىندا مۋفيات ۇيىمداستىرىلدى. ورتا عاسىرلاردا ورتا جانە تاياۋ شىعىستا قالىپتاسقان مۇسىلمان الەمى» دەگەن مادەني - ساياسي قاۋىمداستىقتان، قازاق تەكتەس تايپالار گەوگرافيالىق ورنالاسۋى جاعىنان شالعاي بولعاندىقتان، ەداۋىر شەتكەرى بولدى.
يسلام مادەنيەتى سونىمەن قاتار تۇركى مادەنيەتىنىڭ نەگىزگى باعىتتارىنىڭ ءبىرى ادەبي پوەزياعا دا ەلەۋلى اسەرىن تيگىزدى. وسى جانردىڭ ەڭ اۋەلگىلەرىنىڭ ءبىرى - ەڭ نەگىزگى 9ع. جازىلعان ج. بالاساعۇننىڭ «قۇتتى بىلىك» ەڭبەگى. ال ميستيكالىق - سوپىلىق پوەزيانىڭ كورنەكتى شىعارمالارىنا تۇركى تايپالارىنىڭ اراسىندا يسلام ءدىنىن دارىپتەۋشى ميستيك اقىن ءارى ويشىل احمەت ياسساۋي شىعارمالارىن جاتقىزۋعا بولادى. ونىڭ «ديۋاني حيكمەت» ەڭبەگى. قازاق حالقىنىڭ پوەزيالىق جانە قارا سوزدىك داستۇرىندە يسلام ءدىنىنىڭ وزىندىك اسەرى بار. قازاقتىڭ ۇلتتىق سالت - داستۇرلەرلىك پوەزياسى دا، ونىڭ ىشىندە باتا جانرى قۇران اياتتارىمەن كەڭەيتىلىپ، يسلامداندىرىلعان. بويىندا اراب، يران مادەنيەتتەرىنىڭ نىشاندارى بار يسلام مادەنيەتى ورتا عاسىرداعى قازاق مادەنيەتىنىڭ قولونەرلىك، زەرگەرلىك سالالارىنا اسەرىن تيگىزبەي قويمادى. مۇنى ءبىز وڭتۇستىك قازاقستاندا، جەتىسۋ وڭىرىندە كورە الامىز.
ينتەراكتيۆتى تاقتادان سلايدپەن كورسەتۋ.
سول سياقتى ناعىز قۇلشىلىق ورىندارى مەشىت، مەدرەسەلەر. ەڭ العاشقى سالىنعان مەشىت عيماراتتارى وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسىنداعى قۇيرىق - توبە (حع.) ەلدى مەكەنىندە تابىلعان. سونىڭ ناتيجەسىندە ايگىلى عۇلامالار مۇردەلەرىنىڭ باسىنا كەسەنەلەر تۇرعىزىپ، ولارعا سيىنۋ، جالبارىنۋ ءداستۇرى قالىپتاستى. ونداي كەسەنەلەر اتاپ ايتار بولساق، قوجا احمەت ياسساۋي (ءحىV). ارىستان باب، باباجى - حاتۋن (ح)، قاراحان(ح) كەسەنەلەرى.
قازاقستانداعى يسلام مادەنيەتى جايلى ايتقاندا ونىڭ يسلامعا دەيىنگى مادەنيەتپەن كىرگىزىپ وزىنشە ءبىر تۇركى دۇنيەسىنە ءتان مادەني ورتا قالىپتاستىرعانىن كورەمىز. بۇل قالىپتاسقان مادەنيەت قازاقستان حالقىنىڭ بارلىق شارۋاشىلىق، تۇرمىستىق جاعدايلارىنا لايىق ىڭعايلاستىرىلعان - بولدى.
كەستەمەن جۇمىس
مادەنيەت
ادەبيەت
ەسكەرتكىشتەر
ساباقتى بەكىتۋ ماقساتىندا
وقۋشىلارعا سۇراقتار قويىلادى.
نە بىلدىك؟ -----------------------------------------------------------------------------
ۇيگە تاپسىرما:
پوتانين جالپى ورتا ءبىلىم بەرەتىن مەكتەبىنىڭ
تاريح جانە گەوگرافيا ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى
ەلەۋسيزوۆا نۋركامال مۋحتارحانوۆنا
ءدىنتانۋ نەگىزدەرى 9 - سىنىپ
ساباقتىڭ تاقىرىبى. يسلام ءىلىمىنىڭ تارالۋى. يسلامنىڭ عىلىم مەن مادەنيەتتىڭ دامۋىنا اسەرى
ساباقتىڭ بىلىمدىلىك ماقساتى. يسلام ءىلىمىنىڭ شىعۋ تاريحى، عىلىم مەن مادەنيەتتىڭ دامۋىنا اسەرىن دەرەككوزدەرگە سۇيەنە وتىرىپ، دامۋ تاريحىن ءتۇسىندىرۋ.
دامىتۋشىلىق ماقساتى. وقۋشىلاردىڭ ويلاۋ، سويلەۋ داعدىلارىن دامىتۋ، يسلام ءدىنىنىڭ ەرەكشەلىگىن، ميسسيونەرلىكپەن اينالىسپاۋ سەبەبىن تالداۋ.
تاربيەلىك ماقساتى. وقۋشىلاردى يسلام جانە باسقا دىندەردى قۇرمەتتەۋگە، مادەنيەتتىلىككە تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتيپى. جاڭا ءبىلىمدى مەڭگەرۋ.
ساباقتىڭ اقپاراتتاندىرىلۋى. ينتەرنەت، ينتەراكتيۆتى تاقتا.
كورنەكىلىكتەر. قوسىمشا گازەت – جۋرنالدار، «ەگەمەندى قازاقستان» گازەتى.
ساباقتىڭ بارىسى.
1. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
2اسسوسياسيا. قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ.
سۇراق. يسلام ءدىنى تۋرالى نە بىلەمىز؟
وقۋشىلار ءوز ويلارىن ايتادى.
يسلام
↓
ءدىن
مۇسىلمان
مەككە
مۇحاممەد (س. ع. س.)
جاڭا ءبىلىمدى بەرۋ.
يسلام ءدىنى تۋرالى جالپى تۇسىنىك بەرۋ.
ورتا ازيا جانە قازاقستان تەرريتورياسىندا يسلام 7 ع. ەكىنشى جارتىسىندا ومەيادتىق حاليفا ماۋاۆي يبن - سۋفياننىڭ تۇسىندا ەندى. يسلام ءبىزدىڭ تەرريتوريامىزدا التىن وردانىڭ مۇسىلماندىقتى قابىلداۋىمەن نىعايا ءتۇستى. الدىمەن يسلام ەلىمىزدىڭ وڭتۇستىك وڭىرىندە ورنالاسقان وتىرىقشى حالىقتىڭ اراسىندا ەتەك الدى. ويتكەنى بۇل ەلدى مەكەندەر سول كەزدەگى ورتا ازياداعى يسلام مادەني ورتالىقتارى اتالعان ءبىرقاتار قالالارمەن كورشىلەس ورنالاسقاندىقتان، ۇنەمى تىعىز ەكونوميكالىق بايلانىستا بولدى. ءبىزدىڭ ەلىمىزگە، نەگىزىنەن، ءدىن تاراتۋشىلاردىڭ اكەلگەن باعىتى يسلام ءدىنىنىڭ يمام اعزام باستاعان حانيفيت مازحابىنداعى سۋننيتتىك باعىتى. ال قازاق ۇلتى وزىنشە ەل بولىپ حاندىق قۇرعان كەزدىڭ وزىندە 15ع. كوپشىلىك حانداردىڭ مۇسىلمان بولعاندىقتان، بەلگىلى شىعىستانۋشى الكەي مارعۇلان «تاڭبالى تاس جازۋى» ەڭبەگىنەن الىنعان مىنا ءبىر ۇزىندىلەر ناقتىلاي تۇسەدى. وندا بىلاي دەلىنگەن: «وسىعان وراي بۇرىننان كورىپ جۇرگەن عاجايىپ تاستى جاڭادان تاۋىپ، وندا قازاق تىلىمەن 14 - 15ع. تاسقا جازىعان ۇران ءسوزىن كۋزنەسوۆپەن بىرلەسىپ كوشىرىپ الادى. تاستا اراب حارپىمەن جازىلعان مىناداي ءسوز: قىپشاق، نايمان، الشىن، ارعىن، قاراكەسەك، ءۇيسىن، تابىن. ءيلاھي كار ءرا - سيگە ھاميشا حايا راحمەت قىل سەن التاۋىن». «و، يەم! ۇمىتىڭە جەتۋ ءۇشىن وسى التاۋىنا راحمەتىڭدى بەرە گور».
قازاق حاندارىنىڭ رەسەيگە قوسىلۋىنا بايلانىستى پاتشا ۇكىمەتى جەرگىلىكتى تۇرعىندار اراسىندا حريستيانداندىرۋ شارالارىن جۇرگىزىپ، ىسكە اسپايتىندىعىنا كوزدەرى جەتكەن سوڭ 18 -/- 19ع باس كەزىندە وزدەرى ەرىكسىز يسلامدى قولدايتىن بولدى. جەر - جەرلەردە مەشىتتەر اشىلىپ، ۋفا قالاسىندا مۋفيات ۇيىمداستىرىلدى. ورتا عاسىرلاردا ورتا جانە تاياۋ شىعىستا قالىپتاسقان مۇسىلمان الەمى» دەگەن مادەني - ساياسي قاۋىمداستىقتان، قازاق تەكتەس تايپالار گەوگرافيالىق ورنالاسۋى جاعىنان شالعاي بولعاندىقتان، ەداۋىر شەتكەرى بولدى.
يسلام مادەنيەتى سونىمەن قاتار تۇركى مادەنيەتىنىڭ نەگىزگى باعىتتارىنىڭ ءبىرى ادەبي پوەزياعا دا ەلەۋلى اسەرىن تيگىزدى. وسى جانردىڭ ەڭ اۋەلگىلەرىنىڭ ءبىرى - ەڭ نەگىزگى 9ع. جازىلعان ج. بالاساعۇننىڭ «قۇتتى بىلىك» ەڭبەگى. ال ميستيكالىق - سوپىلىق پوەزيانىڭ كورنەكتى شىعارمالارىنا تۇركى تايپالارىنىڭ اراسىندا يسلام ءدىنىن دارىپتەۋشى ميستيك اقىن ءارى ويشىل احمەت ياسساۋي شىعارمالارىن جاتقىزۋعا بولادى. ونىڭ «ديۋاني حيكمەت» ەڭبەگى. قازاق حالقىنىڭ پوەزيالىق جانە قارا سوزدىك داستۇرىندە يسلام ءدىنىنىڭ وزىندىك اسەرى بار. قازاقتىڭ ۇلتتىق سالت - داستۇرلەرلىك پوەزياسى دا، ونىڭ ىشىندە باتا جانرى قۇران اياتتارىمەن كەڭەيتىلىپ، يسلامداندىرىلعان. بويىندا اراب، يران مادەنيەتتەرىنىڭ نىشاندارى بار يسلام مادەنيەتى ورتا عاسىرداعى قازاق مادەنيەتىنىڭ قولونەرلىك، زەرگەرلىك سالالارىنا اسەرىن تيگىزبەي قويمادى. مۇنى ءبىز وڭتۇستىك قازاقستاندا، جەتىسۋ وڭىرىندە كورە الامىز.
ينتەراكتيۆتى تاقتادان سلايدپەن كورسەتۋ.
سول سياقتى ناعىز قۇلشىلىق ورىندارى مەشىت، مەدرەسەلەر. ەڭ العاشقى سالىنعان مەشىت عيماراتتارى وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسىنداعى قۇيرىق - توبە (حع.) ەلدى مەكەنىندە تابىلعان. سونىڭ ناتيجەسىندە ايگىلى عۇلامالار مۇردەلەرىنىڭ باسىنا كەسەنەلەر تۇرعىزىپ، ولارعا سيىنۋ، جالبارىنۋ ءداستۇرى قالىپتاستى. ونداي كەسەنەلەر اتاپ ايتار بولساق، قوجا احمەت ياسساۋي (ءحىV). ارىستان باب، باباجى - حاتۋن (ح)، قاراحان(ح) كەسەنەلەرى.
قازاقستانداعى يسلام مادەنيەتى جايلى ايتقاندا ونىڭ يسلامعا دەيىنگى مادەنيەتپەن كىرگىزىپ وزىنشە ءبىر تۇركى دۇنيەسىنە ءتان مادەني ورتا قالىپتاستىرعانىن كورەمىز. بۇل قالىپتاسقان مادەنيەت قازاقستان حالقىنىڭ بارلىق شارۋاشىلىق، تۇرمىستىق جاعدايلارىنا لايىق ىڭعايلاستىرىلعان - بولدى.
كەستەمەن جۇمىس
مادەنيەت
ادەبيەت
ەسكەرتكىشتەر
ساباقتى بەكىتۋ ماقساتىندا
وقۋشىلارعا سۇراقتار قويىلادى.
نە بىلدىك؟ -----------------------------------------------------------------------------
ۇيگە تاپسىرما:
You Might Also Like
