بۋدديزم. بۋدديزم ءىلىمى، پايدا بولۋى، تارالۋى، نەگىزگى تارماقتارى
پاۆلودار وبلىسى، لەبياجى اۋدانى،
پوتانين جالپى ورتا ءبىلىم بەرەتىن مەكتەبىنىڭ
تاريح جانە گەوگرافيا ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى
ەلەۋسيزوۆا نۋركامال مۋحتارحانوۆنا
ءدىنتانۋ نەگىزدەرى 9 كلاسس
تاقىرىبى: بۋدديزم. بۋدديزم ءىلىمى، پايدا بولۋى، تارالۋى، نەگىزگى تارماقتارى.
/ 2 ساعات/
ماقساتى: - وقۋشىلاردى بۋدديزم ءىلىمى، پايدا بولۋى، تارالۋى، نەگىزگى تارماقتارىمەن تانىستىرۋ.
- وقۋشىلاردىڭ ءوز بەتىنشە جۇمىس ىستەپ قورىتىندى شىعارۋ داعدىلارىن قالىپتاستىرۋ، ويلاۋ جانە شىعارماشىلىق قابىلەتتەرىن دامىتۋ.
- وقۋشىلاردى جاۋاپكەرشىلىككە، دەربەستىككە، بەلسەندى ازاماتتىق كوزقاراسىنا تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: مودۋلدىك.
ساباقتىڭ ءادىسى: ءوز بەتىنشە جۇمىس، توپپەن جۇمىس.
قۇرال - جابدىقتار: ق ر كونستيتۋسياسى، ەنسيكلوپەديا، دۇنيە ءجۇزى تاريحى 6 كلاسس، وقۋلىق
ساباقتىڭ بارىسى: ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
ءىى. وتكەن تاقىرىپتى قايتالاۋ: سۇراق – جاۋاپ ويىنى.
1. ءيۋدايزمنىڭ پايدا بولۋىنىڭ تەوريالىق نەگىزى نە؟
2. يۋدايزم ءىلىمىنىڭ ەرەكشەلىكتەرى قانداي؟
3. ءيۋدايزمنىڭ قانداي قاسيەتتى كىتاپتارىن بىلەسىڭدەر؟
4. ءيۋدايزمنىڭ تاريحي كەزەڭدەرىن اتاڭدار؟
5. ءيۋدايزمنىڭ قانداي داستۇرلەرى مەن مەرەكەلەرى بار؟
ءىىى. جاڭا تاقىرىپتىڭ جوسپارى:
1. بۋدديزم ءىلىمى، پايدا بولۋى، تارالۋى.
2. نەگىزگى تارماقتارى.
3. قازىرگى ءبۋدديزمنىڭ ەرەكشەلىكتەرى.
4. ءبۋدديزمنىڭ قازاقستانداعى تاريحى.
نەگىزگى سوزدەر: بۋدديزم، گاۋتاما، كارما، نيرۆانا، حينايانا، ماحايانا
ءىۇ. جاڭا تاقىرىپتى تىرەك – كەستە ارقىلى ءتۇسىندىرۋ:
بۋدديزم
تارالۋى
↓
نەگىزگى تارماقتارى
↓
• حينايانا
• ماحايانا
↓
دزەن - بۋدديزم
لامايزم
ءىلىمى: نەگىزىنە اينالعان «ءتورت اقيقات»:
1. ءومىر دەگەن – قاسىرەت. ادامنىڭ ءومىرىنىڭ بارلىق كەزەڭدەرى – ونىڭ تۋۋى، ەسەيۋى، ءقارتايۋى، ءولۋى – ءبارى قاسىرەت.
2. ادامدار بۇل دۇنيەدە راحات كورسەم، باي بولسام دەيدى. قاسىرەت سەبەپتەرى وسىندا جاتىر. دەمەك، ادامنىڭ قاسىرەت كورۋى ونىڭ قاناعاتسىز تىلەكتەرىنەن
3. بارلىق دۇنيەلىك تىلەكتەردەن تولىق باس تارتىپ، نيرۆاناعا جەتكەندە عانا قاسىرەتتەن ارىلۋعا بولادى.
4. نيرۆاناعا جانە قۇدىرەتتى اقيقاتقا «ورتاڭعى» نەمەسە «سەگىز ءتۇرلى» جولمەن جەتۋگە بولادى. ولار: 1. قاسىرەتتىڭ سەبەپتەرىن دۇرىس تۇسىنە ءبىلۋ؛
2. دۇرىس ويلاي ءبىلۋ؛
3. ءسوزدى دۇرىس قۇرۋ؛
4. دۇرىس ارەكەتتەر جاساۋ؛
5. سالاۋاتتى ءومىر ءسۇرۋ؛
6. ادال ەڭبەك ەتۋ؛
7. ىزگى نارسەلەردى ويعا ساقتاۋ؛
8. دەنە كۇشى مەن پسيحيكانى دۇرىس ارناعا سالۋ.
پايدا بولۋى: ب. ز. د ءۇى عاسىردا كونە ءۇندىستاندا پايدا بولدى. ءدىنىڭ نەگىزىن سالۋشى سيدحارتحا گاۋتاما 567 جىلى وڭتۇستىك نەپالداعى رۋ باسىنىڭ وتباسىندا دۇنيەگە كەلدى.
نەگىزگى تارماقتارى: حينايانا ءدىني ءىلىمى مەن عۇرىپتاردىڭ مىزعىماستىعىن جاقتادى.
ماحايانا وعان قوسىمشالار ەنگىزۋدى، بۋدديزمگە كەڭىرەك جانە ەركىنىرەك تۇسىندىرمە بەرۋدى قولدادى.
تارالۋى: حينايانا شري - لانكادا، تايلاندتا، بيرمادا، لاوستا، كامبودجادا كەڭ تارادى.
ءۇندىستاندا، بانگلادەشتە، ۆەتنامدا، مالازيادا، نەپالدا ىقپالى ىلگەرىلەرگە قاراعاندا سولعىنداۋ بولدى.
ماحايانا جۇڭگو، جاپونيا، كورەيا، نەپال، بۋتان، لامايزم تۇرىندە مونعوليادا، تيبەتتە، بۋرياتيادا، جوڭعاريادا.
ايىرماشىلىقتارى: ماحايانادا بۋددانى قۇداي بەينەسىندە مويىندايدى، ال حينايانادا
بۋددانى ءمۇعالىم دەپ سانايدى.
ءۇ. وقۋشىلاردىڭ شاعىن توپپەن ماتىنمەن جۇمىس ىستەۋى:
1 توپقا بەرىلەتىن ءماتىن «ءبۋدديزمنىڭ پايدا بولۋ العىشارتتارىن سيپاتتاۋ.
ءىى توپقا «ءبۋدديزمنىڭ تاريحى، تارالۋى».
ءىىى توپقا «نەگىزگى تارماقتارى».
ءىۇ توپقا «قازاقستانداعى بۋددا ءدىنى».
ءۇى. وقۋشىلاردىڭ توپتا ىستەگەن جۇمىستارىن تىڭداۋ.
ءۇىى. وقۋشىلاردىڭ العان ءبىلىمىن تەكسەرۋ.
بليس – تۋرنير ويىنى.
1-سۇراق. بۋدديزم ءدىنىنىڭ نەگىزىن سالۋشى كىم؟ (سيددحارتحا گاۋتاما).
2- سۇراق ءۇندى مەملەكەتىنىڭ نەگىزىن قالاعان ماۋريا اۋلەتىنەن شىققان پاتشا كىم؟ (اشوك)
3 -سۇراق بۋدديزم ءىلىمى نەشە «اقيقاتتان» تۇرادى؟ (ءتورت)
4- سۇراق نيرۆاناعا جەتۋ جولى نەشەۋ؟ (سەگىز)
5- سۇراق نەگىزگى تارماقتارىن اتاڭدار. (حينايانا مەن ماحايانا).
6- سۇراق قازاقستانعا بۋدديزم قاشان كەلدى؟ (ءىى - ءىىى عاسىرلاردا).
7 -سۇراق رەسەيگە بۋدديزم نەشىنشى عاسىردا كەلدى؟ (ءحۇىى – ءحۇىىى ع. ع).
8 -سۇراق چان - بۋدديزم دەگەن نە؟ (قىتايدا ماحايانا مەن جەرگىلىگتى دىندەردىڭ سينتەزى).
9 -سۇراق ماحايانانىڭ ەكى بولىگى قالاي اتالادى؟ (لامايزم جانە دزەن – بۋدديزم).
10- سۇراق بۋدديزم ءدىني باسشىلارىنىڭ جينالىسى قالاي اتالادى؟ (سانگيتي).
11 -سۇراق سيددحارتحا گاۋتاما قاي جىلى ومىرگە كەلدى؟ (567 جىلى)
12- سۇراق كارما دەگەن نە؟ (ادامنىڭ تاعدىرى)
ءۇىىى. وقۋشىلاردىڭ توپپەن جۇمىس ىستەپ تاقىرىپقا بايلانىستى ءسوزجۇمباق، تەستەر قۇراستىرۋ.
ءىح. وقۋشىلاردىڭ ىستەگەن جۇمىستارىن تەكسەرۋ، تالداۋ.
قورىتىندى شىعارۋ.
ح. ۇيگە: وقۋلىقتىڭ 83 بەتىندەگى سۇراقتارعا جاۋاپ بەرۋ.
تولىق نۇسقاسىن جۇكتەۋ
پوتانين جالپى ورتا ءبىلىم بەرەتىن مەكتەبىنىڭ
تاريح جانە گەوگرافيا ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى
ەلەۋسيزوۆا نۋركامال مۋحتارحانوۆنا
ءدىنتانۋ نەگىزدەرى 9 كلاسس
تاقىرىبى: بۋدديزم. بۋدديزم ءىلىمى، پايدا بولۋى، تارالۋى، نەگىزگى تارماقتارى.
/ 2 ساعات/
ماقساتى: - وقۋشىلاردى بۋدديزم ءىلىمى، پايدا بولۋى، تارالۋى، نەگىزگى تارماقتارىمەن تانىستىرۋ.
- وقۋشىلاردىڭ ءوز بەتىنشە جۇمىس ىستەپ قورىتىندى شىعارۋ داعدىلارىن قالىپتاستىرۋ، ويلاۋ جانە شىعارماشىلىق قابىلەتتەرىن دامىتۋ.
- وقۋشىلاردى جاۋاپكەرشىلىككە، دەربەستىككە، بەلسەندى ازاماتتىق كوزقاراسىنا تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: مودۋلدىك.
ساباقتىڭ ءادىسى: ءوز بەتىنشە جۇمىس، توپپەن جۇمىس.
قۇرال - جابدىقتار: ق ر كونستيتۋسياسى، ەنسيكلوپەديا، دۇنيە ءجۇزى تاريحى 6 كلاسس، وقۋلىق
ساباقتىڭ بارىسى: ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
ءىى. وتكەن تاقىرىپتى قايتالاۋ: سۇراق – جاۋاپ ويىنى.
1. ءيۋدايزمنىڭ پايدا بولۋىنىڭ تەوريالىق نەگىزى نە؟
2. يۋدايزم ءىلىمىنىڭ ەرەكشەلىكتەرى قانداي؟
3. ءيۋدايزمنىڭ قانداي قاسيەتتى كىتاپتارىن بىلەسىڭدەر؟
4. ءيۋدايزمنىڭ تاريحي كەزەڭدەرىن اتاڭدار؟
5. ءيۋدايزمنىڭ قانداي داستۇرلەرى مەن مەرەكەلەرى بار؟
ءىىى. جاڭا تاقىرىپتىڭ جوسپارى:
1. بۋدديزم ءىلىمى، پايدا بولۋى، تارالۋى.
2. نەگىزگى تارماقتارى.
3. قازىرگى ءبۋدديزمنىڭ ەرەكشەلىكتەرى.
4. ءبۋدديزمنىڭ قازاقستانداعى تاريحى.
نەگىزگى سوزدەر: بۋدديزم، گاۋتاما، كارما، نيرۆانا، حينايانا، ماحايانا
ءىۇ. جاڭا تاقىرىپتى تىرەك – كەستە ارقىلى ءتۇسىندىرۋ:
بۋدديزم
تارالۋى
↓
نەگىزگى تارماقتارى
↓
• حينايانا
• ماحايانا
↓
دزەن - بۋدديزم
لامايزم
ءىلىمى: نەگىزىنە اينالعان «ءتورت اقيقات»:
1. ءومىر دەگەن – قاسىرەت. ادامنىڭ ءومىرىنىڭ بارلىق كەزەڭدەرى – ونىڭ تۋۋى، ەسەيۋى، ءقارتايۋى، ءولۋى – ءبارى قاسىرەت.
2. ادامدار بۇل دۇنيەدە راحات كورسەم، باي بولسام دەيدى. قاسىرەت سەبەپتەرى وسىندا جاتىر. دەمەك، ادامنىڭ قاسىرەت كورۋى ونىڭ قاناعاتسىز تىلەكتەرىنەن
3. بارلىق دۇنيەلىك تىلەكتەردەن تولىق باس تارتىپ، نيرۆاناعا جەتكەندە عانا قاسىرەتتەن ارىلۋعا بولادى.
4. نيرۆاناعا جانە قۇدىرەتتى اقيقاتقا «ورتاڭعى» نەمەسە «سەگىز ءتۇرلى» جولمەن جەتۋگە بولادى. ولار: 1. قاسىرەتتىڭ سەبەپتەرىن دۇرىس تۇسىنە ءبىلۋ؛
2. دۇرىس ويلاي ءبىلۋ؛
3. ءسوزدى دۇرىس قۇرۋ؛
4. دۇرىس ارەكەتتەر جاساۋ؛
5. سالاۋاتتى ءومىر ءسۇرۋ؛
6. ادال ەڭبەك ەتۋ؛
7. ىزگى نارسەلەردى ويعا ساقتاۋ؛
8. دەنە كۇشى مەن پسيحيكانى دۇرىس ارناعا سالۋ.
پايدا بولۋى: ب. ز. د ءۇى عاسىردا كونە ءۇندىستاندا پايدا بولدى. ءدىنىڭ نەگىزىن سالۋشى سيدحارتحا گاۋتاما 567 جىلى وڭتۇستىك نەپالداعى رۋ باسىنىڭ وتباسىندا دۇنيەگە كەلدى.
نەگىزگى تارماقتارى: حينايانا ءدىني ءىلىمى مەن عۇرىپتاردىڭ مىزعىماستىعىن جاقتادى.
ماحايانا وعان قوسىمشالار ەنگىزۋدى، بۋدديزمگە كەڭىرەك جانە ەركىنىرەك تۇسىندىرمە بەرۋدى قولدادى.
تارالۋى: حينايانا شري - لانكادا، تايلاندتا، بيرمادا، لاوستا، كامبودجادا كەڭ تارادى.
ءۇندىستاندا، بانگلادەشتە، ۆەتنامدا، مالازيادا، نەپالدا ىقپالى ىلگەرىلەرگە قاراعاندا سولعىنداۋ بولدى.
ماحايانا جۇڭگو، جاپونيا، كورەيا، نەپال، بۋتان، لامايزم تۇرىندە مونعوليادا، تيبەتتە، بۋرياتيادا، جوڭعاريادا.
ايىرماشىلىقتارى: ماحايانادا بۋددانى قۇداي بەينەسىندە مويىندايدى، ال حينايانادا
بۋددانى ءمۇعالىم دەپ سانايدى.
ءۇ. وقۋشىلاردىڭ شاعىن توپپەن ماتىنمەن جۇمىس ىستەۋى:
1 توپقا بەرىلەتىن ءماتىن «ءبۋدديزمنىڭ پايدا بولۋ العىشارتتارىن سيپاتتاۋ.
ءىى توپقا «ءبۋدديزمنىڭ تاريحى، تارالۋى».
ءىىى توپقا «نەگىزگى تارماقتارى».
ءىۇ توپقا «قازاقستانداعى بۋددا ءدىنى».
ءۇى. وقۋشىلاردىڭ توپتا ىستەگەن جۇمىستارىن تىڭداۋ.
ءۇىى. وقۋشىلاردىڭ العان ءبىلىمىن تەكسەرۋ.
بليس – تۋرنير ويىنى.
1-سۇراق. بۋدديزم ءدىنىنىڭ نەگىزىن سالۋشى كىم؟ (سيددحارتحا گاۋتاما).
2- سۇراق ءۇندى مەملەكەتىنىڭ نەگىزىن قالاعان ماۋريا اۋلەتىنەن شىققان پاتشا كىم؟ (اشوك)
3 -سۇراق بۋدديزم ءىلىمى نەشە «اقيقاتتان» تۇرادى؟ (ءتورت)
4- سۇراق نيرۆاناعا جەتۋ جولى نەشەۋ؟ (سەگىز)
5- سۇراق نەگىزگى تارماقتارىن اتاڭدار. (حينايانا مەن ماحايانا).
6- سۇراق قازاقستانعا بۋدديزم قاشان كەلدى؟ (ءىى - ءىىى عاسىرلاردا).
7 -سۇراق رەسەيگە بۋدديزم نەشىنشى عاسىردا كەلدى؟ (ءحۇىى – ءحۇىىى ع. ع).
8 -سۇراق چان - بۋدديزم دەگەن نە؟ (قىتايدا ماحايانا مەن جەرگىلىگتى دىندەردىڭ سينتەزى).
9 -سۇراق ماحايانانىڭ ەكى بولىگى قالاي اتالادى؟ (لامايزم جانە دزەن – بۋدديزم).
10- سۇراق بۋدديزم ءدىني باسشىلارىنىڭ جينالىسى قالاي اتالادى؟ (سانگيتي).
11 -سۇراق سيددحارتحا گاۋتاما قاي جىلى ومىرگە كەلدى؟ (567 جىلى)
12- سۇراق كارما دەگەن نە؟ (ادامنىڭ تاعدىرى)
ءۇىىى. وقۋشىلاردىڭ توپپەن جۇمىس ىستەپ تاقىرىپقا بايلانىستى ءسوزجۇمباق، تەستەر قۇراستىرۋ.
ءىح. وقۋشىلاردىڭ ىستەگەن جۇمىستارىن تەكسەرۋ، تالداۋ.
قورىتىندى شىعارۋ.
ح. ۇيگە: وقۋلىقتىڭ 83 بەتىندەگى سۇراقتارعا جاۋاپ بەرۋ.
تولىق نۇسقاسىن جۇكتەۋ
You Might Also Like
