زات ەسىمنىڭ گرامماتيكالىق كاتەگوريالارىن وقىتۋ
الماتى وبلىسى، رايىمبەك اۋدانى، كەگەن اۋىلى.
سەرىك ءاليا امانتاي قىزى
كۋرستىق جۇمىس
مازمۇنى
ءى. كىرىسپە
II. نەگىزگى ءبولىم
زات ەسىمنىڭ گرامماتيكالىق كاتەگوريالارىن وقىتۋ
1/1. زات ەسىمنىڭ گرامماتيكالىق كاتەگوريالارىن وقىتۋدىڭ ءتيىمدى
جولدارى
1/2. زات ەسىمنىڭ گرامماتيكالىق كاتەگوريالارىن وقىتۋدا جاڭا تەحنولوگيالاردى پايدالانۋ
ءىىى. قورىتىندى
ءىۇ. پايدالانىلعان ادەبيەتتەر ءتىزىمى
كىرىسپە
مەكتەپتە وقىلاتىن قازاق ءتىلى كۋرسىنىڭ باعدارلاماسىندا زات ەسىمنىڭ گرامماتيكالىق كاتەگوريالارىنىڭ الاتىن ورنى مەن ونى وقىتۋدىڭ ءمانى زور.
زات ەسىمنىڭ گرامماتيكالىق كاتەگوريالارىن وقىتۋ - وقۋشىنىڭ سويلەۋ، جازۋ ءتىلى داعدىسىنىڭ، مانەرلى وقۋىنىڭ، ورفوگرافيالىق، پۋنكتۋاسيالىق ءبىلىم داعدىلارىنىڭ قالىپتاسۋىنىڭ، دامۋىنىڭ نەگىزگى كىلتى بولىپ تابىلادى. بۇل تاقىرىپتى وقىتۋ ارقىلى وقۋشىلارعا زات ەسىمنىڭ گرامماتيكالىق كاتەگوريالارى تانىتىلادى. وسى تاقىرىپتان بەرىلەتىن تەوريالىق ءبىلىمىنىڭ اياسى كەڭ. اتاپ ايتقاندا، وقۋشىلار مىناداي ءبىلىم الادى:
زات ەسىمنىڭ گرامماتيكالىق كاتەگوريالارى تۋرالى تۇسىنىك؛
زات ەسىمنىڭ گرامماتيكالىق كاتەگوريالارىن وقۋداعى ماقسات؛
زات ەسىمنىڭ گرامماتيكالىق كاتەگوريالارىنىڭ وزىندىك بەلگىلەرى مەن ەرەكشەلىكتەرى.
زات ەسىمنىڭ گرامماتيكالىق كاتەگوريالارى تاقىرىبىنان وقۋشىلارعا تياناقتى ءبىلىم مەن داعدى بەرۋ ءۇشىن، ەڭ الدىمەن، ماتەريالدى نەشە ساعاتتا وتۋگە بولادى، ءار ساعاتتا وتىلۋگە ءتيىستى ماتەريال كولەمى مەن مازمۇنى جانە وقۋشىلارعا بۇرىننان تانىس، تانىس ەمەستىگى، ەڭ سوڭىندا وقۋشىلاردىڭ قابىلداي الۋ قابىلەتتىلىگى، ورەسى، داعدىلارىنىڭ بار - جوعى سياقتى ماسەلەلەردى كۇن ىلگەرى ويلاستىرا، جوسپارلاپ الۋ قاجەتتىلىگى تۋادى.
وسىلاي وتكىزىلەتىن ماتەريال كولەمى انىقتالىپ العان سوڭ، سول ماتەريالدى تولىق مەڭگەرتۋ، ءاربىر مينۋتتى بوس جىبەرمەۋ، ول ءۇشىن وقۋشىلاردىڭ وزىنە جۇمىس ىستەۋ، وي قورىتىندىسىن جاساتۋ سياقتى ماسەلەلەر ماقسات ەتىلەدى.
زات ەسىمنىڭ گرامماتيكالىق كاتەگوريالارىن وقىتۋ ءپرينسيپى پەداگوگيكانىڭ ديداكتيكالىق پرينسيپتەرىنە نەگىزدەلىپ وقىتىلادى. ماسەلەن، ديداكتيكانىڭ بەرىلەتىن ساباق تاقىرىبى وتكەن تاقىرىپپەن بايلانىستىرىلىپ وتىرىلۋى كەرەك جانە وتىلەتىن ماتەريالدار بىرىمەن - ءبىرى تىعىز بايلانىستى بولسىن دەگەن ەرەجەسىنە نەگىزدەلىپ وتىراتىن بولسا، زات ەسىمنىڭ گرامماتيكالىق كاتەگوريالارىن وقىتۋ ونىڭ الدىندا وتىلگەن ءسوز قۇرامىمەن بايلانىستى وتىلەدى.
ءمۇعالىم زات ەسىمنىڭ گرامماتيكالىق كاتەگوريالارىن وقىتۋدا ونىڭ مىناداي ەكى جاعىنا كوڭىل اۋدارادى:
ءبىرىنشى، زات ەسىمنىڭ گرامماتيكالىق كاتەگوريالارى تۋرالى جاڭا تاقىرىپتى باستاماستان بۇرىن، وقۋشىلاردىڭ باستاۋىش مەكتەپتە ودان وتكەن ماتەريالدارىن ەسىنە ءتۇسىرىپ، سونى ءۇ سىنىپ كولەمىندە وتىلەتىن ماتەريالدى بىلگىزۋگە جەتەك ەتە وتىرىپ تۇسىندىرەدى. ول ءۇشىن باستاۋىش مەكتەپتە وتىلەتىن زات ەسىم تۇرلەنۋىنىڭ باعدارلامالىق كولەمىن جاقسى ءبىلىپ، ونى قانداي جولدارمەن بايلانىستىرۋدىڭ تاسىلدەرىن بەلگىلەپ قويادى. ونداي تاسىلدەر ءار ءتۇرلى بولادى.
كەيبىر مۇعالىمدەر باستاۋىشتا وتىلگەن زات ەسىمنىڭ كاتەگوريالارىنىڭ نەگىزگى ەرەكشەلىكتەرىن قامتيتىن سۇراقتار قويىپ، سول سۇراقتارعا وقۋشىلاردىڭ وزدەرىنە جاۋاپ بەرگىزىپ، مىسالدار كەلتىرۋ جولىمەن قايتالاپ بارىپ، جاڭا تاقىرىپپەن بايلانىستىرادى.
كەيبىر مۇعالىمدەر باستاۋىشتا وتىلگەن زات ەسىمنىڭ گرامماتيكالىق كاتەگوريالارىنىڭ باعدارلامالىق كولەمىن قامتىعان ماتىندەردى تالداتىپ ايتقىزىپ، سونى جاڭا تاقىرىپپەن بايلانىستىرادى.
ەكىنشىدەن، ءمۇعالىم ءۇ سىنىپ كولەمىندە وقىلاتىن زات ەسىمنىڭ گرامماتيكالىق كاتەگوريالارىنىڭ ەرەكشەلىكتەرىن وقۋشىلارعا جۇيەلى جانە ءدال ءتۇسىندىرۋ ءۇشىن، تىلىمىزدەگى سوزدەردىڭ قۇرامىنا، لەكسيكالىق ماعىناسىنا قاراي الۋان ءتۇرلى وزگەرەتىندىگىن بايقاتادى.
وقىتۋ تەك ءبىلىم بەرۋ عانا ەمەس، سونىمەن بىرگە بالالاردى جان - جاقتى جەتىلدىرۋ جانە تاربيەلەۋ، شەبەرلىك جانە داعدىمەن قارۋلاندىرا ءتۇسۋ بولىپ سانالادى. سوندىقتان دا زات ەسىمنىڭ گرامماتيكالىق كاتەگوريالارىن مەڭگەرتۋ ءۇشىن ىرىكتەلىپ الىناتىن ماتەريالدار وقۋشىلارعا تاربيە بەرۋ جاعىنان دا ماڭىزدى، باعالى بولۋعا ءتيىس. ال ساباق جۇرگىزۋ پروسەسىندە قولدانىلاتىن مەتوديكالىق ءادىس - تاسىلدەر تاقىرىپتى وقۋشىلار ءتۇسىنۋ ءۇشىن جاعداي جاساپ قانا قويماي، سوعان سايكەس بالالاردىڭ جان - جاقتى دامۋىنا اسەر ەتەتىندەي بولعانى ءجون.
نەگىزگى ءبولىم
زات ەسىمنىڭ گرامماتيكالىق كاتەگوريالارىن وقىتۋ
1/1 زات ەسىمنىڭ گرامماتيكالىق كاتەگوريالارىن وقىتۋدىڭ ءتيىمدى جولدارى
زات ەسىمنىڭ باسقا ءسوز تاپتارىنان ەرەكشەلەنەتىن ءبىر بەلگىسى – كوپتىك، تاۋەلدىك، سەپتىك، جىكتىك كاتەگوريالارىنىڭ بولۋى. زات ەسىمنىڭ گرامماتيكالىق كاتەگوريالارىن شىعارماشىلىق تۇرعىدا جۇيەلى وقىتۋ جانە ونى وقۋشىلارعا ساپالى بىلگىزىپ، تياناقتى مەڭگەرتۋ وعان كەرەكتى ادىستەمەلىك ءادىس - تاسىلدەردى دۇرىس قولدانىپ وتىرۋعا بايلانىستى. ول ءۇشىن ءمۇعالىم زات ەسىمنىڭ گرامماتيكالىق كاتەگوريالارىنا ءتان بەلگىلەرىن باعدارلاما بويىنشا جوسپارلاپ، ودان ۇيىمداستىرىلاتىن ساباق تۇرلەرى مەن وتىلەتىن ماتەريالداردىڭ كولەمىنە قاراي ادىستەرىن بەلگىلەيدى. ول ادىستەردىڭ جەكە تاسىلدەرىن ۇتىمدى قولدانۋدىڭ ناتيجەسىندە زات ەسىمنىڭ گرامماتيكالىق كاتەگوريالارىنا ءتان بەلگىلەرى شىعارماشىلىق تۇرعىدا تۇسىندىرىلەدى.
باعدارلاما بويىنشا زات ەسىمنىڭ مورفولوگيالىق بەلگىلەرى ءىى سىنىپتان باستاپ وقىتىلادى. ءىى سىنىپتا زات ەسىمنىڭ جەكەشە، كوپشە ءتۇرى، كوپشەنىڭ مورفولوگيالىق بەلگىسى وتىلەدى دە، ءىىى – ءىۇ سىنىپتاردا بۇل قايتالانىپ وقىتىلادى. ءۇ سىنىپ وقۋشىلارىنا زات ەسىمنىڭ جەكەشە، كوپشە تۇرلەرى باستاۋىش مەكتەپتىڭ وزىندە تانىس بولعاندىقتان، ەندى ولاردى گرامماتيكالىق تۇرعىدان ءتۇسىندىرۋ قاجەت. بۇل ءۇشىن بىردەي زاتتىڭ جەكە جانە بىرنەشەۋى بەينەلەنگەن سۋرەتتەردى پايدالانۋعا بولادى. ءمۇعالىم سولاردىڭ ماعىناسىن ءتۇسىندىرۋ ارقىلى زات ەسىمنىڭ جەكەشە، كوپشە ءتۇرى بولاتىنىن اڭعارتادى. زات ەسىمدەردىڭ جەكەشە، كوپشە تۇلعادا جۇمسالاتىنى، زاتتىڭ كوپتىگىن ءبىلدىرۋ ءۇشىن كوپتىك جالعاۋى جالعاناتىنى تۋرالى ەرەجەمەن تانىستىرادى. سونىمەن قاتار وقۋشىلارعا كوپتىك جالعاۋىنىڭ قوسىمشالارىن، ولاردىڭ سوزدەرگە جالعانۋ ۆاريانتتارىن شاتاستىرىپ الۋشىلىق جانە نەلىكتەن ءبىر جالعاۋدىڭ تۇرلەنىپ ۆاريانتقا ءبولىنىپ كەتۋ زاڭدىلىقتارىن مەكتەپ قابىرعاسىنان ۇيرەتۋدىڭ ماڭىزى زور. ول ءۇشىن بۋىن ۇندەستىگى مەن دىبىس ۇندەستىگى ەسكە ءتۇسىرىلىپ قايتالانىلادى دا، ۇندەستىك زاڭىنا بايلانىستى سوزدەردىڭ سوڭعى بۋىنىنىڭ جۋان، جىڭىشكە اۋەنىنە قاراي ۇيلەسىپ كەلۋىنە بايلانىستى ەكەندىگى تۇسىندىرىلەدى.
كوپتىك جالعاۋىنىڭ قوسىمشالارىن، ولاردىڭ سوزدەرگە ۇندەستىك زاڭىنىڭ زاڭدىلىعىنا بوي ۇسىنا جالعاناتىن ەرەكشەلىگىن مىناداي كورنەكىلىك ارقىلى تۇسىندىرۋگە بولادى.(2، 4، 8، 11)
بۇل كورنەكىلىكتى ءتۇسىندىرۋ جولى مىناداي:
الدىمەن كوپتىك جالعاۋ دەگەن تىركەسكە تۇسىنىك بەرىلەدى. كوپتىك جالعاۋى جالعانعان سوزىنە كوپتىك ماعىنا بەرىپ، ونى ەكىنشى ءبىر سوزبەن جالعاستىراتىن بولعاندىقتان، بۇل قوسىمشاعا بەرىلگەن اتاۋ ءوزىنىڭ اتقاراتىن قىزمەتىنە تولىق ساي كەلىپ، ءوزىنىڭ مازمۇنىنىڭ قانداي ەكەنىن بىردەن اڭعارتىپ تۇرعانىن ەسكەرتەمىز.
ەكىنشى رەتتە، كوپتىك جالعاۋىنىڭ ارناۋلى – لار، - لەر، - دار، - دەر، - تار، - تەر تۇلعالى جالعاۋىنىڭ بارىن جانە بۇلاردىڭ بۋىن ۇندەستىگىنە بايلانىستى جۋان، جىڭىشكە ۆاريانتتا ايتىلاتىنىن، سول تۇلعادا جازىلاتىنىن بالالار، كەمەلەر، كولدەر، كىتاپتار، مەكتەپتەر سوزدەرى ارقىلى تۇسىندىرەمىز.
ءۇشىنشى رەتتە، كوپتىك جالعاۋىنىڭ قوسىمشالارىنىڭ باسقى دىبىستارىنىڭ ل، د، ت، دىبىستارىنان باستالاتىن سەپتەرىنىڭ سىرىن اشامىز. بۇل جايدى ءمۇعالىم كورنەكىلىكتەگى ۇشكىل سىزىق ارقىلى تۇسىندىرەدى. كوپتىك جالعاۋى جالعاناتىن سوزدەردىڭ سوڭى داۋىستى، سونور ر، ۋ، ي دىبىستارىنىڭ بىرىنە اياقتالسا، كوپتىك جالعاۋى ءۇندى ل دىبىسىنان باستالىپ، - لار، - لەر تۇلعاسىندا جالعاناتىندىعىن سۇراق - جاۋاپ ادىسىمەن وزدەرىنە جيناقتاتىپ، وسى ءتارىزدى مىسالدار ايتقىزامىز. مىنە، وسىنداي جولمەن كوپتىك جالعاۋىنىڭ د، ت دىبىستارىنان باستالاتىن سەبەبىن ءتۇسىندىرىپ، مىسالداردى وزدەرىنە تاپسىرامىز. وسى جولمەن تۇسىندىرىلگەن جاڭا ماتەريالدى وقۋشىلاردىڭ قانشالىقتى دارەجەدە تۇسىنگەندىكتەرىن بايقاۋ ءۇشىن، ماگنيتوفوندى پايدالانا وتىرىپ، مىناداي جاتتىعۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋگە بولادى.
بىرىنشىدەن، وقۋشىلارعا مىناداي مازمۇندا جازىلعان كەسپە قاعازدارىن ۇلەستىرىپ بەرەمىز:
داۋىستى دىبىسقا بىتكەن ەكى ءسوز ويلاپ، وعان كوپتىك جالعاۋىن جالعا.
ونەرپازدار، ەگىنشىلەر سوزدەرىندەگى كوپتىك جالعاۋى نەلىكتەن – دار، - لەر بولىپ تۇر؟
كۇرەكتەر، كىلەمدەر سوزدەرىندەگى كوپتىك جالعاۋىنىڭ تۇرلەرىنە تالداۋ جاسا.
كوپتىك جالعاۋى قانداي جاعدايدا «د» دىبىسىنان باستالادى، مىسال كەلتىر.
كوپتىك جالعاۋى قانداي جاعدايدا «ت» دىبىسىنان باستالادى، مىسال كەلتىر.
بۇل سياقتى كەسپە قاعازدارىن ۇلەستىرىپ بەرگەن سوڭ، «تىڭداپ وتىرىڭدار، قاتەسى بولسا، تۇزەيسىڭدەر» دەگەن ەسكەرتۋ ايتىپ، ءمۇعالىم كەسپە قاعازى ارقىلى جاۋاپ بەرەتىن وقۋشىلاردىڭ جاۋابىن ءۇنتاسپاعا جازىپ الادى دا، وزدەرىنە قايتا تىڭداتىپ، وقۋشى جاۋابىنىڭ دۇرىس نە تەرىس ەكەنىن تەكسەرەدى. جاڭا ماتەريالدى بۇلايشا بەكىتىپ، جاتتىقتىرۋ – ساباقتى جانداندىرىپ، تۇرلەندىرۋدىڭ ءبىر ءتۇرى جانە بالالاردىڭ ىنتا - جىگەرىن ارتتىرۋ ءۇشىن قولايلى.
سونداي – اق، زات ەسىم سوزدەرىنىڭ كەيبىر توبى لەكسيكا - سەمانتيكالىق ماعىنادا قولدانىلىپ، ولارعا كوپتىك جالعاۋى جالعانبايتىنىن دا ەسكەرۋ كەرەك. كوپتىك جالعاۋدا قولدانبايتىن زات ەسىمدەر ناقتى مىسالدار توڭىرەگىندە مىناداي جۇيەمەن تۇسىندىرىلەدى:
سۇيىقتىق ۇعىمدى بىلدىرەتىن زات ەسىمدەردىڭ اتاۋلارى: سۋ، شاي، سورپا.
گاز تەكتەس زات ەسىمدەردىڭ اتاۋلارى: بۋ، ءتۇتىن، شاڭ.
ۋاق، ۇنتاق، مايدا زات ەسىمدەردىڭ اتاۋلارى: قانت، ۇن، قۇم.
دەرەكسىز زات ەسىمدەردىڭ اتاۋلارى: قۋانىش، شىندىق، وكىنىش.
تابيعات بايلىعى، كەن اتاۋلارى: التىن، مىس، الماس.
تابيعات قۇبىلىستارىنىڭ اتاۋلارى: جەل، بوران، قار.
جۇپتىق ۇعىمدى بىلدىرەتىن زات ەسىم اتاۋلارى: كوز، قول، اياق.
كوپتىك كاتەگورياسىنىڭ نەگىزگى گرامماتيكالىق ماعىناسى – زاتتىڭ كوپتىگىن ءبىلدىرۋ. وسى نەگىزگى ماعىنالارىمەن بىرگە كوپتىك جالعاۋ باسقا دا ماعىنالىق رەڭكتەردى، ماندەردى ءبىلدىرۋى مۇمكىن ەكەندىگىن مىسالدار ارقىلى ءتۇسىندىرۋ كەرەك. مىسالى، كوپتىك جالعاۋى سان ەسىمگە، ۇستەۋگە جالعانىپ، سول ءسوز بىلدىرەتىن ۇعىمنىڭ جالپى مولشەرىن، بولجامىن بىلدىرەدى: جاسى قىرىق – تاردا. ابستراكتى زات ەسىمدەرگە جالعانىپ، ونىڭ كوپتىگىن ەمەس، ءار تۇرلىلىگىن نەمەسە سالماق، مولشەر، كولەم ەسەبىن بىلدىرەدى: وي - لار، سۋ - لار. دارالىق ماندەگى زات اتاۋلارىنا، جالقى ەسىمدەرگە جالعانعاندا، ولاردىڭ ءوزىنىڭ كوپتىگىن ەمەس، كوپكە ورتاق ەكەنىن جانە ونىمەن بىرگە توپتاۋ ۇعىمىن بىلدىرەدى: اكە - لەر، شەشە - لەر. زاتتىڭ ءوزىنىڭ كوپتىگىن ەمەس، كوپكە ورتاقتىقتى دا بىلدىرەدى: اس - تارىڭدى ىشىڭدەر دەگەندە استىڭ كوپتىگى ەمەس، ونى ىشەتىن ادامنىڭ كوپتىگىن بىلدىرەدى. وسىنداي ءار جاقتىق ماعىنادا، ماعىنالىق رەڭكتە جۇمسالاتىندىقتان، كوپتىك جالعاۋى ءار ءتۇرلى ستيلدىك قىزمەت اتقاراتىندىعىن دا ايتا كەتكەن ءجون.
كوپتىك جالعاۋى كەيدە زات ەسىمنەن باسقا دا ءسوز تاپتارىنا جالعانسا، ولارعا زاتتىق ماعىنا ۇستەپ، زاتتاندىرىپ تۇرادى. كوپتىك جالعاۋدىڭ بۇل قاسيەتى ءارقاشان دۇرىس تۇسىندىرىلە بەرمەيدى. بۇل «كوپتىك جالعاۋىنىڭ بۇل جەردەگى قىزمەتى جۇرناق قىزمەتىمەن پارا - پار دەرلىك» - دەپ جالپى جالعاۋدىڭ تابيعاتىنا تەرەڭ ۇڭىلمەگەندىكتەن تۋىپ وتىر. (6، 7، 10) بىرىنشىدەن، باسقا ءسوز تاپتارىن زاتتاندىرۋ قاسيەتى تەك كوپتىك جالعاۋدا ەمەس، سەپتىك، تاۋەلدىك جالعاۋدا دا ءجيى كەزدەسىپ وتىرادى: ەرىنشەكتىڭ ەرتەڭى تاۋسىلماس، بىلىمدىدەن شىققان ءسوز، تالاپتىعا بولسىن كەز.(اباي) ەكىنشىدەن، كوپتىك، تاۋەلدىك جانە سەپتىك جالعاۋلارىنىڭ بۇنداي قاسيەتى، باسقا ءسوز تاپتارىنان جاسالعاندا، ولاردى زاتتاندىرىپ جىبەرۋ قاسيەتى، بۇل تۇلعالاردىڭ زات ەسىمگە ءتان تۇرلەنۋ جۇيەسى ەكەندىگىن، زات ەسىمنىڭ تازا گرامماتيكالىق كاتەگورياسى ەكەندىگىن دالەلدەيدى.
ءبىر زاتتىڭ ەكىنشى ءبىر زاتقا تاۋەلدى، مەنشىكتى، قاتىستى بولۋى – تىلدەگى
اقيقات قۇبىلىس. بۇنداي زاتتار اراسىنداعى مەنشىكتىلىك - تاۋەلدىك قاتىناس قانداي تىلدە بولسا دا بار. ءبىراق ونداي ۇعىمداردىڭ گرامماتيكالىق ءمانى مەن سيپاتى، بەرىلۋ امال - تاسىلدەرى بارلىق تىلدەردە بىردەي، بىركەلكى بولا بەرمەيدى. قازاق تىلىندە بۇل ءمان تاۋەلدىك جالعاۋ ارقىلى جانە مەنشىكتەلۋشى زات اتاۋى مەن بۋىن ۇندەستىگىنە باعىنبايتىن – نىكى، - دىكى، - تىكى قوسىمشالى ءسوزدىڭ تىركەسى ارقىلى بەرىلەدى. وسى ارقىلى، ياعني، جاق تۇرلەرىنە بايلانىستى تاۋەلدىلىك
گرامماتيكالىق فورمالار نەگىزىندە بەرىلۋى ارقىلى قازاق تىلىندە تاۋەلدىك كاتەگورياسى گرامماتيكالىق كاتەگوريا بولىپ قالىپتاسقان. باعدارلاما بويىنشا بۇل كاتەگوريا ءىى سىنىپتان باستاپ، ءۇىى سىنىپقا دەيىن وقىتىلادى. ءىى سىنىپتا وقۋشىلار زات ەسىمنىڭ تاۋەلدىك جالعاۋى، تاۋەلدىك جالعاۋىنىڭ ءى، ءىى جاقتارى تەك ادامعا ايتىلاتىنى جايلى ماعلۇمات السا، ءىى، ءىۇ سىنىپتاردا بۇل ماعلۇماتتاردى قايتالاپ وتەدى.(14، 13، 5)
ال ءۇ، ءۇىى سىنىپتار ارالىعىندا «زات ەسىمنىڭ تاۋەلدەنۋى» تاقىرىبىن وقىتۋ بارىسىندا مىناداي ماقسات قويىلادى: تاۋەلدىك جالعاۋىنىڭ تاۋەلدىك ۇعىمىن ءبىلدىرىپ، ۇنەمى ىلىك سەپتىك جالعاۋلى سوزبەن بايلانىستا كەلەتىنىن ءتۇسىندىرۋ؛ تاۋەلدىك جالعاۋىنىڭ ارناۋلى ءۇش جاعى بولاتىنىن جانە ولاردىڭ ءى، ءىى جاقتارى تەك ادامعا عانا مەنشىكتى ايتىلسا، ءىىى جاق ادامعا دا، باسقا زاتتارعا دا قاتىستى ەكەنىن ءبىلدىرۋ؛ تاۋەلدىك جالعاۋىنىڭ ارناۋلى قوسىمشالارىن مەڭگەرتۋ.
سەرىك ءاليا امانتاي قىزى
كۋرستىق جۇمىس
مازمۇنى
ءى. كىرىسپە
II. نەگىزگى ءبولىم
زات ەسىمنىڭ گرامماتيكالىق كاتەگوريالارىن وقىتۋ
1/1. زات ەسىمنىڭ گرامماتيكالىق كاتەگوريالارىن وقىتۋدىڭ ءتيىمدى
جولدارى
1/2. زات ەسىمنىڭ گرامماتيكالىق كاتەگوريالارىن وقىتۋدا جاڭا تەحنولوگيالاردى پايدالانۋ
ءىىى. قورىتىندى
ءىۇ. پايدالانىلعان ادەبيەتتەر ءتىزىمى
كىرىسپە
مەكتەپتە وقىلاتىن قازاق ءتىلى كۋرسىنىڭ باعدارلاماسىندا زات ەسىمنىڭ گرامماتيكالىق كاتەگوريالارىنىڭ الاتىن ورنى مەن ونى وقىتۋدىڭ ءمانى زور.
زات ەسىمنىڭ گرامماتيكالىق كاتەگوريالارىن وقىتۋ - وقۋشىنىڭ سويلەۋ، جازۋ ءتىلى داعدىسىنىڭ، مانەرلى وقۋىنىڭ، ورفوگرافيالىق، پۋنكتۋاسيالىق ءبىلىم داعدىلارىنىڭ قالىپتاسۋىنىڭ، دامۋىنىڭ نەگىزگى كىلتى بولىپ تابىلادى. بۇل تاقىرىپتى وقىتۋ ارقىلى وقۋشىلارعا زات ەسىمنىڭ گرامماتيكالىق كاتەگوريالارى تانىتىلادى. وسى تاقىرىپتان بەرىلەتىن تەوريالىق ءبىلىمىنىڭ اياسى كەڭ. اتاپ ايتقاندا، وقۋشىلار مىناداي ءبىلىم الادى:
زات ەسىمنىڭ گرامماتيكالىق كاتەگوريالارى تۋرالى تۇسىنىك؛
زات ەسىمنىڭ گرامماتيكالىق كاتەگوريالارىن وقۋداعى ماقسات؛
زات ەسىمنىڭ گرامماتيكالىق كاتەگوريالارىنىڭ وزىندىك بەلگىلەرى مەن ەرەكشەلىكتەرى.
زات ەسىمنىڭ گرامماتيكالىق كاتەگوريالارى تاقىرىبىنان وقۋشىلارعا تياناقتى ءبىلىم مەن داعدى بەرۋ ءۇشىن، ەڭ الدىمەن، ماتەريالدى نەشە ساعاتتا وتۋگە بولادى، ءار ساعاتتا وتىلۋگە ءتيىستى ماتەريال كولەمى مەن مازمۇنى جانە وقۋشىلارعا بۇرىننان تانىس، تانىس ەمەستىگى، ەڭ سوڭىندا وقۋشىلاردىڭ قابىلداي الۋ قابىلەتتىلىگى، ورەسى، داعدىلارىنىڭ بار - جوعى سياقتى ماسەلەلەردى كۇن ىلگەرى ويلاستىرا، جوسپارلاپ الۋ قاجەتتىلىگى تۋادى.
وسىلاي وتكىزىلەتىن ماتەريال كولەمى انىقتالىپ العان سوڭ، سول ماتەريالدى تولىق مەڭگەرتۋ، ءاربىر مينۋتتى بوس جىبەرمەۋ، ول ءۇشىن وقۋشىلاردىڭ وزىنە جۇمىس ىستەۋ، وي قورىتىندىسىن جاساتۋ سياقتى ماسەلەلەر ماقسات ەتىلەدى.
زات ەسىمنىڭ گرامماتيكالىق كاتەگوريالارىن وقىتۋ ءپرينسيپى پەداگوگيكانىڭ ديداكتيكالىق پرينسيپتەرىنە نەگىزدەلىپ وقىتىلادى. ماسەلەن، ديداكتيكانىڭ بەرىلەتىن ساباق تاقىرىبى وتكەن تاقىرىپپەن بايلانىستىرىلىپ وتىرىلۋى كەرەك جانە وتىلەتىن ماتەريالدار بىرىمەن - ءبىرى تىعىز بايلانىستى بولسىن دەگەن ەرەجەسىنە نەگىزدەلىپ وتىراتىن بولسا، زات ەسىمنىڭ گرامماتيكالىق كاتەگوريالارىن وقىتۋ ونىڭ الدىندا وتىلگەن ءسوز قۇرامىمەن بايلانىستى وتىلەدى.
ءمۇعالىم زات ەسىمنىڭ گرامماتيكالىق كاتەگوريالارىن وقىتۋدا ونىڭ مىناداي ەكى جاعىنا كوڭىل اۋدارادى:
ءبىرىنشى، زات ەسىمنىڭ گرامماتيكالىق كاتەگوريالارى تۋرالى جاڭا تاقىرىپتى باستاماستان بۇرىن، وقۋشىلاردىڭ باستاۋىش مەكتەپتە ودان وتكەن ماتەريالدارىن ەسىنە ءتۇسىرىپ، سونى ءۇ سىنىپ كولەمىندە وتىلەتىن ماتەريالدى بىلگىزۋگە جەتەك ەتە وتىرىپ تۇسىندىرەدى. ول ءۇشىن باستاۋىش مەكتەپتە وتىلەتىن زات ەسىم تۇرلەنۋىنىڭ باعدارلامالىق كولەمىن جاقسى ءبىلىپ، ونى قانداي جولدارمەن بايلانىستىرۋدىڭ تاسىلدەرىن بەلگىلەپ قويادى. ونداي تاسىلدەر ءار ءتۇرلى بولادى.
كەيبىر مۇعالىمدەر باستاۋىشتا وتىلگەن زات ەسىمنىڭ كاتەگوريالارىنىڭ نەگىزگى ەرەكشەلىكتەرىن قامتيتىن سۇراقتار قويىپ، سول سۇراقتارعا وقۋشىلاردىڭ وزدەرىنە جاۋاپ بەرگىزىپ، مىسالدار كەلتىرۋ جولىمەن قايتالاپ بارىپ، جاڭا تاقىرىپپەن بايلانىستىرادى.
كەيبىر مۇعالىمدەر باستاۋىشتا وتىلگەن زات ەسىمنىڭ گرامماتيكالىق كاتەگوريالارىنىڭ باعدارلامالىق كولەمىن قامتىعان ماتىندەردى تالداتىپ ايتقىزىپ، سونى جاڭا تاقىرىپپەن بايلانىستىرادى.
ەكىنشىدەن، ءمۇعالىم ءۇ سىنىپ كولەمىندە وقىلاتىن زات ەسىمنىڭ گرامماتيكالىق كاتەگوريالارىنىڭ ەرەكشەلىكتەرىن وقۋشىلارعا جۇيەلى جانە ءدال ءتۇسىندىرۋ ءۇشىن، تىلىمىزدەگى سوزدەردىڭ قۇرامىنا، لەكسيكالىق ماعىناسىنا قاراي الۋان ءتۇرلى وزگەرەتىندىگىن بايقاتادى.
وقىتۋ تەك ءبىلىم بەرۋ عانا ەمەس، سونىمەن بىرگە بالالاردى جان - جاقتى جەتىلدىرۋ جانە تاربيەلەۋ، شەبەرلىك جانە داعدىمەن قارۋلاندىرا ءتۇسۋ بولىپ سانالادى. سوندىقتان دا زات ەسىمنىڭ گرامماتيكالىق كاتەگوريالارىن مەڭگەرتۋ ءۇشىن ىرىكتەلىپ الىناتىن ماتەريالدار وقۋشىلارعا تاربيە بەرۋ جاعىنان دا ماڭىزدى، باعالى بولۋعا ءتيىس. ال ساباق جۇرگىزۋ پروسەسىندە قولدانىلاتىن مەتوديكالىق ءادىس - تاسىلدەر تاقىرىپتى وقۋشىلار ءتۇسىنۋ ءۇشىن جاعداي جاساپ قانا قويماي، سوعان سايكەس بالالاردىڭ جان - جاقتى دامۋىنا اسەر ەتەتىندەي بولعانى ءجون.
نەگىزگى ءبولىم
زات ەسىمنىڭ گرامماتيكالىق كاتەگوريالارىن وقىتۋ
1/1 زات ەسىمنىڭ گرامماتيكالىق كاتەگوريالارىن وقىتۋدىڭ ءتيىمدى جولدارى
زات ەسىمنىڭ باسقا ءسوز تاپتارىنان ەرەكشەلەنەتىن ءبىر بەلگىسى – كوپتىك، تاۋەلدىك، سەپتىك، جىكتىك كاتەگوريالارىنىڭ بولۋى. زات ەسىمنىڭ گرامماتيكالىق كاتەگوريالارىن شىعارماشىلىق تۇرعىدا جۇيەلى وقىتۋ جانە ونى وقۋشىلارعا ساپالى بىلگىزىپ، تياناقتى مەڭگەرتۋ وعان كەرەكتى ادىستەمەلىك ءادىس - تاسىلدەردى دۇرىس قولدانىپ وتىرۋعا بايلانىستى. ول ءۇشىن ءمۇعالىم زات ەسىمنىڭ گرامماتيكالىق كاتەگوريالارىنا ءتان بەلگىلەرىن باعدارلاما بويىنشا جوسپارلاپ، ودان ۇيىمداستىرىلاتىن ساباق تۇرلەرى مەن وتىلەتىن ماتەريالداردىڭ كولەمىنە قاراي ادىستەرىن بەلگىلەيدى. ول ادىستەردىڭ جەكە تاسىلدەرىن ۇتىمدى قولدانۋدىڭ ناتيجەسىندە زات ەسىمنىڭ گرامماتيكالىق كاتەگوريالارىنا ءتان بەلگىلەرى شىعارماشىلىق تۇرعىدا تۇسىندىرىلەدى.
باعدارلاما بويىنشا زات ەسىمنىڭ مورفولوگيالىق بەلگىلەرى ءىى سىنىپتان باستاپ وقىتىلادى. ءىى سىنىپتا زات ەسىمنىڭ جەكەشە، كوپشە ءتۇرى، كوپشەنىڭ مورفولوگيالىق بەلگىسى وتىلەدى دە، ءىىى – ءىۇ سىنىپتاردا بۇل قايتالانىپ وقىتىلادى. ءۇ سىنىپ وقۋشىلارىنا زات ەسىمنىڭ جەكەشە، كوپشە تۇرلەرى باستاۋىش مەكتەپتىڭ وزىندە تانىس بولعاندىقتان، ەندى ولاردى گرامماتيكالىق تۇرعىدان ءتۇسىندىرۋ قاجەت. بۇل ءۇشىن بىردەي زاتتىڭ جەكە جانە بىرنەشەۋى بەينەلەنگەن سۋرەتتەردى پايدالانۋعا بولادى. ءمۇعالىم سولاردىڭ ماعىناسىن ءتۇسىندىرۋ ارقىلى زات ەسىمنىڭ جەكەشە، كوپشە ءتۇرى بولاتىنىن اڭعارتادى. زات ەسىمدەردىڭ جەكەشە، كوپشە تۇلعادا جۇمسالاتىنى، زاتتىڭ كوپتىگىن ءبىلدىرۋ ءۇشىن كوپتىك جالعاۋى جالعاناتىنى تۋرالى ەرەجەمەن تانىستىرادى. سونىمەن قاتار وقۋشىلارعا كوپتىك جالعاۋىنىڭ قوسىمشالارىن، ولاردىڭ سوزدەرگە جالعانۋ ۆاريانتتارىن شاتاستىرىپ الۋشىلىق جانە نەلىكتەن ءبىر جالعاۋدىڭ تۇرلەنىپ ۆاريانتقا ءبولىنىپ كەتۋ زاڭدىلىقتارىن مەكتەپ قابىرعاسىنان ۇيرەتۋدىڭ ماڭىزى زور. ول ءۇشىن بۋىن ۇندەستىگى مەن دىبىس ۇندەستىگى ەسكە ءتۇسىرىلىپ قايتالانىلادى دا، ۇندەستىك زاڭىنا بايلانىستى سوزدەردىڭ سوڭعى بۋىنىنىڭ جۋان، جىڭىشكە اۋەنىنە قاراي ۇيلەسىپ كەلۋىنە بايلانىستى ەكەندىگى تۇسىندىرىلەدى.
كوپتىك جالعاۋىنىڭ قوسىمشالارىن، ولاردىڭ سوزدەرگە ۇندەستىك زاڭىنىڭ زاڭدىلىعىنا بوي ۇسىنا جالعاناتىن ەرەكشەلىگىن مىناداي كورنەكىلىك ارقىلى تۇسىندىرۋگە بولادى.(2، 4، 8، 11)
بۇل كورنەكىلىكتى ءتۇسىندىرۋ جولى مىناداي:
الدىمەن كوپتىك جالعاۋ دەگەن تىركەسكە تۇسىنىك بەرىلەدى. كوپتىك جالعاۋى جالعانعان سوزىنە كوپتىك ماعىنا بەرىپ، ونى ەكىنشى ءبىر سوزبەن جالعاستىراتىن بولعاندىقتان، بۇل قوسىمشاعا بەرىلگەن اتاۋ ءوزىنىڭ اتقاراتىن قىزمەتىنە تولىق ساي كەلىپ، ءوزىنىڭ مازمۇنىنىڭ قانداي ەكەنىن بىردەن اڭعارتىپ تۇرعانىن ەسكەرتەمىز.
ەكىنشى رەتتە، كوپتىك جالعاۋىنىڭ ارناۋلى – لار، - لەر، - دار، - دەر، - تار، - تەر تۇلعالى جالعاۋىنىڭ بارىن جانە بۇلاردىڭ بۋىن ۇندەستىگىنە بايلانىستى جۋان، جىڭىشكە ۆاريانتتا ايتىلاتىنىن، سول تۇلعادا جازىلاتىنىن بالالار، كەمەلەر، كولدەر، كىتاپتار، مەكتەپتەر سوزدەرى ارقىلى تۇسىندىرەمىز.
ءۇشىنشى رەتتە، كوپتىك جالعاۋىنىڭ قوسىمشالارىنىڭ باسقى دىبىستارىنىڭ ل، د، ت، دىبىستارىنان باستالاتىن سەپتەرىنىڭ سىرىن اشامىز. بۇل جايدى ءمۇعالىم كورنەكىلىكتەگى ۇشكىل سىزىق ارقىلى تۇسىندىرەدى. كوپتىك جالعاۋى جالعاناتىن سوزدەردىڭ سوڭى داۋىستى، سونور ر، ۋ، ي دىبىستارىنىڭ بىرىنە اياقتالسا، كوپتىك جالعاۋى ءۇندى ل دىبىسىنان باستالىپ، - لار، - لەر تۇلعاسىندا جالعاناتىندىعىن سۇراق - جاۋاپ ادىسىمەن وزدەرىنە جيناقتاتىپ، وسى ءتارىزدى مىسالدار ايتقىزامىز. مىنە، وسىنداي جولمەن كوپتىك جالعاۋىنىڭ د، ت دىبىستارىنان باستالاتىن سەبەبىن ءتۇسىندىرىپ، مىسالداردى وزدەرىنە تاپسىرامىز. وسى جولمەن تۇسىندىرىلگەن جاڭا ماتەريالدى وقۋشىلاردىڭ قانشالىقتى دارەجەدە تۇسىنگەندىكتەرىن بايقاۋ ءۇشىن، ماگنيتوفوندى پايدالانا وتىرىپ، مىناداي جاتتىعۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋگە بولادى.
بىرىنشىدەن، وقۋشىلارعا مىناداي مازمۇندا جازىلعان كەسپە قاعازدارىن ۇلەستىرىپ بەرەمىز:
داۋىستى دىبىسقا بىتكەن ەكى ءسوز ويلاپ، وعان كوپتىك جالعاۋىن جالعا.
ونەرپازدار، ەگىنشىلەر سوزدەرىندەگى كوپتىك جالعاۋى نەلىكتەن – دار، - لەر بولىپ تۇر؟
كۇرەكتەر، كىلەمدەر سوزدەرىندەگى كوپتىك جالعاۋىنىڭ تۇرلەرىنە تالداۋ جاسا.
كوپتىك جالعاۋى قانداي جاعدايدا «د» دىبىسىنان باستالادى، مىسال كەلتىر.
كوپتىك جالعاۋى قانداي جاعدايدا «ت» دىبىسىنان باستالادى، مىسال كەلتىر.
بۇل سياقتى كەسپە قاعازدارىن ۇلەستىرىپ بەرگەن سوڭ، «تىڭداپ وتىرىڭدار، قاتەسى بولسا، تۇزەيسىڭدەر» دەگەن ەسكەرتۋ ايتىپ، ءمۇعالىم كەسپە قاعازى ارقىلى جاۋاپ بەرەتىن وقۋشىلاردىڭ جاۋابىن ءۇنتاسپاعا جازىپ الادى دا، وزدەرىنە قايتا تىڭداتىپ، وقۋشى جاۋابىنىڭ دۇرىس نە تەرىس ەكەنىن تەكسەرەدى. جاڭا ماتەريالدى بۇلايشا بەكىتىپ، جاتتىقتىرۋ – ساباقتى جانداندىرىپ، تۇرلەندىرۋدىڭ ءبىر ءتۇرى جانە بالالاردىڭ ىنتا - جىگەرىن ارتتىرۋ ءۇشىن قولايلى.
سونداي – اق، زات ەسىم سوزدەرىنىڭ كەيبىر توبى لەكسيكا - سەمانتيكالىق ماعىنادا قولدانىلىپ، ولارعا كوپتىك جالعاۋى جالعانبايتىنىن دا ەسكەرۋ كەرەك. كوپتىك جالعاۋدا قولدانبايتىن زات ەسىمدەر ناقتى مىسالدار توڭىرەگىندە مىناداي جۇيەمەن تۇسىندىرىلەدى:
سۇيىقتىق ۇعىمدى بىلدىرەتىن زات ەسىمدەردىڭ اتاۋلارى: سۋ، شاي، سورپا.
گاز تەكتەس زات ەسىمدەردىڭ اتاۋلارى: بۋ، ءتۇتىن، شاڭ.
ۋاق، ۇنتاق، مايدا زات ەسىمدەردىڭ اتاۋلارى: قانت، ۇن، قۇم.
دەرەكسىز زات ەسىمدەردىڭ اتاۋلارى: قۋانىش، شىندىق، وكىنىش.
تابيعات بايلىعى، كەن اتاۋلارى: التىن، مىس، الماس.
تابيعات قۇبىلىستارىنىڭ اتاۋلارى: جەل، بوران، قار.
جۇپتىق ۇعىمدى بىلدىرەتىن زات ەسىم اتاۋلارى: كوز، قول، اياق.
كوپتىك كاتەگورياسىنىڭ نەگىزگى گرامماتيكالىق ماعىناسى – زاتتىڭ كوپتىگىن ءبىلدىرۋ. وسى نەگىزگى ماعىنالارىمەن بىرگە كوپتىك جالعاۋ باسقا دا ماعىنالىق رەڭكتەردى، ماندەردى ءبىلدىرۋى مۇمكىن ەكەندىگىن مىسالدار ارقىلى ءتۇسىندىرۋ كەرەك. مىسالى، كوپتىك جالعاۋى سان ەسىمگە، ۇستەۋگە جالعانىپ، سول ءسوز بىلدىرەتىن ۇعىمنىڭ جالپى مولشەرىن، بولجامىن بىلدىرەدى: جاسى قىرىق – تاردا. ابستراكتى زات ەسىمدەرگە جالعانىپ، ونىڭ كوپتىگىن ەمەس، ءار تۇرلىلىگىن نەمەسە سالماق، مولشەر، كولەم ەسەبىن بىلدىرەدى: وي - لار، سۋ - لار. دارالىق ماندەگى زات اتاۋلارىنا، جالقى ەسىمدەرگە جالعانعاندا، ولاردىڭ ءوزىنىڭ كوپتىگىن ەمەس، كوپكە ورتاق ەكەنىن جانە ونىمەن بىرگە توپتاۋ ۇعىمىن بىلدىرەدى: اكە - لەر، شەشە - لەر. زاتتىڭ ءوزىنىڭ كوپتىگىن ەمەس، كوپكە ورتاقتىقتى دا بىلدىرەدى: اس - تارىڭدى ىشىڭدەر دەگەندە استىڭ كوپتىگى ەمەس، ونى ىشەتىن ادامنىڭ كوپتىگىن بىلدىرەدى. وسىنداي ءار جاقتىق ماعىنادا، ماعىنالىق رەڭكتە جۇمسالاتىندىقتان، كوپتىك جالعاۋى ءار ءتۇرلى ستيلدىك قىزمەت اتقاراتىندىعىن دا ايتا كەتكەن ءجون.
كوپتىك جالعاۋى كەيدە زات ەسىمنەن باسقا دا ءسوز تاپتارىنا جالعانسا، ولارعا زاتتىق ماعىنا ۇستەپ، زاتتاندىرىپ تۇرادى. كوپتىك جالعاۋدىڭ بۇل قاسيەتى ءارقاشان دۇرىس تۇسىندىرىلە بەرمەيدى. بۇل «كوپتىك جالعاۋىنىڭ بۇل جەردەگى قىزمەتى جۇرناق قىزمەتىمەن پارا - پار دەرلىك» - دەپ جالپى جالعاۋدىڭ تابيعاتىنا تەرەڭ ۇڭىلمەگەندىكتەن تۋىپ وتىر. (6، 7، 10) بىرىنشىدەن، باسقا ءسوز تاپتارىن زاتتاندىرۋ قاسيەتى تەك كوپتىك جالعاۋدا ەمەس، سەپتىك، تاۋەلدىك جالعاۋدا دا ءجيى كەزدەسىپ وتىرادى: ەرىنشەكتىڭ ەرتەڭى تاۋسىلماس، بىلىمدىدەن شىققان ءسوز، تالاپتىعا بولسىن كەز.(اباي) ەكىنشىدەن، كوپتىك، تاۋەلدىك جانە سەپتىك جالعاۋلارىنىڭ بۇنداي قاسيەتى، باسقا ءسوز تاپتارىنان جاسالعاندا، ولاردى زاتتاندىرىپ جىبەرۋ قاسيەتى، بۇل تۇلعالاردىڭ زات ەسىمگە ءتان تۇرلەنۋ جۇيەسى ەكەندىگىن، زات ەسىمنىڭ تازا گرامماتيكالىق كاتەگورياسى ەكەندىگىن دالەلدەيدى.
ءبىر زاتتىڭ ەكىنشى ءبىر زاتقا تاۋەلدى، مەنشىكتى، قاتىستى بولۋى – تىلدەگى
اقيقات قۇبىلىس. بۇنداي زاتتار اراسىنداعى مەنشىكتىلىك - تاۋەلدىك قاتىناس قانداي تىلدە بولسا دا بار. ءبىراق ونداي ۇعىمداردىڭ گرامماتيكالىق ءمانى مەن سيپاتى، بەرىلۋ امال - تاسىلدەرى بارلىق تىلدەردە بىردەي، بىركەلكى بولا بەرمەيدى. قازاق تىلىندە بۇل ءمان تاۋەلدىك جالعاۋ ارقىلى جانە مەنشىكتەلۋشى زات اتاۋى مەن بۋىن ۇندەستىگىنە باعىنبايتىن – نىكى، - دىكى، - تىكى قوسىمشالى ءسوزدىڭ تىركەسى ارقىلى بەرىلەدى. وسى ارقىلى، ياعني، جاق تۇرلەرىنە بايلانىستى تاۋەلدىلىك
گرامماتيكالىق فورمالار نەگىزىندە بەرىلۋى ارقىلى قازاق تىلىندە تاۋەلدىك كاتەگورياسى گرامماتيكالىق كاتەگوريا بولىپ قالىپتاسقان. باعدارلاما بويىنشا بۇل كاتەگوريا ءىى سىنىپتان باستاپ، ءۇىى سىنىپقا دەيىن وقىتىلادى. ءىى سىنىپتا وقۋشىلار زات ەسىمنىڭ تاۋەلدىك جالعاۋى، تاۋەلدىك جالعاۋىنىڭ ءى، ءىى جاقتارى تەك ادامعا ايتىلاتىنى جايلى ماعلۇمات السا، ءىى، ءىۇ سىنىپتاردا بۇل ماعلۇماتتاردى قايتالاپ وتەدى.(14، 13، 5)
ال ءۇ، ءۇىى سىنىپتار ارالىعىندا «زات ەسىمنىڭ تاۋەلدەنۋى» تاقىرىبىن وقىتۋ بارىسىندا مىناداي ماقسات قويىلادى: تاۋەلدىك جالعاۋىنىڭ تاۋەلدىك ۇعىمىن ءبىلدىرىپ، ۇنەمى ىلىك سەپتىك جالعاۋلى سوزبەن بايلانىستا كەلەتىنىن ءتۇسىندىرۋ؛ تاۋەلدىك جالعاۋىنىڭ ارناۋلى ءۇش جاعى بولاتىنىن جانە ولاردىڭ ءى، ءىى جاقتارى تەك ادامعا عانا مەنشىكتى ايتىلسا، ءىىى جاق ادامعا دا، باسقا زاتتارعا دا قاتىستى ەكەنىن ءبىلدىرۋ؛ تاۋەلدىك جالعاۋىنىڭ ارناۋلى قوسىمشالارىن مەڭگەرتۋ.
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
