زات ەسىمنىڭ تاۋەلدەنۋى
ساباقتىڭ تاقىرىبى: زات ەسىمنىڭ تاۋەلدەنۋى
ساباقتىڭ ماقساتى: 1. زات ەسىمنىڭ ماعىناسى تۋرالى جالپى تۇسىنىك بەرۋ. ول قانداي دا ءبىر زاتتىڭ، ۇعىمنىڭ اتاۋى ەكەنىن ءتۇسىندىرۋ.
2. وقۋشىنىڭ وي - ءورىسىن، سوزدىك قورىن، دۇنيەتانىمىن، بەلسەندىلىگىن ارتتىرۋ.
3. ساۋاتتىلىققا، دۇرىس مادەنيەتتى سويلەي بىلۋگە، جىلدامدىققا تاربيەلەۋ.
ءادىسى: ءتۇسىندىرۋ، سۇراق - جاۋاپ، كورنەكىلىك.
ءتۇرى: جاڭا ءبىلىمدى مەڭگەرتۋ، ستو تەحنولوگياسى.
كورنەكىلىگى: وقۋلىق، سۋرەتتەر، ويىن تۇرلەرى.
ءپانارالىق بايلانىس: انا ءتىلى، ماتەماتيكا
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى قىزىعۋشىلىقتى وياتۋ.
- ەكى كوز نە ءۇشىن كەرەك؟
جاقسىلاردى كورۋ ءۇشىن.
- ەكى قول نە ءۇشىن كەرەك؟
ەلگە كومەك بەرۋ ءۇشىن.
- ەكى قۇلاق نە ءۇشىن كەرەك؟
اقىل، كەڭەس تىڭداۋ ءۇشىن.
ولاي بولسا بالالار بۇگىنگى ساباقتا جاقسى قاتىسىپ، ءوز ءبىلىمىمىزدى كورسەتەيىك.
رەبۋس، ءسوزجۇمباق شەشۋ ارقىلى توپتىڭ اتىن تابۋ.
ءى توپ «زات ەسىم»
ءىى توپ «سىن ەسىم»
ءىىى توپ «سان ەسىم»
ءىى ميعا شابۋىل.
ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ.
46 - جاتتىعۋ
كوپ نۇكتەنىڭ ورنىنا تاۋەلدىك جالعاۋىن قويىپ جازۋ.
ءىىى ماعىنانى تانىتۋ.
بالالار الدا قانداي مەرەكەلەر كەلە جاتىر؟
ول مەرەكەدە ۇلتتىق قانداي ويىندار ويناتىلادى؟
ال ەندەشە ۇلتتىق ويىندار جايلى تولىق بىلگىمىز كەلسە تاپسىرمالاردى ورىندايىق.
1) ءتۇبىر سوزدەردى تاۋەلدەنگەن سوزدەرمەن سالىستىرۋ.
ەرەجەلەردى ەسكە ءتۇسىرۋ.
كوكپار ويىنى.
ۇلتتىق ات ويىنى. اۋەلگى اتاۋى «كوك ءبورى» سوزىنەن شىققان. بۇرىندارى مال باققان كوشپەلى حالىقتار كوك ءبورىنى سويىپ العاندا ولىگىن ات ۇستىندە سۇيرەلەپ، ءبىر - بىرىنەن الا قاشىپ، ءماز - مەيرام بولعان. كەيىن ول ۇلتتىق ويىنعا اينالعان. كوكپاردا باسى كەسىلگەن سەركە تارتىلادى.
IV وي قوزعاۋ
2) جۇمباق شەشۋ.
اۋزى بار، ءتىلى جوق،
تەرىسى بار، ءجۇنى جوق.
جۇرەگى بار، ءىزى جوق،
قاناتى بار ۇشپايدى،
سۋ استىندا قىستايدى.
(بالىق)
تاۋەلدەنگەن سوزدەردى تابۋ. قارامەن جازىلعان ءسوزدىڭ ءتۇبىرىن تابۋ.
قىز قۋۋ ويىنى.
ول – ۇلتتىق ات سپورتى ويىنى.
ءقازىر بۇل ويىننىڭ ەرەجەسى جاسالىپ، ءبىر جۇيەگە كەلتىرىلدى. قازاقستاندا قىز قۋۋدىڭ العاشقى سپورتتىق جارىستارى 1923 جىلى وتكىزىلدى.
قىز قۋۋ جارىسىندا اتقا مىنگەن جىگىت اينالىپ قايتاتىن جەرگە دەيىن الدىندا اتپەن شاۋىپ بارا جاتقان قىزدى قۋىپ جەتىپ، ونىڭ بەتىنەن سۇيۋگە ءتيىستى. بۇل – جىگىتتىڭ جەڭگەنى. قۋىپ جەتە الماسا، قايىرا شاپقاندا قىز جىگىتتى، ونىڭ اتىن قامشىنىڭ استىنا الادى. بۇل – قىزدىڭ جەڭگەنى.
3) 53 - جاتتىعۋ جاقشاداعى سوزدەرگە ءتيىستى تاۋەلدىك جالعاۋىن جالعاپ جازۋ.
تەڭگە الۋ ويىنى.
جەردە جاتقان تەڭگەنى اتپەن شاۋىپ كەلە جاتىپ ءىلىپ الۋ ۇلكەن ەپتىلىكتى، ات قۇلاعىندا وينايتىن شاباندوزدىق تاجىريبەنى تالاپ ەتەدى. تەڭگەنى جەردەن ءىلىپ العاندارعا بايگە بەرىلەدى
ەرتەدەن كەلە جاتقان ويىنداردىڭ ءبىرى. تەڭگە ءىلۋ دە ات سپورتىنا جاتاتىن ويىننىڭ ءبىرى. تەڭگە الۋ ويىنى تەگىس جەردە وتكىزىلەدى. ويىنعا جاسى 18 - دەن اسقان ادامدار عانا قاتىسادى.
V وي تولعانىس.
4) رەبۋس شەشۋ.
كۇندەگى تاماعى -
بالىقتىڭ شاباعى.
تەڭىزگە بارعاندار،
جاعادان تابادى.
(شاعالا)
«حانتالاپاي» ويىنى بۇكىل قازاق جەرىنە كەڭ تاراعان. ويىنعا ەكەۋدەن 10 ادامعا دەيىن قاتىسادى. اسىقتىڭ كوپ بولعانى جاقسى. كوپ اسىقتىڭ ىشىندە بىرەۋىن قىزىل تۇسكە بويايدى. سول اسىق «حان» دەپ اتالادى. ويىندى باستايتىن بالا اسىقتىڭ ءبارىن قوس ۋىسىنا جيناپ الىپ، وتىرعان بالالاردىڭ الدىنا شاشىپ جىبەرەدى. بالالار «حاننىڭ» قالاي تۇسكەنىن باقىلاپ وتىرادى. «حان» الشى تۇسسە، بالالار جارىسا «حان تالاپاي» دەپ داۋىس¬تاپ، «حاندى» ءوز قولىنا تۇسىرۋگە تىرىسادى. «حان» كىمنىڭ قولىنا تۇسسە، سول بالا جەڭىسكە جەتكەن بولىپ ەسەپتەلەدى.
5) بەس جولدى ولەڭ قۇراستىرۋ.
ءى توپ اسىق
ءىى توپ جىلقى
ءىىى توپ اۋىل
اۋدارىسپاق ويىنى.
اۋدارىسپاققا ءتارتىپ بويىنشا ات ۇستىندەگى ايقاستى جاقسى مەڭگەرگەن، تياناقتى دايىندالعان سالت اتتى جىگىتتەر قاتىسادى. ال دايىندىعى جەتكىلىكسىز، تاجىريبەسى از ادامعا بۇل سايىس وڭايعا سوقپايدى. ويىندا اتى بەلدى، جارامدى، ءوزى مىقتى، اتقا وتىرىسى مىعىم، بىلىكتى جىگىتتەر جەڭىپ شىعادى. سايىپ كەلگەندە، اۋدارىسپاقتا نەگىزگى جەڭىستى ات پەن سايىسكەر جىگىتتىڭ بىرلەسكەن ءجىتى قيمىلى شەشىپ جاتادى. وسپادارلىق، جۇلا قاشۋ، سالىپ قالۋ، قول قايىرۋ سياقتى ايلا - امالداردى قولدانۋعا بولمايدى. اۋدارىسۋ ات پەن جىگىتتىڭ ۇندەسكەن قيمىل - بىرلەستىگىنە سۇيەنە وتىرىپ، كۇش - جىگەردىڭ باسىمدىعىن كورسەتەتىن قالىپتى، بايسالدى شەبەرلىككە ۇلاسىپ جاتۋى شارت.
VI وي قورىتۋ.
زات ەسىم
الامان بايگە.
مۇندا جۇيرىك، جارىس اتتار 25 - 100 شاقىرىمدىق قاشىققا شابادى. ونىڭ جولىندا اينالىپ وتەتىن كول، ساي - سالا، بەل - بەلەستەر ءتارىزدى كەدەرگىلى جەرلەر بولۋعا ءتيىستى. الامان بايگە ۇلكەن تويدا، ۇلكەن استا، تورقالى تويلار مەن زور مەرەكەلەردە جاريالانادى.
ۇيگە تاپسىرما.
سوزدەردى ءۇش جاقتا، جەكەشە، كوپشە تۇردە تاۋەلدەپ جازۋ
ساباقتىڭ ماقساتى: 1. زات ەسىمنىڭ ماعىناسى تۋرالى جالپى تۇسىنىك بەرۋ. ول قانداي دا ءبىر زاتتىڭ، ۇعىمنىڭ اتاۋى ەكەنىن ءتۇسىندىرۋ.
2. وقۋشىنىڭ وي - ءورىسىن، سوزدىك قورىن، دۇنيەتانىمىن، بەلسەندىلىگىن ارتتىرۋ.
3. ساۋاتتىلىققا، دۇرىس مادەنيەتتى سويلەي بىلۋگە، جىلدامدىققا تاربيەلەۋ.
ءادىسى: ءتۇسىندىرۋ، سۇراق - جاۋاپ، كورنەكىلىك.
ءتۇرى: جاڭا ءبىلىمدى مەڭگەرتۋ، ستو تەحنولوگياسى.
كورنەكىلىگى: وقۋلىق، سۋرەتتەر، ويىن تۇرلەرى.
ءپانارالىق بايلانىس: انا ءتىلى، ماتەماتيكا
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى قىزىعۋشىلىقتى وياتۋ.
- ەكى كوز نە ءۇشىن كەرەك؟
جاقسىلاردى كورۋ ءۇشىن.
- ەكى قول نە ءۇشىن كەرەك؟
ەلگە كومەك بەرۋ ءۇشىن.
- ەكى قۇلاق نە ءۇشىن كەرەك؟
اقىل، كەڭەس تىڭداۋ ءۇشىن.
ولاي بولسا بالالار بۇگىنگى ساباقتا جاقسى قاتىسىپ، ءوز ءبىلىمىمىزدى كورسەتەيىك.
رەبۋس، ءسوزجۇمباق شەشۋ ارقىلى توپتىڭ اتىن تابۋ.
ءى توپ «زات ەسىم»
ءىى توپ «سىن ەسىم»
ءىىى توپ «سان ەسىم»
ءىى ميعا شابۋىل.
ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ.
46 - جاتتىعۋ
كوپ نۇكتەنىڭ ورنىنا تاۋەلدىك جالعاۋىن قويىپ جازۋ.
ءىىى ماعىنانى تانىتۋ.
بالالار الدا قانداي مەرەكەلەر كەلە جاتىر؟
ول مەرەكەدە ۇلتتىق قانداي ويىندار ويناتىلادى؟
ال ەندەشە ۇلتتىق ويىندار جايلى تولىق بىلگىمىز كەلسە تاپسىرمالاردى ورىندايىق.
1) ءتۇبىر سوزدەردى تاۋەلدەنگەن سوزدەرمەن سالىستىرۋ.
ەرەجەلەردى ەسكە ءتۇسىرۋ.
كوكپار ويىنى.
ۇلتتىق ات ويىنى. اۋەلگى اتاۋى «كوك ءبورى» سوزىنەن شىققان. بۇرىندارى مال باققان كوشپەلى حالىقتار كوك ءبورىنى سويىپ العاندا ولىگىن ات ۇستىندە سۇيرەلەپ، ءبىر - بىرىنەن الا قاشىپ، ءماز - مەيرام بولعان. كەيىن ول ۇلتتىق ويىنعا اينالعان. كوكپاردا باسى كەسىلگەن سەركە تارتىلادى.
IV وي قوزعاۋ
2) جۇمباق شەشۋ.
اۋزى بار، ءتىلى جوق،
تەرىسى بار، ءجۇنى جوق.
جۇرەگى بار، ءىزى جوق،
قاناتى بار ۇشپايدى،
سۋ استىندا قىستايدى.
(بالىق)
تاۋەلدەنگەن سوزدەردى تابۋ. قارامەن جازىلعان ءسوزدىڭ ءتۇبىرىن تابۋ.
قىز قۋۋ ويىنى.
ول – ۇلتتىق ات سپورتى ويىنى.
ءقازىر بۇل ويىننىڭ ەرەجەسى جاسالىپ، ءبىر جۇيەگە كەلتىرىلدى. قازاقستاندا قىز قۋۋدىڭ العاشقى سپورتتىق جارىستارى 1923 جىلى وتكىزىلدى.
قىز قۋۋ جارىسىندا اتقا مىنگەن جىگىت اينالىپ قايتاتىن جەرگە دەيىن الدىندا اتپەن شاۋىپ بارا جاتقان قىزدى قۋىپ جەتىپ، ونىڭ بەتىنەن سۇيۋگە ءتيىستى. بۇل – جىگىتتىڭ جەڭگەنى. قۋىپ جەتە الماسا، قايىرا شاپقاندا قىز جىگىتتى، ونىڭ اتىن قامشىنىڭ استىنا الادى. بۇل – قىزدىڭ جەڭگەنى.
3) 53 - جاتتىعۋ جاقشاداعى سوزدەرگە ءتيىستى تاۋەلدىك جالعاۋىن جالعاپ جازۋ.
تەڭگە الۋ ويىنى.
جەردە جاتقان تەڭگەنى اتپەن شاۋىپ كەلە جاتىپ ءىلىپ الۋ ۇلكەن ەپتىلىكتى، ات قۇلاعىندا وينايتىن شاباندوزدىق تاجىريبەنى تالاپ ەتەدى. تەڭگەنى جەردەن ءىلىپ العاندارعا بايگە بەرىلەدى
ەرتەدەن كەلە جاتقان ويىنداردىڭ ءبىرى. تەڭگە ءىلۋ دە ات سپورتىنا جاتاتىن ويىننىڭ ءبىرى. تەڭگە الۋ ويىنى تەگىس جەردە وتكىزىلەدى. ويىنعا جاسى 18 - دەن اسقان ادامدار عانا قاتىسادى.
V وي تولعانىس.
4) رەبۋس شەشۋ.
كۇندەگى تاماعى -
بالىقتىڭ شاباعى.
تەڭىزگە بارعاندار،
جاعادان تابادى.
(شاعالا)
«حانتالاپاي» ويىنى بۇكىل قازاق جەرىنە كەڭ تاراعان. ويىنعا ەكەۋدەن 10 ادامعا دەيىن قاتىسادى. اسىقتىڭ كوپ بولعانى جاقسى. كوپ اسىقتىڭ ىشىندە بىرەۋىن قىزىل تۇسكە بويايدى. سول اسىق «حان» دەپ اتالادى. ويىندى باستايتىن بالا اسىقتىڭ ءبارىن قوس ۋىسىنا جيناپ الىپ، وتىرعان بالالاردىڭ الدىنا شاشىپ جىبەرەدى. بالالار «حاننىڭ» قالاي تۇسكەنىن باقىلاپ وتىرادى. «حان» الشى تۇسسە، بالالار جارىسا «حان تالاپاي» دەپ داۋىس¬تاپ، «حاندى» ءوز قولىنا تۇسىرۋگە تىرىسادى. «حان» كىمنىڭ قولىنا تۇسسە، سول بالا جەڭىسكە جەتكەن بولىپ ەسەپتەلەدى.
5) بەس جولدى ولەڭ قۇراستىرۋ.
ءى توپ اسىق
ءىى توپ جىلقى
ءىىى توپ اۋىل
اۋدارىسپاق ويىنى.
اۋدارىسپاققا ءتارتىپ بويىنشا ات ۇستىندەگى ايقاستى جاقسى مەڭگەرگەن، تياناقتى دايىندالعان سالت اتتى جىگىتتەر قاتىسادى. ال دايىندىعى جەتكىلىكسىز، تاجىريبەسى از ادامعا بۇل سايىس وڭايعا سوقپايدى. ويىندا اتى بەلدى، جارامدى، ءوزى مىقتى، اتقا وتىرىسى مىعىم، بىلىكتى جىگىتتەر جەڭىپ شىعادى. سايىپ كەلگەندە، اۋدارىسپاقتا نەگىزگى جەڭىستى ات پەن سايىسكەر جىگىتتىڭ بىرلەسكەن ءجىتى قيمىلى شەشىپ جاتادى. وسپادارلىق، جۇلا قاشۋ، سالىپ قالۋ، قول قايىرۋ سياقتى ايلا - امالداردى قولدانۋعا بولمايدى. اۋدارىسۋ ات پەن جىگىتتىڭ ۇندەسكەن قيمىل - بىرلەستىگىنە سۇيەنە وتىرىپ، كۇش - جىگەردىڭ باسىمدىعىن كورسەتەتىن قالىپتى، بايسالدى شەبەرلىككە ۇلاسىپ جاتۋى شارت.
VI وي قورىتۋ.
زات ەسىم
الامان بايگە.
مۇندا جۇيرىك، جارىس اتتار 25 - 100 شاقىرىمدىق قاشىققا شابادى. ونىڭ جولىندا اينالىپ وتەتىن كول، ساي - سالا، بەل - بەلەستەر ءتارىزدى كەدەرگىلى جەرلەر بولۋعا ءتيىستى. الامان بايگە ۇلكەن تويدا، ۇلكەن استا، تورقالى تويلار مەن زور مەرەكەلەردە جاريالانادى.
ۇيگە تاپسىرما.
سوزدەردى ءۇش جاقتا، جەكەشە، كوپشە تۇردە تاۋەلدەپ جازۋ
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
