زاتتىڭ اگرەگاتتىق كۇيلەرى
ساباقتىڭ تاقىرىبى: زاتتىڭ اگرەگاتتىق كۇيلەرى
ساباقتىڭ ماقساتى: وقۋشىلاردى تابيعاتتاعى زاتتىڭ ءۇش كۇيىمەن تانىستىرىپ، ولاردىڭ ءبىر - بىرىمەن ايىرماشىلىعىن اجىراتا بىلۋگە ۇيرەتۋ.
بىلىمدىلىك: وقۋشىلارعا زاتتىڭ اگرەگاتتىق كۇيىنىڭ وزگەرۋى ونىڭ مولەكۋلالىق قۇرىلىمىنىڭ وزگەرىسىمەن بايلانىستى بولاتىنىن ءتۇسىندىرۋ.
دامىتۋشىلىق: وقۋشىلاردى زاتتىڭ ءۇش كۇيى - گاز، سۇيىق، قاتتى دەنە بولاتىندىعىمەن تانىستىرۋ، بالقۋ جانە قاتايۋ قۇبىلىستارىنىڭ ماعىناسىن ءتۇسىندىرۋ.
تاربيەلىلىگى: وقۋشىلاردىڭ پانگە دەگەن ىنتاسىمەن قابىلەتىن دامىتۋ:
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: ينتەراكتيۆتى تاقتا، سلايدتار، كريستالل دەنە مودەلى، قاتىناس ىدىستار، مەنزۋركا، ءتۇسى بويالعان ىدىستاعى سۋ.
تاجىريبە جاساۋ:
1. سۇيىقتاردىڭ بەلگىلى ءبىر فورماسى جوق، كولەمىن ساقتاي الاتىندىعىن كورسەتۋ.
2. كريستالل دەنەلەردىڭ مولەكۋلالارىنىڭ رەتپەن ورنالاسۋىن كورسەتۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: جاڭا ساباقتى مەڭگەرۋ.
ساباقتىڭ بارىسى:
1. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
2. جاڭا ساباقتى ءتۇسىندىرۋ.
زاتتىڭ اگرەگاتتىق كۇيىنىڭ وزگەرۋى ونىڭ مولەكۋلالىق قۇرىلىمىنىڭ وزگەرىسىمەن سايكەس كەلەدى. زاتتىڭ ءبىر اگرەگاتتىق كۇيدەن ەكىنشىسىنە ءوتۋىن وقىپ ۇيرەنگەندە، وقۋشىلارعا تابيعات قۇبىلىستارىندا ۇنەمى بولىپ وتىراتىن اۋىسۋلارمەن ءوزارا اسەرلەسۋلەر جونىندە، ازداعان ساندىق وزگەرىستەردىڭ تۇبەگەيلى ساپالىق وزگەرىستەرگە تۇرلەنۋ جونىندە ايتامىز. قاتتى دەنەلەردىڭ قاسيەتتەرىندەي (مىقتىلىعى، مورتتىلىعى، قاتتىلىعى) جانە سۇيىق دەنەلەردىڭ قاسيەتتەرىندەي (اققىشتىعى، ۋاقىت وتۋمەن فورماسىنىڭ ساقتالماۋى) قاسيەتتەرى بار امورف دەنەلەر تۋرالى ايتۋعا بولادى. ۇلكەن پروبيركانى ىشىندە قايناۋعا دەيىن جەتكىزىلگەن سۋى بار ىدىسقا سالامىز. شىققان گرافيكتى تالداعان كەزدە وقۋشىلاردىڭ نازارىن بالقۋ پروسەسى وتەتىن تەمپەراتۋرا تۇراقتىلىعىنا اۋدارامىز. بالقۋ تەمپەراتۋرالارىنىڭ كەستەسىن قاراستىرامىز.
1. كەستەمەن جۇمىس. 3 - كەستە 59 - بەت
بارلىق مەتالدارمەن ولاردىڭ قورىتپالارى كريستالل دەنەلەرگە جاتاتىندىعىن اتاپ كورسەتىپ، وقۋشىلارعا كەستەدەن ەڭ جوعارى جانە ەڭ تومەن بالقۋ تەمپەراتۋرالارى بار مەتالداردى تابۋدى ۇسىنامىز. وقۋشىلارعا ناشار بالقيتىن مەتالدارمەن قورىتپالاردىڭ كوسموس كورابلدەرىن رەاكتيۆتىك دۆيگاتەلدى جاساۋدا، جىلۋ، ەلەكتر پريۆورلارىنىڭ سپيرالدارىن دايىنداۋ ءۇشىن قولدانىلاتىنىن تۇسىندىرەمىز.
1. مۇز قاي تەمپەراتۋرادا ەريدى؟ (°س)
2. سىناپ قاي تەمپەراتۋرادا قاتادى؟ (- 39°س)
3. قاي مەتال وتە باياۋ بالقيدى؟ (ۆولفرام 3387° س)
4. قاي مەتالل تەز بالقيدى؟ (قالايى 232 °س)
5. كۇمىس قاي تەمپەراتۋرادا بالقيدى؟ (961° س)
6. 1064° س بولاتىن قاي مەتالل. (التىن)
7. نەلىكتەن سۋىق جەرلەردە سولتۇستىك ەندىكتەردە اۋانىڭ تەمپەراتۋراسىن ولشەۋ ءۇشىن سىناپتى ەمەس، ءسپيرتتى تەرمومەتر پايدالانىلادى؟ ويتكەنى سىناپ (- 39 °س - دە) قاتتى ايازدا قاتىپ قالادى.
8. التىن قاسىقتا كۇمىستى بالقىتۋعا بولادى ما؟ (بولادى t كۇمىس < t="">
9. اليۋمينيي ىدىسقا سالىپ مىستى بالقىتۋعا بولا ما؟ (بولمايدى، ويتكەنى t اليۋمينيي < t="">
تاجىريبە جاساۋ:
1 - تاجىريبە. مەنزۋركاداعى سۋدىڭ كولەمىن ولشەپ ىدىسقا قۇيۋ، ونى قايتادان توگىپ الماي مەنزۋركاعا قۇيىپ تاعى دا كولەمىن ولشەۋ.
قورىتىندى: سۇيىقتاردىڭ بەلگىلى ءبىر فورماسى بولمايدى، ولار قاي ىدىستا تۇرسا، سول ىدىستىڭ فورماسىن (ءپىشىنىن) الادى، ءوزىنىڭ كولەمىن ساقتايدى.
2 - تاجىريبە. پليتاعا ىشىندە سۋى بار، تىعىندالعان، تىعىننان گ - ءتارىزدى شىنى تۇتىكشە وتكىزىلگەن كولبانى قويىپ، سۋ قايناتىپ بۋ شىعارۋ.
قورىتىندى: بۋ - سۋدىڭ گاز تارىزدەس كۇيى، ءتۇسسىز، ءيىسسىز بەلگىلى ءبىر ءپىشىنى بولمايدى، كولەمىن ساقتامايدى.
ساباقتى قورىتىندىلاۋ:
فيزيكالىق سۇراقتار
1. ءبىر زاتتىڭ ءوزى قانداي اگرەگاتتىق ءۇش كۇيدە بولا الادى؟
2. زاتتىڭ ءبىر اگرەگاتتىق كۇيىنەن ەكىنشى ءبىر اگرەگاتتىق كۇيىنە اۋىسۋىنىڭ قانداي پراكتيكالىق ماڭىزى بار؟
3. زاتتىڭ قانداي اگرەگاتتىق كۇيدە بولۋى نەمەن انىقتالادى؟
4. گازداردىڭ، سۇيىقتاردىڭ جانە قاتتى دەنەلەردىڭ مولەكۋلالىق قۇرىلىسىنىڭ ەرەكشەلىكتەرى قانداي؟
5. تىزبەككە قوسىلعان ەلەكتر پليتاعا قويىلعان شاينەك ىشىندە سۋى بار كەزىندە بالقىپ كەتپەيتىندىگى نەلىكتەن؟
وقۋشىلاردى باعالاۋ.
ۇيگە تاپسىرما: زاتتىڭ اگرەگاتتىق كۇيلەرى.
ساباقتىڭ ماقساتى: وقۋشىلاردى تابيعاتتاعى زاتتىڭ ءۇش كۇيىمەن تانىستىرىپ، ولاردىڭ ءبىر - بىرىمەن ايىرماشىلىعىن اجىراتا بىلۋگە ۇيرەتۋ.
بىلىمدىلىك: وقۋشىلارعا زاتتىڭ اگرەگاتتىق كۇيىنىڭ وزگەرۋى ونىڭ مولەكۋلالىق قۇرىلىمىنىڭ وزگەرىسىمەن بايلانىستى بولاتىنىن ءتۇسىندىرۋ.
دامىتۋشىلىق: وقۋشىلاردى زاتتىڭ ءۇش كۇيى - گاز، سۇيىق، قاتتى دەنە بولاتىندىعىمەن تانىستىرۋ، بالقۋ جانە قاتايۋ قۇبىلىستارىنىڭ ماعىناسىن ءتۇسىندىرۋ.
تاربيەلىلىگى: وقۋشىلاردىڭ پانگە دەگەن ىنتاسىمەن قابىلەتىن دامىتۋ:
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: ينتەراكتيۆتى تاقتا، سلايدتار، كريستالل دەنە مودەلى، قاتىناس ىدىستار، مەنزۋركا، ءتۇسى بويالعان ىدىستاعى سۋ.
تاجىريبە جاساۋ:
1. سۇيىقتاردىڭ بەلگىلى ءبىر فورماسى جوق، كولەمىن ساقتاي الاتىندىعىن كورسەتۋ.
2. كريستالل دەنەلەردىڭ مولەكۋلالارىنىڭ رەتپەن ورنالاسۋىن كورسەتۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: جاڭا ساباقتى مەڭگەرۋ.
ساباقتىڭ بارىسى:
1. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
2. جاڭا ساباقتى ءتۇسىندىرۋ.
زاتتىڭ اگرەگاتتىق كۇيىنىڭ وزگەرۋى ونىڭ مولەكۋلالىق قۇرىلىمىنىڭ وزگەرىسىمەن سايكەس كەلەدى. زاتتىڭ ءبىر اگرەگاتتىق كۇيدەن ەكىنشىسىنە ءوتۋىن وقىپ ۇيرەنگەندە، وقۋشىلارعا تابيعات قۇبىلىستارىندا ۇنەمى بولىپ وتىراتىن اۋىسۋلارمەن ءوزارا اسەرلەسۋلەر جونىندە، ازداعان ساندىق وزگەرىستەردىڭ تۇبەگەيلى ساپالىق وزگەرىستەرگە تۇرلەنۋ جونىندە ايتامىز. قاتتى دەنەلەردىڭ قاسيەتتەرىندەي (مىقتىلىعى، مورتتىلىعى، قاتتىلىعى) جانە سۇيىق دەنەلەردىڭ قاسيەتتەرىندەي (اققىشتىعى، ۋاقىت وتۋمەن فورماسىنىڭ ساقتالماۋى) قاسيەتتەرى بار امورف دەنەلەر تۋرالى ايتۋعا بولادى. ۇلكەن پروبيركانى ىشىندە قايناۋعا دەيىن جەتكىزىلگەن سۋى بار ىدىسقا سالامىز. شىققان گرافيكتى تالداعان كەزدە وقۋشىلاردىڭ نازارىن بالقۋ پروسەسى وتەتىن تەمپەراتۋرا تۇراقتىلىعىنا اۋدارامىز. بالقۋ تەمپەراتۋرالارىنىڭ كەستەسىن قاراستىرامىز.
1. كەستەمەن جۇمىس. 3 - كەستە 59 - بەت
بارلىق مەتالدارمەن ولاردىڭ قورىتپالارى كريستالل دەنەلەرگە جاتاتىندىعىن اتاپ كورسەتىپ، وقۋشىلارعا كەستەدەن ەڭ جوعارى جانە ەڭ تومەن بالقۋ تەمپەراتۋرالارى بار مەتالداردى تابۋدى ۇسىنامىز. وقۋشىلارعا ناشار بالقيتىن مەتالدارمەن قورىتپالاردىڭ كوسموس كورابلدەرىن رەاكتيۆتىك دۆيگاتەلدى جاساۋدا، جىلۋ، ەلەكتر پريۆورلارىنىڭ سپيرالدارىن دايىنداۋ ءۇشىن قولدانىلاتىنىن تۇسىندىرەمىز.
1. مۇز قاي تەمپەراتۋرادا ەريدى؟ (°س)
2. سىناپ قاي تەمپەراتۋرادا قاتادى؟ (- 39°س)
3. قاي مەتال وتە باياۋ بالقيدى؟ (ۆولفرام 3387° س)
4. قاي مەتالل تەز بالقيدى؟ (قالايى 232 °س)
5. كۇمىس قاي تەمپەراتۋرادا بالقيدى؟ (961° س)
6. 1064° س بولاتىن قاي مەتالل. (التىن)
7. نەلىكتەن سۋىق جەرلەردە سولتۇستىك ەندىكتەردە اۋانىڭ تەمپەراتۋراسىن ولشەۋ ءۇشىن سىناپتى ەمەس، ءسپيرتتى تەرمومەتر پايدالانىلادى؟ ويتكەنى سىناپ (- 39 °س - دە) قاتتى ايازدا قاتىپ قالادى.
8. التىن قاسىقتا كۇمىستى بالقىتۋعا بولادى ما؟ (بولادى t كۇمىس < t="">
9. اليۋمينيي ىدىسقا سالىپ مىستى بالقىتۋعا بولا ما؟ (بولمايدى، ويتكەنى t اليۋمينيي < t="">
تاجىريبە جاساۋ:
1 - تاجىريبە. مەنزۋركاداعى سۋدىڭ كولەمىن ولشەپ ىدىسقا قۇيۋ، ونى قايتادان توگىپ الماي مەنزۋركاعا قۇيىپ تاعى دا كولەمىن ولشەۋ.
قورىتىندى: سۇيىقتاردىڭ بەلگىلى ءبىر فورماسى بولمايدى، ولار قاي ىدىستا تۇرسا، سول ىدىستىڭ فورماسىن (ءپىشىنىن) الادى، ءوزىنىڭ كولەمىن ساقتايدى.
2 - تاجىريبە. پليتاعا ىشىندە سۋى بار، تىعىندالعان، تىعىننان گ - ءتارىزدى شىنى تۇتىكشە وتكىزىلگەن كولبانى قويىپ، سۋ قايناتىپ بۋ شىعارۋ.
قورىتىندى: بۋ - سۋدىڭ گاز تارىزدەس كۇيى، ءتۇسسىز، ءيىسسىز بەلگىلى ءبىر ءپىشىنى بولمايدى، كولەمىن ساقتامايدى.
ساباقتى قورىتىندىلاۋ:
فيزيكالىق سۇراقتار
1. ءبىر زاتتىڭ ءوزى قانداي اگرەگاتتىق ءۇش كۇيدە بولا الادى؟
2. زاتتىڭ ءبىر اگرەگاتتىق كۇيىنەن ەكىنشى ءبىر اگرەگاتتىق كۇيىنە اۋىسۋىنىڭ قانداي پراكتيكالىق ماڭىزى بار؟
3. زاتتىڭ قانداي اگرەگاتتىق كۇيدە بولۋى نەمەن انىقتالادى؟
4. گازداردىڭ، سۇيىقتاردىڭ جانە قاتتى دەنەلەردىڭ مولەكۋلالىق قۇرىلىسىنىڭ ەرەكشەلىكتەرى قانداي؟
5. تىزبەككە قوسىلعان ەلەكتر پليتاعا قويىلعان شاينەك ىشىندە سۋى بار كەزىندە بالقىپ كەتپەيتىندىگى نەلىكتەن؟
وقۋشىلاردى باعالاۋ.
ۇيگە تاپسىرما: زاتتىڭ اگرەگاتتىق كۇيلەرى.
You Might Also Like
