زەينەشتىڭ سەرتى
ۇزىن بويلى، ات جاقتى، قاتپار بەت، ۇرپەك باس سارى جىگىت: اتى اسىلبەك، مىنەزى اۋىر، سويلەگەننەن ويلاۋى كوپ. ءبىراق، كەيدە قىزىپ كەتسە كوپىرىنىپ تە سويلەيتىن ادەتى بار. كەيدە ءوزى مىنەزىنەن ۇيالىس تاۋىپ، قۇلاعىنا شەيىن قىزارادى. ۇيالىس تاپقاندىعىن ەسىندە ساقتايدى بىلەم، كەيدە ورىندى جەرىندە ۇندەمەي قالاتىنى دا بولادى.
ولكە بويىنداعى ەلدە اسىلبەكتى بىلمەيتىن ادام سيرەك. ويتكەنى اسىلبەك العاشقى كەزدە اشىق پىكىرلى ءمۇعالىم بولىپ ەلدىڭ كوزىنە ىلىكسە، كەڭەس ۇكىمەتى جاڭا كەزدە اۋىلدىق كەڭەستىڭ حاتشىسى بولىپ قىزمەت اتقاردى. بارماعان اۋىلى جوق. كىرمەگەن ءۇيى جوق. قاتىنداردىڭ تىرنەكتەپ جيناعان مايىن قاداقتاپ ولشەپ، جيىپ قويعان كۇندەرى بولعان. اسىلبەك ماي جيناسا جوعارعى ورىنداردىڭ بۇيرىعىمەن جينايدى، ونى قاتىندار قايدان ءبىلسىن. بىلمەگەندىكتەن مايى از قاتىڭدار اسىلبەكتى يت ەتىنەن جەك كەرىپ كەتكەن. اسىلبەكتىڭ ءوز اتىن قالدىرىپ «سوبال» اتاندىرىپ جىبەرگەن.
Aتا داۋلەتىنىڭ ارقاسىندا سىلانىپ ەركە وسكەن زەينەش ەدى. شەشەسى بيقاساپ كۇردەبايدىڭ بايبىشەسى. بەس بيەنىڭ ساباسىنداي تۇلعا بىتىسىندە وزگەشە ادام. زەينەش شەشەسىندەي ەتجەندى ەمەس، تالدىرماش نازىك؛ ءبىراق اجارى شەشەسىنە تارتقان اق قۇبانىڭ ادەمىسى. مىنەزى بايبىشەگە تارتقان جەڭىل دەپ زەينەشكە كىنا تاعاتىندار دا بار.
كۇردەكەمە كەشەگى الالى جىلقى ءبىتىپ، الاپتىڭ ءبارىن مالىمەن تولتىرىپ تاسقان كەزىندە، كىمدەر قىزىقپادى دەيسىڭ. بايعا قول ارتۋدى ەكىنىڭ ءبىرى ماقسات قىلاتىن زامان عوي. تالايدان تالايدى سىناي كەلىپ كۇردەكەڭ زەينەشتى ماقاڭنىڭ بالاسىنا بەرمەك بولعان. وندا زەينەش تورت-بەس جاسار عانا كەزى. ودان بەرى نە بولمادى. ماقاڭنىڭ العاشقى بالاسى ءولىپ، زەينەشتى كىشى بالاسىنا اتاستىردى. كىشى بالاسى زەينەشتەن بەس جاس كىشى. ونىڭ ارتىنان كۇردەكەڭنىڭ ءوزى ول دۇنيەگە جونەلدى. جەتىم بالا، جەسىر قاتىن بولىپ بيقاساپ بايبىشە، زەينەش، جاس بالالار قالدى. وزگەرىس بولدى. اۋدارىسپاق، تەڭ كەرىسپەك بولىپ ەل ءىشى ساپىرىلىستى.
شۇبىرعان اسكەردىڭ شالىعى ەلگە دە ءتيىپ ءجۇردى، بوي جەتكەن قىز، سۇلۋ كەلىنشەكتەردى ىزدەيدى ەكەن دەگەن وسەكپەن بيقاساپ زەينەشتىڭ ۇستىنە ءتاۋىر كيىمىن ىلدىرمەي قويدى...
اسىلبەكتىڭ زەينەشتى ءبىرىنشى كورۋى 1920 جىلدىڭ جازى ەدى. بولىستان تىعىز بۇيرىق كەلىپ، ەل ارالاپ ماي جيا شىققان. ۇستىندە توقىعان شەكپەننەن ورىسشا تىككەن، ارتى جىرىق پالتوسى بار. باياعى بولىپ جۇرگەن كەزىندە العان ەسكى شلياپاسىن جاربيتىپ باسىپ كيىپ العان تالدىكول اۋىلىنان لاۋ ءمىنىپ، كۇردەكەڭ اۋىلىنىڭ قوتانىنا كەلگەن كەزدە، تالدىرماش جاس قىز الدىنان كەس-كەستەپ وتە بەردى. اسىلبەك قاراپ تۇرا قالدى. ارت جاعىندا لاۋشى جاس جىگىت كەلە جاتىر ەدى. اسىلبەكتىڭ ويىن سەزدى بىلەم، جانىنا قاتارلاسا بەرىپ:
— كوردىڭىز بە — دەپ، كۇلىمسىرەدى.
— بۇل كىم؟
— زەينەش سۇلۋ. بيقاساپ بايبىشەنىڭ قىزى وسى. ەركە قىز، كەربەز قىز...
اسىلبەك اتتان ءتۇسىپ جاتقاندا، زەينەش سىقىرلاۋىقتىڭ اراسىنان كوزىن قاداپ قاراپ ءتۇر ەدى. زەينەشتىڭ قاراعانىن اسىلبەك سەزدى. سۇلۋ قىزدىڭ وتكىر كوزى قانجارداي قادالىپ، جۇرەككە تاڭبا سالاتىن سەزىم سەكىلدەندى.
لاۋشى — جاس جىگىت، جىلماڭ، سۋدىر. كەشكە جاقىن اسىلبەكتى تىسقا شىعارىپ الىپ:
— باراسىڭ با، الىپ بارايىن، دەدى.
— قوي، بولار ما ەكەن، كورگەنىمنىڭ ءوزى بۇگىن ەمەس پە؟! دەپ اسىلبەك قاشىرىس سالدى.
— ويباي، سەن بالا ەكەنسىڭ توي. ول بويجەتكەن قىز بولسا، سەن جاس جىگىتسىڭ. كوڭىل بىلدىرگەننىڭ نەسى ايىپ بولسىن، سەندەي وقىعان جىگىتتىڭ قولىن بۇل كىز قاعا المايدى، دەپ لاۋشى جەڭسىك بەرمەدى.
ايەل تۋرالى جەمە-جەمگە كەلگەندە اسىلبەكتىڭ كۇيى وزگەرىپ كەتەتىن ادەتى بار: تۇلا بويى قالتىرايدى، جۇرەگى القىنىپ اۋزىنا تىعىلادى. كوزى بۇلدىراپ، قۇلاعى شىڭىلداپ جىش-جىش بولىپ كەتەدى.
اسىلبەك ەداۋىر تولقىدى. كورمەگەن، سويلەسپەگەن قىزعا ءسوز
سالۋدىڭ قانشا ءجونى بار؟ «مىرزا» ادام بولسا، ءوز الدىنا، ءبىراق، جاپ-جاس باسىنان نە كورىنىپتى ؟ — دەپ اسىلبەك ول جاعىنان اينىپ شىعا بەرەدى.
لاۋشى جىگىت قويماعان سوڭ اسىلبەك رۇقسات بەردى. ءوزى مەڭىرەيىپ، بۇزاۋ بايلاعان اربانىڭ جەل جاعىنا تامان جاتىر. ءتۇن تۇنەرە تۇسكەندەي. اۋىل ءۇيدىڭ اراسى جىلتىڭداعان وت. الاۋلاعان جەر وشاق وتىنا ءىسىنىپ ءبىر ايەل بىرەۋدى قارعاپ جاتىر، ماي سۇرايدى دەپ اسىلبەكتى قارعاپ جاتىر ما، كىم ءبىلسىن.
— ءقازىر شىعامىن دەيدى، كۇتە تۇرسىن دەيدى، دەپ اپتىعىپ لاۋشى جىگىت كەلدى.
ءبىر اۋىز سوزگە كەلمەگەن كەنە كرلدى دەگەنگە اسىلبەك نانارىن دا، نانباسىن دا بىلمەدى.
ۇيدەن بىرەۋ شىقسا اسىلبەك بۇكتەلىپ، كورىپ قالا ما دەپ قىسىلادى. كويلەگى كولەڭدەپ اياق سىبدىرىن بىلدىرمەي باسىپ بىرەۋ ءجۇرىپ كەلدى دە، اسىلبەككە تونە تۇردى.
— قوش كەلدىڭىز، وتىرىڭىز! دەپ، اسىلبەك ءۇشىن ءسوزدى لاۋشى جىگىت باستادى.
ءسوزدىڭ نەدەن باستالعانىن وزدەرى دە بىلمەيدى، ءبىراق دەگەنشە بولماي ەكەۋىنىڭ قۇشاقتاسىپ، شوپىلدەسىپ ءسۇيىسۋى انىق... اسىلبەكتىڭ ايتۋىنا قاراعاندا، سول تۇننەن باستاپ «عاشىق» بولعان سەكىلدى. زەينەشتىڭ عاشىق بولعانى، بولماعانى ءمالىمسىز. ءبىراق القىنعان جۇرەك، ايقاسقان بىلەك پەن ەكەۋىنىڭ اقتىق ايتقان سوزدەرى مىناۋ ەدى:
سەرتكە جەتۋ كەرەك!
— جەتۋ كەرەك!
— سولاي عوي؟
— يا!
اكەل قولىڭدى!
— ءما!..
* * *
بەسىننەن تەمەن تۇسكەن كەز. اپتاپ ىستىق باسەڭدەگەن، كولەڭكە باسىن ۇزارتىپ، سامال ەسە باستاعان. بيقاساپ بايبىشە كولەڭكەگە بوستەكتى توسەپ جىبەرىپ، قامزولىن جەلەگەيلەپ ءجۇن ءتۇتىپ وتىر. مىجىرايعان قارا كەمپىر ءجۇن شۇيكەلەپ، اياعىنا وراپ شۇيكەنى ەسىپ وتىر. وقتا-ساندا الاقانعا ءبىر تۇكىرىپ، بايبىشەگە كوزىنىڭ قىرىمەن قاراپ قويادى.
زەينەشجان، نەعىپ جاتىرسىڭ، تۇرسايشى، كۇن كەشكە اينال
دى عوي.
— باسىم اۋىرىپ جاتىر، — دەگەن جىڭىشكە، نازىك، سىڭسىعان داۋىس ەستىلدى.
— اۋىرىپ قالىپ جۇرمەسە جارار ەدى! — دەپ بيقاساپ كۇرسىڭدى.
قارا كەمپىر ءۇيدىڭ سىرت جاعىنا كوزىن قاداپ قاراي قالدى.
— نەگە قارادىڭ، جاي ما؟
— مىنا اربالى وسىندا ەنتەلەپ كەلە جاتىر.
— قۇدايعا جازدىق-اۋ، قوناق تا قوناق، كوز اشار كۇنىمىز بولماس بىلەم. جەتىم بالا، جەسىر قاتىن ەدى دەپ اياۋدى دا بىلمەيدى. قوناقاسى بەرمەسەڭ كوزدەرىن الارتىپ كەتەدى، — دەپ بيقاساپ كەيىپ، ءبىرتالاي ءسوز ايتتى.
— بىرەۋى ورىس بىلەم.
— ميليسيا بولماسىن...
— ات جەككىزە جۇرگەن شىعار.
— اتى جوق بولسا ۇيىندە وتىرسا قايتەدى ەكەن؟ جۇرگەن قۇرلى. مىندەتسىپ بولاتىندىعى نەسى ەكەن؟ »
قىلىشىن سۇيرەتىپ ميليسيا، بوقشاسىن سۇيرەتىپ اۋىلناي ەكەۋى قاتارلاسىپ كولەڭكەگە كەلىپ وتىردى.
— سابالاق قاينىمبىسىڭ، ورىسىڭ كىم؟
— ورىس ميليسيا، جۇمىسى وسىندا كورىنەدى.
— لاۋ جەگەتىن شىعار.
— جوق.
بايبىشە سەلك ەجەندەي بولىپ، اۋىلنايعا قارادى. اۋىلنايدىڭ ۇيىسقان ساقالىن، تارعىلدانعان بەتىن، الارعان كوزىن. كورگەندە اشۋى كەلىپ كەتتى بىلەم، كەيىپ سويلەدى:
— لاۋ مىنبەيتىن بولسا مەنىڭ كوركىمدى كورىپ، قىزىمدى ايتتىرا كەلدى دەيسىڭ بە ؟!
— قىزىڭدى ايپىرماي اكەتەتىن شىتار.
— قوي، ساندالماشى، جونىمەن ويناسايشى! — دەپ بايبىشە سىلكىنىپ سالا بەردى.
اۋىلناي ءجونىن ايتتى.
بايبىشە ويبايىن سالدى. بارا زەينەتى قۇشاقتادى.
— قالقام زەينەشجان، بايىم ولگەندە دە كۇيىگىمدى باسقان سەن ەدىڭ. ىنىلەرىڭ بولسا جاس. مەنى ولتىرەسىڭ عوي. مەنى ءولتىرىپ كەت! ءتىلىمدى الماساڭ ەمشەگىمدى كوككە ساۋام، قولىمدى تەرىس جايىپ قارعىس بەرەم!..
اۋىل ادامدارى ءۇي ىشىنە سىعىلىسا تولدى. باستارىن شايقاپ ءتور الدىنا اقساقالدار وتىردى. بايبىشەنى ەسىركەپ ءبارى دە كوزدەرىن جاسپەن شاشادى. زەينەش كوپكە شەيىن ءۇن شىعارماي بەدىرەيىپ وتىرسا دا، ءوزىن-وزى ۇستاي المادى، كوزى جىپىپىقتاي، جاس مولدىرەي باستادى.
— قانە، قاتكام، نە ايتاسىڭ؟ دەدى شەشەسى جىلاپ.
— الدانعان ەكەم، دەپ زەينەش تە جىلاپ جىبەردى.
* * *
دومالانعان قارا جىگىت جازۋ ستولىنا وتىرىپ، ومىراۋ قالتاسىنان تاراعىن الىپ، شاشىن تارادى. موينىنداعى اقجاعاسىن قولىمەن دۇرىستاپ سيپاپ قويدى. الدىندا جاتقان قاتازدى بىرتىندەپ اقتارىپ وتىرىپ، كوزىنىڭ استىمەن قارسى وتىرعان زەينەش پەن شەشەسىنە قارادى. زەينەش ويىندا دانەمە دە جوق، شەشەسى ۇرەيلەنگەن ءتارىزدى وتىر.
— كىرۋگە مۇمكىن بە؟ — دەپ قابا ساقالدى جۋان قارا ەسىكتەن باسىن سۇقتى. كوزى تۇكسيىپ ءوتىپ بارادى.
— بولمايدى، رۇقسات جوق! — دەپ، قارا جىگىت، ميليسيا باستىعى، جاۋاپتى قىسقا بەردى.
ءبىر ەلدىڭ ايبىندى اقساقالىنا، قارشاداي بولىپ وتىرىپ سەكىرىپ جاۋاپ بەرگەندىگىن بيقاساپ ۇناتپادى. «ازعان بالا عوي» دەپ ويلادى.
— بايبىشە، ءسىز دە تىسقا شىعا تۇرىڭىز! دەدى ميليسيا باستىعى.
— كوتەك، ونىسى نەسى؟.. قىزىمدى تاستاپ مەن قايدا بارماقپىن.
— قىزىڭىز ەشقايدا كەتپەيدى. جاۋاپ العاندا بوتەن ادامنىڭ بولماۋى كەرەك...
بيقاساپ جەسىرلىگىن ايتىپ جىلامسىراي باستادى. سوزگە تۇسىنبەگەن بايبىشەگە ميليسيا باستىعىنىڭ اشۋى دا كەلدى. ايتسە دە قاتاڭدىققا بارماي، جايلاپ ءتۇسىندىرىپ، بايبىشەنى الدىڭعى ۇيگە شىعاردى. شىعاردى دەگەن اتى بولماسا، بيقاساپ ەسىكتىڭ الدىنان كەتكەن جوق، ءالسىن-الى باسىن سۇعىپ قىزىنا قارادى. كوزىنەن تاسا بولدى دەگەنشە، قىزىن كەتىپ قالعانداي كورەدى.
ميليسيا باستىعى قىزدان جاۋاپ الىپ وتىر.
— مىناۋ ارىزدى ءوزىڭىز جازدىڭىز با؟
— جوق، مەن ەشكىمگە ارىز بەرگەنىم جوق...
— اسىلبەككە ۋادە بەرگەنىڭىز راس پا ەدى؟
— جوق... دەپ زەينەش كۇرمەلىپ جاۋاپ بەردى.
ميليسيا باستىعى اڭ-تاڭ بولىپ، زەينەشتىڭ قىسىلىپ قىزارعانىن باقىلاپ وتىردى.
— اسىلبەككە مىنا حاتتى جازعان ءسىز ەمەس پە؟
زەينەش باسىن كوتەرىپ، تىگۋدى ءىستىڭ اراسىنداعى جالبىراعان ءبىر جاپىراق قاعازعا قارادى. تانىدى. بەتىنىڭ قىزىلى بۇرىنعىدان دا ارتتى. بۇدان ءبىر اي بۇرىن اسىلبەككە «ساعىندىم»، «ءبىر كورۋگە ىنتىقپىن!»، «سەنسىز ءومىردىڭ قىزىعى جوق!» — دەپ ولەردەگى ءسوزىن ايتىپ جازعان حاتى وسى ەدى. حاتىنىڭ ىشىندە «...قايتسەڭ دە مەنى جانىڭا ال! باياعى سەرتتى ورىندا!.. سەنى كۇتە-كۇتە ەكى كوزىم ءتورت بولدى... اجەم مەنىڭ اجارىما قارايتىن ەمەس، اقساقالدارمەن بىرىگىپ، ءبىر جاۋىزعا بەرىپ جىبەرگەلى وتىر...» دەگەن سوزدەرى دە بار ەدى. وسى حاتىن نەگىز قىپ، زەينەشتىڭ اتىنان ارىز جازىپ اسىلبەك ىزدەنىپ ەدى. ميليسيا ەلگە شىققاندا «تۇتقىندا وتىرعان» زەينەشتى قۇتقارعالى بارعان. ميليسيا باستىعىنىڭ ويى قىزدى سۇيگەنىنە قوسىپ، ايەل بوستاندىعىنا قارسى كەلگەندەر بولسا، سوتقا تارتۋ ەدى، زەينەشتەن وڭاشا جاۋاپ العاندا وسىنىڭ ءبارىنىڭ انىعىنا قانارمىن دەپ ەدى...
— يا، بۇل حات تۋرالى نە ايتاسىز؟ — دەپ ميليسيا باستىعى زەينەشكە كۇلىمسىرەپ قارادى. زەينەش ءبىر قىزاردى، ءبىر بوزاردى. ەرنى قالتىراپ نە ايتارىن بىلمەي ساستى...
ميليسيا باستىعى قوڭىراۋىن شىلدىرلاتىپ ەدى، قىلىشىن سالاقتاتىپ ءبىر ميليسيا كىرىپ كەلدى. زەينەش اپالاقتاپ قالدى بيقاساپ سۇرلانىپ ەسىكتەن باسىن سۇقتى.
— بار، اسىلبەكتى شاقىر.
ميليسيا باستىعىنىڭ داۋسىندا اشۋ ءبىلىندى.
ەربيىپ اسىلبەك كىردى. زەينەشكە قاراپ كۇلىمسىرەدى.
— زەينەشجان، امان با؟
زەينەش تۇقىرايىپ تومەن قاراپ، قولىمەن ىلگەگىن ۇستاي بەردى. ەسىكتەن بيقاساپ كىرىپ كەلىپ، اسىلبەك پەن زەينەشتىڭ اراسىنا كەسە تۇرىپ، اسىلبەككە شاپتىعا سويلەدى.
— He قىلعان ءيتتىڭ بالاسىسىڭ. اشىلماعان ۋىزىم، جارىلماعان قاۋىنىم ەدى... وتىرىكتەن وتىرىك بالە سالىپ، وسى قالاعا شۇبىرتقانداي نە جازىپ ەدىك؟
ميليسيا باستىعى ارى-بەرى ايتىپ كورىپ ەدى، بايبىشە توقتايتىن بولماعان سوڭ، اشۋلانىپ جانىنا كەلدى:
— بايبىشە، مانادان بەرى قازاقشىلىق قىلىپ سىيلاپ ەدىم، ول ءقادىرىمدى بىلمەدىڭ. بۇل تۇرعان جەرىڭ اۋىلدىڭ قوتانى ەمەس، كەڭسە، مالايعا سەكىرىپ ادەتتەنىپ قالعان شىعارسىز، نازىڭىزدى اۋىلىڭىز كوتەرگەنمەن، ءبىز كوتەرە المايمىز. ءتىل الساڭىز، مىنا الدىڭعى ۇيگە شىعا تۇرىڭىز، ايتپەسە جاۋاپ بىتكەنشە قاماتىپ قويامىن!..
— ويباي-اۋ، قالقامدى تاستاپ، قايدا بارماقشىمىن؟! — دەپ بيقاساپ بايبىشە جىلامسىراسا دا، ميليسيا يتەرمەلەپ الدىڭعى ۇيگە شىعاردى...
سەرتتەسكەن ەكى جاستى بەتپە-بەت قويىپ، ميليسيا باستىعى اراسىندا تورەشى سىقىلدانىپ وتىردى...
زەينەش ۇندەمەگەن سوڭ، زەينەش باسىن كوتەرمەگەن سوڭ اسىلبەك قىزاراڭداپ قىسىلا بەردى. مەن ايىپسىزبىن، قايتەيىن دەگەندەي بولىپ جالتاقتاپ ميليسيا باستىعىنا قاراي بەرەدى. سويلە دەگەندەي بولىپ ميليسيا باستىعى اسىلبەككە ىم قاقتى.
— زەينەشجان، ساعان نە بولدى؟.. ۋادە وسىلاي ما ەدى؟!
— قانە، سويلەڭىز، قارىنداس! — دەدى ميليسيا باستىعى.
زەينەش تۇقىرايعان كۇيى ومىراۋىنداعى ىلگەگىن، القىم باۋىن ۇستاپ، بار ىنتاسىن سوعان اۋدارعان ادام سەكىلدەنىپ، وتىردى دا قويدى. اسىلبەكتىڭ، ميليسيا باستىعىنىڭ سۇراۋىن ەسىتپەي وتىرعان جوق، سوعان نە جاۋاپ بەرەرىن بىلمەي وتىر. اسىلبەكتى ءبىر ۋاقىتتاردا جاقسى كورگەن سەكىلدى ەدى، اۋىلى بولىپ ورتاعا الىپ، ءبارى بىردەي جامانداعان سوڭ، سولاي شىعار-اۋ دەپ، زەينەش تە قوسىلىپ، اسىلبەككە تيمەيمىن دەپ ەلىنە سەرت بەرىپ ەدى. اۋىلىنان شىعاردا اسىلبەكتى جەك كورگەن سەكىلدى ەدى... ءقازىر بەتپە-بەت كورگەن سوڭ، ول قالىپ وزگەردى. مىناۋ سولبىرايىپ تۇرعان اسىلبەك. ادام قىزىعاتىن ءتۇرى دە جوق. ايتكەنمەن و باستا ءبىر ۇناتقان كەڭىلى تەز سۋي قويا ما، بەتىنە تۋرا قاراسا، زەينەشتىڭ ەركى كەتەتىن سەكىلدى. ەركى كەتسە شەشەسىن جىلاتىپ، اسىلبەكتىڭ سوڭىنا ەرۋ كەرەك!.. ەلدىڭ سوزىنە قاراعاندا، اتا-انانىڭ ريزالىعىن الماي كەتكەن قىز بارعان جەرىندە دە وڭبايتىن كورىنەدى. «پالەنشەنىڭ قىزى قاشىپ كەتكەن ەكەن، بارعان جەرىندە پەرى سوعىپ، اۋزى-مۇرنى قيسايىپ كەتىپتى...» دەگەن سەكىلدى وسەكتى ەل كوپ ايتادى...
ىلگەگىن شۇقىلاپ وتىرىپ، كوزىنىڭ استىمەن زەينەش اسىلبەك تۇرعان جاققا قارادى. اسىلبەكتىڭ وكشەسى قيسايعان ورىس ەتىگى، تىزەسى قالتالانعان جاماۋلى شالبارى، اربيعان تارامىس قولى كورىندى. وڭ قولىندا زەينەشتىڭ «وزىمدەي كورىپ ءجۇر!» دەپ بەرگەن بالداعى سالۋلى تۇر...
— قانە، قارىنداس، ۋاقىت وزدىرماڭىز، بىردەمە ايتىڭىز!
— ماعان نە ايت دەيسىز!
ميليسيا باستىعى سۇراۋلارىن بەينەلەپ تاعى ءبىر ايتىپ كەتتى.
— ءبىرىنشى — ارىزدى بەرگەن مەن ەمەس دەپ وتىرسىز؛ ەكىنشى — مىنا حاتتى كىمنىڭ جازعانىن ايتپايسىز، ءۇشىنشى — اسىلبەككە ۋادە بەرۋىڭىز راس پا؟ وسىعان اشىپ جاۋاپ بەرسەڭىز ەكەن!..
زەينەش تۇقىرايىپ وتىرعان كۇيى:
— ەش نارسە بىلمەيمىن، — دەدى. داۋسى ەستىلەر-ەستىلمەس بولىپ شىقتى.
اسىلبەك كوزى جىپىلىقتاپ جىلارمانعا كەلدى. ميليسيا باستىعى كۇرسىندى.
— اسىلبەك، قىنجىلما! سەندە جازىق جوق. قىز سۇيەم دەگەن سوڭ، سەن الامىن دەدىڭ. مەنى قۇتقار دەپ حات جازعان سوڭ، سەنىڭ ىزدەنۋىڭ راس. مۇنىڭ ءۇشىن ءبىز سەنى ايىپتامايمىز. قازاق ايەلىنىڭ قولىن تەندىككە جەتكىزۋ ءبارىمىزدىڭ بورىشىمىز. وسى بورىشتى ءبىز وتەيمىز دەگەندە، ايەلدەر بىزگە سەرىك بولۋى كەرەك... ايتپەسە بۇگىن جىلاپ مۇڭىن ايتىپ، ەرتەڭىنە ەل سوزىنەن شىعا الماي، تۇك بىلمەيمىن دەپ وتىرسا، ومىرگە ءىسىمىز وڭبايدى... قارىنداس، قاتالاسىپ وتىرسىڭ. اتا-انا ەشكىمگە جولداس بولمايتىن. اعايىن ازعىرسا مال ءۇشىن، سەنى ساتىپ ولجا ءتۇسىرۋ ءۇشىن قىزىعادى... اسىلبەكتى و باستا ءسۇيۋىڭ راس بولسا، بۇل جەرگە كەلگەندە بۇلتاقتاۋىڭنىڭ ءجونى جوق ەدى. ءبىراق قايتپەك كەرەك، امال جوق، بارىڭىز، جولىڭىز بولسىن! — دەدى.
ماڭدايىنان تەر بۇرشاقتاپ، سۇيرەلىپ زەينەش شىعىپ كەتتى. اسىلبەك ءسوز قاتپاستان تۇرعان ورنىندا بولبىرايىپ قاتتى دا قالدى...
* * *
سوت مەكەمەسىنىڭ الدىندا ون شاقتى اربالى تۇر. جۇلدەلەرى شىققان، ىستىقپەن بىرشىپ تەرلەگەن. ىلعي جۋان شوڭ جەلكەلەر ءۇيدىڭ كولەڭكەسىندە، كوشەنىڭ تاقىرىندا اۋىلداعى سەكىلدەنىپ القا-قوتان وتىر.
— قانە، ارىزدى جازىپ بولدىڭىز با؟
— جازىپ بولدىم.
— نە جازدىڭىز، وقىڭىزشى!
«سوتقا قاراتاۋ بولىسى، 3-اۋىل، زەينەش كۇردەباي قىزىنان.
ارىز
جاسىم 15-تە، كۇيەۋگە شىعۋ دەگەندى ءازىر ويلاعانداي بولعام جوق ەدى... جۇلدىزدىڭ 10 كۇنى ميليسيا كەلىپ، «سەنى قالاعا الىپ بارامىن» دەدى. ىقتيارسىز كەلدىم. كەلگەن سوڭ انىقتالدى. مەنى الدىرۋشى اسىلبەك قالاقباس ۇلى ەكەن. مەن قالاقباسۇلىنا تيەمىن دەپ ەش ۋاقىتتا ءسوز بەرگەن ەمەسپىن. ميليسياعا مەنىڭ اتىمنان بەرىلىپ وتىرعان قاعازدى پودلوگ دەپ تانۋلارىڭىز كەرەك.
كەڭەس وكىمەتىنىڭ ايەل بوستاندىعى تۋرالى شىعارعان زاڭعا سۇيەنىپ، بايعا تيۋ-تيمەۋدە مەن ءوزىمدى ەرىكتى دەپ سانايمىن. ونىڭ ءۇشىن سوتتان وتىنەمىن: مەنىڭ سىرتىمنان پودلوگ ارىز بەرگەن جانە مەنى ماشاقاتقا سالىپ، ابىرويىمنىڭ اشىلۋىنا سەبەپشى بولعان اسىلبەك قالاقباس بالاسىن زاڭ بويىنشا جازالاساڭىزدار ەكەن.
ارىز يەسى: زەينەش كۇردەباي قىزى».
— بارەكەلدە، قالدىرماي-اق جازعان ەكەنسىڭ، دەپ وتىرعاندار ماقتاستى. ارىز جازۋشى كوتەرىلىپ، جىمىڭداپ قويدى.
— ءما، شىراعىم، ارىزدى ءوز قولىڭنان بەر! — دەپ قاعازدى زەينەشكە ۇسىندى.
— قۇداي-اۋ، ءساتىن بەرە گور، قىزىمدى الماق تۇگىل، بوساعامدا وتىرىپ ءبىر اياق ساۋمال ىشۋگە جارامايتىن قالاقباستىڭ بالاسىنىڭ-اق ىزاسى ءوتتى، — دەپ بايبىشە شىمىركەندى.
— ءساتىن سۇرا، بايبىشە، وسى كۇننىڭ ىستىعىنا شىجىپ، ءبارىمىز ءبىر نامىس ءۇشىن كەلىپ وتىرعان جوقپىز با؟ ءارۋاق جار بولسا، ەندى، ول بالا قۇتىلىپ كەتە الماس. ودان دا ۇلكەنمەن شەكىسىپ كورگەمىز! — دەپ شەتكى جۋان كوتەرىلە سويلەپ، بەس باتپان كىر ورامالمەن بەتىنىڭ ايعىزدانعان كىرىن ءسۇرتتى.
زەينەش سۇرعىلدانىپ، تالدىرماش ساۋساعىمەن بۇكتەلگەن قاعازدى ۇستاپ، سوتتىڭ ەسىگىنە قاراي مايدا باسىپ جونەلدى...
1933.
You Might Also Like
