InfoHub Logo

Нығметолла А.Е.
Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетi. Философия және саясаттану факультетi.
Саясаттану кафедрасы.
3 курс, 2 топ

Аннотация
Мақалада жалпы ұлттық және діни дәстүрлер қарастырылып, олардың жалпы адам өміріне, тағдырына және мансабына қалай әсер ететіндігі туралы сұрақтарға жауап беріледі. Ұлттық және діни дәстүрге жеке-жеке тоқталып, олардың мағынасын ашып, мысал келтіріп, қазіргі қоғамдық саяси өмірге қалай ықпалын тигізетіндігін қарастырып, ұлттық және діни дәстүрге салыстырмалық талдау жасалынады. Сондай-ақ, дәстүрлі халық мәдениетінің тиімді құралы ретінде патриоттық тәрбие және ұлтаралық қатынастарды қалыптастыру жолдары қарастырылады.

Аннотации
В статье исследуются общие национальные и религиозные традиции и даются ответы на вопросы о том, как они влияют на жизнь, судьбу и карьеру человека в целом. Проведен сравнительный анализ национальных и религиозных традиций с акцентом на национальные и религиозные традиции, раскрытие их значения, примеры и рассмотрение их влияния на современную общественно-политическую жизнь. Способы патриотического воспитания и формирования межнациональных отношений также рассматриваются как действенный инструмент традиционной народной культуры.

Annotation
The article examines common national and religious traditions and answers questions about how they affect human life, destiny and career in general. A comparative analysis of national and religious traditions is made, focusing on national and religious traditions, revealing their meaning, giving examples and considering their impact on modern socio-political life. Ways of patriotic education and formation of interethnic relations are also considered as an effective tool of traditional folk culture.

Кілт сөздер: ұлттық, ұлт, этнос, діни
Ключевые слова: национальный, нация, этнос, религиозный
Key words: national, nation, ethnos, religious

Кіріспе
«Ұлттық және діни дәстүрлердің өмір жолына әсері» жобасында мен жалпы ұлттың, этностың оның ішіндегі қазақ халқының мәдениеті мен адамдарының негізін қалаған ұлттық дәстүрлердің маңыздылығы мен алуан түрлілігін айтып, оның қазіргі қоғамдық саяси өмірге қалай әсер етіп жатқанын көрсеткім келеді. Кез-келген ұлттың дәстүрлері ғасырлар бойы дамып, ауызша және жазбаша түрде ұрпақтан-ұрпаққа жалғасып келеді. Қазіргі дәстүрлер жаңа ұрпақтың тұлғасын қалыптастыратындықтан, кейбір дәстүрлер толық сақаталған жоқ.

Негізі, кез келген халықтың мәдениетімен таныса отырып, әр адам мәдени мұраның барлық халықтарды біріктіретін күш екеніне сенімді болады. Әрине, қазақ халқында әрқашан дәстүр болған және болашақта да болады деп ойлаймын.

Жалпы, кез келген саясаткердің саяси өмірде өзінің жеке идеологиясы болады. Ол бұрыннан  келе жатқан ұлттық немесе діни дәстүрмен де байланысты болып келеді деп ойлаймын. Осыған орай қазіргі таңда, қоғамда әр адамның ойы әр түрлі. Бір адам бұрыннан келе жатқан өз ұлтының дәстүрімен жүрсе, ал кей адамдар өмірге діни көзқараспен қарайды.

Белсенділік пен әлеуметтік сипаттамалар аймақтық-ұлттық дәстүрлерді зерттеудің әдіснамалық негізі болып табылады. Мәдени дамудағы тұрақтылықты жүзеге асыруды қамтамасыз ету үшін, аймақтық және ұлттық дәстүрлер әр түрлі әлеуметтік-тарихи детерминацияға ие болуы керек. Ал, бұл уақытша және кеңістіктегі қауымдастықтың көрінісі және мәдени процестің қажеттілігі ретінде әрекет ететін әлеуметтік организмдердің өзіндік ерекшеліктерін бекітеді. Жалпы, осы тақырыпты талдай отырып, сараптама көрсеткендей, аймақтық және ұлттық дәстүрлерді Қазақстан аймағындағы ұлтаралық қатынастарды жаңғырту, дамыту, оңтайландыру және оны реттеу тетіктері көптеген бағыттарда жүзеге асырылады. Әрбір аймақта өзін-өзі реттеу негізінде аймақтық-ұлттық дәстүрлерді дамыту және жаңғырту, этносаралық қатынастарды оңтайландыру үшін өзінің жеке құралдары мен әдістерінің жиынтығы жасалады. Кез-келген ұлттың әдет-ғұрыптар жүйесі оның көптеген ғасырлар бойғы тәрбиелік және адамгершілік күш-жігерінің нәтижесі болып табылады. Ал, осы жүйе арқылы әр халық өзін, рухани мәдениетін, мінезі мен психологиясын бірінен соң бірі жалғасып келе жатқан ұрпақ қатарында жаңғыртады. Әдет-ғұрыптар мен олардың орнығу заңдылықтарын жүйелі түрде зерттеу қазақ халқының өмірінің негізгі, іргелі заманауи тенденциялары мен даму формаларын түсіну, оны жетілдіру мен дамыту жолдарын ғылыми негіздеу үшін құнды және пайдалы болады.

Салт-дәстүрлердің мәні мен құрылымының біртұтастығын ескере отырып, олардың терең айырмашылықтарына қарамастан, олар құралдардың жалпы «әлеуметтік мұрагерліктің» тетіктері. Ұрпақтар сабақтастығының механизмдері ретінде әлеуметтік қатынастарды тұрақтандыру және молайту сияқты функцияларды орындайтынын атап өткен жөн.

Дәстүрлер әрқашан әдет-ғұрыпқа байланысты дамиды. Салт-дәстүрлердің заманауи проблемаларының елеулі кемшілігі ол – бөлшектер мен сипаттамалық түрде жүргізілетін тұтас және жүйелі тәсілдің болмауы. Ғылымда дәстүрлер жалпы динамикада емес, статикада қарастырылады. Бұл кезде әлеуметтік және әлеуметтік-мәдени механизмдер зерттеушінің көзқарасы шеңберінен шығарылады. Аймақтық-ұлттық дәстүр кеңірек құбылыс ретінде қарастырылады, яғни, оның шеңберінде нақты дәстүрлер жұмыс істейді. Атап айтқанда: аймақтық, ғылыми, діни, адамгершілік, ұлттық, отбасылық-тұрмыстық және т.б. Сондықтан зерттеу -  ұлттық дәстүрді әлеуметтік өмірдің негізгі және анықтаушы факторы ретінде жалпы аймақтық талдаудан басталады.

Ұлттық және діни дәстүр, екеуі екі түрлі бағдар болып табылады. Елбасы өз сөздерінің бірінде: «Адамның санасында адамның діни және ұлттық сезімдері әрқашан бір-бірімен тығыз байланысты», - деген болатын. Расында, санада сақталған дәстүрлердің маңызы зор. Бірақ дәстүрлер мен мәдениет діннің әсерінен дамып, ерекше әсерге ие болады. Тілдің дамуына діннің тигізетін әсері зор. Жалпы айтқанда, дін - дәстүрдің өлшемі деп айта аламыз. Дәстүрлер мен әдет-ғұрыптар уақытқа байланысты өзгереді. Мысалы, Қазақстан аумағында өмір сүрген тайпалардың әдет-ғұрыптары мен дәстүрлері әр түрлі болды. Діни құндылықтар ғасырлар бойғы қоғамдық формациялардың өзгеруіне қарамастан өзгеріссіз қалады және ұрпақтан-ұрпаққа өзгеріссіз беріледі.

Менің ойымша, дәстүрлі халық мәдениетінің этносаралық қатынастарды қалыптастырудың және жастарға патриоттық тәрбие берудің заманауи құралы ретіндегі бірінші кезектегі міндеттер:
1) дәстүрлі мәдениеттің сақталған түрлерінің қазіргі қоғамдық өмірдегі жалпы ұйымдастырудағы орны мен рөлін анықтау;
2) шынайы халық мәдениетінің дәйектілігін талдай отырып, тасымалдаушыларын анықтау;
3) аймақтық және ұлттық дәстүрлерді жаңғырту және жаңғырту бойынша жұмыстың инновациялық түрлерін жасау.

Негізі, кейде этностың, яғни, ұлттың дәстүрі жоғалып кетуі мүмкін. Кез келген ұлттың дәстүрлі мәдениетін жоғалту себептері ұрпақтар сабақтастығының алшақтығы, қазіргі жағдайдың үмітсіздігі ең алдымен жергілікті жерлерде интеграциялық функцияларды орындайтын жергілікті мәдениеттің жойылуымен байланысты болып келеді.

Адамдар арасындағы қарым-қатынастың ең күрделі және әлсіз мәселелердің бірі -  ол ұлттық мәселе. Адамдар арасындағы деңгейде адамдардың ұлттық сезімдерін және  олардың тарихы мен мәдениетін ескермеуге болмайды. Ұлттық мәселе көпұлтты елдерде ерекше байыпты түрде қойылады. Ұлтаралық қатынастардың өзара төзімсіздік көріністерімен байланысты проблемалары 19-ғасырдың аяғында қалыптаса бастады. Ұлттық менталитеттің қалыптасуымен ұлтаралық төзбеушілік пайда болды. Өз тілдерін, мәдени құндылықтарын, дәстүрлерін сақтау құқықтары негізгі талаптар ретінде ұсынылды және оларды этникалық топтар әртүрлі деңгейде қорғады. Этностардың бейбіт қатар өмір сүруінің міндеттері практикалық шешім үшін өте қиын. Бүгінгі күні ұлтаралық қатынастарда шиеленістің күшеюі байқалады, туындайтын этникалық қақтығыстар әлемдегі жалпы жағдайды едәуір қиындатады.

Қорытындылай келе, қазіргі Қазақстанның қоғамы бірегей құндылық-семантикалық құрылымымен сипатталады. Ол жаһандық тенденциялармен қатар рухани көрініс табады. Осы екі компонент заманауи тұлғаның құндылық қатынастарын қалыптастыруға тікелей әсер етеді, осыған байланысты қазіргі заманғы жеке тұлғаның құндылық-семантикалық доминанттар жүйесін зерттеу бізге өзекті болып табылады.

Пайдаланылған әдебиеттер:
1) http://politics.ellib.org.ua/pages-7792.html
2) Этнические процессы в современном мире. – М., Наука. –1987. – С. 5.
3) «Егемен Қазақстан», 6 қараша 2009 жыл: Сейталина Б. Ел бірлігі доктринасы – …// «Арқа ажары», 21 қараша 2009 жыл; Мамай Ж., Шаханов М. бастаған патриоттар…// «Жас Алаш», 26 қараша 2009 жыл

---