Abaı Qunanbaevtyń altynshy, on toǵyzynshy qara sózi
Batys Qazaqstan oblysy,
Terekti aýdany, Shaǵan Jalpy orta bilim beretin mektebiniń
qazaq tili men ádebıeti páni muǵalimi Hanov Shohan Ýalıhanovıch
Qazaq ádebıeti páninen 10 - synypqa arnalǵan sabaq jospary
Sabaqtyń taqyryby: Abaı Qunanbaev Altynshy, on toǵyzynshy qara sózi (10 “a”synyp)
Jalpy maqsattar: Qarasóz týraly teorıalyq túsinik berý, Abaı qarasózderiniń sıpatyna toqtalý, taqyryptyq jaǵynan taldaý, ózindik erekshelikterin, maǵynasyn ashý; Oqýshylardyń oı - órisin, ómirlik kózqarasyn, synı oılaý, baılanystyra sóıleý daǵdylaryn jetildirý; Abaı qarasózderiniń tárbıelik mánine nazar aýdartý, adamgershilikti, izgilikti dáripteý.
Sabaqtyń tıpi: jańa bilimdi meńgertý
Sabaqtyń túri: izdenis sabaq
Oqytýdyń nátıjesi: Abaı qara sózderi týraly bilgen - túıgenderin pysyqtap, bilimderin tereńdetedi, sóıleý mádenıeti, sózdik qory qalyptasady.
Negizgi derek kózderi: AKT, marker men stıkerler, oqýlyq, juldyzshalar; problemalyq izdenis, taldaý, toppen jumys,
Topqa bólý
«Shattyq sheńberi» trenıń. Oqýshylar bir birine sabaqtyń jaqsy ótýi úshin tilekter aıtady.
«Qys», «jaz», «kúz», «jazǵytury» toby bolyp tórt topqa bólinedi. Ár topta alty oqýshydan otyrady. Abaıdyń tabıǵat lırıkasyndaǵy óleń shýmaqtaryn tańdap alyp sol óleńniń Abaıdyń qaı óleńi ekendigin paıymdap sol topqa otyrady.
Úı tapsyrmasyn suraý
«Alty oıshyl qalpaq» ádisi arqyly úı tapsyrmasyn suraý
«Eskendir» poemasyn alty oıshyl qalpaq talqylap ótedi
Jańa taqyryp. Abaıdyń qara sózderiniń jazylý tarıhyn. Qarasózderiniń taqyrybyn áńgimeleý. Altynshy, on toǵyzynshy qara sózin úntaspadan tyńdatý arqyly meńgertý.
Oqýshylarǵa oqytý: Qarasóz týraly teorıalyq túsinik.
Qarasóz (proza) – kórkem ádebıettiń úlken bir salasy. Óleń sózden bir aıyrmashylyǵy – onda sóz yrǵaǵy erkin, óleńdegideı qandaı da bir belgili ólshemder bolmaıdy. Qarasózder saıasat, pýblısısıka, fılosofıa turǵysynda jazyla beredi. Qara sózben jazylǵan kórkem shyǵarmada ómir qubylystaryn, ár túrli ýaqıǵalardy baıandaý tásili aıryqsha bolady.
Abaıdyń 1890 jyl men 1898 jyl arasynda jazylǵan bir alýan shyǵarmalary «qara sóz» dep atalady. Ol synshyldyq, oıshyldyq jáne kóbinese adamgershilik, moral máselelerine arnalǵan ósıet, tolǵaý tárizdi.
Abaıdyń qara sózderiniń sany - 46. Biraq biz 46 - shy qazaqtardyń shyǵý tarıhy jaıly jazylǵan «Biraz sóz qazaqtardyń túbi qaıdan shyqqandyǵy týraly» degen qara sózin óz aldyna jeke tarıhı shyǵarma, ocherk retinde qarastyryp júrmiz.
Abaıdyń qara sózderi ǵaqlıalyq danalyq sózderi bolǵan. Abaı óz qara sózderin 1890 - 1898 jyldar arasynda jazǵan. Qara sózderin jazýdy bastaǵanda, Abaı 45 jasta bolǵan. Aqyl - oıy tolysyp, jasy kemeldengen, kórgen - bilgenin oı eleginen ótkizip, saraptar jasqa jetken kezinde qara sózderin jazýdy qolǵa alǵan. Buǵan deıin Shyǵys oıshyldary Ál - Farabı, Fırdoýsı, Babyr, Batys fılosof, ǵalymdary Galıleı, Kopernık, Spenser, Darvın, Núton, Pıfagor eńbektermen tanysyp, úlken daıyndyqtan ótip keledi.
Abaıdyń qara sózderi týraly baýyryna salyp tárbıelegen nemeresi, Maǵaýıanyń qyzy Ýásıla bylaı deıdi:
«Ákem balalaryn 7 - 8 - ge shyqqanda oqýǵa beretin, balalarmen qabat, qyzdaryn da oqytatyn, qazaq tilinde kitap joq bolatyn. Sondyqtan, balalardyń oıy, dúnıe tanýy kemshin bolady dep ákem kóp aıtyp júrdi. Áli esimde, bir kúni bizdiń oqyp otyrǵan úıimizge ákem keldi. Moldaǵa qarap: «Balalarǵa myna kitapty ákeldim. Osyny kóshirip, kóbeıtip bala basyna birden taratyp ber, búginnen bastap osy kitapty qosa oqyt» dedi. Biz qýanyp kettik. Ákem úıden shyqqan soń, molda álgi kitapty aldy da, bas salyp oqydy, kitap qoljazba eken. Biz ol kitapty kóshirip alyp oqı bastadyq. Óıtkeni, bul jańa kitaptyń tili utymdy, sózi túsinikti, yńǵaı aqyl aıtyp otyratyn jaqsy kitap boldy. Keıin baıqasam, sol kitap ákemniń «Ǵaqlıa» atty qara sózben jazǵan kitaby eken».
Abaı qara sózderi taqyryp jaǵynan birneshe topqa bólýge bolady:
Dúnıeniń tylsym syrlaryn taný: 7, 19, 31, 38, 43
Nadandyq, jalqaýlyq t. b. synaý: 3, 6, 8, 11, 18
Ǵylym, bilim, óner: 25, 32, 33,
Qazaqtardyń minez - qulqy: 4, 10, 12, 15, 22, 24, 35, 38
Qazaq maqaldary: 5, 6, 37, 39
Eńbek: 2, 4, 25, 42
Ar - uıat, adamgershilik: 5, 9, 11, 18, 24, 40
Toptyq jumys
“QYS” TOBYNA
Qara sóz týraly uǵym.
Abaıdyń qara sózderiniń jazylý kezeńi
“JAZ” TOBYNA
Abaı qara sózderiniń taqyryby
“JAZǴYTURY” TOBYNA
Altynshy qara sózindegi oıdy anyqtaý
“KÚZ” TOBYNA
On toǵyzynshy qara sózindegi oıdy anyqtaý
Terekti aýdany, Shaǵan Jalpy orta bilim beretin mektebiniń
qazaq tili men ádebıeti páni muǵalimi Hanov Shohan Ýalıhanovıch
Qazaq ádebıeti páninen 10 - synypqa arnalǵan sabaq jospary
Sabaqtyń taqyryby: Abaı Qunanbaev Altynshy, on toǵyzynshy qara sózi (10 “a”synyp)
Jalpy maqsattar: Qarasóz týraly teorıalyq túsinik berý, Abaı qarasózderiniń sıpatyna toqtalý, taqyryptyq jaǵynan taldaý, ózindik erekshelikterin, maǵynasyn ashý; Oqýshylardyń oı - órisin, ómirlik kózqarasyn, synı oılaý, baılanystyra sóıleý daǵdylaryn jetildirý; Abaı qarasózderiniń tárbıelik mánine nazar aýdartý, adamgershilikti, izgilikti dáripteý.
Sabaqtyń tıpi: jańa bilimdi meńgertý
Sabaqtyń túri: izdenis sabaq
Oqytýdyń nátıjesi: Abaı qara sózderi týraly bilgen - túıgenderin pysyqtap, bilimderin tereńdetedi, sóıleý mádenıeti, sózdik qory qalyptasady.
Negizgi derek kózderi: AKT, marker men stıkerler, oqýlyq, juldyzshalar; problemalyq izdenis, taldaý, toppen jumys,
Topqa bólý
«Shattyq sheńberi» trenıń. Oqýshylar bir birine sabaqtyń jaqsy ótýi úshin tilekter aıtady.
«Qys», «jaz», «kúz», «jazǵytury» toby bolyp tórt topqa bólinedi. Ár topta alty oqýshydan otyrady. Abaıdyń tabıǵat lırıkasyndaǵy óleń shýmaqtaryn tańdap alyp sol óleńniń Abaıdyń qaı óleńi ekendigin paıymdap sol topqa otyrady.
Úı tapsyrmasyn suraý
«Alty oıshyl qalpaq» ádisi arqyly úı tapsyrmasyn suraý
«Eskendir» poemasyn alty oıshyl qalpaq talqylap ótedi
Jańa taqyryp. Abaıdyń qara sózderiniń jazylý tarıhyn. Qarasózderiniń taqyrybyn áńgimeleý. Altynshy, on toǵyzynshy qara sózin úntaspadan tyńdatý arqyly meńgertý.
Oqýshylarǵa oqytý: Qarasóz týraly teorıalyq túsinik.
Qarasóz (proza) – kórkem ádebıettiń úlken bir salasy. Óleń sózden bir aıyrmashylyǵy – onda sóz yrǵaǵy erkin, óleńdegideı qandaı da bir belgili ólshemder bolmaıdy. Qarasózder saıasat, pýblısısıka, fılosofıa turǵysynda jazyla beredi. Qara sózben jazylǵan kórkem shyǵarmada ómir qubylystaryn, ár túrli ýaqıǵalardy baıandaý tásili aıryqsha bolady.
Abaıdyń 1890 jyl men 1898 jyl arasynda jazylǵan bir alýan shyǵarmalary «qara sóz» dep atalady. Ol synshyldyq, oıshyldyq jáne kóbinese adamgershilik, moral máselelerine arnalǵan ósıet, tolǵaý tárizdi.
Abaıdyń qara sózderiniń sany - 46. Biraq biz 46 - shy qazaqtardyń shyǵý tarıhy jaıly jazylǵan «Biraz sóz qazaqtardyń túbi qaıdan shyqqandyǵy týraly» degen qara sózin óz aldyna jeke tarıhı shyǵarma, ocherk retinde qarastyryp júrmiz.
Abaıdyń qara sózderi ǵaqlıalyq danalyq sózderi bolǵan. Abaı óz qara sózderin 1890 - 1898 jyldar arasynda jazǵan. Qara sózderin jazýdy bastaǵanda, Abaı 45 jasta bolǵan. Aqyl - oıy tolysyp, jasy kemeldengen, kórgen - bilgenin oı eleginen ótkizip, saraptar jasqa jetken kezinde qara sózderin jazýdy qolǵa alǵan. Buǵan deıin Shyǵys oıshyldary Ál - Farabı, Fırdoýsı, Babyr, Batys fılosof, ǵalymdary Galıleı, Kopernık, Spenser, Darvın, Núton, Pıfagor eńbektermen tanysyp, úlken daıyndyqtan ótip keledi.
Abaıdyń qara sózderi týraly baýyryna salyp tárbıelegen nemeresi, Maǵaýıanyń qyzy Ýásıla bylaı deıdi:
«Ákem balalaryn 7 - 8 - ge shyqqanda oqýǵa beretin, balalarmen qabat, qyzdaryn da oqytatyn, qazaq tilinde kitap joq bolatyn. Sondyqtan, balalardyń oıy, dúnıe tanýy kemshin bolady dep ákem kóp aıtyp júrdi. Áli esimde, bir kúni bizdiń oqyp otyrǵan úıimizge ákem keldi. Moldaǵa qarap: «Balalarǵa myna kitapty ákeldim. Osyny kóshirip, kóbeıtip bala basyna birden taratyp ber, búginnen bastap osy kitapty qosa oqyt» dedi. Biz qýanyp kettik. Ákem úıden shyqqan soń, molda álgi kitapty aldy da, bas salyp oqydy, kitap qoljazba eken. Biz ol kitapty kóshirip alyp oqı bastadyq. Óıtkeni, bul jańa kitaptyń tili utymdy, sózi túsinikti, yńǵaı aqyl aıtyp otyratyn jaqsy kitap boldy. Keıin baıqasam, sol kitap ákemniń «Ǵaqlıa» atty qara sózben jazǵan kitaby eken».
Abaı qara sózderi taqyryp jaǵynan birneshe topqa bólýge bolady:
Dúnıeniń tylsym syrlaryn taný: 7, 19, 31, 38, 43
Nadandyq, jalqaýlyq t. b. synaý: 3, 6, 8, 11, 18
Ǵylym, bilim, óner: 25, 32, 33,
Qazaqtardyń minez - qulqy: 4, 10, 12, 15, 22, 24, 35, 38
Qazaq maqaldary: 5, 6, 37, 39
Eńbek: 2, 4, 25, 42
Ar - uıat, adamgershilik: 5, 9, 11, 18, 24, 40
Toptyq jumys
“QYS” TOBYNA
Qara sóz týraly uǵym.
Abaıdyń qara sózderiniń jazylý kezeńi
“JAZ” TOBYNA
Abaı qara sózderiniń taqyryby
“JAZǴYTURY” TOBYNA
Altynshy qara sózindegi oıdy anyqtaý
“KÚZ” TOBYNA
On toǵyzynshy qara sózindegi oıdy anyqtaý
Nazar aýdaryńyz! Jasyryn mátindi kórý úshin sizge saıtqa tirkelý qajet.
You Might Also Like
