Ámir Temirdiń basqynshylyq joryqtary
Sabaqtyń taqyryby: §25. Ámir Temirdiń basqynshylyq joryqtary
Sabaqtyń maqsaty:
a) Bilimdilik: Maýarannahr bıleýshisi Ámir Temirdiń kórshi memleketter – Aq Orda, Altyn Orda, Moǵolstanǵa joryqtary jaıly baıandap, basqynshylyq zardaptaryn kórsetý.
á) Tárbıelik: Adamgershilikke, qandaı da bolsyn basqynshylyq soǵys ataýlyny jek kórýge tárbıeleý.
b) Damytýshylyq: Oqýshylardy óz betinshe oı qorytyp, oıyn jetkize bilýge daǵdylandyrý.
Sabaqtyń túri: Aralas sabaq
Sabaqtyń ádisi: Suraq – jaýap, baıandaý, toppen jumys
Sabaqtyń kórnekiligi: Interaktıvti taqta, karta, sózjumbaqtar, sýretter, hronologıalyq keste, VENN dıagramsy, baǵalaý paraǵy
Pánaralyq baılanys: Geografıa, ádebıet
Sabaqtyń barysy:
İ. Uıymdastyrý kezeńi: Sálemdesý, synyp oqýshylaryn túgeldeý, oqýshylardyń nazaryn
sabaqqa aýdarý.
İİ. Úı tapsyrmasyn suraý: Synyp oqýshylary eki topqa bólinedi:
İ top – «Túrkistan»
İİ top – «Otyrar»
Úı tapsyrmasy «Kim kóp biledi?» oıyny arqyly suralady. Interaktıvti taqtada 10, 20, 30 sandarynan turatyn úsh qatardan uıashyqtar beriledi. Sol uıashyqtardy tańdaý arqyly suraqtar qoıylady. «10» uıashyǵynyń suraǵyna jaýap berse sary tústi úshburysh, «20» uıashyǵynyń suraǵyna jaýap berse kók tórtburysh, «30» uıashyǵynyń suraǵyna jaýap berse qyzyl besburysh beriledi. Alǵan baldaryn jaýap paraǵyna top basshysy belgilep otyrady.
10 uıashyǵynyń 1 - suraǵy: Moǵolstannyń ortalyǵyn ata.
- Almalyq q - sy
2 - suraǵy: Nelikten Moǵolstan dep ataldy?
- Shyǵys derekterinde «monǵol» sóziniń «n» áripi túsip qalyp, «moǵol» dep ataldy.
3 - suraǵy: Moǵolstan handyǵy kimniń tusynda ydyraı bastady?
- Júnis hannyń nemeresi Abd ar Rashıdtiń
20 uıashyǵynyń 1 - suraǵy: Moǵolstannyń qurylýynda dýlat taıpasynyń ókilderi nege basty
ról atqardy?
- M. Haıdardyń jazýy boıynsha, Shaǵataı han óz memleketin úlesterge bólgende ózine adal qyzmet etken dýlat ámiri Poladshyǵa Mańlaı – Súbe jerin bergen. Osy aýmaqty bılegen dýlat taıpasynyń ókilderi Moǵolstan handyǵynyń qurylýyna da belsene at salysady. Poladshy ámir Moǵolstandy Maýrannahrdan birjola bólip alyp, táýelsiz jeke handyq qurýǵa bar kúshin salady.
2 - suraǵy: Moǵol handyǵynyń etnıkalyq quramy týraly aıtyp ber.
- Monǵol shapqynshylyǵy kezinde kelgen arlat, choras, kalýchı sıaqty taıpalar alǵashqy kezde ózderiniń basymdylyǵyn kórsetkenimen, ýaqyt ótken saıyn jergilikti túrik tildes taıpalar basymdyq alyp, monǵoldardy ózderine sińire bastaǵan. Al qalǵandary Shyǵys Túrkistanǵa, uıǵyrlarǵa qonys aýdaryp, solarǵa aralasyp, ózderiniń monǵol atynan múlde aıyrylǵan. Moǵolstannyń negizgi halqy túrik tildes taıpalar: dýlat, qańly, úısin, arǵyn, baryn, barlas, bulǵashy, t. b. erteden osy óńirde ómir súrgen taıpalar. Bulardyń qatarynda osy jergilikti halyqtarmen aralasyp, túrkilenip ketken monǵol taıpalary da boldy.
3 - suraǵy: «Batpaq shaıqasy» týraly ne aıtasyń?
- Toǵylyq Temir han qaza bolǵannan keıin Ámir Temir Maýarannahrdaǵy bılikti óz qolyna alý úshin, İlıas – Qojaǵa qarsy shyǵady. Ámir Temir men İlıas - Qoja hannyń arasynda birneshe ret qaqtyǵysýlar bolady. Moǵol hany jeńiliske ushyrap, Moǵolstannan jańa áskerı kúsh jınap kelip, qaıta soǵysady. Tashkent qalasynyń mańynda 1365 jyly 22 maýsymda eki jaqtyń arasyndaǵy sheshýshi shaıqas «Batpaq shaıqasy» bolady. Jazba derekterdiń habaryna qaraǵanda eki jaqtan 10 myńǵa jýyq adam qyrylǵan.
30 uıashyǵynyń 1 - suraǵy: Toǵylyq Temir han tusynda moǵol handyǵynyń saıası jaǵdaıy qandaı boldy?
- Toǵylyq Temir han tusynda saıası turaqsyzdyq oryn aldy. Handyqtyń búkil aýmaǵyn biriktirip, bir ortalyqqa baǵyndyrdy. Han eldiń ishki – syrtqy saıası jaǵdaıyn jaqsartty. Toǵylyq Temir han óziniń syrtqy saıasatynda Shaǵataı ulysynyń kezinde ornyqqan Orta Azıa jerindegi bılikti qalpyna keltirýge áreket jasaıdy. 1360 – 1361 jj Maýarannahrǵa eki ret sátti joryq jasap, balasy İlıas – Qojany taqqa otyrǵyzady.
30 uıashyǵynyń 2 - suraǵy: Moǵolstannyń alyp jatqan aýmaǵyn kartadan kórset.
- Shaǵataı ulysynyń shyǵys bóligi – Ońtústik – shyǵys Qazaqstan men Qyrǵyzstan aýmaǵy
30 uıashyǵynyń 3 - suraǵy: Muhammed Haıdardyń jazýy boıynsha Moǵolstan memleketi qaı jerlerdi alyp jatty?
- Shyǵys sheti qalmaqtarmen shektesip, Baryskól, Emel, jáne Ertisti ózine qosady. Soltústiginde onyń shekarasy Kóksheteńiz (Balqash), Túrkistan, Tashkentpen shektesedi, ońtústiginde Ferǵanamen, Qashǵar, Aqsý, Shalysh jáne Turfanmen shektesedi.
Úıge berilgen jazba jumysyn tekserý: «Túrkistan» tobyna Moǵol memleketiniń hronologıalyq kestesin jasap kelý, «Otyrar» tobyna Moǵolstan memleketiniń handary týraly áńgime qurap kelý tapsyrylǵan.
İİİ. Jańa sabaq:
Jańa sabaqtyń jospary:
İ. Ámir Temirdiń Altyn Orda jerine jasaǵan joryqtary.
İİ. Ámir Temirdiń Moǵolstan handyǵyna jasaǵan joryqtary.
İİ. Ámir Temir joryqtarynyń zardaptary.
Ámir Temir 1336 jyly Túrkistan qalasynda Barlas taıpasynyń bıi Taraǵaı bektiń otbasynda dúnıege kelgen – qolbasshy, memleket qaıratkeri. Ámir Temir alǵashynda 1361 j Qashqarıa ýálaıatynyń bıleýshisi boldy. 1370 jyly Maýarannahrdy óziniń qolyna aldy. Sodan 35 jyl boıy - 1405 jylǵa deıin jeke – dara bılik júrgizdi. Jas kezinde Túrkistan mańyndaǵy bir shaıqasta aıaǵynan jaraqattanǵan. HİÚ ǵ 70 - jyldary onyń qolbasshylyq daryny tolyq ashylyp, ataq – dańqy jer júzine tarady. Osman ımperıasy men Ortalyq Azıa aımaǵynda ol Aqsaq Temir, ırandyqtarǵa Tımýrláng, eýropalyqtarǵa Tamerlan esimimen belgili boldy. Ámir Temirdiń tegeýrindi shabýyldary arqasynda Horezm memleketi (1372 – 1388), Shyǵys Túrkistan (1376), Gerat (1381), Horasan (1381), Qandaǵar (1383), Sultanıa (Ońt. Ázerbaıjan, 1384), Iran men Aýǵanstan tolyq baǵyndyryldy.
Ol Qazaqstan men Qyrǵyzstan aýmaǵyn – Shyǵys Deshti Qypshaqqa, Jetisý men Tán – Shanǵa basqynshylyq maqsattaryn asqan qatygezdikpen júzege asyrdy.
Sabaqtyń maqsaty:
a) Bilimdilik: Maýarannahr bıleýshisi Ámir Temirdiń kórshi memleketter – Aq Orda, Altyn Orda, Moǵolstanǵa joryqtary jaıly baıandap, basqynshylyq zardaptaryn kórsetý.
á) Tárbıelik: Adamgershilikke, qandaı da bolsyn basqynshylyq soǵys ataýlyny jek kórýge tárbıeleý.
b) Damytýshylyq: Oqýshylardy óz betinshe oı qorytyp, oıyn jetkize bilýge daǵdylandyrý.
Sabaqtyń túri: Aralas sabaq
Sabaqtyń ádisi: Suraq – jaýap, baıandaý, toppen jumys
Sabaqtyń kórnekiligi: Interaktıvti taqta, karta, sózjumbaqtar, sýretter, hronologıalyq keste, VENN dıagramsy, baǵalaý paraǵy
Pánaralyq baılanys: Geografıa, ádebıet
Sabaqtyń barysy:
İ. Uıymdastyrý kezeńi: Sálemdesý, synyp oqýshylaryn túgeldeý, oqýshylardyń nazaryn
sabaqqa aýdarý.
İİ. Úı tapsyrmasyn suraý: Synyp oqýshylary eki topqa bólinedi:
İ top – «Túrkistan»
İİ top – «Otyrar»
Úı tapsyrmasy «Kim kóp biledi?» oıyny arqyly suralady. Interaktıvti taqtada 10, 20, 30 sandarynan turatyn úsh qatardan uıashyqtar beriledi. Sol uıashyqtardy tańdaý arqyly suraqtar qoıylady. «10» uıashyǵynyń suraǵyna jaýap berse sary tústi úshburysh, «20» uıashyǵynyń suraǵyna jaýap berse kók tórtburysh, «30» uıashyǵynyń suraǵyna jaýap berse qyzyl besburysh beriledi. Alǵan baldaryn jaýap paraǵyna top basshysy belgilep otyrady.
10 uıashyǵynyń 1 - suraǵy: Moǵolstannyń ortalyǵyn ata.
- Almalyq q - sy
2 - suraǵy: Nelikten Moǵolstan dep ataldy?
- Shyǵys derekterinde «monǵol» sóziniń «n» áripi túsip qalyp, «moǵol» dep ataldy.
3 - suraǵy: Moǵolstan handyǵy kimniń tusynda ydyraı bastady?
- Júnis hannyń nemeresi Abd ar Rashıdtiń
20 uıashyǵynyń 1 - suraǵy: Moǵolstannyń qurylýynda dýlat taıpasynyń ókilderi nege basty
ról atqardy?
- M. Haıdardyń jazýy boıynsha, Shaǵataı han óz memleketin úlesterge bólgende ózine adal qyzmet etken dýlat ámiri Poladshyǵa Mańlaı – Súbe jerin bergen. Osy aýmaqty bılegen dýlat taıpasynyń ókilderi Moǵolstan handyǵynyń qurylýyna da belsene at salysady. Poladshy ámir Moǵolstandy Maýrannahrdan birjola bólip alyp, táýelsiz jeke handyq qurýǵa bar kúshin salady.
2 - suraǵy: Moǵol handyǵynyń etnıkalyq quramy týraly aıtyp ber.
- Monǵol shapqynshylyǵy kezinde kelgen arlat, choras, kalýchı sıaqty taıpalar alǵashqy kezde ózderiniń basymdylyǵyn kórsetkenimen, ýaqyt ótken saıyn jergilikti túrik tildes taıpalar basymdyq alyp, monǵoldardy ózderine sińire bastaǵan. Al qalǵandary Shyǵys Túrkistanǵa, uıǵyrlarǵa qonys aýdaryp, solarǵa aralasyp, ózderiniń monǵol atynan múlde aıyrylǵan. Moǵolstannyń negizgi halqy túrik tildes taıpalar: dýlat, qańly, úısin, arǵyn, baryn, barlas, bulǵashy, t. b. erteden osy óńirde ómir súrgen taıpalar. Bulardyń qatarynda osy jergilikti halyqtarmen aralasyp, túrkilenip ketken monǵol taıpalary da boldy.
3 - suraǵy: «Batpaq shaıqasy» týraly ne aıtasyń?
- Toǵylyq Temir han qaza bolǵannan keıin Ámir Temir Maýarannahrdaǵy bılikti óz qolyna alý úshin, İlıas – Qojaǵa qarsy shyǵady. Ámir Temir men İlıas - Qoja hannyń arasynda birneshe ret qaqtyǵysýlar bolady. Moǵol hany jeńiliske ushyrap, Moǵolstannan jańa áskerı kúsh jınap kelip, qaıta soǵysady. Tashkent qalasynyń mańynda 1365 jyly 22 maýsymda eki jaqtyń arasyndaǵy sheshýshi shaıqas «Batpaq shaıqasy» bolady. Jazba derekterdiń habaryna qaraǵanda eki jaqtan 10 myńǵa jýyq adam qyrylǵan.
30 uıashyǵynyń 1 - suraǵy: Toǵylyq Temir han tusynda moǵol handyǵynyń saıası jaǵdaıy qandaı boldy?
- Toǵylyq Temir han tusynda saıası turaqsyzdyq oryn aldy. Handyqtyń búkil aýmaǵyn biriktirip, bir ortalyqqa baǵyndyrdy. Han eldiń ishki – syrtqy saıası jaǵdaıyn jaqsartty. Toǵylyq Temir han óziniń syrtqy saıasatynda Shaǵataı ulysynyń kezinde ornyqqan Orta Azıa jerindegi bılikti qalpyna keltirýge áreket jasaıdy. 1360 – 1361 jj Maýarannahrǵa eki ret sátti joryq jasap, balasy İlıas – Qojany taqqa otyrǵyzady.
30 uıashyǵynyń 2 - suraǵy: Moǵolstannyń alyp jatqan aýmaǵyn kartadan kórset.
- Shaǵataı ulysynyń shyǵys bóligi – Ońtústik – shyǵys Qazaqstan men Qyrǵyzstan aýmaǵy
30 uıashyǵynyń 3 - suraǵy: Muhammed Haıdardyń jazýy boıynsha Moǵolstan memleketi qaı jerlerdi alyp jatty?
- Shyǵys sheti qalmaqtarmen shektesip, Baryskól, Emel, jáne Ertisti ózine qosady. Soltústiginde onyń shekarasy Kóksheteńiz (Balqash), Túrkistan, Tashkentpen shektesedi, ońtústiginde Ferǵanamen, Qashǵar, Aqsý, Shalysh jáne Turfanmen shektesedi.
Úıge berilgen jazba jumysyn tekserý: «Túrkistan» tobyna Moǵol memleketiniń hronologıalyq kestesin jasap kelý, «Otyrar» tobyna Moǵolstan memleketiniń handary týraly áńgime qurap kelý tapsyrylǵan.
İİİ. Jańa sabaq:
Jańa sabaqtyń jospary:
İ. Ámir Temirdiń Altyn Orda jerine jasaǵan joryqtary.
İİ. Ámir Temirdiń Moǵolstan handyǵyna jasaǵan joryqtary.
İİ. Ámir Temir joryqtarynyń zardaptary.
Ámir Temir 1336 jyly Túrkistan qalasynda Barlas taıpasynyń bıi Taraǵaı bektiń otbasynda dúnıege kelgen – qolbasshy, memleket qaıratkeri. Ámir Temir alǵashynda 1361 j Qashqarıa ýálaıatynyń bıleýshisi boldy. 1370 jyly Maýarannahrdy óziniń qolyna aldy. Sodan 35 jyl boıy - 1405 jylǵa deıin jeke – dara bılik júrgizdi. Jas kezinde Túrkistan mańyndaǵy bir shaıqasta aıaǵynan jaraqattanǵan. HİÚ ǵ 70 - jyldary onyń qolbasshylyq daryny tolyq ashylyp, ataq – dańqy jer júzine tarady. Osman ımperıasy men Ortalyq Azıa aımaǵynda ol Aqsaq Temir, ırandyqtarǵa Tımýrláng, eýropalyqtarǵa Tamerlan esimimen belgili boldy. Ámir Temirdiń tegeýrindi shabýyldary arqasynda Horezm memleketi (1372 – 1388), Shyǵys Túrkistan (1376), Gerat (1381), Horasan (1381), Qandaǵar (1383), Sultanıa (Ońt. Ázerbaıjan, 1384), Iran men Aýǵanstan tolyq baǵyndyryldy.
Ol Qazaqstan men Qyrǵyzstan aýmaǵyn – Shyǵys Deshti Qypshaqqa, Jetisý men Tán – Shanǵa basqynshylyq maqsattaryn asqan qatygezdikpen júzege asyrdy.
Nazar aýdaryńyz! Jasyryn mátindi kórý úshin sizge saıtqa tirkelý qajet.
Nazar aýdaryńyz! Jasyryn mátindi kórý úshin sizge saıtqa tirkelý qajet.
You Might Also Like
