InfoHub Logo

Maqsaty: Balalardy jabaıy janýarlardyń qysqy tirshiligimen tanystyrý. Tabıǵattaǵy maýsymdyq ózgerister jaıly bilimderin jetildirý. Shyǵarmashylyq jumystarǵa qyzyǵýshylyqtaryn arttyrý, oı – qıaldaryn is júzinde kórsete bilýge úıretý. Jelimmen, qylqalammen jumys jasaý daǵdylaryn bekitýdi jalǵastyrý. Jan – janýarlarǵa qamqor bolýǵa, uqyptylyq pen shydamdylyqqa tárbıeleý.

Quraldar: Oıynshyqtar qoıan men tıin, kárzeńke, jabaıy ańdar sýretteri, qoıannyń keskindemeleri (ár balaǵa)
Sózdik jumys: Úlpildek, mamyq, túbit, apan, in.

Sabaq barysy:
Tárbıeshi: Balalar qarańdarshy bizge ormannan qonaqtar kelipti, qane aıtyńdarshy mynaý ne?
Balalar: Tıin
Tárbıeshi: Al mynaý ne?
Balalar: Qoıan.

Tárbıeshi: Balalar men qazir senderge osy qoıan men tıin jaıly bir oqıǵa aıtyp bereıin, muqıat tyńdap otyryńdar.
Ormanda qoıan men tıin ómir súripti, ekeýi dos bolypty. Jazda olar alańqaıda asyr salyp sekirip alańsyz oınapty. Kún sýytyp kúz túsedi, tıin ózine aǵashtyń jińishke butalarynan kárzeńke toqyp otyrady, qoıan kelip:
– Bul ne? – dep suraıdy.
– Kárzeńke – dep jaýap beredi tıin.
– Ony qaıtesiń – deıdi qoıan tańǵalyp.
- Bul jaı kárzeńke emes, bul meniń naǵyz kómekshim – dep jaýap beripti tıin.
– Sonda qalaı, kárzeńke qalaı kómekshi bolady – dep qoıan ıyǵyn bir kóterip, eshteńe túsinbeı óziniń uıalastarymen ári qaraı oınap kete beredi.

Tárbıeshi: Balalar aıtyńdarshy tıinge kárzeńke qalaı kómekshi bolady, tıin onymen ne isteıdi?
Balalar: Tıin oǵan jańǵaq, búrshik, sańyraýqulaqtar salady.
Tárbıeshi: Durys aıtasyńdar kúz túsip, qys kele bastaǵanda tıin óziniń aǵash qýysyndaǵy úıine jańǵaq, búrshik, sańyraýqulaqtar tasyp, qysqa mol qylyp azyq jınaıdy. Óıtkeni qysta jerdiń betin appaq qar basyp qalady da, jańǵaqta, sańyraýqulaqta tabylmaıdy.
Tárbıeshi: Balalar aıtyńdarshy qoıan men tıin úı janýary ma, álde jabaıy janýarlar ma? Olar qaıda turady?
Balalar: Jabaı janýarlar, ormanda turady.

Tárbıeshi: Durys aıtasyńdar, olaı bolsa jabaıy janýarlardyń qysta qalaı tirshilik etetinin bilgileriń kele me?
Balalar: Ia.
Tárbıeshi: Endeshe meniń mynandaı syıqyrly sandyǵym bar. Onyń ishinde bizge qajetti zattar bar. Biraq bul jaı ashylmaıdy, ony tek sıqyrly sózben ashýǵa bolady, qane maǵan kómektesińdershi.
Ǵajaıyp sandyq,
Syr sandyq.
Kiltińdi alaıyq,
Qulpyńa salaıyq.
Qaqpaǵyńdy ashshy,
Qupıańdy shashshy.
Sandyqtyń qaqpaǵy ashylyp ishinen tıinniń sýretin alyp shyǵyp ol týraly áńgimeleý.
Tárbıeshi: Balalar mynaý ózimizge tanys tıin ǵoı, tek júniniń túsi basqasha eken baǵana qyzǵylt edi, al sýrette sur? Balalar tıinniń túsi nege ózgerdi eken?
Balalar: qorǵaný úshin.
Tárbıeshi: Durys aıtasyńdar, kúzde tıin túleıdi, qyzǵylt júni túsip ornyna sur tústi jyly jún ósip shyǵady. Sur tús oǵan aǵash basynda jyrtqysh ańdarǵa kórinbeı ómir súrýge kerek, al úlpildegen jyly ton qysta sýyqtan qorǵaıdy. Tıin óziniń aǵash dińine salǵan úıine kirip jyly mamyq quıryǵyn jamylyp qysqa jınaǵan azyǵyn jep qystan aman - esen shyǵady. Endi tıin týraly taqpaq tyńdaıyq.

Qysta jyly kıindim,
Qoımam toly jańǵaqqa
İshi jyly úıimniń.
Tárbıeshi: endi kelesi janýarmen tanysaıyq.
Ol úshin birinshi jumbaq sheshińder
Ústi toly ıne
Biraq ta is tigip,
Qadamaıdy túıme
Balalar: kirpi.
Tárbıeshi: durys bul kirpi, kirpi bir túrli ashýly sıaqty. Oı balalar biz ony oıatyp jiberippiz. Kúzdiń sońynda kirpi óziniń shóp tósegen ininde domalanyp alyp uıqyǵa ketedi. Ol qystaı uıyqtaıtyndyqtan, oǵan tıin sıaqty qysqa azyq jınaýdyń qajeti joq. Tek kúzde uıqyǵa jatarda jaqsylap tamaqtanyp, terisiniń astyna kóp maı jınap alady. Sondyqtan onyń qystaı qarny ashpaıdy. Kirpi qys ketip, kóktem týyp, kún jylynǵanda bir-aq oıanady. Al endi qazir kirpiniń ashýyn basý úshin ol týraly saýsaq oıynyn oınaıyq
Men ashýly kirpimin
Kóringenge túrpimin
Ústim toly ıne
Esiń bolsa tıme
Kelse eger túlki
Túırep alam túrpi.

Tárbıeshi: Balalar kirpi sıaqty qaı ań qys boıy uıyqtaıdy.
Balalar: Aıý
Tárbıeshi: Al ol qaıda uıyqtaıdy?
Balalar: Apanda.
Tárbıeshi: Durys aıtasyńdar balalar aıý kúz boıy kóp tamaq jep denesine kóp maı jınaıdy da, qysta kóktem týǵansha uıyqtaıdy. Aıý týraly qandaı taqpaq bilemiz.
Tátti kórse bas salar,
Aýmaıdy jas baladan.
Úp-úlken bop jasqanar,
Kip-kishkentaı aradan.
Tárbıeshi: Al endi myna jumbaq qaı janýar týraly eken muqıat tyńdańdar.
Ózi aılaker,
Ózi qý.
Júrgen jeri aıqaı shý.
Balalar: túlki.
Tárbıeshi: Durys aıtasyńdar, túlki de qysqa daıyndalady onyń júnderi qalyńdap ósip jyly tonǵa aınalady. Al sender qalaı oılaısyńdar túlki júniniń túsin ózgerte me?
Balalar: joq.
Tárbıeshi: Iá túlki túsin ózgertpeıdi, óıtkeni oǵan eshkimnen tyǵylýdyń qajeti joq, ol ózi jyrtqysh ań. Al túlkiniń úıi qalaı atalady?
Balalar: İn
Tárbıeshi: Iá túlki inde turady. Sol jerde demalyp uıyqtaıdy. Sosyn qoıan, tyshqan aýlaýǵa shyǵady.
Tárbıeshi: Oı balalar bizdiń qoıan taǵy kelipti. Ol senderge jattyǵý jasaýdy usynady.
Sergitý sáti: Uzyn qulaq sur qoıan
Estip qalyp sybdyrdy
Oıly - qyrly jerlermen
Ytqyp - ytqyp júgirdi.
Tárbıeshi: Balalar aıtyńdarshy qoıan qysqa qalaı daıyndalady.
Balalar: Túsin ózgertedi.
Tárbıeshi: Iá balalar, ol óziniń sur tonyn, jyly da appaq tonǵa aýystyrady. Sosyn jyrtqysh ańdardan qorǵanyp, qardyń túbinde qulaǵyn jymyraıtyp, kózin jumyp aq qardan aýmaı otyra qalady.
Tárbıeshi: Al qoıan qysqa azyq jınaı ma?
Balalar: Joq
Tárbıeshi: Iá qoıandar qysqa azyq jınamaıdy. Olar aǵashtardyń butasyn, tamyryn kemirip qorektenedi. Sol sebepti baǵana qoıan tıinniń kárzenkesine tańǵalǵan edi.
Tárbıeshi: Balalar bizdiń qoıan óziniń júniniń túsin aýystyrmapty. Endi ony jyrtqysh ańdar baıqap qoıatyn boldy ǵoı. Ne isteımiz? Kelińder biz oǵan kómekteseıik. Ústel basyna otyryńdar bul jerde qoıannyń sur tony aq tonǵa aınaldyratyn ǵajaıyp zat bar, ol maqta Tárbıeshi: Maqtanyń túsi qandaı?
Balalar: Aq.
Tárbıeshi: Maqta appaq, mamyqtaı, qoıannyń qysqy tony sıaqty. Endi aldaryńdaǵy jelimdi paıdalanyp maqtany qoıannyń keskindemesine jabystyramyz. Kózin qara ermeksazdan jasaımyz.
Balalar jabystyrý jumysyn jasaıdy.
Balalar jumysyn qaraý.

Sózdik jumys júrgizý.
Jabaıy janýarlar – dıkıe jıvotnye, qoıan – zaıas, tıin – belka, túlki – lısa, aıý – medved.
Sabaqty qortyndylaý.