InfoHub Logo

Baıaǵy ótken zamanda óz elin ádildikpen bılep, halyqtyń qurmetine bólengen bir patsha bolypty. Patshalyqta onyń nazarynan tys eshteńe bolmaıdy, halyq ta oǵan kez kelgen mańyzdy ister jaıynda habarlap, aqyl surap keledi eken. Halyq patshany sol úshin jaqsy kóredi.

Biraq bul patshanyń ózgelerge jumbaq bir ádeti bolypty: túski as saıyn, ádette as ishilip, ústeldiń ústin tazalap jınaǵan soń óziniń eń senimdi qyzmetshisi áldeqandaı bir tamaqty ákelip beredi eken. Syrttan jetkiziletin bul tamaq salynǵan ydystyń beti jabyq bolǵandyqtan, qyzmetshiniń ózi onda qandaı as baryn bilmeıdi eken. Sebebi, patsha bólmede bir ózi ǵana qalǵansha, bul tamaqty jemek túgili, ydystyń betin de ashpaıdy eken.

Patshanyń osylaısha ońashalanyp tamaqtanýy jalǵasa beripti. Aqyry munyń nendeı as ekenin bilmekke qumartyp, ábden shydamy taýsylǵan qyzmetshi bir kúni patshaǵa jetkizilgen ydysty kótergen boıy óz bólmesine alyp barady.

Esikti myqtap japqan ol ydystyń qaqpaǵyn ashyp jibergende, ishinde jatqan aq jylandy kóredi. Dámin tatyp kórmek bolyp shydamy taýsylǵan qyzmetshi, ózin ózi tejeı almady: jylan etinen bir kesegin bólip aldy da, azýǵa basyp jiberdi. Jylan eti óte dámdi eken.

Qyzmetshi asty shaınap juta bergen kezde-aq úıdiń terezesi aldynda áldebir shıqyldaǵan kóp daýys qulaǵyna kelgendeı boldy.

Ol terezege baryp qulaq salsa, shyqylyqtap otyrǵan torǵaılar eken. Bul olardyń shıqylyn túsinip tur: olar kúni boıy ormandy kezip ushqan kezde ne kórip-bilgenderi týraly bir birine aıtyp, ózara qyzý áńgimelesip otyr eken.

Mine, osy sátte qyzmetshi óziniń aq jylan etinen dám tatqannan keıin jan-janýarlardyń tilin biletin qasıetke, erekshe qabiletke ıe bolǵanyn birden túsindi.

Osylaısha, qyzmetshi saraı mańyndaǵy jan janýardyń syryn tyńdap júrip jatqanda, kúnderdiń bir kúni patshaıymnyń eń qymbat júzigi joǵalady. Patsha men patshaıym: «Muny kim urlaýy múmkin?» — dep bas qatyrdy. Aqyry barlyq bólmege emin-erkin kirip-shyǵa beretin eń senimdi qyzmetshisinen kúdiktenedi. «Sodan basqa eshkim urlaǵan joq», — degen oıǵa bekip seziktenedi.

Patsha qyzmetshisin shaqyryp alyp: «Júzikti sen urlap aldyń! Taýyp ber!», — dep ursyp balaǵattap, aıqaılaı bastaıdy. Aqyry: «Eger de óziń almaǵan bolsań, osy urlyqty jasaǵan adamdy erteń tańerteńge deıin taýyp beresiń. Eger, taba almasań ózińdi kináli dep tanyp jazaǵa tartyp basyńdy alamyn!», — dep kesim aıtady. Baıǵus qyzmetshi óziniń buǵan esh kinási joǵyn aıtyp qansha jalynsa da, patsha sheshimin ózgertpeıdi.

Erteńgi kúni jazaǵa tartylatynyn oılap úreıi usha qoryqqan qyzmetshi qamaldyń aýlasyna shyǵady. Bul kúrmeýli qıyndyqtan qalaı qutylaryn bilmeı, basy qatyp otyrady. Osy kezde buǵan taıaý, aǵyndy sýdyń jaǵasynda bir top úırek qaýyrsyndaryn jalpaq tumsyqtarymen tarap qoıyp, ózara áńgimeni qyzdyryp otyr eken. Qyzmetshi qalt tyna qalyp, olardyń áńgimesine qulaq túredi.

Olar bir-birine búgin qaıda bolǵandaryn, qandaı jem jegenderin aıtysyp otyrǵanda bireýiniń: «Meniń bótegeme aýyr zat batyp otyrǵany», — degenin qulaǵy shalady. «Ol ne zat?» — dep suraǵan uıalastaryna: «Men baryldap tamaq izdep júrip, jem eken dep ańdamaı, patshaıymnyń terezesiniń jaqtaýynda jatqan saqınany jutyp qoıǵan edim», — deıdi álgi úırek.

Muny estip qýanyp ketken qyzmetshi álgi úırekti moınynan shap berip ustap alady da, asúıge ákeledi de bas aspazǵa: «Myna úırekti soı!», — deıdi. «Sóıteıin — deıdi aspaz, úırekti qolyna alyp jatyp, — bul úırekti jemdep-baqqanymyzǵa da biraz ýaqyt boldy. Bul semirdi, soıǵanymyz durys». Aspaz úırektiń basyn shaýyp, soıyp, ishek-qarnyn tazalap jatqan kezde, patshaıymnyń júzigi bótegesinen tabylady.

Osydan soń qyzmetshige óziniń kináli emes ekendigin dáleldeýi qıyn bolǵan joq. Patsha qyzmetshisine óziniń jasaǵan ádiletsizdiginiń tigisin jatqyzǵysy kelip, odan qandaı marapat qalaıtynyn suraýmen qatar, patsha saraıyndaǵy ózi qalaǵan eń qurmetti laýazymdy berýge ýáde etti. Qyzmetshi munyń bárinen de bas tartyp, óziniń álemdi sharlap kórgisi keletinin, osyǵan qajetti bir myqty at berýin ótinedi.

Qalaǵan ótinishi oryndala salysymen, qyzmetshi birden jolǵa jınalyp, mynaý jaryq dúnıeni, sheksiz álemdi erkin kezip saıahattaýǵa attandy.

Osylaı jer kezip, el kórip saırandap kele jatqanda, bir kúni áldebir kóltoǵannyń janyna ótip bara jatady. Kóltoǵan shetindegi qamysty shuqanaqqa qamalyp, qaırandap jatqan úsh balyqty kóredi. «Balyqta til joq, sóılemeıdi», — demeseńiz, qyzmetshi olardyń: «Osylaısha qaırandap qınalyp ólemiz be!» — degen ókinishti tildesýlerin sezip kele jatqan-dy.

Jas jigittiń júregi meıirimge toly edi: ol atynan túsip, úsh balyqty qamysty qaırańnan shyǵaryp, sýǵa jiberdi. Úsh balyq bolsa kóńildene shorshyp, sýdan bastaryn shyǵaryp alyp qyzmetshige bylaı deıdi: «Bul qaıyrymdylyǵyńdy biz eshqashan umytpaımyz. Jáne bul jaqsylyǵyńdy qaıtsek te óteımiz!»

Qyzmetshi atyna minip alyp, alǵa qaraı júre beredi. Sóıtip biraz júrgen kezde aıaǵynyń astynan, qumnyń ishinen bir daýystar estilgendeı bolady. Jigit tyńdap tursa, qumyrsqalar patshasynyń qınala sóılegen sózin estıdi: «Mynaý adamdar men ebedeısiz jeksuryn janýarlardan bir qutylmaı-aq qoıdyq qoı! Mynaý aqymaq jylqynyń zildeı tuıaqtarymen qumyrsqalarymdy aıaýsyz taptap kele jatqany aı!» Qyzmetshi muny estigen soń, qumyrsqadan keshirim ótinip, birden birden janyndaǵy ózge súrleý jolǵa qaraı buryldy. Osy kezde qumyrsqa patshasy: «Raqmet, adam balasy! Biz bul izgiligińdi eshqashan umytpaımyz jáne buǵan qaryzdar bolyp qalmaspyz!» — dep aıqaı salady.

Soqpaq jol jetelegen qalpy bir ný ormanǵa ákeledi. Orman ishinde ol aǵash basyndaǵy bir kári qarǵalar jubyn kóredi. Olar uıadan óz balapandaryn laqtyryp jatyr eken: «Ketińder, bul jerden, ońbaǵandar! Senderdi asyraımyz dep ábden tıtyqtap sharshadyq. Osy kúnge deıin ósip-jetildińder. Endi tamaqty óz betterińmen taýyp jeńder!» — dep ursady olar, balapandaryna. Shalǵynǵa shóke túsken baıǵus balapandar usha almaı, qanattaryn qaǵyp typyrlaıdy, sóıtedi de bylaı dep shýlap jylaıdy: «Qandaı qorǵansyz bısharalar edik! Biz áli usha almaımyz ǵoı! Tamaqty qaıtip taýyp jemekpiz? Endi bizge osy jerde ashtan ólgennen basqa ne shara bar?». Muny estigen meıirimdi jigit atynan túsedi. Atyn qylyshymen baýyzdap jiberip, soıady. Jylqy etimen qarǵanyń balapandaryn tamaqtandyrady. Tyrbańdap jetken balapandar tamaqtanyp, boılaryna qýat jınaǵan soń samǵap ushyp ketedi. Alysqa usharynda olar: «Bul jaqsylyǵyńdy eshqashan umytpaımyz. Saǵan qaryzdar bolyp qalmaspyz, adam balasy!» — dep qarqyldaı shýyldasady.

Meıirimdi jigit jaıaýlap aıańdaı, alǵa qaraı júre beredi. Júre-júre, aqyry bir úlken qalaǵa kelip jetedi.

Bul qalanyń kóshesinde kóp jurt aıqaı-shýǵa basyp, topyrlasyp tur eken. Toptasqan adamdar burynǵydan da kóbeıip, ózara gýildesip jatyr. Patshanyń adamdary áldebir buıryq týraly jar salýda. Kósheni aralap kele jatqan bir salt atty áıel zatyn kóredi.

Jergilikti turǵyndardyń sózinen bul áıel zatynyń osy eldiń hanshaıymy ekenin biledi. Hanshaıym ózimen turmys qurýǵa laıyqty er azamatty tańdaý úshin osylaı kósheni aralap shyǵady eken. Alaıda, kez kelgenniń basyna qona bermeıtin bul baqytqa ıe bolý degenniń ózi — ázirge ólimge tikeleı bas tigýmen birdeı eken. Qanshama dámeli jigitter hanshaıymnyń qoıǵan shartyn oryndamaq bolyp, onyń sońynan ergenimen, ómiri qyrshynynan qıylǵanyn aıtysady.

Bul kóshe aralaýdyń mánisin estı tura, jas jigit ózine taıap kelgen hanshaıymdy kórgende, onyń kórkine essiz ǵashyq bolǵany sondaı, aldaǵy qaýip-qaterdiń bárin de umytyp, óziniń hanshaıymdy jar etý nıeti baryn aıtyp, synaqqa qatysý úshin ótinish bildiredi.

El patshasy bastaǵan top qyzmetshi jigitti týlaǵan teńizdiń jaǵasyna ertip barady da, onyń kózinshe altyn saqınany tolqynǵa laqtyryp jiberedi. Osydaı keıin patsha jigitke teńizdiń túbine laqtyrǵan saqınany taýyp ákelip berýdi tapsyrýmen qatar: «Eger sen júzikti izdemek bolyp súńgip, júzikti tappaı shyǵatyn bolsań, qashan tolqynǵa tunshyǵyp ólgenshe sýǵa laqtyrýmen bolamyz», — degen shartyn aıtady.

Kórkem jigittiń bosqa óletinin bilip ishteı aıap tursa da, amal qaısy, tańdap alǵan ózi, teńiz jaǵalaýynda turǵan jurt iske kirisýge buıyryp, alystap kete barady. Jigit jaǵalaýda qınala oıǵa batyp, daǵdaryp turǵanda, teńiz túbinen úsh balyqtyń sý betine shyǵyp kele jatqanyn kóredi. Qarasa, bul baıaǵy ózi qutqaryp jibergen úsh balyqtyń dál ózi eken. Olardyń ortanshysy aýzyna áldebir ulý qabyrshaǵyn tistep alǵan eken. Júzip jetken qalpy qabyrshaqty jigittiń aldyna ákelip tastaıdy. Jigit qabyrshaqtyń ishin ashyp qalǵanda, álgi sýǵa laqytylǵan saqına jatyr eken.

Qýanyshy qoınyna syımaǵan jigit júgirgen qalpy patsha saraıyna baryp, júzikti hanshaıymǵa tapsyrady. «Ýáde etken syıyn jasaıdy», — dep otyrǵanda tákappar hanshaıym jigittiń shyqqan tegi jaǵynan ózine teń emes ekenin bilip, mensinbegen syńaı tanytady. Sóıtedi de jigitti taǵy bir synaqqa jumsaıtyn bolyp sheshedi. Sóıtip endigi oryndaıtyn synaqty oryndaýǵa shaqyrady.

Hanshaıym baqshaǵa bastap ákeledi de, on qap toly taryny jerge tókkizedi. «Erteń tańerteń kún shyqqanǵa deıin, — deıdi hanshaıym, — osynda tógilgen dánniń bir túıirin qaldyrmaı jınaısyń. Bir túıir dán jerden tabylatyn bolsa, shartty oryndamaǵan bolyp sanalasyń!

Jigit baqsha ishindegi aǵashtardyń saıasyna otyryp alyp: «Bul aýyr synaqty qalaı oryndar ekenmin», — dep oılap, qamyǵyp otyrady. Aqyry esh amalyn taba almaı, ne de bolsa, erteńgi kún jan alatyn jendetter kelgenshe osynda bolaıyn dep tań atýyn kútip, baqshada otyra beripti.

Túnniń túndigi túrilip, tań bozaryp atyp, kún sáýlesiniń alǵashqy shapaǵy baqshanyń ishine quıylǵan kezde jigit qarasa, óz kózine ózi senbeıdi: dál aldynda dánge toly on qap tur eken. Jerge qarasa, bir túıir de dán qalmaǵan, tap-taza. Muny kórip jigit qatty qýanady. Sóıtse, jigittiń qysylǵanyn bilip qumyrsqalar patshasy túnde óziniń myńdaǵan jaýyngerimen baqshaǵa jetipti. Qaıyrymdy jándikter túni boıy tynbaı eńbektenip, dándi túgeldeı jınap bitken sáti osy eken.

Hanshaıymnyń ózi tańerteń baqshaǵa kelip, jas jigittiń keshe bergen qıyn tapsyrmany qalaı oryndap úlgergenine tań-tamasha bolady. Ol taǵy da óziniń tákapparlyǵyna basyp, jáne bir tapsyrma bermek bolyp sheshedi. Sóıtedi de, hanshaıym bylaı deıdi: «Ózińe berilgen eki tapsyrmany da oıdaǵydaı oryndadyń. Biraq ómir aǵashy butaǵynyń almasyn úzip ákelip bergenge deıin, eshqashan meniń jarym bola almaısyń. Sońǵy shartym — osy».

Jas jigit hanshaıym aıtqan ómir aǵashy qaıda ósetinin buryn sońdy estip bilmese de, hanshaıymnyń buıryqty shartyn estı sala, attaǵan qadamy qaıda aparady, sol basy aýǵan jaqqa qaraı júre beripti.Belgisiz baǵytqa ketip bara jatqan jigittiń ómir aǵashyn taýyp alaryna eshqandaı senimi joq edi.

Jigit osylaısha, jaıaýlatyp júrgen boıy úsh birdeı patshalyqtyń jerin kesip ótedi. Bir kúni keshke taman aldynan kóringen ný ormanǵa jetip, bıik aǵashtyń túbine toqtaıdy. Osynda jatyp demalyp almaq bolady. Kenet áldebir qustardyń qanatynan shyqqan sýyldy, aǵash butaǵynyń sytyryn, japyraqtyń sybdyryn estıdi. Sóıtkenshe bolmaı, aldyna topyldap altyn almalar túse bastaıdy.

Osy kezde dál aldyna ushyp jetken úsh qarǵany kóredi. Olar bylaı deıdi: «Biz — baıaǵyda ashtan ólgeli jatqanda óziń astyńdaǵy atyńdy soıyp berip, tamaqtandyrǵan úsh qarǵa bolamyz. Ózińniń arqańda ashtyqtan aman qalyp, ósip jetildik. Seniń ómir aǵashyn izdep shyqqanyńdy estip kómekke umtyldyq. Sóıtip teńizdiń arǵy jaǵalaýyndaǵy, jer shetindegi ómir aǵashyna ushyp jetip, ózińe sol aǵashtyń almasyn ákelip otyrmyz».

Meıirimdi jigit muny estigende qatty qýandy. Altyn almalardy ala salyp sulý hanshaıymǵa jetýge asyǵady. Hanshaıymǵa kelip, altyn almalaryn usynady. Hanshaıymnyń endi aıtar syltaýy, sytylar bultaǵy qalmaǵan edi.

Alystan ákelgen ómir aǵashynyń almasyn jegen kezde, tákappar hanshaıymnyń júregi jas jigitke degen mahabbat sezimine, meıirimige tolypty.

Sóıtip olar myzǵymas mahabbatqa, sheksiz izgilikke bólenip, ábden qartaıǵansha birge jasap, baqytty ómir súripti. «Aq jylan» osylaısha aıaqtaldy, sońyna deıin oqyǵan — jan maqtaýly!

Orys tilinen aýdarǵan Asylbek Baıtanuly

---