Bir sózim Myń bir túnnen oqyp júrgen,
Óleń qyp sol sózimdi aıtqym kelgen.
Bolypty aǵaıyndy eki jigit,
Baǵdatta Mustapa men Sapa degen.

Ekeýi jetim edi ákesi ólgen,
Talaptan jetemiz dep, bos júrmegen.
Tiginshi, kesteshi edi kishi inisi,
Mustapa sýretshilik ǵylym bilgen.

Ekeýi eki aırylmaq qamyn jegen,
Bir shetke ketpek bolyp jurt kórmegen.
Mal tapqany bir izdep tappaq bolyp,
Sert qylyp, bir-birine ýáde bergen.

Ekeýin eki jaqqa taǵdyr bólgen
Jandar emes qaterden áste ımengen.
Shynmashynǵa1 Sapasy kete tursyn,
Mustapa Balsýraǵa2 buryn kelgen.

Mustapa - boıdaq, kedeı biraz turǵan,
Kásibin kúnnen-kúnge táńri ońǵarǵan.
Azdan soń qatyn alyp, úı salǵyzyp,
Shaharda senimdiniń biri bolǵan.

Pul qurap, kıim túzep, qarny toıǵan,
Qaǵazǵa órnek jasap, sýret oıǵan.
Qudaıym keshiktirmeı bir ul berip,
Moldalar onyń atyn Ázim qoıǵan.

Bir jasap, eki jasap, Ázim ósti,
Sonan soń medresege baryp tústi.
Az jylda jaqsy ǵylym násip etip,
Jas jigit júzi nurly, kóńli masty.

Oqýdan shyǵa ustady ata ónerin,
Asyrdy atasynan árbir jerin.
Sol kúnde ajal jetip, Mustapa ólip,
Jyrtyq-jetim bolmady ol jas órim.

Atanyń hareketin ustaı aldy,
Óneri artyq shyǵyp, jan tań qaldy.
Alýshylar kóbeıip munyń isin,
Burynǵydan artylyp mal quraldy.

Bir kúni lápkesinde otyr edi,
Torǵyn ton, altyn kemer bir shal keldi.
Ne qylsa bir qurmetti adam ǵoı dep,
Ázim turyp, ıilip sálem berdi.

Sálemin aldy, shal da amandasty,
Qasyna jýyq kelip jaqyndasty.
- Jat jerdiń adamy edim, e, shyraǵym,
Ne hareket qylasyń? - dep surasty.

- Jasymnan jetim edim kóńli synyq,
Ónerim artyq emes ondaı ulyq.
Eńbekpenen kóz súzbeı kún kóremin,
Hareketim - sýretshi, boıaýshylyq.

- Mineziń, túsiń jaqsy nadan derge,
Artyq óner qıyn ba talapty erge?
Tesilgen kúni boıy sendeı jasty
Aıaımyn, ónimi joq bul ónerge!

Bul sózge Ázim turyp ashýlandy,
- Turpaıy sóıleısiz, - dep qaraı qaldy.
Atamnyń hareketin qorlama, baı,
Ash emen, bolmasam da sendeı maldy.

- Qorlamaımyn hám, balam, zorlamaımyn,
Tesilgen kúni boıy seni aıaımyn.
Hımıa ǵylymyn bilýshi em, úıreter em,
Mysty altyn jasaýshy em, aldamaımyn.

Shyn ónerge qaıter eń kóziń jetse?
Árkimge jaramaıdy muny úıretse.
Ózi úlken, ózi ońaı, artyq óner,
Az jumyspen kóp altyn hasıl2 etse.

Men daǵy júrgenim joq maldan kúsip,
Aıttym, balam, basyńa meıirim túsip.
Erteń erte mysyńmen daıyn bolyp,
Kóńlińniń dárkúmánin alshy sheship.

Áýeli haqtyǵyna jetsin kóziń,
Sert qyldym ǵoı úıretpek bolyp ózim.
Erteń erte sol jerden tabyspaqqa,
Ekeýi ýáde baılap, qoıdy sózin.

Shal ketti, ań-tań bala úıge qaıtty,
Kórgenin apasyna kelip aıtty.
Hımıa ǵylymy bar deıtin, súıtse daǵy
Anasy basyn shaıqap, ishin tartty.

- Apar da mys baqyrdy aldyna sal,
Altyn bolsa, bolady bir talaı mal.
Jalǵyzym, ne qylsań da saq bolyp júr,
Jádigóı bop júrmesin anturǵan shal.

Bala aıtty: - Táńrim qaqsa, bende ne eter,
Jalǵan bolsa, biliner, qor bop keter.
Shyn bolyp, ýádege barmaı qalsaq,
Ǵapyldyqtan aırylǵan yzasy óter.

Ne qylsa, sol kún bala shala uıyqtaıdy,
Ótirik, rasyn oılanyp taba almaıdy.
Mys baqyryn qolyna aldy daǵy,
Lapkege kúndegiden erte bardy.

Shal daǵy dereý daıyn bola qaldy,
Bir dorbadan kómir men kórik aldy.
Ekeýi sálemdesip bolǵannan soń:
- Mysyń qaıda, balam? - dep digir saldy.

Mys baqyrdy syndyrdy talqan qylyp,
Kómirge saldy mysty, dúken kuryp.
Mys bylqyldap erigen kezinde shal
Shónshikten3 usaq qara aldy qyryp.

Aldy da ol dárisin, mysqa saldy,
Bylqyldaǵan burqyldap mys shaıqaldy.
Bir nársemen azyraq bulǵalaqtap,
Altyn qyp sýynǵan soń qolyna aldy.

Altynyn alyp berdi qolyndaǵy:
- Sarapqa sal bar daǵa sháryńdaǵy
Altyn emes dep bireý aıtsa, balam,
Aldamshy, amalym joq, boldym daǵy.

Altyndy al da, kórset jurtqa aparyp,
Meniń sózim shyn bolsa táńri ońǵaryp,
Sonaý baqsha ishinen tabylarmyn,
Eger meni izdeseń kóńlińe alyp.

Ázim ushty altyndy ala salyp,
Ne baılarǵa kórsetti muny aparyp.
- Samorodnyı sary altyn eken ǵoı, - dep,
Kim kórse, aıtady ań-tań qalyp.

Úsh myń úsh dildaǵa ketti satyp,
Sheshesine ap keldi tańyrqatyp.
Sheshesi: - Sol kisini shaqyr! - dedi, -
Ketsin, - dep, - úıimizden dám-tuz tatyp.

Baǵanaǵy baqshaǵa Ázim keldi,
Jolyqty shal da, sonda otyr edi.
- Eı, ata, qylǵan isiń ras eken,
Qonaq bop, bizdiń úıden dám tat, - dedi.

Qos ýys dilda berdi Ázimge shal:
- Seniń ortaq malyń, - dep, - mendegi mal.
Sheshilisip, syrlasyp otyralyq,
Ár túrli qymbat baǵa ishkilik al.

Syrlassaq, suhbattassaq, aýlaq artyq,
Nashaly4 bolamyz ǵoı sóılep shalqyp.
Anańdy da bir jerge jiber, balam,
Syrymdy úırete alman boıym tartyp.

Kún batpaı bitteı alań bolma bizge,
Qas qaraıa kelermin men de sizge.
İship, jeý arasynda sóıler sóz kóp,
Ol úıde jan bolmasyn senen ózge!

Ázim kezdi bazardy az tentirep,
Ár túrli ishkilikti aldy kúrep.
Altyndy kórgennen soń, anasy da
Ketti kórshi úıine, senińkirep.

Araq, jemis - ár túrli nyǵmet5 daıyn,
Qýandy altyn qolǵa kirgen saıyn.
Úıine bóten jalǵyz jandy qoımaı,
Ońasha bezendirip turdy jaıyn.

Kóz baılana syp etip shal da keldi,
Ázim de esik ashty, daıyn edi.
Ázimdi balasyna balaǵandaı,
Jaınańdap jarqyn júzben úıge kirdi.

Shal kirip úıdi tegis aralady,
Bir Ázimnen basqa jan taba almady.
Birotala beıildi berip alǵan,
Ázim de bul qylyqty sham almady.

Hosh ýaqytsyp sóıleıdi shal barqyldap,
Qol qýsyryp Ázim tur, sózin tyńdap.
Asyn jep, qolyn jýyp bolǵannan soń,
Ápkel dep ishkilikti qoıdy ymdap.

Bar is qoı áýelden-aq el saltynda,
Orys, nemis bolsa da, qaı halqyń da.
Paıda dep tán saýlyqqa ishetuǵyn,
Mıýadan tartqan hamir6 as artynda.

Podnosqa bótelkemen araq toldy,
Bir-eki jaqsy rúmke daıyn boldy.
Joqtan bardy sóılesip, saýqym salyp,
Alysty pıalany ońdy-soldy.

Jaıma-shýaq sum shaldyń ishi myqty,
Alǵashqy ishken Ázimge tez-aq shyqty.
Bir aıaq qoldan qolǵa degensinip,
Jádigóı stakanǵa dárý tyqty.

Onysy tún ortasy bolǵan zaman,
Sum eken talaı jandy áýre qylǵan.
Dári qosqan aıaqty ishkennen soń,
Ázim baryp jyǵyldy shalqasynan.

Sonda shal terezeden bir ysqyrdy,
Tórt jigit tabyt alǵan úıge kirdi.
Ázimdi sol tabytqa saldy daǵy,
Tórteýi kóterip ap tysqa júrdi.

Ázimdi mas qyp alyp, shal keneldi,
Esikti jabamyn dep az bógeldi.
Artyn jym-jyrt qyldy da, anturǵan shal
Tórteýin ertip alyp, tez jóneldi.

Teńizdiń jaǵasynda qalyń qamys,
İshinde bir keme bar shalǵa tanys.
Ázimdi sol kemege saldy daǵy,
Tumsyǵyn buryp aldy shetke shalys.
Qasynda jıyrma-otyz joldasy bar,
Qaladan tań atqansha ketip alys.

El turdy, erteń kempir úıge kirdi,
Bala jazym bolǵanyn ishi bildi.
Zar urdy, oıbaı saldy, ne bitirsin,
Tura tur, ózge jaıyn surama endi.

Ázim esin jıypty erteń túste,
Óz basyn kórdi qaýip-qater iste.
Qol-aıaǵy baılaýly jatyr jalǵyz,
Temir shetik qapas bop turdy úste.

Yrǵalyp ornynan ol áreń turdy.
Túregelip anturǵan shaldy kórdi.
- Aqsaqal adam mundaı qyla ma eken,
Anamnan meni aıyryp bul neń? - dedi.

- Kózińdi ash, esińdi jı, endi oınama,
Meni sen óz dindesiń dep oılama!
Men otqa shoqynamyn, dinime kón,
Mende bardyń bárinen qaýip oılama!

Egerde kónbeı qalsań, nadanshylyq,
Ár kúni sizge daıyn bir júz shybyq.
Myń janyń bolsa daǵy qutylmaısyń,
Tabylmas endi menen maıda qylyq.

Bala aıtty: - Dinim úshin janym qurban,
Jannan qorqyp, otyńa men bas urman.
Dinim haq, isim aqpyn, ólsem sháıit,7
Qorqady dep úmitti úz sen anturǵan.

Balanyń bar kıimin sheship aldy,
Júz qamshy arqasyna dúre saldy.
Qyńq etip bir dybysty shyǵarmady,
Azyraq talmaýsyrap, nasharlandy.

Munysyn jaratpady qadir subhan,
Kók buzylyp, jer júzi boldy topan.
Baılaýly bala jaıǵa qala berdi,
Kememen áýre boldy kóp anturǵan.

Tún boıy uıyqtamady bir de myzǵyp,
Sý saryldap quıyldy kemeni yrǵap.
Otyz quly taýsyldy tabanynan,
Sý tógip tań atqansha ol sarpyldap.

Otyz qul aqyldasty basty qosyp,
Ólemiz dep oılady jannan shoshyp.
Bir shetten bir jaǵaǵa kele jatqan
Kári ıttiń ustaı aldy aldyn tosyp.

- Aqsaqal, is qylasyz oılanbastan,
Jannan qorqyp qashpaýshy ek qara tastan.
Qudaı súımeı, bul isti bizge saldy,
Qolyn shesh, rızalyq al myna jastan.

Qolyn shesh, rızalyq al, kisendi buz,
Shapsań aıt, kónesiń be, ýaqyt tyǵyz.
Bul sózge kónbeı qalsań, aqyr óldik,
Seni sýǵa tastaımyz otyzymyz!

Sonda shal myna sózge ań-tań qaldy,
Ne qylaryn bile almaı, az oılandy.
Pishinin otyzynyń baıqaǵan soń,
Balanyń qol-aıaǵyn sheship aldy.

Moınynan shyraǵym dep qushaqtady,
Kóziniń aǵyp jasy, burshaqtaıdy.
- Shyraǵym, mastyqpenen qylyppyn, - dep,
Áýelgi sózden tanyp jáne aldaıdy.

Ázim jas, aq beıildeý adam edi,
Oılady: ótirik bolsa, nege ımendi?
Mastyqpen qylsa, qylǵan shyǵar-aý dep,
İs kórmegen jastyqpen jáne sendi.

- Mastyqpen qylǵan bolsań, keshtim saǵan,
Kári ıt te: - shyraǵym - dep arsańdaǵan.
Jel tynyp, kún aıyǵyp baıaǵydaı,
Hıkmetimen toqtatty bir jasaǵan.

Balany syılap jatyr tamaq qamdap,
Sý tókkisiz jorǵa bop shal jylmańdap.
Otyz qul mynaý tek jan emes qoı dep,
Álinshe qyzmetinde júr tyrbańdap.

Bir mezgilde shal aıtty: - Balam, toqta,
Mysty altyn qylatyn dári osy jaqta.
Alys emes, az kúndik jaqyn jerde,
Bolmaı ma molyqtyryp ap qaıtsaq ta?

Bala aıtty: - Óziń bil! - dep bul sózine,
Shal qýandy tıgen soń erik ózine.
Tóbesinen tik turyp qyldy qyzmet,
Tıtteı shárgez kelmeıdi minezine.

Syp etip bir jaǵaǵa keldi jetip,
Shal jóneldi, balany qasyna ertip.
Bir baraban tur eken, qaǵyp edi,
Qamady jelmaıalar dúbirletip.

Úsh jelmaıa ustady joryǵyna,
Biriniń azyq artty qomdyǵyna.
Ekeýine er erttep minip alyp,
Barabandy qaldyrdy orynyna.

Jelmaıalar keledi jeldeı esip,
Sum shaldyń bir tarapty kózi tesip.
Shal aıtady balaǵa: - Kórdiń be? - dep -
Bult tur buldyraǵan eleńdesip?

Ol ózi - bult emes, Qaptyń taýy,
Bir bólek úlken taýdyń bergi baýry.
Bergi taýdyń basynda sol dári bar,
Qyrandaı ap qaıtarmyz jibek baýly.

Túni boıy júripti, boldy sáske,
Kórindi jarqyraǵan úıdeı náste.
- Bul ne? - dep surap edi, tura qashty,
Bıtteı aıal qylmady kápir áste.

- Bul ne? - dep taǵy da aıtty Ázim sorly,
Qashqanyń ne qylǵanyń munsha ǵurly?
- Shyraǵym, munyń ózi qaterli jer,
Bul bir qaskóı jádigóı dáýdiń orny.

Sony aıtty da, shal sabap júre berdi,
Bir ózen jatyr eken, sony órledi.
Ózendi órlegennen bir aırylmaı,
Dál besinde ushyrtyp taýǵa keldi.

Keldi de bir jartasqa túse qaldy,
Azyq artqan maıany jaryp saldy.
İshin jaryp, ishtegi ishek-qarnyn,
Ókpe-baýryn tazalap, bárin aldy.

Sonda shal Ázimge arqan, qanjar berdi,
- Maıanyń ishine enip, sen jat! - dedi, -
İshin tigip, men ketip, jasyrynam,
Taý basynda samuryq bizdi kórdi.

Bul jerge men ketken soń samuryq keler,
Maıany ilip alyp, bıikke órler.
Bir jerge qonǵannan soń jar-daǵy shyq,
Imenip adamzattan ushyp keter.

Taý basynda bar qara usaq topyraq,
Qapqa toltyr keshikpeı jyldamyraq.
Qap tolǵan soń arqanǵa baılap jiber,
Saspaı sheship alǵansha toqta biraq.

Sonan soń arqanyńdy tasqa baıla,
Túsetuǵyn yńǵaıly jerdi saıla.
Arqannan usta daǵy tús syrǵanap,
Jaramaıdy, qylmasań súıtip aıla.

Qap aldy, qanjar aldy sonda Ázim,
Sóziniń uqty bárin qylmaı jazym.
- Shyraǵym, aıtqanymdy jańylma, - dep,
Barynsha qylyp jatyr shal da taǵzym.

Ázim de bógelmedi boıyn tejep,
Talaby, táýekeli sondaı-aq kóp.
Táńiriniń bir jazǵany eki bolmas,
Maıanyń ishine endi táýekel dep.

Maıanyń ketip qaldy ishin tigip,
Shalekeń jasyryndy talǵa kirip.
Aspannan samuryq kelip, ilip alyp,
Qaıqaıyp qaıta shyqty bir-aq yrǵyp.

Maıany samuryq qondy tasqa aparyp,
Er Ázim shyǵa keldi ishin jaryp.
Adamzatty kórgen soń budan shoshyp,
Otyrdy samuryq qus aýlaq baryp.

Jaltańdap Ázim shyqty taý basyna,
Tapty topyraq, toltyrdy dorbasyna.
Qap tolǵan soń, arqanǵa myqtap baılap,
Taý basynan jiberdi atasyna.

Jiberdi álgi qapty jerge atyp,
Anturǵan shal dáýletke qaldy batyp.
Qap jerge túskennen soń, dinsiz kápir
Arqandy alyp ketti jula tartyp.

Aırylyp arqanynan Ázim qaldy,
- Arqandy nege aldyń! - dep, aıǵaı saldy.
- Talaıdy osy taýǵa tastaǵanmyn,
Sonyń biri boldyń - dep, kete bardy.

Sum shaldyń dinsizdigin sonda bildi,
Qaramaı, bir qaırylmaı, júre berdi.
Kápirdiń qaırylmasyn bilgennen soń,
Júgirip jaltyr tastan jol izdedi.

Kórdi, bildi ol tasta joldyń joǵyn,
Sonan soń qamdap baqty qarny toǵyn.
Azyraq jemis taýyp jedi daǵy,
Kórmekke jata ketti haq buıryǵyn.

Kún de batty, bir jerge Ázim jatty,
Kún batqan soń jan-jaǵy saldyr.
Qarasa qaptap júrgen bári aıdahar,
Sonda da biraz jatyp uıyqtap qapty.

Uıyqtap ketip, shoshynyp tez oıandy,
Jutqaly kórdi kelgen aıdahardy.
Ne de bolsa táýekel qyldy daǵy,
Qanjarmen qaq basynan shaýyp qaldy.

Ózi de bir tarapqa yrshyp ketti,
Bir bıik aǵash kórgen, soǵan jetti.
Bıik jerde bolaıyn dedi daǵy,
Sol túni aǵash basyn meken etti.

Ár-beri jatty-daǵy, uıyqtap qaldy,
Sharshaǵan ǵoı, kún shyǵa zorǵa oıandy.
Qarasa basqa aıdahar joǵalypty,
Ózi shapqan tanydy aıdahardy.

Oılady tiri bolsa ketpes pe edi?
Ólgen ǵoı myna aıdahar dep oılady.
Aǵashtan túse qalyp aıdaharǵa,
Qolyna qanjar alyp jetip bardy.

Kórdi, bildi aıdahar tiri emesin,
Táńiri uzyn jaratqan som denesin.
Qanjarmen taspadaı qyp tilip alyp,
Az uqalap keptirdi jon terisin.

Jalǵap-jalǵap, bir uzyn arqan etti,
Er Ázim osylaısha talap etti.
Bir ushyn tasqa baılap jibergende,
Túsetuǵyn ornyna ábden jetti.

Er Ázim táýekel qyp jannan kúsip,
Arqannan ustady da, ketti túsip.
Qaraqat jep, moıyl jep, sýdan iship,
Ózendi quldady da júgirdi ushyp.

Úsh qonyp, tórtinshi kún belden asty,
Ol kúni altyndy úıge dýsharlasty.
Taý basynan túsirgen táýekelmen
Sol úıge kirmek bolyp qadam basty.

Qaqpadan kirdi ishkeri qadam basyp,
Bir úıinen órledi bir úıge asyp.
Tildeserge esh adam jolyqpady,
Tórdegi úıge kirdi esik ashyp.

Eki sulý qyz otyr tórdegi úıde,
Ondaı sulý kórgen joq bútin elde.
Eki qyz shatrash oınap, bilmeı qaldy,
Kirdi de tura qaldy orta jerde.

Eki qyz muny kórdi bas kóterip,
Adamzatqa tańyrqap, turdy elerip.
- Eı, jigit, túsiń jaqsy jan ekensiń
Júr ediń jádigóıge ne qyp erip?

Sóıledi Ázim daǵy aıanbaı-aq:
- Men ǵarip bısharamyn júrgen saıaq.
Áýelde ózi kórgen bar qysany
Sóıledi birin qoımaı bastan aıaq.

Eki qyz estip bildi Ázim jaıyn,
Esirkep, músirkeıdi aıtqan saıyn:
- Sen bizge baýyr bolyp, tur osynda,
Ne kerektiń qylalyq bárin daıyn.

Qup bolsyn, olaı bolsa, apalarym!
Dúnıeniń tartyp júrmin japalaryn.
Saǵynsam, óz elime jetkize me,
Aıtsańyz, marhamatty atalaryń?

- Kóńildi bos sýytpa bizdeı qyzdan,
Sizge ýáde bizderge táńiri aıtqyzǵan.
Shydaǵansha shydap baq qasymyzda,
Qaıtpaǵyń keler bizdiń qolymyzdan.

Seni biz jar etpeımiz, baýyr ettik,
Dostyqpen júrek erip táýir ettik:
Túbinde sen tura almas bolsań munda,
Elińe jetkizýge biz de jettik.

Qup bolady desti de, sert baılasty,
Qatty-qatty aıtysyp ýaǵdalasty.
Kóńilinde qara joq, aq nıetpen
Tym jaqyn dos bolýǵa yńǵaılasty.

Kún jańǵyryp, boıyna qýat engen.
Altyndy úıdiń ishinde erkelengen.
- Jan-jaǵyn qalaı saıran qylsań erkiń,
Jalǵyz-aq bir esikke kirme, - degen.

Eki qyz ketip bir kún, qaldy Ázim,
Salǵan joq qyzdar onyń kóńline ajym.
Tal túste baǵanaǵy kirme degen
Esikke kirip ketti - bar ma lajyń?

Kirse, ar jaǵy dóńgelek qalyń aǵash,
İshinde bir qaýyz bar erneýi tas.
Bulbul saırap, mıýasy salbyrap tur,
Saltanatyn túgendeı aıtyp bolmas.

Tas erneýi - merýert, ol kóringen,
Ketkisi kelmes jannyń muny kórgen.
Er Ázim tamashalap qarap tursa,
Bir túrli tańǵajaıyp qustar kelgen.
(Aıaǵy bitpeı qalǵan)

---