InfoHub Logo

Aqtóbe qalasyndaǵy №3 «Ertegi» MDU meńgerýshisi
A. Baıtursynov atyndaǵy medal ıegeri
Muhanbetqalıeva Bıbigúl Qydyrǵalıqyzy

Nátıjege baǵyttalǵan bilim berýdegi kásibı quzyrettilik (is tájirıbesinen).

Balabaqshada tárbıeleýde oıyn ótkizý baǵyttary
Mektepke deıingi pedagogıkanyń teorıalyq jáne praktıkalyq maqsaty bolý, ol - jas urpaqty jan - jaqty tárbıeleý, oı - órisin, sana - sezimin keńeıte, ómirge qajetti bilim-daǵdylarǵa úıretý.
Uly pedagog A. S. Makarenko aıtqandaı balanyń ómirinde oıynnyń zor mańyzy bar, úlkender úshin jumystyń, qyzmettiń mańyzdy qandaı bolsa, balalar úshin oıynnyń mańyzy sondaı bolady. Sondyqtan bolashaq qaıratkerdi baýlý aldymen oıyn ústinde júrgiziledi. Oıynnyń barysynda bala jan - jaqty tárbıe alady, tabıǵı áreket, kóptegen maǵlumat beredi.

Balalyq shaq - bul qyzyqty el. Bul elde bári bolady. Ál siz qorǵany joqta myqty qaıratty bolady, ish pystyratyn jáne qyzyqty emes nárseler kóńildi jáne qyzǵylyqty bolyp shyǵady. Bul elde ár bala óziniń jaman qylyqtaryn jeńe biledi, aınalasyn óte ádemi, tańǵalarlyqtaı ashyq qyzyqty qylady. «Menimen oınashy» degen biz jıi estımiz balalardan. Biz oınaýǵa kelisim bergen kezde bir mınýt qasqyr, dáriger. Dúkenshi bolyp oınasaq bala qýanyp qalady.

Balalar qıaldaý arqyly túrli oıyn shyǵarady. Oıyn arqyly balalardyń shyǵarmashylyq oı - qıaly, elestetýi sharyqtaıdy. Tárbıeleıtin jáne damytatyn oıyndardy umytpaǵan jón, bul oıyndar balanyń ómirin saqtaıdy. Ádemi, aqyldy, deni saý balany kórý, qasynda bolý bizdiń árqaısymyzdyń armanymyz.

Bala ómiriniń alǵashqy alty - jeti jyly onyń ósip jetilýindegi eń jaýapty kezeń, bul kezde aqyl - oı qabileti, adamgershilik qasıetteri, estetıkalyq sezimderi qalyptasady. Balanyń adam retinde qalyptasýynyń osy jaqtary qyzyqty, mazmundy sabaq, eńbek oıyn prosesinde tárbıelenedi.

Oıyn - tárbıeleýdegi eń tizimdi amaldardyń biri. «Balabaqshada tárbıe berý programmasynda» balanyń denesi men psıhıkalyq jetilýi, jeke basynyń damýy úshin, balalar qoǵamynyń qalyptasýy úshin oıynnyń úlken mańyzy bar. Bala oıyn arqyly kúsh - jigerin jattyqtyryp, qorshaǵan zattar men qubylystardyń aqıqat syryn uǵynyp, eńbek daǵdysyn úırene bastaıdy, ıaǵnı bolashaq qaıratkerdiń tárbıe joly tálimdik ónegesi oıynnan bastalady.

Úlkender kóbine oılanbaımyz neni, qashan, qalaı, qansha ýaqyt balamen jumys jasaýǵa, olardy jyldam zattardyń bárine sebep bolatyn - oıyn.

Oıyn - bul jaqsy tárbıeshi. Oıynnyń arqasynda jan - jaǵyn qorshaǵan el balaǵa qostaýshy bolyp tabylady. Eń negizi mektep jasyna deıingi bala eskirli, belsendi, oı, túsinigi mol bolý qajet. Mektepte ol jaqsy oqıdy eger óziniń tártibin basqara bilse, bir maqsatqa jetemin degen yntasy bolsa, osy saparlar qajet. Birinshi maqsat osy sapardy balanyń boıynda damytýymyz qajet. Eń tıimdisi oıyn - sabaqtar uıymdastyrý balaǵa qyzyqty. Oıyn - tárbıeniń pármendi quraldarynyń biri. Oıyn prosesinde balalardyń jaǵymdy minez - qulyq belgileri, adaldyq maqsatqa jetýge talpynýshylyq, kópshilik múddesimen sanasýshylyq sıaqty qasıetterdi qalyptasady. Oıyndar tárbıeshiniń kómegimen ár túrli qyzmet babynda qoldanylady.

Prezıdenttiń elge arnaýynda Qazaqstan halqyna aıtylǵan: «Salaýatty ómir saltyn qalyptastyrý, yntalandyrý, myna yńǵaıǵa baǵyttalǵan, ár qaısymyz dene shynyqtyrý jattyǵýlarymen jumys jasaýmyz kerek. Bizdiń strategıamyz kúresý jóninde jáne densaýlyqty nyǵaıtý jany saý adamnyń ómirge qushtarlyǵy da, eńbekke yntasy da zor. Biz pedagogtar osy baǵdarlamaǵa súıene otyryp Qazaqstan - 2030 jyly balalardyń densaýlyǵyn nyǵaıtý jóninde qımyldy oıyndardy qosa úlken jumys júrgizý».

Qımyldy oıyndar - balalardyń dene qımyldarynyń (eptilik, shapshańdylyq, tózimdilik) jetildirýin keńistikti baǵdarlaı bilýin damytatyn jarys elementteri bar sporttyq oıyndar, mazmuny alýan túrli qımyldy oıyndardy keninen paıdalaný qajet. Birinshi oıyndar arasynda ereje boıynsha sújettik, sújetsiz, atraksıondar. Sújetti oıyndarǵa turmys taqyrybyna qatysty oıyndar, óndiristik, qurylys tabıǵı materıaldaǵy oıyndar, oıyn - saýyqtar jatady. Oınaýshylardyń is - áreketi bir - birimen tyǵyz baılanysta.
Mysaly: «Japalaqtar jáne qarlyǵash», «Kóbelekter men gúlder», «Altyn qaqpa».
Oıyn: «Altyn qaqpa» (oınaý).

Sújetsiz oıyndarda is - áreket sújetti oınatylýymen baılanyspaǵan. Olar qımyl qozǵalys negizinde júrgiziledi. Sújetsiz oıyndar kóp túrge bólinedi, sonyń ishinde qýyspaq, jasyrynbaq, oıyndar. Olar sújettik oıynǵa jaqyn, tek beıne uqsastyǵy joq, jarys túrinde jeke jáne toptasyp, komandaǵa bólinip («Zatty almastyrý», «Báıge», «Kúmis alý») estafeta jáne oıyndar túrli zattarmen «oramalyń», «dop», «rezınka».

Atraksıon oıyndarynda jarys túrinde júrgiziledi «Kóńildi aspazshylar», «Júrgizýshi».
Barlyq oıyndar balalardyń qımyl - qozǵalys áreketin ósirýge baǵyttalǵan. Eger bala erteńgilik jasaýǵa erinse, onda tárbıeshi onymen oıyn oınap jiberýge bolady. Al bala bolsa bul oıyn jattyǵýdy qýana qabyldaıdy.

Mysaly: «Jańa qýyrshaq» oıyn jattyǵý (5 - 7 jas). Mektepke deıingi balalardyń densaýlyǵyn nyǵaıtý úlken járdem beretin mýzykalyq - rıtmıtıkalyq oıyndar.
Mysaly: «Alalama» osy sergitýdi jasaıyq.
Balalardyń kóp ýaqyt sabaq alady. Oıyn retinde oqytýda kóptegen dıdaktıkalyq oıyndar ártúrli sıpattaǵy (loto, domıno, mozaıka, t. b.) uıymdastyryp osylardy oınaı bilýin qalyptastyrý.

Mysaly: «Óziń qurastyr», «Kilem dúkeni», t. b balalardy zattyń pishinin, oılaý qabiletin, logıkalyq oılaryn jetildiredi jáne geometrıalyq pishinder men onyń túr - túsimen tanystyrady. Sonymen qatar oqytý prosesinde (eshteńeden oıyndar) qoldanýǵa bolady. Barlyq oıynshyqtardy satyp alý múmkin emes, sondyqtan balalarmen birge, kezekti oıyn quraldaryn daıyndaýǵa bolady, bizdi qorshaǵan ortany aıtyp.

Bıdaıdan oıyn (Zolýshka), japyraqtan (Alaqan) oıyny, ilgek pen jipten (Karýsel) oıyny.
Oıyndy kóne otkrytka, qorap, gazetterden jasaýǵa bolady.
Eń negizgi rol balalardy oqytýda damytýshylyq oıyndar, este saqtaý, RTV oıyndary.
Logıkalyq oılaý qabiletine baılanysty «Sıqyrly sheńber», «Ne artyq?», «Egizder», «Tórtburyshty jına». Sonymen qatar saýsaq oıyndaryn oınatýǵa bolady.
Mysaly: «Popýgaı», «Joǵalǵan árip», t. b.

Oıyn - oqytý, ósirý, densaýlyqty nyǵaıtýmen qatar tárbıeleıdi. Kópshilik adamdar arasynda ómir súrý, aınalasyna qaıyrymdy bolýǵa, adal, qınalǵan kezde qol ushyn, járdem berýge tárbıeleý. Basqa adamnyń sózin tyńdaýǵa, qýanyshyn bólisýge, qıyn jaǵdaıda járdem berýge, óz oıymen basqa adamnyń oıyn salystyra bilýge osynyń bári tárbıege, syılastyqqa jatady, úlkenge járdem berip, kishige qamqor bolýǵa (Ne jaqsy, ne jaman) ekenin aıyra bilýge sahnalyq oıyn paıdalanýǵa bolady.