InfoHub Logo

Dene tárbıesi balalardyń aqyl – oıyn, adamgershilik, eńbek jáne estetıkalyq jaǵynan tárbıeleý jumysyn júzege asyrýǵa, olardyń sergek shat kóńildi jáne belsendi bolýyna yqpal etedi. Bizdiń topta dene tárbıesi sabaǵy aptasyna eki ret ótkiziledi. Sabaq jospar boıynsha júrgiziledi. Apta ishinde ótkiziletin tárbıe jumysynda, bir tutas kún rejıminde barlyq kezeńinde áýendi qımyl qozǵalys qoldanylady. Iaǵnı erteńgisin balalardy qabyldanǵannan keıin, erteńgilik jattyǵýlar jasaǵanda áýenniń yrǵaǵymen jasalynady. Oqý is - áreketi de iske asyrylatyn jattyǵýlar negizgi qımyl qozǵalystar, júrý, júgirý, sekirý, zatty domalatý, laqtyra bilý, eńbekteý, tepe - teńdikti saqtaý.
Qol - aıaq bulshyq etterin damytatyn jattyǵýlardy durys oryndaı bilýge, áýendi tyńdap oıyn jattyǵýlaryn áýen yrǵaǵymen úlestire oryndaý. Dene jattyǵýlaryn áýen yrǵaǵyna qosylyp, ádemi qozǵalys kórinisterin jasaýǵa yntalandyrý. Balalardy batyl qımyl jasaýǵa jigerlikke, tózimdilikke baýlyp dene músheleri (qol, aıaq, t. b) qozǵalysyn damytý. Jattyǵýlar arqyly balalardyń densaýlyǵyn nyǵaıtý. Dene tárbıesine qajetti quraldardy paıdalanamyz (dop, qum salynǵan qalta, doǵa, shyǵyrshyq, jalaýshalar, lentalar, ár túrli kedergiler). Bular balalardyń jas shamalaryna baılanysty paıdalanylady.
Gımnastıkalyq jattyǵýlardyń jıi paıdalanylatyn túrleriniń biri júrý, júgirý, sapqa turý, sheńbermen júrý. Júgirý kezinde balalardyń barlyq dene músheleri bulshyq etteri, býyndary – búkil aǵzasy qozǵalysta bolady. Júrý kóbinese basqa jattyǵýlarǵa kiriser aldynda jáne olardyń aralyǵynda aıaqtalý kezinde paıdalanylatyn kómekshi jattyǵý bolyp esepteledi. Bizdiń topta júre almaıtyn bala joq, báriniń de ózderiniń jastaryna saı júrý qabiletteri damyǵan. Serýen kezinde balalar kóbine júgirip oınaǵandy jaqsy kóredi. Birin – biri qýyp kóbinese «Meni qýyp jet» oıynyn oınaıdy. Dopty laqtyryp «Kim birinshi jetedi?» dep bar kúshterin salyp júgiredi.
Jyldyń basynda dene tárbıesi oqý is – áreketinde balalar zalǵa qalaı kirýdi, sapqa qalaı turýdy, sheńber jasap júrýdi, sonymen qatar olar deneni tik ustaýdy, basty tómen qaratpaýdy, júrgende, júgirgende, aıaqty jerden durys alyp júrýdi meńgergen. Jańadan kelgen balalardy oqý is áreketinen tys ýaqytta jeke jumys júrgizemin. 
Ásirese jańadan kelgen Aqtilek degen qyz bala sapqa turýdy, sapta turyp qalaı júgirýdi bilmeıtin edi. Tań erteńgilik boı jazýǵa barǵanda sapta júrip kele jatyp toqtap qalyp, birese saptan shyǵyp ketip, aldyndaǵy men artyndaǵy balalarǵa kedergi jasaıtyn edi, sondyqtan ata - anasymen jumys júrgizdim. Mysaly: Dáýren men Amır jattyǵýlardyń bárin jaqsy jasaıdy, biraq óte jaı qımyldaıdy. Onyń ata - anasyna úıde Dáýrenniń oıynshyq mashınasyn tyǵyp qoıyp, sony ózi izdep taýyp alýyn qadaǵalaý. Balanyń oıynshyǵyn taýyp alyp bir jerden ekinshi jerge tez alyp barýyn qadaǵalaý.
Deneshynyqtyrý oqý is áreketinde jattyǵýlardy qyzyqty ótý úshin gımnastıkalyq oryndyq, shashaqtar, doǵa, jalaýsha, kýbıkter jáne kórkem sózder qoldanamyn.
Oqý is áreketiniń kirispe bóliminde balalardyń qoldaryna jalaýshany berý arqyly, olardyń basty tómen qaratpaý, deneni tik ustaý úshin, aldyńǵy balanyń jalaýshasyna qaraýdy eskertemin. Jalaýshany eki jaǵyna sozyp, qoldy shyntaqtan búkpeı, durys sozýǵa úırendi. Qoldaryndaǵy jalaýshany aldyna sozyp, bir - birine kedergi jasamaı, soqtyǵyspaı júrýge úırendi.
Negizgi qımyl jattyǵýdy jasaǵanda balanyń durys deneni túzý ustaýynyń mańyzy óte zor. Berilgen jattyǵýdy ár balanyń jeke oryndaýyn qadaǵalaımyn. Mysaly: Balalar, biz ormanǵa saıahat jasaıyq. Aldymyzda kópir bar. Kópirdiń jan - jaǵy sýlar. Sýǵa qulap ketpeý úshin eki qoldy belge qoıyp, kópirdiń ústimen tepe - teńdikti saqtap júrip ótemiz.- dep gımnastıkalyq oryndyqtyń ústimen júrip ótýdi úırettim. Balalardyń kóbisi gımnastıkalyq oryndyqtyń ústine jaılap shyǵyp, aıaqtyń ushymen kóterip jaı júrip ótti. Osy balalarmen jeke jumys júrgizip, olarǵa gımnastıkalyq oryndyqtyń ústimen tepe - teńdikti saqtanyp júrýdi úıretemin.
Ekinshi kedergiler, ormanda qulaǵan aǵashtar kóp, sol aǵashtardyń astynan tórt taǵamdap eńbektep ótemiz dep, doǵanyń astynan eńbektep ótýdi balalarǵa kórsetip jeke - jeke qaıtalattym. Keıbir balalar qorqa saqtanyp ótedi. Sondyqtan ata - analarǵa tepe teńdikti saqtanyp júrýdi, tórt taǵamdap eńbektep júrýdi tapsyrdym. Ata - analarmen únemi qatynasta bolsam dene tárbıesi oqý is áreketi bizde jaqsy ótedi.
Balalar sábı kezinen bastap shyn kóńilimen unatyp oryndaıtyn qozǵalys áreketteriniń biri bı qımyldary. Bı qımyldaryn bala tez úırenip alady. Án oqý is áreketinde áýendi oınaı bastaǵannan balalar ánniń yrǵaǵymen qoldaryn, bas qımyldaryn saz áýenimen úılestirýge tyrysady.
Balalar balabaqshaǵa kelgen ýaqyttan bastap ár túrli oıyndar oınaıdy. Oıyn kezinde bala birden kóńildi bolyp jaqsy demalady. Ekinshiden dene qımyldary, boılary, mılary tynyǵady. «Shynyqsań shymyr bolasyń»
Halyqtyq pedagogıka tárbıe quraly.
Jan – jaqty tárbıeniń jalpy júıesinde mektep jasyna deıingi balany dene jaǵynan tárbıeleý erekshe oryn alady. Myqty densaýlyqtyń, deneniń durys jetilýiniń, joǵary jumys qabiletiniń negizi naq osy mektep jasyna deıingi balalyq shaqta qalanady: qozǵalys qyzmetiniń qalyptasýy, sondaı - aq dene qasıetteriniń bastapqy tárbıesi de osy jyldarda ótedi.
Deneni jattyqtyrýdyń bir túri - shynyǵý. Deneni shynyqtyrý balalardyń densaýlyǵyn nyǵaıtady, sonymen qatar balalar deneni shynyqtyrý arqyly shapshańdylyqqa, qımyldy oıyndar oınaǵanda da tez júgirýge, ıkemdiligin arttyrýǵa, bir qalypty júrýin jáne aıaq - qol bulshyq etteriniń jaqsy jetilip ósýine yqpal etedi. Dene tárbıesi balalardyń aqyl – oıyn, adamgershilik, eńbek jáne estetıkalyq jaǵynan tárbıeleý jumysyn júzege asyrýǵa, olardyń sergek shat kóńildi jáne belsendi bolýyna yqpal etedi. Bizdiń topta dene tárbıesi sabaǵy aptasyna eki ret ótkiziledi. Sabaq jospar boıynsha júrgiziledi. Apta ishinde ótkiziletin tárbıe jumysynda, bir tutas kún rejıminde barlyq kezeńinde áýendi qımyl qozǵalys qoldanylady. Iaǵnı erteńgisin balalardy qabyldanǵannan keıin, erteńgilik jattyǵýlar jasaǵanda áýenniń yrǵaǵymen jasalynady. Oqý is – áreketi de iske asyrylatyn jattyǵýlar negizgi qımyl qozǵalystar, júrý, júgirý, sekirý, zatty domalatý, laqtyra bilý, eńbekteý, tepe - teńdikti saqtaý.
Qol - aıaq bulshyq etterin damytatyn jattyǵýlardy durys oryndaı bilýge, áýendi tyńdap oıyn jattyǵýlaryn áýen yrǵaǵymen úlestire oryndaý. Dene jattyǵýlaryn áýen yrǵaǵyna qosylyp, ádemi qozǵalys kórinisterin jasaýǵa yntalandyrý. Balalardy batyl qımyl jasaýǵa jigerlikke, tózimdilikke baýlyp dene músheleri (qol, aıaq, t. b) qozǵalysyn damytý. Jattyǵýlar arqyly balalardyń densaýlyǵyn nyǵaıtý. Dene tárbıesine qajetti quraldardy paıdalanamyz (dop, qum salynǵan qalta, doǵa, shyǵyrshyq, jalaýshalar, lentalar, ár túrli kedergiler). Bular balalardyń jas shamalaryna baılanysty paıdalanylady.

Ýtegalıev Artýr Kalamanovıch