
Baıǵyz
Burynǵy ótken zamanda bir jalmaýyz patsha bolypty. Ol ushqan qusty ustap alyp, shetinen jeı beredi eken. Qustardyń kóbin tumsyǵyn tesip, jipke tizip tastaıdy. Sóıtip, kóktegi qustyń bárin aýlap, ustap bitiripti. Tek baıǵyz ǵana jalmaýyz patshanyń qolyna túspeı qoıypty.
Jalmaýyz patsha baıǵyzdy qalaı qolǵa túsirsem eken dep, qıal shegipti. Suńqardy jumsaǵysy kelgen eken, ot shashqan kózin kórip, aınyp qalypty. Sonda «Muny jiberýge bolmaıdy, ustap alady da jasyryp qoıady, – dep, oılaıdy jalmaýyz patsha. – Onan da qarshyǵany jibereıin. Alańǵasarlaý, maqtap maldanaıyn».
Sodan qarshyǵany mataýdan bosatyp alady da: – Sen qustardyń ishindegi naǵyz batylysyń. Budan bylaı meniń shabarmanym bol. Qazir baryp, baıǵyzdy taýyp kel! – dep buıyrady.
Baılaýdan bosanǵan qarshyǵa jalmaýyzdyń sózine eligip, samǵaı jóneledi. Aǵash-aǵashtyń arasyn, taý-tasty kezip, izdep júrip, jartastyń qýysynda tyǵylyp jatqan baıǵyzdy taýyp alady.
– Baıǵyz, baıǵyz, neǵyp jatyrsyń? – dep suraıdy qarshyǵa daýystap.
– Seni patsha shaqyrady, kútip otyr!
Baıǵyz basyn qýysqa jasyra túsedi de aýyrǵan bolyp:
– Basym zyrqyldap aýyryp, alyp barady, bara almaımyn, – deıdi yńqyldap. Sonda qarshyǵa:
– Beri taman shyqshy, sóıleseıik, – dep ótinedi.
Baıǵyz bul da qolǵa túspeı, jalǵyz qalǵan eken ǵoı dep oılap, basyn qyltıtyp, shyǵara bergende, qarshyǵa ilip alady da qanatynyń astyna qysyp, usha jóneledi. Janyna batqan baıǵyz:
– Oıbaı, qabyrǵań tipti qatty ǵoı, áziliń janǵa batty ǵoı, – dep bezekteıdi. Onyń zaryn qarshyǵa tyńdamaıdy. Sol betimen baıǵyzdy qanatynyń astyna jasyrǵan qalpy jalmaýyz patshanyń qarsy aldyna kelip qonady.
– Baıǵyz qaıda? – dep suraıdy, jalmaýyz patsha qarshyǵanyń bir qýlyq jasaǵysy kelip turǵanyn sezip.
– Joq, taba almadym, – dep, jasyrady qarshyǵa qıpaqtap. Ol osy aılamen baıǵyzdy jasyryp, ózi jemek eken. Sony baıqaǵan jalmaýyz patsha:
– Moınyńdy burap julyp alamyn, shynyńdy aıt! – dep aqyrady qaharlanyp. Qoryqqanynan qarshyǵa qanatynyń astyndaǵy baıǵyzdy jalmaýyz patshaǵa shyǵaryp beredi. Sonda baıǵyz:
– Eı, patsha, meniń saǵan aıtaıyn degen aryzym bar, – deıdi, jalmaýyzdan saýǵa surap. Onyń aryzyn tyńdap, qyzyqtaǵysy kelgen patsha:
– Al, sóıle! – deıdi.
Baıǵyz óleńdete, taqpaqtaı sóıleıdi:
– Barmaqtaı ǵana basym bar,
Torǵaıdaı ǵana jasym bar.
Ósip edim jetim bop,
Sen toıatyn etim joq!..
– Osy ma aıtpaǵyń? – deıdi, jalmaýyz patsha tańyrqap.
– Sózim bitken joq, taqsyr, tyńdap al, – deıdi, baıǵyz sózin ári jalǵap. – Barlyq qusty aýlap, túgel ustap otyrsyń. Tumsyǵyn tesip, jipke tizip qoıdyń. Bári de zar jylaıdy, kóziniń sorasy aǵady. Jeıtin tamaǵy joq, ash jatyr. Aryqtap, súıekteri soraıyp qalypty. Onan da kún sáýlesinen jip estirip, tumsyǵyna ótkizseń, jany da qınalmas edi, búıtip aryqtap azyp-tozbas ta edi. Qazir tesilgen tumsyqtary da qaqsap, janyn jep jatyr. Osylar sıaqty meniń de tumsyǵymdy tesip, jipke ótkizgiń kelse, ótinerim, sáýleden jip esip, sony ótkizshi.
– Ondaı jipti kim ese alady? – dep suraıdy jalmaýyz patsha tańdanyp. Sonda baıǵyz aıtady:
– Shaıtandy shaqyrtyp estir!
Sáýleden jip esip, sonymen tizip qoısa, qustardyń semiz bolatynyn estigen jalmaýyz patsha shaıtandy shaqyrtyp alady da kún sáýlesinen jip esip berýdi ótinedi.
– Ne qalasań da bereıin, – dep jalbarynady.
Ol kezde naızaǵaı qyran sadaǵynyń oǵy eken. Sony qolǵa túsire almaı júrgen shaıtan:
– Maǵan anaý baılaýda jatqan qyran sadaǵynyń jebesin ber! – dep shart qoıypty.
Jalmaýyz patsha qyran qanatynyń astyndaǵy ot shashqysh naızaǵaı sadaǵynyń oǵyn alyp beripti. Shaıtan endi sáýleni ustamaq bop, ári júgiripti, beri júgiripti, eshteńe tyndyra almapty. Sodan keıin jalmaýyz patshadan qashyp, ala bultqa minip, aspanǵa shyǵyp ketipti. Qaıtyp kelmeı qoıypty. Ony ustap alatyn qudiret jalmaýyz patshada bolmapty.
Sóıtip amaly taýsylǵan jalmaýyz patsha:
– Endi ne isteımin? – dep surapty baıǵyzdan.
– Myna qustardyń bárin bosatyp jiber, erkin júrsin. Qarnyń ashqanda, shetinen ustap jersiń. Erkin júrgen qus semiz bolady, – depti baıǵyz.
Jalmaýyz patsha, amalsyzdan, baıǵyzdyń aqylyna kónipti.
– Já, sen barmaqtaı bolǵanyńmen, aqylyń taýdaı eken, – deıdi de, qarshyǵaǵa buıyrady. – Barlyq qusty mataýdan bosat! Baıǵyzdyń aıtqany bolsyn.
Qustar aspanǵa samǵap ketedi. Jerge qonbaıdy. Aǵash-aǵashtyń basyna qonaqtaıdy. Eshqandaı qus ustaı almaǵan jalmaýyz patsha ashtan ólipti.
Sodan beri baıǵyz qustardyń aqylshysy bolyp qalypty. Sondyqtan kıeli qus sanalady, ony óltirgen obal. Saıatshylar qolǵa túsken baıǵyzdy sylap-sıpap qaıta ushyryp jiberedi.
Barlyq qustardyń tumsyǵynda tesik bar. Ol jalmaýyz patshanyń qustardy ustap, tumsyǵyn tesip, jip ótkizgeninen qalypty. Baıǵyzdyń tumsyǵynda ondaı tesik joq eken deıdi.