InfoHub Logo

Bir jolaýshy uzaq sapar shegip, álden ýaqytta ıen dalaǵa shyǵypty. Kún tóbeden aýyp, besin shamasy bolǵan kezde, sońynan bir qasqyr ilesipti. Kesh batyp, kún uıasyna taqaı bastaǵanda, álgi qasqyr bir-eki ret bozdaı ulyp, dybys bergen eken, áp-sátte jan-jaqtan bir úıir qasqyr jınalyp qalypty.

         Jolaýshy qaterdiń tóngenin sezedi de aınalasyna kóz tastaıdy. Qarasa, kóz ushynan qaraıǵan aǵashtyń sulbasy kórinedi. Qaıtse de soǵan jetip alý úshin atyna qamshy basady. Aty da qustaı ushady. Sol aryndy shabyspen qasqyrlarǵa jetkizbeı, aǵashqa barady da attan qarǵyp túsip, shybyn janyn saqtaý úshin ózi aǵashtyń basyna órmelep shyǵyp alady.

         Arsyldaı antalap jetken qasqyrlar aǵash túbinde turǵan atty tarpa bas salyp, túte-tútesin shyǵaryp, jep qoıady. Sodan keıin bir nán qasqyr aǵashty álsin-álsin keýdesimen soqqylap, ulyp-ulyp jiberedi de ári taman baryp jatyp alady. Birazdan keıin qaıta kelip, aǵashty omyraýymen silke soqqylaıdy. Sol kezde basqa qasqyrlar aǵashtyń túbin tyrnalap, qaza bastaıdy. Ári-beriden soń aǵash tamyrlary yrsıyp-yrsıyp kórinip qalady.

         Aǵash túbiniń bosaǵanyn kórip otyrǵan jolaýshy janynan úmit úzip: «Endi ólmegende nem qaldy. Aıdalada qasqyrǵa jem boldym-aý. Súıegim japanda shashylyp jatady-aý. Aǵaıyn-týysqanymdy da kóre almaı, eń bolmasa, qoshtasa da almaı, armanda ketkenim be? Aıdalada tilsiz maqulyqtyń qysymyna túsip, aqyry ajalym qasqyrdan bolǵany ma?» – dep qaıǵyǵa batady. Júregi muńǵa tolyp, tirshiliginen kúder úzse de aǵashtyń basynda otyra beredi.

         Aıdalada zarlaǵan jolaýshynyń daýsy alysqa ketedi. Kúnshilik jerde mal baǵyp otyrǵan bireýdiń syrttan ıti bar eken. Sol ıt tún ishinde ıesi ıtaıaǵyna quıǵan tamaqqa qaramaı, qulaǵyn alysqa túredi. Bir-eki ret shalp-shalp etkizip jalaıdy da basyn qaıta kóterip, qulaǵyn edireıte tyń tyńdaıdy. Túnge qadalyp tura qalady. Yzyńdaǵan daýysty estip, bir adamdy aıdalada qasqyrlardyń qorshap turǵan dybysyn sezedi. Tamaǵyn da ishpeı, dalaǵa jorta jóneledi. Syrttannyń dúbiri jer jańǵyrtady eken.

         Qara túndi qaq jaryp, syrttan ıttiń ańyrata umtylyp kele jatqanyn, jer solqyldatqan dúbirin estigen qasqyrlar bet-betimen bytyrap, jan-jaqqa qasha bastaıdy. Jalǵyz arlan qasqyr ǵana jolaýshy otyrǵan aǵashtyń túbinen jyljymaı, jata beredi.

         Tań sarǵaıyp atyp kele jatqan mezgilde syrttan ıt te aryndaı júgirip, aǵashtyń qasyna jetedi.

         Syrttan ıt tún ishinde aýlynan shyqqanda, bir qaterdi sezgen malshynyń balasy bir atty erttep mine salyp, bir atty jetekke alyp, ıttiń sońynan shapqan eken.

         Sol mezette eki syrttan birine-biri bata almaı, eki jerde ańdysyp, arbasyp jata beredi. Bir kezde aǵashtyń basyndaǵy jolaýshy: «Ne de bolsa, jerge túseıin, ıt qasqyrǵa shapsa, bolysaıyn» – dep, aǵashtyń basynan tómen syrǵyp, jyljı bastaıdy. Jolaýshynyń túsip kele jatqan sybdyryn estip, ıt burylyp, oǵan qaraıdy. Sol kezde ańdyp jatqan arlan qasqyr atyp kep, ıttiń moınyn burap tastaıdy. Sodan keıin adamǵa da qaramaı, óz jónine kete barady. Astyndaǵy atynan, onyń ústine janynyń aman qalýyna sebepker bolǵan ıtten de aıyrylyp, muńǵa batqan jolaýshy qatty ýaıym shegedi. Aıdalada minetin kóligi joq. İshetin asy joq, jaqyn mańda el de joq. Endi ólgen jerim osy shyǵar dep qamyǵady.

         Osylaısha qapalanyp otyrǵanda, kún sáskelikke kóterilgende, kóz ushynan bir atty jetektep, bir atqa mingen kisi shapqylap kele jatady. Ony kórip jolaýshy: «Jalǵyz edim, endi maǵan da serik tabyldy-aý», – dep qýanady.

         Álgi kisi jolaýshynyń qasyna jetip keledi de ıttiń ólip jatqanyn kórip, áı-sháı joq jolaýshyny qamshynyń astyna alady. Azdan keıin ashýyn basyp:

         – Sen ıtke nege «aıt!» demediń. «Aıt!» deseń, bul qasqyrdy tarpa bas salyp, doda-dodasyn shyǵaratyn edi, – dep ókinedi. Ittiń syryn endi uqqan jolaýshy:

         –Meniń «aıt!» demegenim ras, – deıdi shynyn aıtyp.

         – Bolar is boldy, júr endi, – deıdi álgi kisi.

         – Sasqanda adamda es qala ma? – deıdi jolaýshy kinásin moıyndap.

         Sodan keıin ekeýi biraz demalyp, áńgimelesip otyrady. Bir kezde:

         – Ne de bolsa, ótken is ótti, endi aýylǵa qaıtaıyq, – deıdi, álgi at jetektep kelgen kisi.

         Jolaýshyny jetegindegi atqa mingizedi. Ózi ıttiń óligin dalaǵa tastamaı, aldyna óńgerip alady. Araǵa bir túnep, kelesi kúni aýlyna jetedi.      Úıde otyrǵan ıttiń ıesi:

         – Syrttan aman ba? – dep suraıdy. Esikten qarap, ıtiniń ólgenin kóredi de ishke qaıta kirip ketedi.

         Jolaýshy úıge kirgen soń, úı ıesi jaı-japsaryn suraıdy. Jolaýshy bolǵan oqıǵany aıtady. Tyńdap bolǵan soń: – Meniń syrttanym ózi ólse de seniń janyńdy alyp qaldy. Endi sen qaıdan tapsań da maǵan óz ıtimdeı bir syrttan taýyp ákep ber, – deıdi úı ıesi. Jolaýshy ýádesin beredi:

         – Qaıtsem de tabamyn ondaı syrttandy!

         – Ony tabý ońaı emes.

         – Aýyl-aýyldy kezip júrip izdeımin.

         Jolaýshynyń shyn nıetpen qulshynysyn sezgen úı ıesi onyń qolyna arlan qasqyrdyń quıryǵyn ustatady.

         – Qaı aýylǵa barsań da osy quıryqty qolyńnan tastama, – dep eskertedi. – Qara baıyr ıt qasha jóneledi. Syrttan ıt bolsa, ózi umtylyp kelip, tistep alady. Sodan aıyra bilersiń.

         Sonymen jolaýshynyń astyna at berip, syrttan izdeýge shyǵaryp salady. Jolaýshy saı-sala men jalpaq daladaǵy aýyl-aýyldy qydyrady. Qaı aýylǵa barsa da ıtteriniń bári arlan qasqyrdyń quıryǵyn kóre sala, bet-betimen bezip ketedi.

         Sóıtip júrip, bir aýylǵa barsa, arlannyń quıryǵyn kórgen ıtterdiń bári qasha jónelgende, bir judyryqtaı kúshik sháýildep umtylyp kelip, jolaýshynyń qolyndaǵy qasqyrdyń quıryǵyn tisteleı bastaıdy. Yryldap, órshelene julqylaıdy.

         Syrttan tuqymyn tapqanyna qýanǵan jolaýshy sol jerde álgi kúshiktiń ıesimen dostasyp, astyndaǵy atyn beredi de kúshikti alyp keri qaıtady.

         Birneshe kún jol júrip, baıaǵy malshynyń aýlyna oralady. Kúshikti kórgen malshy da qýanyp, jolaýshynyń ýádesin oryndaǵanyna razy bolady.

         – Myna kúshiktiń qasıeti meniń ólgen ıtimnen on ese artyq eken, raqmet saǵan! – dep, jolaýshyǵa alǵys aıtady.

         Birneshe kún syı-syıapat kórsetedi. Sonan soń astyna at mingizip, ústine shapan jaýyp, qurmettep shyǵaryp salǵan eken.

---