InfoHub Logo

Túrki halyqtarynyń ishindegi eń sýretshil, obrazdy til - qazaq tili. Qazaqtar ózderiniń sheshendigimen, ásem aýyz ádebıetimen dańqty.

S. Malov

«Qazaqtar ózderiniń kim ekenin bilse, álemdi jaýlap alady» dep orystyń uly ımperatory II Ekaterına aıtyp ketkendeı-aq, taǵylymy mol halqymyzdyń tarıhyn ashyp qaraıtyn bolsaq, qanshama jetistikke jetip, el azamattarynyń halqy úshin qalaı kúreskenin aıtpaı ketý múmkin emes-ti. Biri qolyna qarý alyp maıdanǵa shyǵyp jatsa, biri aqparat maıdanynda óz ultyna barynsha kómek qolyn sozýǵa, bolashaǵynyń jarqyn bolýyna barynsha tyrysty. Sonyń biri buryn «Jańa ádebıet» atanǵan qazirgi «Juldyz» jýrnaly. Bul jýrnal sonaý 1928 jyldyń 1 qańtarynan bastap, qoldaryna qaǵaz ben qalam alyp, eliniń bolashaǵy úshin kúresýge shyqty. Moıynda aǵartýshylyq paryz ben tepkiden jasyryńqyrap qalǵan halyqtyń rýhyn oıatý mindeti qatar turǵan basylymnyń aldynan kóp kedergiler ushyrasqanymen, moıymaı, eli úshin kúresýiniń arqasynda, qazirde úzdiksiz shyǵyp otyrǵan jýrnaldardyń qatarynda.

Jýrnal burynnan kórkem ádebıet jáne syn jýrnaly bolyp shyǵyp turǵanydyqtan, qazirde Qazaqstan jazýshylarynyń ádebı-áleýmettik jýrnaly atanyp otyr. Basylymynyń ishki mazmunyna keler bolsaq, burynǵy kezderindegideı osy zamannyń jazýshylarynyń, jýrnalısteriniń maqalalary, óleńderi, áńgimeleri basylyp turady.

Jýrnaldy eń alǵash ashyp qaraǵanda, jýrnalısteriniń óte saýattylyǵy kózime ottaı basyldy. Mysalǵa «Juldyz» jýrnalynyń 2021 jylǵy 8 sáýir kúngi sanynda Janar Ábdishovanyń «Ómirdiń máni…» atty kishigirim áńgimesin alaıyq. Maqaladan avtorǵa jýrnalısterdiń tildik baılyq jaǵynan kóbirek kómekteskenin aıqyn baıqaýǵa bolady. Sebebi maqalanyń sózdik qory óte joǵary deńgeıde. Maqalanyń oqyrmanǵa ótýi avtordyń sózdik qoryna baılanysty dep beker aıtpasaq kerek. Sol sebepti men bul basylymǵa sózdik qory jaǵynan aıtar eshqandaı syn-pikirim joq.

Jýrnaldyń ataýyna baılanysty, jýrnalda proza, poezıa, syr sandyq syndy ádebıetke qatysty aıdarlar bar. Ár aıdardan ózińe unaǵan maqalańdy, ne bolmasa, túrli óleńderdi kezdestire alasyń. Dáıekpen keltirer bolsaq, «Juldyz» jýrnalynyń 2021 jylǵy 16 sáýir kúngi sanynda Rahym Balabıevtiń «Aqsaq qyz taǵdyry» atty úlken kólemdi óleńin kezdestiresiń. Bul óleń joldary jýrnaldyń poezıa aıdarynan shyqqan. Taqyryby aıtyp turǵandaı, qyzǵaldaqtaı, on ekide bir gúli ashylmaǵan Gúlsim esimdi qyzdyń taǵdyry sýretteledi. Endi ǵana 18 tolǵan shaǵynda oń aıaǵy tizeden kesilip, baltaqqa súıenip qalady. Óleń joldarynan qyzdyń ómirge qalaı ókpeli ekendigi, ishindegi ashshy zary anyq sýretteledi. Mysalǵa, 4 shýmaǵyn aıta keter bolsaq:

Alarym bar ómirden, bererim joq,

Jigitke de, jurtqa da keregim joq.

Uzaq ýaqyt otyryp oılanamyn,

«Nesibemdi qaı jerden teremin?» dep.

Óleń óte saýatty jazylǵan. Shýmaqtarynyń uqsastyǵy, býyn sany barlyǵy óte kórkem túrde shyǵarylǵan. Óleń joldaryn oqyǵanda kózińe eriksiz ystyq jas keledi. Qazirgi ýaqytta jas kezinen baltaqqa súıenip, eki aıaǵynan, ne bolmasa janarynan aıyrylyp jatqan jandar kóp. Tek men atap ótken dene múshelerinen ǵana emes, basqa da múshelereinen aıyrylyp, ómirden teperish kórip júr. Árıne, bunymen ómir toqtap qalǵan joq. Osy sátte esime bir Allahtyń bir sózi keledi. «Kúmisińdi ber, men saǵan altynyńdy beremin!»-degen. Bul óleń joldary da, sońynda Gúlsimniń óziniń súıgen janyna qosylýymen aıatalady. Mine, aqynnyń ózi óz óleńinde kórsetkendeı, ómir synaǵanymen, keıinnen qolyńa ózi altynyn ákelip beredi. Óz oıymdy aqıyq aqyn – Muqaǵalı Maqataevtyń «Shyda, shyda» óleńiniń úzindisimen qorytyndylasam:

...Ókinbe, ókpeleme, búginińe,

Ómir, ómir!

Bolmaıdy túńilýge,

Máńgi seni jazbaǵan súrinýge,

Qaıta turyp, qaqyń bar júgirýge...

Jalpy jýrnaldyń ishi mazmunyna aıtar, taǵar eshbir synym da, minim de joq. Árıne, jasy 93 tolǵan bul jýrnaldyń mazmuny baı bolary haq! Jýrnaldyń alǵashqydan kezeńderden-aq negizgi mindeti qalyń halyq buqarasyn nadandyqtan qutqaryp, kózin ashý, dos pen qasty tanytý, ádilet isine aralastyryp, sharýasyn, turmysyn túzetý edi. Áli de sol mindetti kóterip júr. Óz oıymdy qanshama basylymdardyń qurylýyna uıytqy bolǵan, ana tilim – qazaq tili týraly kishigirim naqyl sózben túıindesem.

«Qazaqtyń tili sonshalyqty mol. Lákın qazaqtyń tilimenen qandaı kitap bolsa da jazýǵa bolady. Qazaq tili munshalyqty jatyq ám anyq bolar edi, eger de bizdiń qazaqtar ańǵaryp, bóten til aralastyrmastan ilgeri bastyryp sóılese».

Ybyraı Altynsarın

Ádıa Saılaý Ál-Farabı atyndaǵy Qazaq Ulttyq Ýnıversıtetti

Jýrnalısıka fakúlteti

Baspasóz jáne BAQ kafedrasy 101-top

---