Dúnıejúzilik muhıt jáne onyń onyń bólikteri
Klass: 6
Sabaqtyń taqyryby: Dúnıejúzilik muhıt jáne onyń bólikteri
Sabaqtyń maqsaty: Muhıt bólikteri men olardyń mańyzy týraly túsinik berý.
Oılaryn jınaqtaı bilýge, oılaý qabiletterin damytýǵa, negizgi obektilerdi kartadan taýyp sıpattaı bilýge daǵdylandyrý.
Sabaqtyń barysy. İ. Uıymdastyrý.
İİ. Úı tapsyrmasyn tekserý.
«Teńge ilý» oıyny (teńgelerdegi jasyryn suraqtarǵa jaýap berý)
1. Gıdrosfera degenimiz ne? (sý qabyǵy)
2. Gıdrosferanyń quramyna neler jatady? (muhıttar, teńizder, ózender, kólder, jer asty sýlary, batpaqtar, muzdyqtar, bý, bulaq, qaınar )
3. Tabıǵatta sý neshe kúıde kezdesedi? (úsh kúıde)
4. Fızıkalyq kartadan gıdrosferanyń qandaı bólikterin kórýge bolady? (ózen, kól, muhıt, teńiz, muzdyqtar)
5. Muhıt sýynyń qandaı basty qasıetteri bar? (temperatýrasy men tuzdylyǵy)
6. Sýdyń muhıttan qurlyqqa, qurlyqtan muhıtqa úzdiksiz aýysý prosesin ne dep ataıdy? (dúnıejúzilik sý aınalymy)
- Muhıt dep neni aıtady? Muhıt dep jer betiniń 34 bóligin alyp jatqan orasan zor sýdy aıtamyz, eger globýsty shyr aınaldyryp qarasaq kógildir tústiń basym ekenin kóremiz. Ol dúnıejúzilik muhıt dep atalady, onyń úlesine búkil jer betiniń 361mln. shq. tıedi. Dúnıejúzilik muhıt bir - birine jalǵasyp jatqan jeke - jeke tórt muhıttan turady. Dúnıejúzilik muhıttyń kez – kelgen núktesinen kelesi núktesine qurlyqqa aıaq baspaı jetýge bolady.
- Muhıttar men teńizder qorshap jatqan qurlyqty materıkter nemese kontınentter dep ataıdy. Dúnıe júzinde alty materık bar.
(oqýshylar materıkterdi ataıdy)
- Qurlyqtyń barlyq jaǵynan sý qorshaǵan bóligi aral dep atalady. (kartadan Grenlandıa, Madagaskar, Islandıa araldaryn tabyńdar)
- Qurlyqtyń sý keńistigine tereń suǵynyp kirip turǵan bóligin túbek dep ataıdy.
Muhıttardyń ataýy.
- 1520 – 1521 j. j. F. Magellan dúnıe júzin aınalý saıahaty kezinde alǵash ret Tynyq muhıtyn júzip ótken, sol saparynda eshqandaı daýylǵa, sýnamı tolqyndaryna ushyramaǵyndyqtan, oǵan «Tynyq muhıt» dep at qoıǵan. Shyn máninde eń tynyshsyz, daýyl jıi bolyp turatyn muhıt.
- Ejelgi eýropalyqtar ózderinen batysta orasan zor qurlyq bar dep eseptegen, qıaldarynan shyqqan bul qurlyqty Atlantıda dep ataǵan jáne ony sý astyna batyp ketti dep boljaǵan, al Atlantıda qurlyǵy batqan sý aıdyny Atlant muhıty degen atqa ıe bolyp qalǵan degen boljam bar.
- Al Úndi muhıtynyń ataýy portýgaldyq teńizde júzýshi Vasko da Gamanyń tuńǵysh ret osy muhıtty júzip ótip Úndistanǵa barýymen baılanysty.
- Soltústik muzdy muhıtynyń aty aıtylyp turǵandaı soltústikte ornalasqandyqtan jáne betin muz basyp jatatyndyqtan osylaı atalǵan.
Muhıt bólikteri.
- Buǵaz dep muhıttyń tar ensiz bóligin aıtady. Buǵaz arqyly muhıttar men teńizderdiń sýy bir birimen aralasady. Buǵazdardyń eni ár túrli.
İÚ. Sabaqty bekitý.
1. Semantıkalyq karta.
Obektiler
Kalıfornıa - shyǵanaq
Tynyq - muhıt
Aláska - shyǵanaq
Sary - teńiz
Labrador - túbek
Madagaskar - aral
Gıbraltar - buǵaz
Aravıa - túbek
Kishi Azıa - túbek
Mozambık – buǵaz, aral
Otty Jer – aral.
2. Eń, eń, eń...
Eń úlken materık - Eýrazıa
Eń úlken muhıt - Tynyq
Eń tereń shuńǵyma - Marıan
Eń úlken aral - Grenlandıa
Eń úlken túbek - Arab
Eń úlken ishki teńiz - Jerorta teńizi
Eń úlken shyǵanaq - Gvıneıa
Eń úlken buǵaz - Dreık
Ú. Qorytyndy.
Jaratylystary adam qaıran qalarlyq tańǵajaıyp tirshilik ıeleri muhıt astynda ómir súrýde. Asqan aqyldylyqpen, ǵajaıyp sheberlikpen jaratylǵan bul dúnıeni ǵalymdar endi ǵana ashqan muhıt sýlarynyń aralaspaý qupıasyn bile otyryp, álemniń áli ashylmaǵan jumbaq syrlary, ǵajaıyp qupıalarynyń kóptigin baıqaımyz.
Sabaqtyń taqyryby: Dúnıejúzilik muhıt jáne onyń bólikteri
Sabaqtyń maqsaty: Muhıt bólikteri men olardyń mańyzy týraly túsinik berý.
Oılaryn jınaqtaı bilýge, oılaý qabiletterin damytýǵa, negizgi obektilerdi kartadan taýyp sıpattaı bilýge daǵdylandyrý.
Sabaqtyń barysy. İ. Uıymdastyrý.
İİ. Úı tapsyrmasyn tekserý.
«Teńge ilý» oıyny (teńgelerdegi jasyryn suraqtarǵa jaýap berý)
1. Gıdrosfera degenimiz ne? (sý qabyǵy)
2. Gıdrosferanyń quramyna neler jatady? (muhıttar, teńizder, ózender, kólder, jer asty sýlary, batpaqtar, muzdyqtar, bý, bulaq, qaınar )
3. Tabıǵatta sý neshe kúıde kezdesedi? (úsh kúıde)
4. Fızıkalyq kartadan gıdrosferanyń qandaı bólikterin kórýge bolady? (ózen, kól, muhıt, teńiz, muzdyqtar)
5. Muhıt sýynyń qandaı basty qasıetteri bar? (temperatýrasy men tuzdylyǵy)
6. Sýdyń muhıttan qurlyqqa, qurlyqtan muhıtqa úzdiksiz aýysý prosesin ne dep ataıdy? (dúnıejúzilik sý aınalymy)
- Muhıt dep neni aıtady? Muhıt dep jer betiniń 34 bóligin alyp jatqan orasan zor sýdy aıtamyz, eger globýsty shyr aınaldyryp qarasaq kógildir tústiń basym ekenin kóremiz. Ol dúnıejúzilik muhıt dep atalady, onyń úlesine búkil jer betiniń 361mln. shq. tıedi. Dúnıejúzilik muhıt bir - birine jalǵasyp jatqan jeke - jeke tórt muhıttan turady. Dúnıejúzilik muhıttyń kez – kelgen núktesinen kelesi núktesine qurlyqqa aıaq baspaı jetýge bolady.
- Muhıttar men teńizder qorshap jatqan qurlyqty materıkter nemese kontınentter dep ataıdy. Dúnıe júzinde alty materık bar.
(oqýshylar materıkterdi ataıdy)
- Qurlyqtyń barlyq jaǵynan sý qorshaǵan bóligi aral dep atalady. (kartadan Grenlandıa, Madagaskar, Islandıa araldaryn tabyńdar)
- Qurlyqtyń sý keńistigine tereń suǵynyp kirip turǵan bóligin túbek dep ataıdy.
Muhıttardyń ataýy.
- 1520 – 1521 j. j. F. Magellan dúnıe júzin aınalý saıahaty kezinde alǵash ret Tynyq muhıtyn júzip ótken, sol saparynda eshqandaı daýylǵa, sýnamı tolqyndaryna ushyramaǵyndyqtan, oǵan «Tynyq muhıt» dep at qoıǵan. Shyn máninde eń tynyshsyz, daýyl jıi bolyp turatyn muhıt.
- Ejelgi eýropalyqtar ózderinen batysta orasan zor qurlyq bar dep eseptegen, qıaldarynan shyqqan bul qurlyqty Atlantıda dep ataǵan jáne ony sý astyna batyp ketti dep boljaǵan, al Atlantıda qurlyǵy batqan sý aıdyny Atlant muhıty degen atqa ıe bolyp qalǵan degen boljam bar.
- Al Úndi muhıtynyń ataýy portýgaldyq teńizde júzýshi Vasko da Gamanyń tuńǵysh ret osy muhıtty júzip ótip Úndistanǵa barýymen baılanysty.
- Soltústik muzdy muhıtynyń aty aıtylyp turǵandaı soltústikte ornalasqandyqtan jáne betin muz basyp jatatyndyqtan osylaı atalǵan.
Muhıt bólikteri.
- Buǵaz dep muhıttyń tar ensiz bóligin aıtady. Buǵaz arqyly muhıttar men teńizderdiń sýy bir birimen aralasady. Buǵazdardyń eni ár túrli.
İÚ. Sabaqty bekitý.
1. Semantıkalyq karta.
Obektiler
Kalıfornıa - shyǵanaq
Tynyq - muhıt
Aláska - shyǵanaq
Sary - teńiz
Labrador - túbek
Madagaskar - aral
Gıbraltar - buǵaz
Aravıa - túbek
Kishi Azıa - túbek
Mozambık – buǵaz, aral
Otty Jer – aral.
2. Eń, eń, eń...
Eń úlken materık - Eýrazıa
Eń úlken muhıt - Tynyq
Eń tereń shuńǵyma - Marıan
Eń úlken aral - Grenlandıa
Eń úlken túbek - Arab
Eń úlken ishki teńiz - Jerorta teńizi
Eń úlken shyǵanaq - Gvıneıa
Eń úlken buǵaz - Dreık
Ú. Qorytyndy.
Jaratylystary adam qaıran qalarlyq tańǵajaıyp tirshilik ıeleri muhıt astynda ómir súrýde. Asqan aqyldylyqpen, ǵajaıyp sheberlikpen jaratylǵan bul dúnıeni ǵalymdar endi ǵana ashqan muhıt sýlarynyń aralaspaý qupıasyn bile otyryp, álemniń áli ashylmaǵan jumbaq syrlary, ǵajaıyp qupıalarynyń kóptigin baıqaımyz.
You Might Also Like
