Elektromagnıttik ındýksıa. Generatorlar. Transformatorlar
Sabaq taqyryby: Elektromagnıttik ındýksıa. Generatorlar. Transformatorlar. Elektr energıasynyń alys qashyqtyqtarǵa jetkizilýi.
Sabaqtyń maqsaty:
1. Bilimdilik: Elektromagnıtik ındýksıa qubylysyn qarapaıym, tereń ári jan - jaqty túsindirý, tájirıbe arqyly kórsetý.
2. Damytýshylyq: Oqýshylardyń oı órisin damytýǵa, óz betimen izdenýge, qorytyndy jasaýǵa, ózin - ózi baǵalap, syn kózben qaraýǵa mashyqtandyrý.
3. Tárbıelik: Oqýshylardy uqyptylyqqa, jaýapkershilikke, izdenimpazdyqqa, eńbeksúıgishtikke, óz elin súıýge tárbıeleý, pánge degen qyzyǵýshylyǵyn arttyrý.
Sabaqtyń túri: aralas sabaq.
Sabaq tıpi: jańa taqyrypty meńgerý.
Sabaqtyń kórnekiligi: prezentasıa, vıdeorolık, portretter, ınter
belsendi taqta, test paraqshalary.
Pánaralyq baılanys: matematıka, tarıh, geografıa, ınformatıka.
Sabaq barysy:
I. Uıymdastyrý kezeńi.
1. Oqýshylarmen sálemdesý, túgendeý jáne synyp tazalyǵyna kóńil bólý. (2 mın)
2. Ótkendi qaıtalaý; Juptyq jumys (12mın)
3. Jańa sabaqty túsindirý, vıdeorolık kórsetý. (15mın)
4. Jańa sabaqty bekitý. ( test tapsyrmalaryn oryndaý, sóz qurastyrý, sýrettiń maǵynasyn ashý). (12 mın)
5. Sabaqty qorytyndylaý.(1 mın)
6. Oqýshylardy baǵalaý.(2 mın)
7. Úıge tapsyrma.(1 mın)
II. Úı tapsyrmasyn tekserý.
1) Suraq - jaýap arqyly suraqtar berip bilimderin tekserý.
1. Zattardyń magnıttik qasıetteri neden bolady?
2. Amperdiń boljamdary
3. Magnıtter qandaı deneler?
4. magnıt órisindegi toǵy bar ótkizgishke áreket etetin kúsh baǵyty?
5. magnıtterdiń túrleri.
6. aqparattyń magnıttik jazylýy qalaı júzege asady?
Jańa sabaq túsindirý
Problemalyq suraq: «Magnıt órisi elektr órisin týdyra ala ma?»
Tabıǵatta eshqashan birjaqty qubylystar men prosester bolmaıtynyn biz birneshe ret baıqadyq. Eger elektr toǵy magnıt órisin týdyra alsa, onda keri qubylys ta bar bolýy kerek. «magnıt órisi elektr órisin týdyra ala ma?» degen oryndy suraq týady.
Dál osyndaı keri qubylysty aǵylshynnyń asa kórnekti ǵalymy Maıkl Faradeı tabýǵa tyrysqan. 1931 jylǵy tájirıbelerinde magnıt órisin ózgertkende, elektr toǵynyń paıda bolý qubylysyn ashty. Bul qubylys elektromagnıttik ındýksıa qubylysy dep ataldy.
Maıkl Faradeı týraly qysqasha maǵlumat.
1 - Tájirıbe: 129 - sýret. Eki sharǵyny A, V alyp, A - sharǵyny galvanometrge, V sharǵyny turaqty tok kózimen qosamyz. Sharǵynyń bireýin ekinshisine kıgizýge bolady, sonda galvanometr tok paıda bolǵanyn tirkeıdi. Endi, birinshisin qozǵalyssyz qaldyryp, ekinshisi qozǵasaq, onda da tok paıda bolǵanyn kóremiz.
2 - Tájirıbe: 130 - sýret. Eki sharǵy da qozǵalmaıdy, biraq V sharǵyǵa temir ózekshe kıgiziledi nemese odan shyǵarylady. Ózekti kirgizgende ol magnıtteledi de, óris kúsheıedi, ózekti shyǵarǵanda, óris kemıdi. A sharǵy tizbeginde tek ózek qozǵalǵanda ǵana tok júredi.
3 - Tájirıbe: galvanometrge jalǵanǵan A sharǵyǵa magnıtti engizeıik. Galvanometrdiń tili osy kezde toktyń paıda bolatynyn, sharǵydan magnıtti shyǵarǵanda tili qarama - qarsy jaqqa aýytqıtynyn. Sharǵyda qarama - qarsy baǵyttaǵy toktyń paıda bolatynyn kórsetedi. Sonymen tuıyq ótkizgishtiń kontýryn tesip ótetin magnıt órisiniń kez kelgen ózgerisi ótkizgishte elektr togyn týdyrady. Elektromagnıttik ındýksıa qubylysynyń máni de osy.
Elektromagnıttik ındýksıa qubylysy jylý jáne gıdroelektr stansalarynda elektr energıasyn alý úshin qoldanylady.
Mehanıkalyq energıany elektr energıasyna aınaldyratyn mashınalar – generatorlar dep atalady.
Generatorlardyń bólikteri: ındýktor, ıakor, kontakt saqınalary jáne olardyń betimen syrǵıtyn kontakt plasınalar. Aınalatyn bólik – rotor, qozǵalmaıtyn bólik – stator dep atalady.
Kerneýdi joǵarylatýǵa jáne tómendetýge arnalǵan qurylǵylardy transformatorlar dep ataıdy. Transformator temir ózekten jáne oram sany ártúrli eki katýshkadan turady. Eger kóp oramy bar (n1) oramaǵa kerneý berilse, onda elektromagnıttik ındýksıa saldarynan az oramy (n2 ) bar katýshkadaU2˂U1 kerneý paıda bolady jáne kerisinshe.
Elektr energıasyn alys qashyqtyqqa eń az shyǵynmen taratý – ony tıimdi qoldanýdyń birden – bir joly. Ol úshin energıany joǵary kerneýde berý kerek.
Bekitý suraqtary: Test
1. Magnıt órisin ózgertkende, elektr togy paıda bolady. Bul qubylys qalaı atalady?
A) elektr órisi
Á) elektromagnıttik ındýksıa qubylysy
B) magnıt órisi
2. Elektromagnıttik ındýksıa qubylysyn ashqan kim?
A) Andre Marı Amper
Á) Aleksandro Vólta
B) Maıkl Faradeı
3. Indýksıa latyn tilinen aýdarǵanda qandaı maǵyna beredi?
A) magnıt
Á) baǵyttaý
B) óris
4. Kerneýdi arttyrýǵa jáne kemitýge arnalǵan qural qalaı atalady?
A) transformator
Á) generator
B) rotor
5. Mehanıkalyq energıany elektr energıasyna aınaldyratyn mashına
A) transformator
Á) generator
B) rotor
2 - tapsyrma: traktor+ kondensator+formýla+ motor
Osy sózderdiń qosyndysynan qandaı quraldyń atyn tabýǵa bolady?
3 - tapsyrma: sýrettiń maǵynasyn ashý.
Qorytyndylaý.
Ne bilemin?
Ne bildim?
Neni bilgim keledi?
Úıge tapsyrma: §59 - 60 oqý, Maıkl Faradeı týraly mánjazba daıyndaý.
Sabaqtyń maqsaty:
1. Bilimdilik: Elektromagnıtik ındýksıa qubylysyn qarapaıym, tereń ári jan - jaqty túsindirý, tájirıbe arqyly kórsetý.
2. Damytýshylyq: Oqýshylardyń oı órisin damytýǵa, óz betimen izdenýge, qorytyndy jasaýǵa, ózin - ózi baǵalap, syn kózben qaraýǵa mashyqtandyrý.
3. Tárbıelik: Oqýshylardy uqyptylyqqa, jaýapkershilikke, izdenimpazdyqqa, eńbeksúıgishtikke, óz elin súıýge tárbıeleý, pánge degen qyzyǵýshylyǵyn arttyrý.
Sabaqtyń túri: aralas sabaq.
Sabaq tıpi: jańa taqyrypty meńgerý.
Sabaqtyń kórnekiligi: prezentasıa, vıdeorolık, portretter, ınter
belsendi taqta, test paraqshalary.
Pánaralyq baılanys: matematıka, tarıh, geografıa, ınformatıka.
Sabaq barysy:
I. Uıymdastyrý kezeńi.
1. Oqýshylarmen sálemdesý, túgendeý jáne synyp tazalyǵyna kóńil bólý. (2 mın)
2. Ótkendi qaıtalaý; Juptyq jumys (12mın)
3. Jańa sabaqty túsindirý, vıdeorolık kórsetý. (15mın)
4. Jańa sabaqty bekitý. ( test tapsyrmalaryn oryndaý, sóz qurastyrý, sýrettiń maǵynasyn ashý). (12 mın)
5. Sabaqty qorytyndylaý.(1 mın)
6. Oqýshylardy baǵalaý.(2 mın)
7. Úıge tapsyrma.(1 mın)
II. Úı tapsyrmasyn tekserý.
1) Suraq - jaýap arqyly suraqtar berip bilimderin tekserý.
1. Zattardyń magnıttik qasıetteri neden bolady?
2. Amperdiń boljamdary
3. Magnıtter qandaı deneler?
4. magnıt órisindegi toǵy bar ótkizgishke áreket etetin kúsh baǵyty?
5. magnıtterdiń túrleri.
6. aqparattyń magnıttik jazylýy qalaı júzege asady?
Jańa sabaq túsindirý
Problemalyq suraq: «Magnıt órisi elektr órisin týdyra ala ma?»
Tabıǵatta eshqashan birjaqty qubylystar men prosester bolmaıtynyn biz birneshe ret baıqadyq. Eger elektr toǵy magnıt órisin týdyra alsa, onda keri qubylys ta bar bolýy kerek. «magnıt órisi elektr órisin týdyra ala ma?» degen oryndy suraq týady.
Dál osyndaı keri qubylysty aǵylshynnyń asa kórnekti ǵalymy Maıkl Faradeı tabýǵa tyrysqan. 1931 jylǵy tájirıbelerinde magnıt órisin ózgertkende, elektr toǵynyń paıda bolý qubylysyn ashty. Bul qubylys elektromagnıttik ındýksıa qubylysy dep ataldy.
Maıkl Faradeı týraly qysqasha maǵlumat.
1 - Tájirıbe: 129 - sýret. Eki sharǵyny A, V alyp, A - sharǵyny galvanometrge, V sharǵyny turaqty tok kózimen qosamyz. Sharǵynyń bireýin ekinshisine kıgizýge bolady, sonda galvanometr tok paıda bolǵanyn tirkeıdi. Endi, birinshisin qozǵalyssyz qaldyryp, ekinshisi qozǵasaq, onda da tok paıda bolǵanyn kóremiz.
2 - Tájirıbe: 130 - sýret. Eki sharǵy da qozǵalmaıdy, biraq V sharǵyǵa temir ózekshe kıgiziledi nemese odan shyǵarylady. Ózekti kirgizgende ol magnıtteledi de, óris kúsheıedi, ózekti shyǵarǵanda, óris kemıdi. A sharǵy tizbeginde tek ózek qozǵalǵanda ǵana tok júredi.
3 - Tájirıbe: galvanometrge jalǵanǵan A sharǵyǵa magnıtti engizeıik. Galvanometrdiń tili osy kezde toktyń paıda bolatynyn, sharǵydan magnıtti shyǵarǵanda tili qarama - qarsy jaqqa aýytqıtynyn. Sharǵyda qarama - qarsy baǵyttaǵy toktyń paıda bolatynyn kórsetedi. Sonymen tuıyq ótkizgishtiń kontýryn tesip ótetin magnıt órisiniń kez kelgen ózgerisi ótkizgishte elektr togyn týdyrady. Elektromagnıttik ındýksıa qubylysynyń máni de osy.
Elektromagnıttik ındýksıa qubylysy jylý jáne gıdroelektr stansalarynda elektr energıasyn alý úshin qoldanylady.
Mehanıkalyq energıany elektr energıasyna aınaldyratyn mashınalar – generatorlar dep atalady.
Generatorlardyń bólikteri: ındýktor, ıakor, kontakt saqınalary jáne olardyń betimen syrǵıtyn kontakt plasınalar. Aınalatyn bólik – rotor, qozǵalmaıtyn bólik – stator dep atalady.
Kerneýdi joǵarylatýǵa jáne tómendetýge arnalǵan qurylǵylardy transformatorlar dep ataıdy. Transformator temir ózekten jáne oram sany ártúrli eki katýshkadan turady. Eger kóp oramy bar (n1) oramaǵa kerneý berilse, onda elektromagnıttik ındýksıa saldarynan az oramy (n2 ) bar katýshkadaU2˂U1 kerneý paıda bolady jáne kerisinshe.
Elektr energıasyn alys qashyqtyqqa eń az shyǵynmen taratý – ony tıimdi qoldanýdyń birden – bir joly. Ol úshin energıany joǵary kerneýde berý kerek.
Bekitý suraqtary: Test
1. Magnıt órisin ózgertkende, elektr togy paıda bolady. Bul qubylys qalaı atalady?
A) elektr órisi
Á) elektromagnıttik ındýksıa qubylysy
B) magnıt órisi
2. Elektromagnıttik ındýksıa qubylysyn ashqan kim?
A) Andre Marı Amper
Á) Aleksandro Vólta
B) Maıkl Faradeı
3. Indýksıa latyn tilinen aýdarǵanda qandaı maǵyna beredi?
A) magnıt
Á) baǵyttaý
B) óris
4. Kerneýdi arttyrýǵa jáne kemitýge arnalǵan qural qalaı atalady?
A) transformator
Á) generator
B) rotor
5. Mehanıkalyq energıany elektr energıasyna aınaldyratyn mashına
A) transformator
Á) generator
B) rotor
2 - tapsyrma: traktor+ kondensator+formýla+ motor
Osy sózderdiń qosyndysynan qandaı quraldyń atyn tabýǵa bolady?
3 - tapsyrma: sýrettiń maǵynasyn ashý.
Qorytyndylaý.
Ne bilemin?
Ne bildim?
Neni bilgim keledi?
Úıge tapsyrma: §59 - 60 oqý, Maıkl Faradeı týraly mánjazba daıyndaý.
You Might Also Like
