Eńbek qorǵaýdyń jalpy talaptary
Astana qalasy,
№53 mektep - lıseı
tehnologıa páni muǵalimi
Kanafın Tolesh Saparovıch
EŃBEK QORǴAÝDYŃ JALPY TALAPTARY
Oqý sheberhanalarynda eńbekti qorǵaý
Eńbek qorǵaýdyń negizgi mindeti — zań aktileri júıelerin jáne olarǵa sáıkes áleýmettik - ekonomıkalyq, tehnıkalyq, tazalyq saqtaý jáne uıymdastyrý sharalaryn taldap, oryndaý bolyp tabylady, munyń bári eńbek prosesi kezinde densaýlyq saqtaý qaýipsizdigin jáne oqýshynyń eńbek qabilettiligin qamtamasyz etedi.
Eńbek qorǵaýǵa eńbek zańdylyqtary, qaýipsizdik tehnıkasy jáne óndiristik sanıtarıa jónindegi máseleler kiredi. Barlyq oqýshylar jumys isteýdiń qaýipsiz ádisterin úırenip, ıgerýge jáne qaýipsizdik tehnıkasy erejelerin jaqsy bilýge mindetti. Belgili tapsyrmamen jumysqa kirisetin árbir oqýshy qaýipsizdik tehnıkasy, boıynsha alǵashqy nusqaýlar alǵannan keıin ǵana iske kirisý kerek.
Oqýshylardyń alatyn alǵashqy nusqaýy kirispe, jumys ornyndaǵy alǵashqy, qaıtalama, jospardan tys jáne kúndelikti bolyp bólinedi. Jumysqa kirispes buryn árbir oqýshy óz oıyn muǵalimge aıtyp, arnaıy oqý quraldarymen tanysýy kerek. Sheberhanadaǵy alǵashqy, qaıtalama, jospardan tys, kúndelikti nusqaýlardy tikeleı jumys jetekshisi - muǵalim júrgizedi. Ol alǵashqy nusqaýdy jańa tapsyrmanyń aldynda oqýshylarǵa jumystyń qaýipsiz ádisteri men joldaryn kórsetý arqyly jumys ornynda kórsetedi. Qaıtalama nusqaýdyń maqsaty - oqýshylardyń bilim deńgeıin kóterý. Al jospardan tys nusqaýlar eńbekti qorǵaý erejeleri men tehnologıalyq proseste ózgeris bolǵanda ǵana júrgiziledi.
Jumys nusqaýlary kezinde oqýshylar sheberhanadaǵy tártip erejelerimen tanysady, jaraqat týǵyzatyn negizgi sebepterdiń, jabdyqtardyń, qural - saımandardyń, ásirese elektr júıeleriniń aqaýlaryn jáne t. b. jumys isteýdiń teris ádisterin estip biledi. Jumys ornynda nusqaýdy muǵalim júrgizedi, ol jumystyń qaýipsiz ádisterin, tehnıkasyn túsindiredi, elektr qaýipsizdigi, jumys ornyn ustaý tártibi, oqý mehanızmderiniń qurylysyn, jumysqa qosý erejelerin, stanoktardy toqtatý, tekserý jáne maılaý týraly maǵlumat beredi.
Aǵash sheberhanalaryndaǵy jaraqattanýdyń negizgi sebepteri:
• jabdyqtardyń durys ornalastyrylmaýy;
• qorǵanysh qalqańdarynyń múldem bolmaýy nemese jetispeýshiligi;
• iske qosqysh apparattardyń qanaǵatsyz kúıde bolýy;
• jumys isteýdiń qaýipsiz ádisterin oqýshylardyń nashar bilýi;
• qural - saımandar talaptarǵa sáıkes kelmeýi;
• qural - saımandardyń júzi ótkir bolmaýy;
• muǵalimniń qaýipsizdik erejelerin durys baqylamaýy t. b
Sondaı - aq sheberhanalardaǵy jabdyqtardyń ornalasýy, oqýshylardyń ary - beri ótýi eseptelýi jáne olardyń júrý joldary qysqa bolýy tıis. Stanoktardyń ornyǵýy myqty, qozǵalyssyz, jumys kezinde eshqandaı terbelissiz bolýy talap etiledi. Oqýshylardyń boıyna sáıkes, al alasa oqýshylarǵa arnaýly, jyljymaly baspaldaq jasalynýy mindetti. Jabdyqtardyń ózi senimdi qalqalarmen, shańdardy, qıqymdardy, aǵash untaqtaryn soryp alatyndaı jeldetkishter, sondaı - aq kesilgen materıaldardy berip turatyn mehanızmdermen qamtamasyz etilýi kerek. Keskish aspaptardyń (ara, frez, pyshaq, qaıraq qalpaqshasy) jumys bóligi óńdeletin materıal men aspap ótken kezde ashylatyn, sonan soń avtomatty jabylatyn qorshaýmen jabylýy qajet Munyń ózi óńdeletin materıaldyń bıiktigi men eniniń kólemine sáıkes bolady, qorshaý men saqtandyrǵysh qurylǵy qaldyqtardan tazartýdy qıyndatady. Boılyǵyna qaraı kesýge arnalǵan dóńgelek júzdi stanoktarda jumys isteý qaýipti bolady. Sondyqtan oqýshylarǵa ondaı stanoktarmen jumys isteýge múldem tyıym salynady. Kesý, arnaıy shıkizatty daıyndaý jumystaryn muǵalimniń ózi oryndaýǵa mindetti.
STD - 120M aǵash joný stanoginde jumys istegen kezde oǵan jonylatyn shıkizatty durys tańdap alý kerek. Jonylatyn aǵash jaryqsyz, syzatsyz, shiriksiz bolýǵa tıis, eger bul talaptar oıdaǵydaı oryndalmasa, jonylyp jatqan buıym synyp, jaraqattaýy múmkin. Sondyqtan muǵalimge teksertip alý - mindet. Jasaıtyn buıym stanokqa ornyqtyrý retimen myqty bekitilýge tıis. Onyń artqy bekinis shtogyna mindetti túrde maı jaǵý kerek. Jumysty bastar aldynda muǵalimge teksertip, buıymnyń myqtylyǵyna jáne talaptarǵa saı ekenine kóz jetkizgennen keıin muǵalimniń ruqsatymen ǵana stanok iske qosylýǵa tıis. Jonýǵa arnalǵan stanok pyshaqtary ótkir ári saptary talapqa saı bolýy kerek. Eger talapqa saı kelmese, jonylyp bolaıyn degen buıymdy isten shyǵarady nemese jaraqattaýy múmkin. Buıymdy joný kezinde stanok aǵash buıymy men tireýishtiń ara qashyqtyǵy 3 - 5 mm bolýǵa tıis. Eger ara qashyqtyǵy odan kóp bolyp ketse, naqtyly ólshemmen shyǵaryp óndeý qıynǵa túsedi. Ásirese syrtqy jáne ishki bólikterin naqtyly ólshemmen tegisteý kezinde óte qıynǵa soǵady, tipti úlken ara qashyqtyqty ólsheý arasyna pyshaq tirelip, jaraqat¬taýy da múmkin. Sondyqtan aınalyp turǵan aǵash buıymy men tireýishtiń ara qashyqtyǵyn únemi baqylap, qadaǵalaý kerek.
Elektr qaýipsizdigi. Árbir sheberhanadaǵy stanoktardyń tok ótkizgish symy arnaýly kabelge jalǵanyp, temir tútiksheniń ishimen júrgizilýge tıis, ásirese kabel eden ústimen ótetin jerlerde asa úlken jaýapkershilikti talap etedi, óıtkeni aýyr qural nemese zat kabeldiń ústine tússe, ol qaýipti, tipti kúrek ushy da ony jaraqattaýy múmkin. Trýba ishimen júrgizilgen kabeldiń uzyndyǵy da eden ústinde óte qysqa oryndy qamtýǵa tıis jáne ol aıaq astynda kedergi keltirmeý kerek, ıaǵnı oqýshylar júrmeıtin jerdi, plıntýs jaǵalaýyn t. b. qamtýǵa tıis. Eger esiktiń tabaldyryǵynan ótse, onda trýba beti shalynbaıtyndaı, qaýipsiz qorǵanysh aǵashymen jabylýy kerek. Arnaýly kabelden tok kúshi keletin trýba eden ústimen stanok janynan joǵary kóterilip, stanokqa jalǵanatyn bıiktik deńgeıinde bitýge tıis. Sheberhanadaǵy barlyq stanoktarǵa ortaq toq kúshin qosýǵa jáne ajyratýǵa arnalǵan jalpy qalqan mindetti túrde bolady. Ol qalqan negizgi oqý sheberhanasynan tys, arnaýly jerde ornalasýy mindet.
Mysaly, muǵalimniń qural - saımandar saqtaıtyn bólmesinde nemese arnaýly qaýipsiz, oqýshylar kelmeıtin orynda bolýǵa tıis. Qalqandy iske qosý jumysy tek muǵalimge ǵana júkteledi, basqa eshbir oqýshy tipti, mektep qyzmetkerleriniń qalqandy qosýǵa quqyǵy joq. Oǵan tek muǵalim tikeleı jaýap berýge tıis. Jumys istep turǵan elektr qondyrǵynyń tok ótkizgish
bólshekterine adamnyń janasýynan toqtan jaraqattaný qaýpi týady. Kúshi 0, 5A bolatyn tok adam ómirine óte qaýipti, al kúshi eki ese artyq, ıaǵnı 1, 0 A tok adamdy óltirip jiberedi. Sondyqtan árbir oqýshy tok qýatynyń qanshalyqty kúshti ekendigin bilýge mindetti. Árbir elektr stanogindegi tok kúshiniń aspaby jermen jalǵanýǵa tıis, bul talap oryndalmasa, oqýshylardyń jumys isteýine múldem tyıym salynýy kerek.
STD - 120M jáne basqa stanokpen jumys istegen kezde tok symyndaǵy shaǵylys ushqyndaryn, stanoktyń aınalý jyldamdyǵy báseńdegenin nemese kúıik ıisin baıqasańdar, dereý muǵalimge habarlaý kerek. Ondaı jaǵdaılarda stanokty toqtatyp, óshirý mindet.
Órt qaýipsizdigin saqtaý. Oqý sheberhanalarynda kóptegen jumystar úlgi retinde isteledi. Mysaly, arnaýly plıtada jelim daıyndaý, elektr mýfeldi peshpen jumys isteý, elektr qaıraǵymen buıymdardyń shetin óndeý nemese pyshaq qaıraý, freza stanogimen jumys isteý t. b. jalpy sheberhanalar, ásirese aǵash sheberhanasy asa joǵary órt qaýipsizdigin saqtaý erejelerin talap etedi.
Ottyń shyǵý sebepteri:
• tok kúshindegi jalǵamdardyń osal bolýy;
• stanoktardy baqylaý qosqyshtary (kontrol vklúchatel) kontaktileriniń álsizdigi;
• qaıraq stanoginde aǵash untaqtarynyń shoǵyrlanýy;
• ashyq jáne arnaýly jabyq plıtalardyń talapqa saı qoldanylmaýy;
• mýfeldi peshpen jumys kezindegi qaýipsizdik erejelerdiń qoldanylmaýy jáne onda óńdelgen temirlerdiń arnaýly oryndary bolmaýy;
• útikpen, aǵash maıystyrý peshimen jumys isteý kezinde talaptardyń oryndalmaýy;
• oqýshylardyń bilim dárejesiniń tómendigi t. b.
Oqý sheberhanasynda órt qaýipsizdigine arnalǵan arnaýly quraldar mindetti túrde bolýǵa tıis.
№53 mektep - lıseı
tehnologıa páni muǵalimi
Kanafın Tolesh Saparovıch
EŃBEK QORǴAÝDYŃ JALPY TALAPTARY
Oqý sheberhanalarynda eńbekti qorǵaý
Eńbek qorǵaýdyń negizgi mindeti — zań aktileri júıelerin jáne olarǵa sáıkes áleýmettik - ekonomıkalyq, tehnıkalyq, tazalyq saqtaý jáne uıymdastyrý sharalaryn taldap, oryndaý bolyp tabylady, munyń bári eńbek prosesi kezinde densaýlyq saqtaý qaýipsizdigin jáne oqýshynyń eńbek qabilettiligin qamtamasyz etedi.
Eńbek qorǵaýǵa eńbek zańdylyqtary, qaýipsizdik tehnıkasy jáne óndiristik sanıtarıa jónindegi máseleler kiredi. Barlyq oqýshylar jumys isteýdiń qaýipsiz ádisterin úırenip, ıgerýge jáne qaýipsizdik tehnıkasy erejelerin jaqsy bilýge mindetti. Belgili tapsyrmamen jumysqa kirisetin árbir oqýshy qaýipsizdik tehnıkasy, boıynsha alǵashqy nusqaýlar alǵannan keıin ǵana iske kirisý kerek.
Oqýshylardyń alatyn alǵashqy nusqaýy kirispe, jumys ornyndaǵy alǵashqy, qaıtalama, jospardan tys jáne kúndelikti bolyp bólinedi. Jumysqa kirispes buryn árbir oqýshy óz oıyn muǵalimge aıtyp, arnaıy oqý quraldarymen tanysýy kerek. Sheberhanadaǵy alǵashqy, qaıtalama, jospardan tys, kúndelikti nusqaýlardy tikeleı jumys jetekshisi - muǵalim júrgizedi. Ol alǵashqy nusqaýdy jańa tapsyrmanyń aldynda oqýshylarǵa jumystyń qaýipsiz ádisteri men joldaryn kórsetý arqyly jumys ornynda kórsetedi. Qaıtalama nusqaýdyń maqsaty - oqýshylardyń bilim deńgeıin kóterý. Al jospardan tys nusqaýlar eńbekti qorǵaý erejeleri men tehnologıalyq proseste ózgeris bolǵanda ǵana júrgiziledi.
Jumys nusqaýlary kezinde oqýshylar sheberhanadaǵy tártip erejelerimen tanysady, jaraqat týǵyzatyn negizgi sebepterdiń, jabdyqtardyń, qural - saımandardyń, ásirese elektr júıeleriniń aqaýlaryn jáne t. b. jumys isteýdiń teris ádisterin estip biledi. Jumys ornynda nusqaýdy muǵalim júrgizedi, ol jumystyń qaýipsiz ádisterin, tehnıkasyn túsindiredi, elektr qaýipsizdigi, jumys ornyn ustaý tártibi, oqý mehanızmderiniń qurylysyn, jumysqa qosý erejelerin, stanoktardy toqtatý, tekserý jáne maılaý týraly maǵlumat beredi.
Aǵash sheberhanalaryndaǵy jaraqattanýdyń negizgi sebepteri:
• jabdyqtardyń durys ornalastyrylmaýy;
• qorǵanysh qalqańdarynyń múldem bolmaýy nemese jetispeýshiligi;
• iske qosqysh apparattardyń qanaǵatsyz kúıde bolýy;
• jumys isteýdiń qaýipsiz ádisterin oqýshylardyń nashar bilýi;
• qural - saımandar talaptarǵa sáıkes kelmeýi;
• qural - saımandardyń júzi ótkir bolmaýy;
• muǵalimniń qaýipsizdik erejelerin durys baqylamaýy t. b
Sondaı - aq sheberhanalardaǵy jabdyqtardyń ornalasýy, oqýshylardyń ary - beri ótýi eseptelýi jáne olardyń júrý joldary qysqa bolýy tıis. Stanoktardyń ornyǵýy myqty, qozǵalyssyz, jumys kezinde eshqandaı terbelissiz bolýy talap etiledi. Oqýshylardyń boıyna sáıkes, al alasa oqýshylarǵa arnaýly, jyljymaly baspaldaq jasalynýy mindetti. Jabdyqtardyń ózi senimdi qalqalarmen, shańdardy, qıqymdardy, aǵash untaqtaryn soryp alatyndaı jeldetkishter, sondaı - aq kesilgen materıaldardy berip turatyn mehanızmdermen qamtamasyz etilýi kerek. Keskish aspaptardyń (ara, frez, pyshaq, qaıraq qalpaqshasy) jumys bóligi óńdeletin materıal men aspap ótken kezde ashylatyn, sonan soń avtomatty jabylatyn qorshaýmen jabylýy qajet Munyń ózi óńdeletin materıaldyń bıiktigi men eniniń kólemine sáıkes bolady, qorshaý men saqtandyrǵysh qurylǵy qaldyqtardan tazartýdy qıyndatady. Boılyǵyna qaraı kesýge arnalǵan dóńgelek júzdi stanoktarda jumys isteý qaýipti bolady. Sondyqtan oqýshylarǵa ondaı stanoktarmen jumys isteýge múldem tyıym salynady. Kesý, arnaıy shıkizatty daıyndaý jumystaryn muǵalimniń ózi oryndaýǵa mindetti.
STD - 120M aǵash joný stanoginde jumys istegen kezde oǵan jonylatyn shıkizatty durys tańdap alý kerek. Jonylatyn aǵash jaryqsyz, syzatsyz, shiriksiz bolýǵa tıis, eger bul talaptar oıdaǵydaı oryndalmasa, jonylyp jatqan buıym synyp, jaraqattaýy múmkin. Sondyqtan muǵalimge teksertip alý - mindet. Jasaıtyn buıym stanokqa ornyqtyrý retimen myqty bekitilýge tıis. Onyń artqy bekinis shtogyna mindetti túrde maı jaǵý kerek. Jumysty bastar aldynda muǵalimge teksertip, buıymnyń myqtylyǵyna jáne talaptarǵa saı ekenine kóz jetkizgennen keıin muǵalimniń ruqsatymen ǵana stanok iske qosylýǵa tıis. Jonýǵa arnalǵan stanok pyshaqtary ótkir ári saptary talapqa saı bolýy kerek. Eger talapqa saı kelmese, jonylyp bolaıyn degen buıymdy isten shyǵarady nemese jaraqattaýy múmkin. Buıymdy joný kezinde stanok aǵash buıymy men tireýishtiń ara qashyqtyǵy 3 - 5 mm bolýǵa tıis. Eger ara qashyqtyǵy odan kóp bolyp ketse, naqtyly ólshemmen shyǵaryp óndeý qıynǵa túsedi. Ásirese syrtqy jáne ishki bólikterin naqtyly ólshemmen tegisteý kezinde óte qıynǵa soǵady, tipti úlken ara qashyqtyqty ólsheý arasyna pyshaq tirelip, jaraqat¬taýy da múmkin. Sondyqtan aınalyp turǵan aǵash buıymy men tireýishtiń ara qashyqtyǵyn únemi baqylap, qadaǵalaý kerek.
Elektr qaýipsizdigi. Árbir sheberhanadaǵy stanoktardyń tok ótkizgish symy arnaýly kabelge jalǵanyp, temir tútiksheniń ishimen júrgizilýge tıis, ásirese kabel eden ústimen ótetin jerlerde asa úlken jaýapkershilikti talap etedi, óıtkeni aýyr qural nemese zat kabeldiń ústine tússe, ol qaýipti, tipti kúrek ushy da ony jaraqattaýy múmkin. Trýba ishimen júrgizilgen kabeldiń uzyndyǵy da eden ústinde óte qysqa oryndy qamtýǵa tıis jáne ol aıaq astynda kedergi keltirmeý kerek, ıaǵnı oqýshylar júrmeıtin jerdi, plıntýs jaǵalaýyn t. b. qamtýǵa tıis. Eger esiktiń tabaldyryǵynan ótse, onda trýba beti shalynbaıtyndaı, qaýipsiz qorǵanysh aǵashymen jabylýy kerek. Arnaýly kabelden tok kúshi keletin trýba eden ústimen stanok janynan joǵary kóterilip, stanokqa jalǵanatyn bıiktik deńgeıinde bitýge tıis. Sheberhanadaǵy barlyq stanoktarǵa ortaq toq kúshin qosýǵa jáne ajyratýǵa arnalǵan jalpy qalqan mindetti túrde bolady. Ol qalqan negizgi oqý sheberhanasynan tys, arnaýly jerde ornalasýy mindet.
Mysaly, muǵalimniń qural - saımandar saqtaıtyn bólmesinde nemese arnaýly qaýipsiz, oqýshylar kelmeıtin orynda bolýǵa tıis. Qalqandy iske qosý jumysy tek muǵalimge ǵana júkteledi, basqa eshbir oqýshy tipti, mektep qyzmetkerleriniń qalqandy qosýǵa quqyǵy joq. Oǵan tek muǵalim tikeleı jaýap berýge tıis. Jumys istep turǵan elektr qondyrǵynyń tok ótkizgish
bólshekterine adamnyń janasýynan toqtan jaraqattaný qaýpi týady. Kúshi 0, 5A bolatyn tok adam ómirine óte qaýipti, al kúshi eki ese artyq, ıaǵnı 1, 0 A tok adamdy óltirip jiberedi. Sondyqtan árbir oqýshy tok qýatynyń qanshalyqty kúshti ekendigin bilýge mindetti. Árbir elektr stanogindegi tok kúshiniń aspaby jermen jalǵanýǵa tıis, bul talap oryndalmasa, oqýshylardyń jumys isteýine múldem tyıym salynýy kerek.
STD - 120M jáne basqa stanokpen jumys istegen kezde tok symyndaǵy shaǵylys ushqyndaryn, stanoktyń aınalý jyldamdyǵy báseńdegenin nemese kúıik ıisin baıqasańdar, dereý muǵalimge habarlaý kerek. Ondaı jaǵdaılarda stanokty toqtatyp, óshirý mindet.
Órt qaýipsizdigin saqtaý. Oqý sheberhanalarynda kóptegen jumystar úlgi retinde isteledi. Mysaly, arnaýly plıtada jelim daıyndaý, elektr mýfeldi peshpen jumys isteý, elektr qaıraǵymen buıymdardyń shetin óndeý nemese pyshaq qaıraý, freza stanogimen jumys isteý t. b. jalpy sheberhanalar, ásirese aǵash sheberhanasy asa joǵary órt qaýipsizdigin saqtaý erejelerin talap etedi.
Ottyń shyǵý sebepteri:
• tok kúshindegi jalǵamdardyń osal bolýy;
• stanoktardy baqylaý qosqyshtary (kontrol vklúchatel) kontaktileriniń álsizdigi;
• qaıraq stanoginde aǵash untaqtarynyń shoǵyrlanýy;
• ashyq jáne arnaýly jabyq plıtalardyń talapqa saı qoldanylmaýy;
• mýfeldi peshpen jumys kezindegi qaýipsizdik erejelerdiń qoldanylmaýy jáne onda óńdelgen temirlerdiń arnaýly oryndary bolmaýy;
• útikpen, aǵash maıystyrý peshimen jumys isteý kezinde talaptardyń oryndalmaýy;
• oqýshylardyń bilim dárejesiniń tómendigi t. b.
Oqý sheberhanasynda órt qaýipsizdigine arnalǵan arnaýly quraldar mindetti túrde bolýǵa tıis.
You Might Also Like
